Uitspraken

De Minister heeft aan zijn verzoek ten grondslag gelegd dat voorkomen dient te worden dat vertrouwelijke documenten die aan de deskundigen in het kader van hun onderzoek zijn overgedragen openbaar worden. Ter toelichting heeft hij het volgende naar voren gebracht. Voorafgaand aan de onteigening heeft de Minister grote hoeveelheden informatie verkregen in zijn hoedanigheid van toezichthouder als bedoeld in hoofdstuk 6 van de Wet op het financieel toezicht (hierna: Wft). De Wft verplicht de Minister tot geheimhouding van die informatie. Te denken valt aan gegevens over de bedrijfsvoering, maandrapportages, gegevens over bestuurders, solvabiliteitsmarges, gegevens over klanten en plannen voor fusies of overnames en verkoopstrategieën. Verschillende partijen, onder wie de Minister, maar ook SRH N.V., Vivat N.V., Propertize B.V., de Volksbank N.V. en De Nederlandsche Bank (hierna: DNB) hebben grote hoeveelheden vertrouwelijke informatie aan de deskundigen doen toekomen om hen in staat te stellen hun waarderingsrapport op te stellen. Die informatie biedt inzicht in financiële en commerciële aspecten van de bedrijfsvoering van SNS en haar voormalige dochtervennootschappen. Zo omvat de verstrekte informatie onder meer gedetailleerde overzichten van de hypotheekleningen- en derivatenportefeuille van SNS Bank, de vastgoedfinancieringsportefeuille van SNS Property Finance, winstmarges en risico-opslagen van producten, meerjarenplannen, toezichtsrapportages (zoals ILAAP en ICAAP) en notulen van bestuursvergaderingen en van overleggen met DNB. Die informatie is nog altijd concurrentiegevoelig – deels omdat het langlopende contracten betreft – en is niet bestemd om openbaar te worden gemaakt. De vertrouwelijkheid van deze documenten is gewaarborgd doordat de deskundigen die in een digitale dataroom hebben geplaatst, waartoe de procespartijen alleen toegang krijgen na ondertekening van een geheimhoudingsovereenkomst. De deskundigen hebben op die wijze invulling gegeven aan het verzoek van de Ondernemingskamer, verwoord in r.o. 3.82 van haar beschikking van 16 februari 2016, om in hun plan van aanpak aandacht te besteden aan de inrichting van een digitale dataroom, “zo nodig op een wijze waardoor verdere verspreiding van bepaalde stukken wordt bemoeilijkt”. Partijen hebben tegen die beschikking geen cassatie ingesteld en evenmin nadien bezwaar gemaakt tegen het definitieve plan van aanpak van de deskundigen.

Volgens de Minister is het aannemelijk dat in het concept-waarderingsrapport vertrouwelijke informatie uit de dataroom zal zijn verwerkt, of als bijlage daarbij zal worden gevoegd. De vertrouwelijkheid van de stukken in de dataroom zou een wassen neus zijn als deze vertrouwelijkheid zich niet mede zou uitstrekken tot het concept-waarderingsrapport: ook dit dient daarom vertrouwelijk te worden behandeld, zolang de deskundigen nog hun taak verrichten. Aan de deskundigen dient de nodige vrijheid te worden gelaten om het onderzoek op de hun best voorkomende wijze in te richten. Hun definitieve rapport hoeft wellicht niet vertrouwelijk te blijven; de Minister zal zo nodig naar aanleiding van de inhoud van het conceptrapport een meer gespecificeerd verzoek doen om ten aanzien van specifieke onderdelen of passages geheimhouding aan partijen op te leggen. Artikel 28 Rv – deels gebaseerd op artikel 2:353 BW, op grond waarvan het andere partijen dan de vennootschap is verboden mededelingen te doen uit het onderzoeksrapport in een enquêteprocedure – is juist bedoeld om dit soort belangen te beschermen. In dat verband heeft de Minister gewezen op artikel 8 EVRM. Vertrouwelijkheid van het conceptrapport doet op geen enkele wijze af aan het beginsel van openbare rechtspraak en de rechten van belanghebbenden op hoor en wederhoor worden niet beperkt. Indien het verzoek wordt afgewezen, zal daarvan bovendien een nadelige precedentwerking uitgaan. De ter zitting geopperde mogelijkheid zijn verzoek nader te specificeren kort na kennisname van het concept-waarderingsrapport onder tijdelijk embargo heeft de Minister niet opportuun geacht.

