Uitspraken

Het gaat in deze zaak, voor zover thans nog van belang, om het volgende.

( i) PNO is een onafhankelijk adviesbureau voor subsidies en overheidskredieten. Zij heeft in Nederland zeven vestigingen en daarnaast vestigingen in België, Duitsland, Frankrijk, Italië en het Verenigd Koninkrijk.

( v) De subsidieactiviteiten van Arthur Andersen zijn in het geheel verkocht aan de maatschap Ernst & Young Belastingadviseurs (verder: Ernst & Young).

( x) In die onder (ix) bedoelde arbeidsovereenkomst is met betrekking tot een concurrentiebeding het volgende opgenomen:

• -

  binnen een periode van 2 jaar na indiensttreding: 1 jaar of;

• -

  indien dit 2 of meer jaren heeft geduurd: 2 jaar.

• -

  binnen een periode van 2 jaar na indiensttreding: 1 jaar of;

• -

  indien dit 2 of meer jaren heeft geduurd: 2 jaar.

 (…) (…) Enige daadwerkelijk overlap met de werkzaamheden van PNO betreft hierbij de WBSO-regeling en mogelijk de Innovatiebox. (…)

PNO heeft in eerste aanleg gevorderd, kort gezegd, [appellante] te bevelen – op straffe van verbeurte van een dwangsom – het tussen partijen overeengekomen concurrentiebeding vastgesteld bij brief van 7 december 2009 onder Q en R (verder: het concurrentiebeding) volledig na te komen en haar te verbieden haar werkzaamheden ter zake van de WBSO en/of WVA/S&O en de Innovatiebox en aanverwante regelingen voort te zetten, voor recht te verklaren dat [appellante] toerekenbaar is tekortgeschoten in de nakoming van haar verplichtingen uit hoofde van het concurrentiebeding en dientengevolge schadeplichtig is jegens PNO, [appellante] te veroordelen tot betaling van de door PNO geleden schade, op te maken bij staat, [appellante] te veroordelen tot betaling van de door haar uit hoofde van het concurrentiebeding verbeurde boetes, [appellante] te veroordelen in de proceskosten (met nakosten), en [appellante] te veroordelen tot het geven van een deugdelijk inzicht in de door haar verrichte werkzaamheden vanaf de datum van indiensttreding bij Deloitte tot het moment waarop het concurrentiebeding afloopt en tot het verstrekken van het functieprofiel zoals door haar bij schriftelijke arbeidsovereenkomst met Deloitte bij indiensttreding is overeengekomen. Zij heeft daartoe gesteld, kort gezegd, dat het [appellante] op grond van het concurrentiebeding niet is toegestaan gedurende een periode van twee jaar na einde dienstverband, derhalve tot 1 augustus 2012, werkzaamheden voor een zaak te verrichten die gelijk, gelijksoortig dan wel aanverwant zijn aan de werkzaamheden van PNO, en dat [appellante], door per 1 augustus 2010 in dienst te treden van Deloitte, het concurrentiebeding heeft overtreden omdat de werkzaamheden die zij daar verricht gelijk, gelijksoortig of aanverwant zijn aan de werkzaamheden van [appellante] bij PNO. [appellante] heeft hiertegen verweer gevoerd en voorwaardelijk – te weten voor het geval dat de kantonrechter van oordeel is dat het concurrentiebeding niet is geëxpireerd per 1 augustus 2011 – in reconventie gevorderd, kort gezegd, dat de kantonrechter het concurrentiebeding primair geheel en subsidiair gedeeltelijk teniet zal doen althans zal matigen in die zin dat het haar vanaf 1 augustus 2011 althans vanaf 1 oktober 2011 althans vanaf een datum die de kantonrechter juist acht is toegestaan met PNO concurrerende activiteiten te verrichten, met veroordeling van PNO in de proceskosten.

