Uitspraken

3.1

3.2

• -

  i) Gevolgde werkwijze. De deskundigen hebben ten onrechte geen bezoek gebracht aan de verschillende werkplekken van [H.]. Dit is een gemiste kans omdat de werkplekken en de productiehallen waar [H.] heeft gewerkt niet wezenlijk zijn veranderd ten opzichte van de periode dat [H.] er werkte.

• -

  ii) De beschrijving van het arbeidsverleden van [H.]. De deskundigen konden er niet van uitgaan dat de verhouding aanwezigheid kantoor/fabriek werd geschat op 70% / 30% maar hadden per tijdsblok/periode een systematische inventarisatie moeten maken van de mogelijke asbestbronnen in de fabrieken waar [H.] heeft gewerkt, de werkzaamheden van oud-collega’s in deze fabrieken/afdelingen die mogelijk hebben geleid tot by-stander exposure van [H.], de verblijftijd van [H.] in werkruimtes met mogelijke blootstelling aan diffuse bronnen en de verblijftijd nabij werkzaamheden resulterend in mogelijke by-stander exposure.

• -

  iii) De interpretatie van de beschikbare literatuur over asbestblootstelling. Indien de door de deskundigen genoemde publicatie van Abshagen uit 1980 wordt gevolgd, dan levert een blootstelling van [H.] gedurende een half uur op een afstand van 5 meter van de betreffende aan asbest blootstellende werkzaamheden een werkdagblootstelling op van maximaal 1,25 vezels/cm3, hetgeen ruimschoots onder de grenswaarde van 2 vezels/cm3 valt. De door de deskundigen uit een interne notitie van (de rechtsvoorganger van) Tata van 21 februari 1980 getrokken conclusie (onder andere inhoudende dat ‘In het neergeslagen stof, verzameld in de ligger van PB2, was ca 40% witte asbest aanwezig…’) dat ‘in de lucht rondom de kranen asbestvezels aanwezig kunnen zijn. De mate waarin (de hoogte van de concentratie) kan inderdaad niet worden vastgesteld.’ wordt van commentaar voorzien. [D.] stelt onder andere dat niet kan worden vastgesteld of gezondheidsrelevante hoeveelheden asbest in de omgevingslucht rondom de kranen aanwezig waren, niet kan worden vastgesteld.

• -

  iv) Omdat geen systematische inventarisatie heeft plaatsgevonden van de plaatsen waar [H.] heeft gewerkt, kan niet worden vastgesteld of het plausibel is dat [H.] op diverse momenten in de nabijheid is geweest van werkzaamheden waarbij met asbest werd gewerkt. Of aldaar sprake was van relevante concentraties asbestvezels hangt af van de aard van de werkzaamheden, het gehalte asbest in het bewerkte materiaal, de aanwezigheid van beheersmaatregelen, de afstand tussen de omstander en de bron en de verblijftijd van een omstander nabij deze werkzaamheden.

• -

  v) De interpretatie van de beschikbare literatuur over de kennisontwikkeling.

• -

  vi) Het gebruik van de term ‘gezondheidsrelevante blootstelling/hoeveelheden’. Verzocht wordt aan te geven wat hiermee bedoeld wordt, nu er geen veilige drempelwaarde voor de schadelijke effecten van asbest bestaat.

• -

  vii) De rol van de milieublootstelling. Deze dient door de deskundigen te worden besproken in hun rapport.

3.3

Heederik en Houba hebben op de opmerkingen van [D.] als volgt gereageerd in een bijlage gehecht aan hun definitieve rapport van 20 februari 2015.

• -

  i) Er is een zeer uitgebreid procesdossier aanwezig bestaande uit diverse onderzoeken, rapporten, interne notities en getuigenverklaringen op grond waarvan een goed beeld van de werkzaamheden van [H.] en de potentiële blootstelling aan asbest tijdens deze werkzaamheden is verkregen. Het bezoeken van de werkplek 26 tot 69 jaar nadat de relevante blootstelling heeft plaatsgevonden heeft nauwelijks relevante waarde en zou alleen zin hebben indien alle veranderingen in die 26 tot 69 jaar systematisch in kaart zijn gebracht, hetgeen niet het geval is.

• -

  ii) Gedurende de periode van mogelijke blootstelling (26 tot 69 jaar geleden) werd geen Risico-inventarisatie gemaakt, en zijn ook geen goede blootstellingsmetingen verricht. Op basis van de beschikbare brokjes informatie die wel beschikbaar zijn moet een zo goed mogelijk beeld worden gevormd. Daarnaast worden bevindingen bij Tata uit het verleden afgezet tegen informatie uit de openbaar toegankelijke wetenschappelijke literatuur over blootstelling aan asbest.