VEB c.s. voeren aan dat de Minister niet duidelijk maakt waarom de schriftelijke toezeggingen tot geheimhouding ten aanzien van de documenten in de dataroom niet langer zou volstaan. Voor het conceptrapport geldt dat VEB c.s. daarover vrijelijk met hun achterban moet kunnen communiceren. De informatie die daarin of daarbij als bijlage is opgenomen is noodzakelijkerwijs fundamenteel voor de waardering van de onteigende instrumenten, zodat het in de rede ligt dat het eventuele belang bij vertrouwelijkheid van die informatie wijkt voor het belang bij openbaarheid ervan. Het verzoek van de Minister is onvoldoende gemotiveerd en in het geheel niet gespecificeerd: hij had per document dat deel uitmaakt van de dataroom concreet moeten onderbouwen waarom van openbaarmaking daarvan via het conceptrapport ernstig nadeel is te duchten. De dataroom bevat enkel informatie met betrekking tot de situatie voorafgaand aan 1 februari 2013. Het spreekt geenszins vanzelf dat die – zeer gedateerde – informatie nog steeds concurrentiegevoelig is. De openbaarheid van rechtspraak is juist in een zaak waarin staatsingrijpen centraal staat, van groot gewicht. Het debat over het conceptrapport vormt een cruciaal onderdeel van deze rechtsgang. Overigens komt de Minister als overheid en SNS REAAL en SNS Bank als overheidsondernemingen geen beroep op bescherming van vertrouwelijke bedrijfsgegevens toe op artikel 8 EVRM. Subsidiair stellen VEB c.s. voor de Minister in staat te stellen zijn verzoek kort na kennisname van het conceptrapport alsnog te specificeren.

Aviva c.s. hebben daartegen aangevoerd dat het in de praktijk nagenoeg uitgesloten is dat het conceptrapport vertrouwelijk zal blijven, nu in deze procedure een zeer groot aantal belanghebbenden is verschenen. Het is ook niet wenselijk om het verzoek toe te wijzen: in deze zaak zijn meerdere collectieve belangenbehartigers betrokken die bij het toepassen van hoor en wederhoor door de deskundigen recht en belang hebben hun reactie op het conceptrapport kort te sluiten met hun achterban. Goede inspraak op het conceptrapport is belangrijk omdat een rechter in het algemeen geneigd is een deskundigenwaardering te volgen. Ook juridisch is het verzoek onhoudbaar. Op deze procedure zijn op grond van artikel 6:11 Wft de regels van de verzoekschriftprocedure van toepassing, waarin niets is geregeld over vertrouwelijkheid van de door de deskundige verzamelde informatie of toegang onder voorwaarden tot die informatie. De (concept)waardering door de deskundigen van de onteigende stukken per 1 februari 2013, inmiddels bijna vijf jaren geleden, kan niet nu nog concurrentiegevoelig zijn of anderszins tot geheimhouding nopen. De Minister heeft ten onrechte nagelaten aan te geven op welke specifieke stukken zijn verzoek ziet en waarom geheimhouding daarbij strikt noodzakelijk is. Zeker nu het gaat om het ontnemen van eigendomsrechten mag er op geen enkele manier worden gemorreld aan het beginsel van een eerlijk proces. De voorwaarden die de deskundigen aan inzage in de digitale dataroom verbinden zijn volgens Aviva c.s. te beperkend voor het adequaat voeren van verweer.

Brigade c.s. betogen dat de Staat, SNS en derden zonder meer gehouden waren de door de deskundigen opgevraagde informatie te verschaffen. Het verzoek van de Minister ontbeert volgens hen een gedegen motivering. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de informatie – zeker vier jaar oud – nog altijd concurrentiegevoelig materiaal betreft. Het opleggen van een ongeclausuleerde geheimhoudingsverplichting met betrekking tot het conceptrapport bemoeilijkt een controleerbaar debat over de merites van dat rapport en staat op gespannen voet met het principe van openbare rechtspraak. De overheid dient open kaart te spelen in een onteigeningsprocedure. Ook benadeelden die niet in de procedure zijn opgekomen hebben er een belang bij dat dit proces transparant wordt gevoerd.

Turfmij c.s. verzoeken het verzoek van de Minister af te wijzen voor zover de door hem verlangde geheimhouding tevens ziet op overleg tussen de in het proces verschenen partijen en hun adviseurs onderling.

CCP c.s. vinden de geheimhoudingsverplichting voor toegang tot de digitale dataroom te beperkend en hebben geen toegang gevraagd. Ten aanzien van hen kan het verzoek in zoverre niet worden toegewezen. Aan toewijzing van het verzoek tot geheimhouding van het concept-waarderingsrapport dienen volgens hen zeer hoge eisen te worden gesteld, gelet op de bijzondere context van de procedure, waarin het niet alleen gaat om belangen van de verschenen procespartijen, maar om die van alle onteigende partijen. Die hoge lat wordt in dit geval niet gehaald. Voorts geldt dat er sprake is van handel in de SNS-vorderingsrechten; kennisverschil tussen procespartijen en marktpartijen die geen procespartij zijn is in dat kader ongewenst. CCP c.s. willen hun handen vrij houden om te blijven handelen in die rechten. In elk geval zouden de vaststellingen en de conclusies van de deskundigen om die reden openbaar moeten zijn.

Ook Andalusian heeft geen geheimhoudingsovereenkomst ondertekend. Zij stelt dat de wetgever bij de invoering van artikel 28 Rv kenbaar heeft gemaakt dat in een openbare procedure als de onderhavige slechts bij uitzondering door de rechter zou moeten worden besloten dat bepaalde gegevens geheim zijn. Tegen die achtergrond heeft de Minister onvoldoende onderbouwd waarom geheimhouding op zijn plaats is. De onderliggende informatie om te komen tot een waardering per 1 februari 2013 is momenteel minimaal bijna vijf jaar oud en niet valt in te zien waarom deze thans nog altijd (concurrentie)gevoelig zou zijn. Daarbij komt dat de onteigening een ingrijpende maatregel is geweest met nationale en internationale impact. De afwikkeling daarvan dient transparant te geschieden, aldus Andalusian.