De kantonrechter heeft in het vonnis waarvan beroep overwogen, kort samengevat, dat sprake is van gelijksoortigheid tussen de ondernemingen van PNO en Deloitte, dat dit meebrengt dat het concurrentiebeding van toepassing was bij de indiensttreding van [appellante] bij Deloitte, dat het standpunt van [appellante] dat het concurrentiebeding slechts één jaar na haar uitdiensttreding werking had, geen stand kan houden en dat de werking van dit beding zich over twee jaar, dus tot 1 augustus 2012, uitstrekte, dat de formulering van het concurrentiebeding met zich brengt dat het enkele feit dat [appellante] werkzaam is bij Deloitte reeds tot de conclusie leidt dat zij het concurrentiebeding overtreedt, en dat er geen grond bestaat de werking van het concurrentiebeding te matigen. Op grond van een en ander heeft de kantonrechter in conventie de vorderingen van PNO – behoudens voor zover het betreft de gevorderde veroordeling tot het geven van inzicht in haar werkzaamheden en tot het verstrekken van het functieprofiel – toegewezen, in reconventie de vorderingen van [appellante] afgewezen en [appellante] zowel in conventie als in reconventie veroordeeld in de proceskosten.

De grieven van [appellante] strekken ertoe de beslissing van de kantonrechter om de vorderingen van PNO in conventie (grotendeels) toe te wijzen en die van haar in reconventie af te wijzen, alsmede de gronden die daartoe zijn gebezigd, geheel aan het oordeel van het hof te onderwerpen. Zij zullen, omdat zij nauw met elkaar samenhangen, zoveel mogelijk gezamenlijk worden behandeld.

Partijen zijn het erover eens dat het concurrentiebeding zoals vervat in de door PNO bij brief van 7 december 2009 aangeboden arbeidsovereenkomst – die op 21 januari 2010 door [appellante] is ondertekend – [appellante] verbiedt binnen een bepaald tijdvak na beëindiging van het dienstverband in Nederland in enigerlei vorm bepaalde, nader omschreven concurrerende activiteiten te ontplooien en dat dit tijdvak in geval van beëindiging van het dienstverband binnen een periode van twee jaar na indiensttreding één jaar duurt dan wel, indien sprake is geweest van een dienstverband van twee of meer jaren, twee jaar duurt. Partijen verschillen echter van mening over de lengte van het in dezen toepasselijke tijdvak. De kantonrechter heeft, met PNO, geoordeeld dat de werking van dit beding zich over twee jaar, dus tot 1 augustus 2012, uitstrekte. Hiertegen richt zich de vierde grief van [appellante].

• -

  In dienst kunnen treden bij een ander bureau dat zich (mede) richt op advisering ten aanzien van subsidies, voor zover dit adviesaspect een onderdeel uitmaakt van de nieuwe functie;

• -

  (…).”

Dit standpunt brengt, kort gezegd, mee dat niet van belang is of, wat PNO en Deloitte betreft, sprake is geweest van gelijke, gelijksoortige of aanverwante bedrijven, maar dat relevant is of advisering ten aanzien van subsidies (mede) deel uitmaakte van de inhoud van de nieuwe functie van [appellante] bij Deloitte. Daaraan heeft [appellante] echter toegevoegd dat zij bij PNO nimmer werkzaamheden heeft verricht in het kader van de zogenoemde Innovatiebox – een project waarmee [appellante] volgens PNO na haar vertrek bij PNO het concurrentiebeding in het bijzonder heeft overtreden – en in dat kader in haar periode bij PNO evenmin enigerlei opleiding of training heeft genoten, zodat ook niet is voldaan aan het gestelde in het genoemde Handboek dat het concurrentiebeding dient om “te voorkomen dat medewerkers na hun vertrek bij PNO met de opgedane kennis en/of vaardigheden de organisatie gaan beconcurreren ten aanzien van de werkzaamheden die bij PNO werden verricht” (memorie van grieven onder 46).

De kantonrechter heeft het eerste standpunt – dat van PNO – gevolgd. Hiertegen zijn de tweede, derde en vijfde grief gericht. Bij de behandeling daarvan stelt het hof voorop dat het voor de vraag hoe het onderhavige concurrentiebeding moet worden uitgelegd, aankomt op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan de desbetreffende bepaling(en) mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten, waarbij van belang kan zijn tot welke maatschappelijke kringen partijen behoren en welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht. Daarbij zijn telkens van beslissende betekenis alle concrete omstandigheden van het geval, gewaardeerd naar hetgeen de maatstaven van redelijkheid en billijkheid meebrengen. Dit betekent onder meer dat de uitleg van een schriftelijk beding niet dient plaats te vinden op grond van alleen maar de taalkundige betekenis van de bewoordingen waarin het is gesteld. In praktisch opzicht is de taalkundige betekenis die deze bewoordingen, gelezen in de context van dat geschrift als geheel, in (de desbetreffende kring van) het maatschappelijk verkeer normaal gesproken hebben, bij de uitleg van dat geschrift echter vaak wel van groot belang. Daarvan uitgaande oordeelt het hof als volgt.