• -

  iii) Naast de studie van Abshagen uit 1980 is van belang de studie van Donnovan uit 2011. In die studies wordt de blootstelling voor omstanders van asbestwerkzaamheden relevant geacht. Het is juist dat de toenmalige grenswaarde van 2 vezels/cm3 zeer vermoedelijk niet zal zijn overtreden, maar dat neemt niet weg dat de blootstelling aan asbest gezondheidskundig als zeer relevant wordt geacht. De by-stander exposure is relevant geweest ten tijde van specifieke werkzaamheden (waaronder die in de omgeving van spantkranen). Hiermee is rekening gehouden doordat de informatie op basis waarvan de conclusies over de by-stander exposure zijn getrokken, gedeeltelijk afkomstig is van de Oxystaal-fabriek waar [H.] 19 jaar werkzaam is geweest, en waar de interne notitie van 21 februari 1980 ook betrekking op heeft.

• -

  iv) Al in 1972 was bij Tata duidelijk dat het stof op kranen onder de remschijven asbest bevatte, en in 1980 kwam Tata zelf tot de conclusie dat tijdens het remmen van kranen, witte asbestvezels ontstaan in het gezondheidsgevaarlijke gebied, en werden asbestvezels gevonden in de omgevingslucht rondom de kranen (alleen de exacte concentratie kan niet nauwkeurig worden bepaald).

• -

  v) In de internationale wetenschappelijke literatuur is weliswaar duidelijk geworden dat blootstelling aan blauwe asbest tot een hoger risico leidt dan blootstelling aan bruine of witte asbest, maar uit consensus documenten van het International Agency on the Research of Cancer van de WHO uit 1976 blijkt dat het gaat om graduele verschillen, en wordt expliciet geconcludeerd dat een drempelwaarde niet kan worden vastgesteld.

• -

  vi) De term gezondheidsrelevante blootstelling moet worden geïnterpreteerd als een blootstelling waarvan het waarschijnlijk is dat deze tot gezondheidsklachten heeft geleid.

• -

  vii) Er is onvoldoende aanleiding te veronderstellen dat voor [H.] de milieublootstelling een relevante rol heeft gespeeld. Mede op grond van gegevens verkregen van een in Groot-Brittannië in 2009 uitgevoerde studie naar de invloed van milieublootstelling, is het niet plausibel dat de achtergrondblootstelling in relevante mate heeft bijgedragen aan het risico van [H.].

3.4

Heederik en Houba hebben in hun op 20 februari 2015 uitgebrachte definitief deskundigenbericht, na een inleiding, als volgt antwoord gegeven op de gestelde vragen.

1.

2.

Aangezien [C.] de enige werkgever is geweest van de heer [H.] is blootstelling aan asbest tijdens andere dienstverbanden niet relevant. In de periode tussen 1949 en 1951 is de heer [H.] enige tijd afwezig geweest tijdens het vervullen van zijn militaire dienstplicht, waarbij hij gelegerd was in Ede, Utrecht en Amersfoort. In de processtukken zijn geen aanwijzingen dat blootstelling aan asbest gedurende deze periode relevant is geweest en de omschrijving van zijn taken binnen deze periode (het verzorgen van lessen in infanterievakken bij de afdeling geneeskundige troepen) maken een mogelijke blootstelling aan asbest in deze periode in ieder geval niet zondermeer waarschijnlijk.

3.

4.

[C.], in casu, een bedrijfsarts bij [C.], had in de periode 1961-1989 op de hoogte moeten zijn van de risico’s die optreden bij werknemers door blootstelling aan asbest. Een internationaal georiënteerde bedrijfsarts had in 1965 zeker informatie uit het buitenland kunnen vinden waarin over het risico op mesothelioom melding werd gemaakt. Echter, het in Nederland ingezette beleid, neergelegd in P-blad 116, en dat in grote lijnen parallel liep met buitenlands beleid, beschermde niet voldoende tegen het risico op mesothelioom.

5.

- Er is uitsluitend aandacht voor directe werkzaamheden van asbest, niet voor de mogelijkheid van indirecte blootstelling aan asbest of verontreiniging van werkomgevingen

- De circulaires sluiten de toepassing van asbest niet uit. Ook in de circulaire van 1990 wordt nog gesproken over werkzaamheden aan bestaande toepassingen asbest.

- Ook in latere jaren is het beleid van [C.] dat kleinere hoeveelheden (in de loop van de tijd nader gespecificeerd) nog altijd door de afdeling zelf mag worden verwijderd.

