Uitspraken

Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 28 september 2018 en 4 oktober 2018.

Tegen voormeld vonnis is namens de verdachte hoger beroep ingesteld.

Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal en van hetgeen door de verdachte en zijn raadsman naar voren is gebracht.

Gelet op de in hoger beroep door het gerechtshof toegelaten wijziging is aan de verdachte ten laste gelegd dat:

feit 1 primair:
hij op of omstreeks 30 augustus 1997 in de gemeente(n) Alkmaar en/of Bergen (NH) en/of Schoorl en/of Zijpe en/of Schagen, althans in Nederland, in elk geval in het arrondissement Alkmaar tezamen en in vereniging met een ander, althans alleen, opzettelijk en met voorbedachten rade [slachtoffer] van het leven heeft beroofd, immers heeft/hebben verdachte en/of verdachtes mededader opzettelijk en na kalm beraad en rustig overleg als volgt gehandeld;

Verdachte en/of verdachtes mededader heeft/hebben, terwijl verdachtes mededader of verdachte een auto gedurende lange(re) tijd bestuurde, die [slachtoffer] (die op de passagierstoel voorin in een auto zat) ruggelings achterover getrokken en/of (met kracht) in een wurggreep genomen en/of - gedurende lange(re) tijd - (met kracht) in een wurggreep gehouden, tengevolge van welk een en/of ander voornoemde [slachtoffer] is overleden;

feit 1 subsidiair:

hij op of omstreeks 30 augustus 1997 in de gemeente(n) Alkmaar en/of Bergen (NH) en/of Schoorl en/of Zijpe en/of Schagen, in elk geval in Nederland tezamen en in vereniging met een ander, althans alleen, opzettelijk [slachtoffer] van het leven heeft beroofd, immers heeft/hebben verdachte en/of zijn mededader met dat opzet, terwijl verdachtes mededader of verdachte een auto gedurende lange(re)tijd bestuurde, die [slachtoffer] (die op de passagiersstoel voorin een auto zat) ruggelings achterover getrokken en/of (met kracht) in een wurggreep genomen en/of -gedurende lange(re) tijd - (met kracht) in een wurggreep gehouden, tengevolge waarvan voornoemde [slachtoffer] is overleden, welke vorenomschreven doodslag werd gevolgd, vergezeld en/of voorafgegaan van enig strafbaar feit, te weten diefstal (in vereniging) van een hoeveelheid geld, in elk geval van enig goed, en welke doodslag werd gepleegd met het oogmerk om de uitvoering van dat feit voor te bereiden en/of gemakkelijk te maken en/of om, bij betrapping op heterdaad, aan zichzelf en/of aan de andere deelnemer(s) straffeloosheid en/of het bezit van het wederrechtelijk verkregene te verzekeren;

feit 1 meer subsidiair:
hij op of omstreeks 30 augustus 1997 in de gemeente(n) Alkmaar en/of Bergen (NH) en/of Schoorl en/of Zijpe en/of Schagen, althans in Nederland, in elk geval in het arrondissement Alkmaar, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, opzettelijk [slachtoffer] van het leven heeft beroofd, immers heeft/hebben verdachte en/of verdachtes mededader opzettelijk als volgt gehandeld; Verdachte en/of verdachtes mededader heeft/hebben, terwijl verdachtes mededader of verdachte een auto gedurende lange(re) tijd bestuurde, die [slachtoffer] (die op de passagierstoel voorin in een auto zat) ruggelings achterover getrokken en/of (met kracht) in een wurggreep genomen en/of - gedurende lange(re) tijd - (met kracht) in een wurggreep gehouden, tengevolge van welk een en/of ander voornoemde [slachtoffer] is overleden;

feit 1 uiterst subsidiair:
hij op of omstreeks 30 augustus 1997 in de gemeente(n) Alkmaar en/of Bergen (NH) en/of Schoorl en/of Zijpe en/of Schagen, althans in Nederland, in elk geval in het arrondissement Alkmaar, tezamen en in vereniging met een ander, althans alleen, met het oogmerk van wederrechtelijke toeëigening heeft weggenomen fl 1800,00, in elk geval een geldbedrag, in elk geval enig goed, geheel of ten dele toebehorende aan [slachtoffer] , in elk geval aan een ander of anderen dan aan verdachte en/of zijn mededader, welke diefstal werd voorafgegaan en/of vergezeld en/of gevolgd van geweld en/of bedreiging met geweld tegen die [slachtoffer] , gepleegd met het oogmerk om die diefstal voor te bereiden en/of gemakkelijk te maken en/of om bij betrapping op heterdaad aan zichzelf en/of (een of meer) van zijn mededader(s) hetzij de vlucht mogelijk te maken, hetzij het bezit van het gestolene te verzekeren, welk geweld en/of welke bedreiging met geweld hierin bestond(en) dat die [slachtoffer] (die op de passagiersstoel voorin in een door verdachte of zijn mededader bestuurde auto zat) om zijn nek is gegrepen en/of (ruggelings) tussen de voorstoelen van die auto door op de achterbank van die auto is getrokken en/of -gedurende lange(re) tijd- in een wurggreep is gehouden, ten gevolge waarvan die [slachtoffer] is overleden;