In de tekst van het concurrentiebeding wordt allereerst uiteengezet dat na beëindiging van het dienstverband bij PNO het verbod geldt om – kort gezegd en voor zover hier relevant – in dienst te treden van een nieuwe werkgever wiens bedrijf gelijk, gelijksoortig of aanverwant is aan dat van PNO, en voor welke periode dit verbod geldt. Daaraan wordt vervolgens echter uitdrukkelijk toegevoegd dat voor informatie over de vraag hoe PNO in de praktijk omgaat met het concurrentiebeding, wordt verwezen naar een apart artikel hierover in het Handboek Arbeidsvoorwaarden PNO. Deze uitdrukkelijke toevoeging kan, gelet op de plaats waar deze wordt gegeven, op de wijze waarop deze is geformuleerd en op de ter bescherming van de werknemer strekkende regel dat de schriftelijk overeengekomen inhoud van een concurrentiebeding bepalend is voor de inhoud van dat beding, redelijkerwijs niet anders worden begrepen – en door [appellante] dus redelijkerwijs niet anders zijn begrepen – dan als een nadere precisering van de inhoud van het concurrentiebeding. In die nadere precisering wordt allereerst de strekking van het beding weergegeven, te weten het voorkomen dat medewerkers na hun vertrek bij PNO met de opgedane kennis en/of vaardigheden de organisatie gaan beconcurreren ten aanzien van de werkzaamheden die bij PNO werden verricht. Daaraan wordt vervolgens onder meer toegevoegd dat voor consultants – waartoe [appellante] behoorde – geldt dat zij niet in dienst kunnen treden bij een ander bureau dat zich (mede) richt op advisering ten aanzien van subsidies, voor zover dit adviesaspect een onderdeel uitmaakt van de nieuwe functie. Dit laatste komt er naar het oordeel van het hof op neer dat voor de beantwoording van de vraag of en, zo ja, in hoeverre [appellante] het verbod van het beding heeft overtreden, allereerst van belang is of haar nieuwe functie bij Deloitte (mede) de advisering ten aanzien van subsidies inhield. Daar komt echter bij dat dit (nader gepreciseerde) verbod – naar partijen over en weer redelijkerwijs hebben moeten begrijpen – moet worden gelezen in de context van voornoemde strekking van het concurrentiebeding. Dit betekent dat het concurrentiebeding aldus moet worden begrepen dat het [appellante] bij indiensttreding van Deloitte gedurende één jaar verboden was te adviseren ten aanzien van subsidies, voor zover haar nieuwe functie bij Deloitte (mede) de advisering ten aanzien van subsidies inhield en voor zover zij in haar werkzaamheden bij PNO op dit punt kennis had opgedaan en/of vaardigheden had geleerd waarmee zij, als zij deze zelfde werkzaamheden voor Deloitte zou gaan verrichten, PNO na haar overstap zou beconcurreren. Voor zover PNO heeft gesteld dat het beding anders moet worden uitgelegd en daarvan bewijs heeft aangeboden (zie pleitnota PNO in hoger beroep onder 16), wordt dit bewijsaanbod door het hof gepasseerd, omdat PNO geen concrete feiten en omstandigheden heeft geponeerd waaruit de conclusie kan worden getrokken dat een andere uitleg moet worden gevolgd, zoals bijvoorbeeld de stelling dat vóór of bij het aangaan van het concurrentiebeding door PNO met [appellante] over die andere uitleg is gesproken, wie bij dat gesprek aanwezig waren, en dat [appellante] daarmee bekend was en zonder voorbehoud mee heeft ingestemd.