De maatregelen die moeten worden genomen bij het werken of verwijderen van asbest wordt in de circulaires ook niet nader gespecificeerd. Er wordt voor nadere informatie verwezen naar de veiligheidsdienst. Welke maatregelen dat dan in concreto zijn geweest en in hoeverre deze maatregelen vervolgens ook voor alle medewerkers duidelijk zijn geweest en vervolgens ook daadwerkelijk werden nageleefd en gehandhaafd, wordt uit de circulaires en het verdere procesdossier niet duidelijk. Om op dit onderwerp een nader beeld te krijgen hebben we alle getuigenverklaringen bekeken van werknemers die in het gehele procesdossier te vinden zijn ([Getuigen]. Hierbij vallen de volgende zaken op:

- Het overgrote deel van deze getuigen geeft aan dat er geen persoonlijke

beschermingsmiddelen werden gebruikt in het kader van blootstelling aan asbest

- Een groot deel van deze getuigen geeft aan dat ze geen kennis hadden van de risico’s van asbest en hierover geen voorlichting hebben gehad. Degene die aangeven wel voorlichting hebben gehad geven aan dat deze pas rond en na 1990 heeft plaatsgevonden

- Een groot deel van deze getuigen geeft aan dat er pas vanaf medio jaren 80 meer toezicht op en handhaving van het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen op gang kwam. Hoewel [C.] dus enerzijds voorloper was in de identificatie van risico’s van asbest en al vroeg initiatieven startte om te kijken of asbest in de diverse toepassingen vervangen kon worden, lijkt er ogenschijnlijk een zekere discrepantie te bestaan tussen het centrale beleid en de praktijk op de werkvloer. Asbest werd nog tot in de jaren 90 in toepassingen gebruikt, het beleid rondom asbest lijkt vooral beperkt tot de directe werkzaamheden met asbest, en de maatregelen die moeten worden genomen om veilig met asbest te werken zijn niet in detail beschreven. De werknemers lijken niet op de hoogte van de risico’s van asbest en lijken in den brede niet bekend te zijn met de plaatsen bij [C.] waar asbest is toegepast en de maatregelen om blootstelling aan asbest te voorkomen. De eerste structurele asbestinventarisaties dateren van ver na het einde van het dienstverband van de heer [H.]. Daarmee bestaat er twijfel of [C.] in de diverse bedrijfsonderdelen de werkzaamheden met asbest heeft uitgevoerd volgens de inzichten en instructies die destijds als stand der kennis kon worden beschouwd.

6.

Neen

3.5

SVB en Tata hebben een conclusie na deskundigenbericht genomen.

3.6

Tata bestrijdt dit tussenvonnis met twee grieven. Grief I is gericht op de hierboven onder overweging 3.5.3 geciteerde overweging. Blijkens de toelichting heeft de kantonrechter het recht van hoor en wederhoor van partijen miskend door de zijdens Tata op het deskundigenbericht geuite bezwaren niet mee te wegen in het oordeel over de mate van blootstelling. Grief II is gericht tegen de conclusie van de kantonrechter dat [H.] tijdens de uitoefening van zijn werkzaamheden in dienst van (de rechtsvoorgangers van) Tata in relevante mate bloot is gesteld aan asbest.

3.7

Grief I faalt. De deskundigen hebben hun concept-rapportage aan beide partijen voorgelegd en hebben hen in de gelegenheid gesteld hun reacties te geven op het concept. Tata heeft dat gedaan, en de deskundigen hebben in (de bijlage bij) hun definitieve rapportage inhoudelijk gereageerd op die reacties. Dat rapport met de opmerkingen van Tata en de reacties van de deskundigen daarop heeft bij de kantonrechter voorgelegen. Ten onrechte concludeert Tata dat de kantonrechter haar bezwaren niet heeft meegewogen, waar de kantonrechter - die bezwaren kennend – heeft overwogen dat zij door die bezwaren niet overtuigd is geraakt van de onjuistheid van de door de deskundigen getrokken conclusies. Van een schending van hoor en wederhoor door de kantonrechter is daarmee geen sprake.

3.8

3.9

Het hof oordeelt als volgt. Het hof is, met Tata, van oordeel dat de kantonrechter haar vonnis onvoldoende heeft gemotiveerd. De kantonrechter heeft overwogen dat zij “niet geëquipeerd is om, behoudens ten aanzien van evident onlogische conclusies of misslagen, om de verschillende meningen van deskundigen op een bepaald vakgebied inhoudelijk te beoordelen en tegen elkaar af te wegen” en heeft daaraan toegevoegd dat het de taak van de rechter ten aanzien van de beoordeling van een uitgebracht deskundigenbericht vooral is om na te gaan of de deskundigen bij de uitvoering van hun onderzoek zorgvuldig te werk zijn gegaan, of hun oordeel gedegen is gemotiveerd en of voldoende hoor en wederhoor is toegepast. De kantonrechter heeft echter een inhoudelijke beoordeling óf de deskundigen hun oordeel gedegen gemotiveerd hebben, niet toegelicht. Dat had wel moeten gebeuren. Zulks leidt evenwel niet tot vernietiging van het tussenvonnis, aangezien de deskundigen, naar het oordeel van het hof, hun rapport voldoende hebben onderbouwd en aldus tot hun conclusies hebben kunnen komen. Daartoe dient het volgende.

3.10

De conclusie is dat de grieven falen. Het tussenvonnis zal, met inachtneming van hetgeen hierboven is overwogen, worden bekrachtigd. Tata zal als in het ongelijk gestelde partij worden verwezen in de kosten van het geding in appel.