Uitspraken

Appellant ontving sinds 16 februari 2016 bijstand op grond van de Participatiewet (PW).

Op 22 mei 2022 heeft appellant bij het dagelijks bestuur gemeld dat zijn vader op [overlijdensdatum 1] 2022 is overleden. Tijdens het onderzoek dat daarna volgde, bleek dat de moeder van appellant al op [overlijdensdatum 2] 2003 was overleden. De aanspraak van appellant op zijn aandeel uit de nalatenschap van zijn moeder is opeisbaar geworden bij het overlijden van zijn vader. Op 31 juli 2022 heeft appellant uit de nalatenschap van zijn moeder een bedrag van € 148.167,65 ontvangen.

Met een besluit van 26 oktober 2022 heeft het dagelijks bestuur het recht op bijstand van appellant met ingang van 1 augustus 2022 ingetrokken. Hiertegen heeft appellant geen bezwaar gemaakt.

Met een besluit van 14 november 2022, na bezwaar gehandhaafd met een besluit van 13 juni 2023 (bestreden besluit), heeft het dagelijks bestuur de over de periode van 16 februari 2016 tot en met 31 juli 2022 gemaakte kosten van bijstand tot een bedrag van € 79.126.99 van appellant teruggevorderd. Het dagelijks bestuur heeft hieraan ten grondslag gelegd dat appellant vanaf [overlijdensdatum 2] 2003 aanspraak had op de nalatenschap van zijn moeder. Op 31 juli 2022 heeft appellant daaruit een bedrag van € 148.168,- ontvangen. Hij kon toen beschikken over naderhand verkregen middelen als bedoeld in artikel 58, tweede lid, aanhef en onder f, ten eerste, van de PW.

2. De rechtbank heeft het beroep tegen het bestreden besluit ongegrond verklaard en dit besluit in stand gelaten.

3. Appellant is het met de uitspraak van de rechtbank niet eens. Wat hij daartegen heeft aangevoerd, wordt hierna besproken.

Artikel 58, tweede lid, aanhef en onder f, ten eerste, van de PW bepaalt dat het college van de gemeente die de bijstand heeft verleend de kosten van bijstand kan terugvorderen voor zover de bijstand anderszins onverschuldigd is betaald. Daaronder wordt begrepen dat de belanghebbende naderhand met betrekking tot de periode waarover bijstand is verleend, over in aanmerking te nemen middelen als bedoeld in paragraaf 3.4 beschikt of kan beschikken. Aan deze bepaling ligt ten grondslag de gedachte dat kosten van bijstand, die niet zouden zijn verleend als de betrokkene al op een eerder tijdstip over de naderhand beschikbaar gekomen middelen had kunnen beschikken, kunnen worden teruggevorderd.1

In het geval dat beide ouders zijn overleden, geldt het volgende. Op grond van de wettelijke verdeling van de nalatenschap ontstaat de aanspraak op een erfdeel op het moment dat de eerste ouder overlijdt. Die aanspraak kan pas worden geëffectueerd op het moment dat ook de tweede ouder komt te overlijden. De bijstand kan dus pas met toepassing van artikel 58, tweede lid, aanhef en onder f, ten eerste, van de PW worden teruggevorderd nadat beide ouders zijn overleden en de bijstandsgerechtigde erfgenaam feitelijk de beschikking heeft gekregen over zijn deel van de nalatenschap. Voor de aanspraak op de erfdelen moeten dan twee periodes worden onderscheiden. De eerste periode loopt van de datum van overlijden van de eerste ouder tot de datum van overlijden van de tweede ouder en omvat de aanspraak op het erfdeel uit de nalatenschap van de eerste ouder. De tweede periode begint op de datum van overlijden van de tweede ouder en omvat de aanspraak op het erfdeel uit diens nalatenschap. Dit volgt uit vaste rechtspraak.2

Appellant heeft aangevoerd dat de erfenis geen middel is als bedoeld in paragraaf 3.4 van de PW, omdat het begrip ‘erfenis’ daarin niet wordt genoemd. Een erfenis is volgens hem geen vermogen, want bij vermogen gaat het om ‘bezittingen’. De waarde van de bezittingen wordt vastgesteld op de waarde in het economisch verkeer. Dat is bij een erfenis, die bestaat uit een geldbedrag, niet aan de orde. Deze beroepsgrond slaagt niet. Daarvoor is het volgende van belang.