Het voorgaande betekent onder meer dat voor de beantwoording van de vraag of [appellante] het verbod heeft overtreden de vraag of PNO en Deloitte, ten tijde van de beëindiging van het dienstverband met PNO, al dan niet gelijksoortige bedrijven waren, niet doorslaggevend is – evenmin als het advies van [X] – en dat de enkele indiensttreding van [appellante] bij Deloitte dus niet tot overtreding van het concurrentiebeding heeft kunnen leiden, wat PNO ten tijde van de overstap van [appellante] van PNO naar Deloitte overigens ook nimmer heeft gesteld. Voor de beantwoording van eerstbedoelde vraag is met name relevant of [appellante] tijdens haar werkzaamheden voor PNO op het punt van subsidies, met name in het kader van de Innovatiebox, bepaalde kennis heeft opgedaan en/of vaardigheden heeft geleerd die zij in de periode van 1 augustus 2010 tot 1 augustus 2011 voor Deloitte is gaan gebruiken.

[appellante] heeft gesteld dat zij bij PNO nimmer werkzaamheden heeft verricht in het kader van de Innovatiebox en in dat kader in haar periode bij PNO evenmin enigerlei opleiding of training heeft genoten. Zij heeft in dat verband onder meer gesteld dat zij niet beschikte over de daarvoor noodzakelijke fiscale kennis, dat PNO haar ook niet heeft opgeleid om advies te geven met betrekking tot de Innovatiebox en evenmin in enigerlei mate in haar heeft geïnvesteerd om advisering ten aanzien van de Innovatiebox mogelijk te maken, en dat zij in de periode dat de Innovatiebox werd geïntroduceerd (per 1 januari 2010) pas weer – na ingang van de nieuwe, onder 3.6 bedoelde arbeidsovereenkomst met PNO – twee weken werkzaam was voor PNO en bovendien uitsluitend voor een tweetal cliënten (Schiphol en KLM) (memorie van grieven onder 46). Omdat PNO zich beroept op (de rechtsgevolgen van) de beweerdelijk begane overtreding door [appellante] van het concurrentiebeding, had het op de weg van PNO gelegen haar stelling dat [appellante] bij PNO wel degelijk werkzaamheden heeft verricht in het kader van de Innovatiebox en/of in dat kader in haar periode bij PNO enigerlei opleiding of training heeft genoten, nader te adstrueren. Dit heeft zij echter niet, althans onvoldoende (onderbouwd) gedaan, hoewel zij als (voormalig) werkgever bij uitstek moet beschikken over gegevens waarmee een dergelijke stelling nader valt te adstrueren. De stelling dat [appellante] bij PNO de nodige WBSO-kennis heeft opgedaan (zie memorie van antwoord onder 116), is voor een dergelijke adstructie onvoldoende, reeds omdat uit de stellingen van PNO niet is gebleken dat specifieke kennis met betrekking tot de WBSO specifieke kennis omtrent de Innovatiebox impliceert. De stelling van PNO dat advisering omtrent de Innovatiebox exact dezelfde vaardigheden vergt als benodigd voor het verzoek om een WBSO-verklaring, alleen dan spiegelbeeldig (memorie van antwoord onder 113), is in dit verband onvoldoende concreet toegelicht. Ook is met betrekking tot de betrokkenheid bij de Innovatiebox onvoldoende de e-mail van [appellante] van 10 maart 2010 (productie 53 van PNO in hoger beroep), reeds omdat daaruit veeleer het tegendeel moet worden afgeleid: als [appellante] informeert hoe het zit met “de voortgang innovatiebox bij KLM en Schiphol” duidt dit er veeleer op dat zij hier niet actief bij betrokken was, omdat het inwinnen van informatie daaromtrent anders overbodig zou zijn. Ook uit het zogenoemde ‘overzicht van werkzaamheden’ van [appellante] bij PNO (productie 50 van PNO in hoger beroep) kan niet worden afgeleid dat [appellante] werkzaamheden in het kader van de Innovatiebox heeft verricht ten behoeve van Schiphol en/of KLM. Hetzelfde geldt voor de verklaring die [Y] als getuige heeft afgelegd in de (nog lopende) procedure voor de rechtbank Arnhem tussen, kort gezegd, PNO en Deloitte (productie 42 van PNO in hoger beroep), waaruit in het geheel niet valt af te leiden dat [appellante] bij PNO wel degelijk werkzaamheden heeft verricht in het kader van de Innovatiebox en/of in dat kader enigerlei opleiding of training heeft genoten. Ten slotte is daartoe eveneens onvoldoende de passage met betrekking tot de zogenoemde ‘overlap’ in de brief van [appellante] aan PNO van 6 augustus 2010 (“Enige daadwerkelijke overlap met de werkzaamheden van PNO betreft hierbij de WBSO-regeling en mogelijk de Innovatiebox.”), reeds omdat ook hieruit in het geheel niet valt af te leiden dat [appellante] zelf bij PNO werkzaamheden heeft verricht in het kader van de Innovatiebox en/of in dat kader enigerlei opleiding of training heeft genoten. Omdat PNO aldus onvoldoende aan haar stelplicht heeft voldaan, wordt haar te dezer zake gedane bewijsaanbod gepasseerd. De vraag of PNO haar activiteiten op het punt van de Innovatiebox ruim vóór of eerst na het vertrek van [appellante] heeft uitgebreid, kan, gelet op het voorgaande, buiten bespreking blijven.