feit 2:
hij op of omstreeks 30 augustus 1997 in de gemeente(n) Alkmaar en/of Bergen (NH) en/of Schoorl en/of Zijpe en/of Schagen, althans in Nederland, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, opzettelijk [slachtoffer] wederrechtelijk van de vrijheid heeft beroofd en/of beroofd gehouden, immers heeft/hebben hij verdachte en/of zijn mededader met dat opzet die [slachtoffer] -gedurende lange(re) tijd- in een auto rondgereden en/of tijdens die rit die [slachtoffer] om zijn nek gegrepen en/of (van de rechtervoorstoel) (ruggelings) tussen de voorstoelen van die auto door op de achterbank van die getrokken en/of in een wurggreep genomen en/of gehouden.

Voor zover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, leest het hof deze verbeterd. De verdachte wordt daardoor niet in de verdediging geschaad.

Het vonnis waarvan beroep wordt vernietigd omdat het proces-verbaal van de terechtzitting in eerste aanleg ontbreekt. Gelet hierop is het onderzoek ter terechtzitting in eerste aanleg nietig.

Ontvankelijkheid van het openbaar ministerie

Standpunt van de verdediging

De verdediging heeft betoogd dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijk dient te worden verklaard in de vervolging van de verdachte, omdat door het openbaar ministerie is gehandeld in strijd met beginselen van een goede procesorde, in het bijzonder de “equality of arms” en het recht op een eerlijk proces zoals bedoeld in artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). De raadsman heeft daartoe aangevoerd dat belastend bewijsmateriaal niet of nauwelijks kan worden getoetst, onder meer omdat tapgesprekken niet zijn bewaard, getuigen ondanks daartoe strekkende verzoeken niet in bijzijn van de verdediging zijn gehoord, de betrouwbaarheid van de verklaringen van [medeverdachte 1] en (andere) getuigen niet is onderzocht, en geen nadere vragen aan de pathologen konden worden gesteld. Bovendien heeft geen nader DNA-onderzoek plaatsgevonden, ontbreken pagina’s uit het oorspronkelijke dossier, is geen proces-verbaal van de terechtzitting in eerste aanleg opgemaakt, bestaan er aanwijzingen dat opsporingsambtenaren buiten hun bevoegdheden zijn getreden en is ten onrechte door de rechter-commissaris toestemming verleend om post van de verdachte aan zijn moeder te onderscheppen.