Het begrip ‘middelen’ is in verband met het aanvullende karakter van de bijstand ruim gedefinieerd. Tot de middelen worden in beginsel alle inkomens- en vermogensbestanddelen gerekend die kunnen worden gebruikt voor de noodzakelijke kosten van het bestaan. Dit volgt uit artikel 31, eerste lid, van de PW. Dat voor de omschrijving van het begrip vermogen in artikel 34 van de PW wordt aangesloten bij de waarde van de bezittingen en dat die wordt vastgesteld op de waarde in het economische verkeer bij vrije oplevering, betekent niet dat het geldbedrag dat appellant uit de nalatenschap heeft ontvangen niet tot het vermogen wordt gerekend. Bezittingen omvatten ook de gelden waarover een bijstandsgerechtigde beschikt. Dat de waarde van het door appellant ontvangen geldbedrag niet afzonderlijk hoeft te worden vastgesteld, betekent niet dat geen sprake is van bezit dat hij kan gebruiken voor de noodzakelijke kosten van het bestaan.

Appellant heeft verder betoogd dat de rechtbank ten onrechte niet met een verwijzing naar wet- en regelgeving heeft onderbouwd dat artikel 58, tweede lid, aanhef en onder f, ten eerste, van de PW een zelfstandige terugvorderingsgrond is. Ook deze beroepsgrond slaagt niet.

Het besluit tot terugvordering op grond van artikel 58, eerste lid, aanhef en onder f, ten eerste, van de PW is een zelfstandig terugvorderingsbesluit. De Raad heeft dat al vaker overwogen.3 Het is niet nodig om voorafgaand daaraan de bijstand in te trekken of te herzien. Daarvoor bestaat ook geen grond, omdat de bijstand destijds rechtmatig aan appellant is verleend.

Appellant heeft tot slot aangevoerd dat het dagelijks bestuur vanwege bijzondere omstandigheden van terugvordering had moeten afzien. Het dagelijks bestuur heeft jaren lang slecht gefunctioneerd. Door toedoen van het dagelijks bestuur is appellant overspannen geraakt. Dat maakt dat het bestreden besluit onevenredige gevolgen voor hem heeft. Ter zitting heeft appellant er bovendien op gewezen dat hij na het terugvorderingsbesluit een herseninfarct heeft gehad. Deze beroepsgrond slaagt niet. Daartoe is het volgende van belang.

In geschil is of het dagelijks bestuur met het bestreden besluit redelijkerwijs gebruik kon maken van zijn bevoegdheid om de gemaakte kosten van bijstand over de periode van 16 februari 2016 tot en met 31 juli 2022 terug te vorderen tot een bedrag van € 79.126,99. Daarbij is van belang dat de nadelige gevolgen van het besluit tot terugvordering voor appellant niet onevenredig nadelig mogen zijn in verhouding tot de met het besluit te dienen doelen. Dat volgt uit artikel 3:4, tweede lid, van de Algemene wet bestuursrecht. Bij het nemen van het besluit moet dus een belangenafweging plaatsvinden en de uitkomst daarvan moet voldoen aan het evenredigheidsbeginsel. De wijze waarop de bestuursrechter een besluit toetst aan het evenredigheidsbeginsel is afhankelijk van veel factoren. Bij deze toetsing spelen geschiktheid, noodzakelijkheid en evenwichtigheid van het besluit een rol. De Raad heeft dit eerder overwogen.4 In deze zaak ligt alleen de evenwichtigheid van het besluit ter beoordeling voor.

De ratio van het evenredigheidsbeginsel is niet het tegengaan van nadelige gevolgen, maar het voorkomen van onevenredig nadelige gevolgen. Appellant heeft de voor hem nadelige gevolgen van het terugvorderingsbesluit en de omstandigheden waaronder die terugvordering tot stand gekomen is niet onderbouwd. Ook heeft appellant geen inzicht gegeven in zijn huidige financiële omstandigheden, anders dan dat ter zitting is gebleken dat hij – naast het in 1.2 genoemde bedrag van € 148.167,65 uit de nalatenschap van zijn moeder – uit de nalatenschap van zijn vader nog een bedrag van meer dan € 300.000,- heeft ontvangen. Het dagelijks bestuur heeft er bovendien op gewezen dat een afbetalingsregeling is getroffen, op basis waarvan appellant € 100,- per maand moet betalen, terwijl appellant over meer dan voldoende financiële middelen beschikt om de terugvordering ineens te voldoen. Er is dan ook niet gebleken dat de terugvordering voor appellant onevenredig nadelige gevolgen heeft in verhouding tot het daarmee te dienen doel, te weten een goede besteding van gemeenschapsgelden.