Het voorgaande leidt tot de conclusie dat er rechtens van moet worden uitgegaan dat [appellante] geen werkzaamheden voor PNO met betrekking tot de Innovatiebox heeft verricht en terzake geen kennis heeft opgedaan en/of vaardigheden heeft geleerd, zodat er geen sprake van kan zijn dat zij deze in de periode van 1 augustus 2010 tot 1 augustus 2011 voor Deloitte is gaan gebruiken. In het voorgaande ligt eveneens besloten dat de vraag of de nieuwe functie van [appellante] bij Deloitte (mede) de advisering ten aanzien van subsidies inhield, geen bespreking (meer) behoeft. Nu PNO niet (gemotiveerd) heeft gesteld dat [appellante] in die periode enigerlei bij haar opgedane kennis of vaardigheden op het gebied van de WBSO ten behoeve van Deloitte heeft gebruikt en PNO [appellante] daarnaast geen andere concrete (en voldoende onderbouwde) verwijten maakt waar het om mogelijke schending van het concurrentiebeding gaat, is het eindoordeel dat [appellante] het concurrentiebeding niet heeft geschonden. Dit impliceert dat ook grief II, grief III en grief V terecht zijn voorgesteld.

Nu uit het voorgaande volgt dat [appellante] het concurrentiebeding niet heeft overtreden, komt de vraag of aanleiding bestaat dit beding (naar het hof de stellingen van [appellante] op dit punt begrijpt:) in de zin van artikel 7:653 lid 2 BW gedeeltelijk te vernietigen, niet meer aan de orde. Dit betekent dat grief VI en (het eerste deel van) grief IX buiten bespreking kunnen blijven.

Bij deze stand van zaken kunnen de overige stellingen en weren van partijen buiten bespreking blijven. Daarbij tekent het hof aan dat PNO voor het overige geen stellingen heeft geponeerd die, indien bewezen, tot een ander oordeel dan hiervoor gegeven moeten leiden, zodat haar bewijsaanbod ook voor het overige wordt gepasseerd.

De slotsom luidt als volgt. Het hoger beroep slaagt. Het vonnis waarvan beroep zal worden vernietigd. De vordering van PNO (in conventie) zal alsnog worden afgewezen, aan de vordering van [appellante] (in reconventie) wordt niet toegekomen omdat de voorwaarde voor het instellen daarvan niet is vervuld. PNO zal als de in het ongelijk gestelde partij worden veroordeeld in de proceskosten van het geding in de hoofdzaak in eerste aanleg in conventie en in hoger beroep. Aan de vordering van PNO in het incident, voor zover voorwaardelijk ingesteld, wordt niet toegekomen omdat de voorwaarde voor het instellen daarvan niet is vervuld. Het hof ziet, gelet op de uitkomst ervan, aanleiding de kosten in het incident tussen partijen te compenseren op de wijze als hierna in het dictum bepaald. Een en ander heeft tot gevolg dat grief VII, grief VIII en (het tweede deel van) grief IX eveneens doel treffen.