Beoordeling door het hof

In de onderhavige strafzaak heeft het politieonderzoek ruim twintig jaren geleden plaatsgevonden. Dit brengt met zich dat sommige bewijsmiddelen niet ten volle kunnen worden getoetst door het hof. Het hof zal daarom behoedzaam met het strafdossier omgaan. Het hof ziet evenwel in hetgeen de raadsman heeft aangevoerd geen grond het openbaar ministerie niet-ontvankelijk te verklaren in de vervolging van de verdachte. Niet is gebleken of is aannemelijk geworden dat de verdachte in onvoldoende mate het belastende bewijs heeft kunnen betwisten en/of ontlastend materiaal naar voren heeft kunnen brengen. Dit geldt temeer nu op verzoek van de verdediging door patholoog [deskundige 1] een revisie van het sectierapport van [deskundige 2] is gedaan en de belastende getuige [medeverdachte 1] door de raadsheer-commissaris in het bijzijn van de raadsman is gehoord. Dat deze getuige zich (na ruim twintig jaren) niet alles meer weet te herinneren, maakt niet dat de verdediging geen effectieve ondervragingsmogelijkheid heeft gehad. In zoverre is niet tekort gedaan aan het recht van de verdachte op een eerlijk proces als bedoeld in artikel 6 van het EVRM. De constatering dat (twee) pagina’s uit het oorspronkelijke – meer dan 600 pagina’s tellende – dossier ontbreken, maakt voornoemd oordeel niet anders, temeer daar niet aannemelijk is geworden dat deze pagina’s essentiële informatie bevatten. Het ontbreken van het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in eerste aanleg kan evenmin leiden tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie. Hetzelfde geldt ten aanzien van de door de raadsman geopperde “aanwijzingen dat opsporingsambtenaren buiten bevoegdheden zijn getreden door het inschakelen van een burger bij de opsporing”. Voor zover hier al sprake is geweest van een vormverzuim, tast dit handelen niet de eerlijkheid van het proces ‘as a whole’ aan. Ook overigens is onvoldoende onderbouwd welk (ander) nadeel dit eventuele vormverzuim de verdachte zou hebben berokkend, zodat hieraan geen consequenties kunnen worden verbonden. Met betrekking tot het verweer dat ten onrechte door de rechter-commissaris toestemming is verleend om de post van de verdachte aan zijn moeder te onderscheppen, merkt het hof op dat de rechter-commissaris blijkens de machtigingen in zijn overweging heeft betrokken dat de geadresseerde de moeder van de verdachte is. De rechter-commissaris heeft op 25 september 1997 en 15 december 1997 niet-onbegrijpelijk geoordeeld dat er termen aanwezig waren om toestemming te verlenen kennis te nemen van poststukken van de verdachte aan zijn moeder. Dat een andere rechter-commissaris op 14 januari 1998 een andere afweging heeft gemaakt, doet aan de eerdere beslissing niet af. De stelling van de raadsman dat (zelfs) sprake is van een grove, al dan niet doelbewuste veronachtzaming van de belangen van de verdachte op diens recht op een eerlijke behandeling van zijn zaak vanwege het verzuim van vormen in het voorbereidend onderzoek als bedoeld in artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering acht het hof onvoldoende onderbouwd. Uit het voorgaande volgt tevens dat zich een dergelijke situatie naar het oordeel van het hof niet voordoet.

Concluderend worden de verweren, ook in samenhang beschouwd, verworpen. Het openbaar ministerie is dan ook ontvankelijk in de vervolging van de verdachte.

Het hof acht anders dan de advocaat-generaal ook niet bewezen hetgeen de verdachte – na wijziging van de tenlastelegging in hoger beroep – onder 1 subsidiair (kortgezegd het medeplegen van gekwalificeerde doodslag op [slachtoffer] ) is ten laste gelegd. De advocaat-generaal heeft tijdens de terechtzitting in hoger beroep, op een nadere vraag van het hof, geëxpliciteerd dat de ten laste gelegde diefstal ziet op het wegnemen van een hoeveelheid geld. Het hof verstaat de tenlastelegging gelet op deze uitleg aldus dat deze niet ziet op diefstal van een auto. Nu uit de bewijsmiddelen niet volgt dat de verdachte een ander doel voor ogen stond dan het wegnemen van een auto, acht het hof niet bewezen dat de doodslag is gepleegd met het oogmerk om de diefstal van een hoeveelheid geld of enig goed voor te bereiden, gemakkelijk te maken of het bezit ervan te verzekeren. Het hof spreekt de verdachte daarom vrij van het onder 1 subsidiair ten laste gelegde.

Het hof acht wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het onder 1 meer subsidiair en 2 ten laste gelegde heeft begaan, met dien verstande dat:

feit 1 meer subsidiair:
hij op 30 augustus 1997 in Nederland tezamen en in vereniging met een ander opzettelijk [slachtoffer] van het leven heeft beroofd, immers hebben verdachte en zijn mededader opzettelijk als volgt gehandeld: verdachte heeft, terwijl de mededader een auto gedurende langere tijd bestuurde, [slachtoffer] , die op de passagiersstoel voorin in die auto zat, ruggelings achterover getrokken en in een wurggreep genomen en gedurende langere tijd in een wurggreep gehouden, ten gevolge waarvan [slachtoffer] is overleden;

feit 2:
hij op 30 augustus 1997 in Nederland tezamen en in vereniging met een ander opzettelijk [slachtoffer] wederrechtelijk van de vrijheid heeft beroofd en beroofd gehouden, immers hebben verdachte en zijn mededader met dat opzet [slachtoffer] gedurende langere tijd in een auto rondgereden en tijdens die rit [slachtoffer] in een wurggreep genomen en gehouden.

Hetgeen onder 1 meer subsidiair en 2 meer of anders is ten laste gelegd, is niet bewezen. De verdachte moet hiervan worden vrijgesproken.

Het hof grondt zijn overtuiging dat de verdachte het bewezen verklaarde heeft begaan op de feiten en omstandigheden die in de bewijsmiddelen zijn vervat, zoals deze na het eventueel instellen van beroep in cassatie zullen worden opgenomen in de op te maken aanvulling op dit arrest.