[WW] steunt het verzoek van de Minister met het argument dat geheimhouding van de door [WW] aan de deskundigen verschafte informatie geboden is.

De Ondernemingskamer oordeelt ten aanzien van het verzoek van de Minister weergegeven in 1.6 onder (i) als volgt. Als uitgangspunt geldt dat de deskundigen – met inachtneming van de norm dat zij zich moeten richten naar hetgeen in de gegeven omstandigheden van bekwaam en redelijk handelende onderzoekers mag worden verwacht – bij de uitvoering van de aan hen opgedragen taken vrij zijn het onderzoek naar eigen inzicht in te richten. De manier waarop de deskundigen de toegang tot hun digitale dataroom hebben georganiseerd – te weten: alleen aan partijen die de hierboven onder r.o. 2.3 weergegeven geheimhoudingsverplichting (“Terms of Access”) hebben onderschreven wordt inzage in de betreffende documenten verleend – is aan partijen voorgelegd in het plan van aanpak van de deskundigen. Aan de werkwijze zoals neergelegd in dat plan van aanpak is gedurende het onderzoek ook daadwerkelijk uitvoering gegeven. Geen van partijen heeft de raadsheer-commissaris die bij beschikking van 26 februari 2016 op de voet van artikel 16 lid 5 Rv is benoemd (zie r.o. 3.83) verzocht de deskundigen op te dragen die geheimhoudingsverplichting te laten vervallen. Naar het oordeel van de Ondernemingskamer biedt de door de deskundigen gekozen werkwijze ook gedurende de huidige fase van de procedure voldoende waarborgen op vertrouwelijkheid met betrekking tot de gegevens in de dataroom. Uit de uitlatingen van Deterink ter zitting volgt bovendien dat het op deze wijze waarborgen van de vertrouwelijkheid van de inhoud van de dataroom heeft bijgedragen aan de mogelijkheid van de deskundigen om relevante informatie te verzamelen. Daarbij is van belang dat, anders dan Brigade c.s. stellen, derden (anderen dan procespartijen) niet verplicht zijn mee te werken aan het onderzoek door deskundigen. De Ondernemingskamer ziet geen reden aan te nemen dat de procesmatige kant van het onderzoek met deze werkwijze tekortschiet, ook niet ten opzichte van procespartijen die een grote achterban vertegenwoordigen, mede gelet op hetgeen hierna in r.o. 3.11 zal worden overwogen. Niet gezegd kan worden dat het onderzoek ten gevolge van deze werkwijze in wezenlijke mate onvolledig of anderszins ontoereikend zal zijn. Partijen die voor het leveren van hun commentaar op het concept-waarderingsrapport toegang willen hebben tot de onderliggende documenten die niet tevens als bijlage bij het concept zijn gevoegd, krijgen die toegang ook in deze fase van het onderzoek onder de voorwaarde dat zij zich akkoord verklaren met de “Terms of Access” als bedoeld in r.o. 2.3. Nu de vertrouwelijkheid van de inhoud van de dataroom aldus voldoende is gewaarborgd, heeft de Minister geen rechtens te respecteren belang bij zijn verzoek aan de Ondernemingskamer de in de procedure verschenen partijen te verbieden aan derden afschrift te verstrekken van en/of mededeling te doen uit de stukken die zich in de digitale dataroom van de deskundigen bevinden. Om die reden zal dat onderdeel van het verzoek worden afgewezen.

Ten aanzien van het verzoek van de Minister tot geheimhouding van het concept-waarderingsrapport geldt het volgende. Openbaarheid van rechtspraak is de grondregel. Artikel 28 Rv maakt het mogelijk daar onder omstandigheden een uitzondering op te maken. Voor een dergelijke uitzondering zullen echter klemmende redenen moeten bestaan, zeker in een onteigeningsprocedure als de onderhavige, die ook onteigenden aangaat die niet in dit geding zijn verschenen. In dat licht bezien heeft de Minister zijn verzoek onvoldoende toegelicht. Hij heeft immers onvoldoende gespecificeerd en toegelicht ten aanzien van welke concrete informatie die onderdeel zou kunnen uitmaken van het concept-deskundigenrapport thans, bijna vijf jaar na dato, nog altijd een zwaarwegend belang bij geheimhouding bestaat, terwijl het – reeds gelet op het tijdsverloop – bepaald niet vanzelfsprekend is dat de door de Minister genoemde categorieën informatie nog altijd zodanig (concurrentie)gevoelig zijn dat openbaarmaking daarvan dient te worden voorkomen. Dit onderdeel van het verzoek zal op grond van het voorgaande worden afgewezen.

De slotsom luidt dat het verzoek van de Minister zal worden afgewezen.

De Ondernemingskamer ziet geen aanleiding voor een proceskostenveroordeling.