Geen omstandigheid is aannemelijk geworden die de strafbaarheid van het bewezen verklaarde uitsluit, zodat dit strafbaar is. Het onder 1 meer subsidiair en 2 bewezen verklaarde levert op:

de eendaadse samenloop van:

medeplegen van doodslag

en

de voortgezette handeling van opzettelijk iemand wederrechtelijk van de vrijheid beroven en beroofd houden.

Strafbaarheid van de verdachte

Geen omstandigheid is aannemelijk geworden die de strafbaarheid van de verdachte ten aanzien van het bewezen verklaarde uitsluit, zodat de verdachte strafbaar is.

De rechtbank heeft de verdachte voor het in eerste aanleg bewezen verklaarde veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 9 jaren met aftrek van de tijd die de verdachte in voorarrest heeft doorgebracht.

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat de verdachte voor het onder 1 subsidiair (het medeplegen van gekwalificeerde doodslag) en onder 2 ten laste gelegde zal worden veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 12 jaren, met aftrek van de tijd die de verdachte in voorarrest heeft doorgebracht.

De raadsman heeft verzocht geen langere gevangenisstraf op te leggen dan in eerste aanleg is opgelegd, nu het openbaar ministerie geen hoger beroep heeft ingesteld en het niet zo moet zijn dat de verdachte, omdat hij zijn aanwezigheidsrecht wenst uit te oefenen, zwaarder wordt bestraft. Bovendien is hij niet eerder met justitie in aanraking geweest en bevindt hij zich thans in een geheel andere levensfase, waarbij de penibele situatie waarin zijn dochter zich op de Filipijnen bevindt hem zeer zwaar valt. Voorts acht de raadsman matiging van de straf op zijn plaats wegens de detentie van de verdachte op de Filipijnen in afwachting van zijn uitzetting naar Nederland en vanwege overschrijding van de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 van het EVRM.

Het hof heeft in hoger beroep de op te leggen straf bepaald op grond van de ernst van het feiten en de omstandigheden waaronder deze zijn begaan en gelet op de persoon van de verdachte.

Het hof heeft bij de keuze tot het opleggen van een vrijheidsbenemende straf en bij de vaststelling van de duur daarvan in het bijzonder laten meewegen dat de verdachte zich met een ander heeft schuldig gemaakt aan een van de zwaarste delicten die het Nederlandse strafrecht kent, namelijk het medeplegen van doodslag. De verdachte heeft teneinde zonder betaling een auto te bemachtigen de verkoper van die auto tijdens een proefrit in een wurggreep genomen en hem gedurende ongeveer 41 minuten in die zeer benarde positie gehouden. Het slachtoffer, dat al die tijd in doodsangst moet hebben verkeerd, is als gevolg van die wurggreep op gruwelijke wijze overleden. Dit handelen van de verdachte heeft groot en onherstelbaar leed toegebracht aan de familie en andere naasten van het slachtoffer. Ook nu, ruim éénentwintig jaren na de bewezenverklaarde feiten, ondervinden de nabestaanden daarvan de gevolgen. Dit blijkt uit de ter terechtzitting in hoger beroep namens hen voorgelezen slachtofferverklaringen. De nabestaanden vonden het te confronterend om zelf ter terechtzitting aanwezig te zijn. Zij denken nog vaak aan de verschrikkelijke momenten die het slachtoffer moet hebben beleefd voordat hij is overleden. Het verwerken van het verlies duurt bovendien veel langer, omdat de verdachte enkele dagen na het overlijden van het slachtoffer is vertrokken naar de Filipijnen en het met name daardoor ruim twintig jaren heeft geduurd voordat de strafzaak in hoger beroep is behandeld. Door zijn ontkenning heeft de verdachte bovendien geen verantwoordelijkheid genomen voor zijn verwerpelijke daden. Dit soort feiten heeft ook voor anderen, waaronder degene die het overleden slachtoffer in de auto aantrof, maar ook voor de rechtsorde in zijn algemeenheid, een zeer schokkend karakter.

Op dergelijke ernstige feiten kan naar het oordeel van het hof niet anders worden gereageerd dan met het opleggen van een vrijheidsbenemende straf van aanzienlijke duur.

Het hof is van oordeel dat de door de rechtbank opgelegde gevangenisstraf van 9 jaren onvoldoende recht doet aan de bijzondere ernst van het bewezenverklaarde, het leed dat dit voor de nabestaanden heeft veroorzaakt en de gevoelens van onrust die het bewezenverklaarde in de samenleving heeft teweeggebracht. Het hof acht in beginsel een gevangenisstraf voor de duur van 10 jaren passend voor deze strafbare feiten. Dat uit een de verdachte betreffend uittreksel uit de Justitiële Documentatie van 13 september 2018 blijkt dat hij niet eerder in Nederland voor enig strafbaar feit strafrechtelijk is veroordeeld, leidt niet tot een andere strafmaat, evenmin als de door de verdachte doorgebrachte detentie op de Filipijnen, nu dat geen strafrechtelijke detentie betrof. Ook de overige omstandigheden die de raadsman heeft aangevoerd acht het hof niet van dien aard dat die tot een lagere strafoplegging dienen te leiden.

Het hof houdt echter wel rekening met het volgende. Het hof constateert dat de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6, eerste lid, van het EVRM, in hoger beroep is overschreden. Voor de berechting van een strafzaak in hoger beroep geldt als uitgangspunt dat de behandeling van de zaak ter terechtzitting dient te zijn afgerond met een eindarrest binnen zestien maanden nadat het rechtsmiddel is ingesteld indien de verdachte in verband met de strafzaak in voorlopige hechtenis verkeert. Door verschillende omstandigheden, waaronder de drie regiezittingen waarop de verdediging onderzoekwensen kenbaar heeft gemaakt, de tijd die met de uitvoering van een deel van deze onderzoekwensen was gemoeid en het feit dat de verdachte pas in een laat stadium door de politie is verhoord, wijst het hof pas tweeëndertig maanden na het instellen van hoger beroep arrest. Anders dan de advocaat-generaal is het hof van oordeel dat deze lange duur van de hoger beroep fase niet volledig aan de verdachte is te wijten. Het hof acht – alle omstandigheden in aanmerking genomen – de redelijke termijn met negen maanden overschreden. Het hof houdt met deze overschrijding van de redelijke termijn bij de bepaling van de aan de verdachte op te leggen straf in die zin rekening, dat het hof in plaats van een gevangenisstraf voor de duur van 10 jaren een gevangenisstraf voor de duur van 9 jaren en 9 maanden zal opleggen.

De broer van het slachtoffer, [benadeelde] , heeft zich in eerste aanleg in het strafproces gevoegd als benadeelde partij met een vordering tot schadevergoeding. Deze bedraagt fl. 8.660,42 (omgerekend

€ 3.929,93) aan materiële schade. Dit bedrag bestaat uit kosten die zijn gemaakt voor de crematie van het slachtoffer. De vordering is bij het vonnis waarvan beroep volledig toegewezen, waarbij de schadevergoedingsmaatregel tot een bedrag van fl. 4.330,21 (omgerekend € 1.964,96) is opgelegd.

De benadeelde partij heeft zich in hoger beroep opnieuw gevoegd voor het bedrag van de oorspronkelijke vordering.

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat het verzoek tot vergoeding van de schade geheel wordt toegewezen, dat het bedrag wordt vermeerderd met de wettelijke rente en dat voor het volledige bedrag de schadevergoedingsmaatregel wordt opgelegd.

De raadsman heeft primair verzocht de vordering niet-ontvankelijk te verklaren vanwege de door hem bepleite vrijspraak. Subsidiair heeft de raadsman gesteld dat voor de toekenning van de wettelijke rente geen ruimte bestaat gezien de omvang van de handhaving van de vordering van de benadeelde partij.

Het hof overweegt als volgt.

Het hof stelt vast dat de verdediging de hoogte van de opgevoerde schade niet heeft betwist. Uit het onderzoek ter terechtzitting is voldoende gebleken dat de benadeelde partij als gevolg van het onder 1 meer subsidiair bewezen verklaarde handelen van de verdachte rechtstreeks schade heeft geleden.

De verdachte is tot vergoeding van die schade gehouden zodat de vordering volledig hoofdelijk wordt toegewezen. Om te bevorderen dat de schade door de verdachte wordt vergoed, legt het hof de maatregel van artikel 36f van het Wetboek van Strafrecht op, op de hierna te noemen wijze.

De stukken van het geding houden niet in dat de benadeelde partij de vergoeding van de wettelijke rente in eerste aanleg heeft gevorderd, waardoor die rente niet vergoed kan worden.

De op te leggen straf en maatregel zijn gegrond op de artikelen 36f, 47, 55, 56, 282 en 287 van het Wetboek van Strafrecht.

Deze wettelijke voorschriften worden toegepast zoals deze golden ten tijde van het bewezen verklaarde.