Uitspraken

In eerste aanleg hebben Metroprop c.s. - kort samengevat - gevorderd dat de huurovereenkomst wordt vernietigd althans wordt verklaard dat deze overeenkomst nietig is, dat UWV wordt bevolen het gehuurde te verlaten, dat voor recht wordt verklaard dat de gemeente en het UWV onrechtmatig hebben gehandeld jegens Metroprop c.s. en dat zij hoofdelijk worden veroordeeld om de schade te vergoeden die Metroprop c.s. door deze onrechtmatige daad hebben geleden, op te maken bij staat. Zij hebben hiertoe aangevoerd dat het UWV met het aangaan van de huurovereenkomst tegen een niet-marktconforme, te hoge huurprijs, staatssteun in de zin van artikel 107 VWEU aan de gemeente heeft verleend, waarvoor goedkeuring had moeten worden verleend door de Europese Commissie.

De rechtbank heeft de vorderingen van Metroprop c.s. afgewezen. Hiertoe heeft de rechtbank, in de eerste plaats, geoordeeld dat de gemeente geen onderneming is in de zin van artikel 107 VWEU, waardoor dit artikel toepassing mist. Volgens de rechtbank is de huurovereenkomst door de gemeente aangegaan in het kader van haar uitoefening van openbaar gezag op grond van haar wettelijke plicht tot (geïntegreerde) samenwerking met het UWV bij de dienstverlening aan uitkeringsgerechtigden, werkzoekenden en werkgevers.

Tegen dit oordeel zijn de eerste twee grieven van Metroprop c.s. gericht. Metroprop c.s. stellen dat de wetgeving de gemeente niet verplicht om op dezelfde locatie als het UWV een (deels) gezamenlijk kantoor te houden. De samenwerkingsplicht die de wet oplegt, bestaat in digitale samenwerking (het bundelen van ondersteunende ICT-systemen), en niet in fysieke samenwerking. De samenwerkingsplicht kan volgens Metroprop c.s. ook worden nageleefd als het UWV een kantoor huurt van een particuliere verhuurder. Zij wijzen erop dat de rechtbank zelf erkent dat de gemeente en het UWV vrij zijn in het vormgeven van de samenwerking. De huurovereenkomst kan daarom gescheiden worden van de uitoefening van het openbaar gezag door de gemeente. Om die reden moet de gemeente voor wat betreft het aangaan van de huurovereenkomst met het UWV wel degelijk als een onderneming worden aangemerkt, aldus Metroprop c.s.

Artikel 107, lid 1, VWEU bepaalt dat steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, behoudens de afwijkingen waarin de Verdragen voorzien, onverenigbaar zijn met de interne markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt. Op de naleving van artikel 107 VWEU wordt toegezien door de Europese Commissie, aan wie (behoudens rechterlijke toetsing door het Hof van Justitie van de EU (hierna: HvJ EU)) het exclusieve oordeel over de vraag of een steunmaatregel in strijd is met het Verdrag, is voorbehouden. Het toezicht is geregeld in artikel 108 VWEU. Artikel 108, lid 3, VWEU legt op de lidstaten - kort samengevat - de verplichting om voorgenomen steunmaatregelen voor de uitvoering daarvan aan de Commissie te melden. Tijdens het daarop volgende onderzoek van de Commissie mag de lidstaat in kwestie de voorgenomen maatregel niet ten uitvoerleggen. Deze standstill-verplichting geldt alleen als de voorgenomen maatregel moet worden gekwalificeerd als een steunmaatregel die op grond van artikel 108, lid 3, VWEU is of had moeten worden gemeld bij de Commissie. Artikel 108, lid 3, VWEU verplicht slechts tot melding van maatregelen die aan elk van de in artikel 107, lid 1, VWEU bedoelde voorwaarden voldoen. De nationale rechter kan (en moet) op grond van de rechtstreekse werking van artikel 108, lid 3, VWEU de uitvoering van steunmaatregelen die zijn of hadden moeten worden gemeld aan de Commissie, maar waarvan de standstill-verplichting niet in acht wordt genomen, stilleggen.

Uit de rechtspraak van het HvJ EU volgt dat, voor de toepassing van het mededingingsrecht van de Unie, een onderneming elke eenheid is die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd. Volgens vaste rechtspraak vormt elke activiteit die bestaat in het aanbieden van goederen en diensten op een bepaalde markt, een economische activiteit. Bijgevolg kan de staat zelf of een overheidsorgaan als onderneming handelen. Daarentegen hebben activiteiten in het kader van de uitoefening van bevoegdheden van openbaar gezag geen economisch karakter dat de toepassing van de mededingingsregels van het VWEU rechtvaardigt. Verder kan een rechtspersoon, met name een overheidsinstantie, ook voor slechts een deel van zijn activiteiten als onderneming worden aangemerkt, wanneer de daaronder vallende activiteiten als economische activiteiten moeten worden gekwalificeerd. Voor zover een overheidsinstantie een economische activiteit verricht die van de uitoefening van haar bevoegdheden van openbaar gezag kan worden losgekoppeld, handelt die instantie, wat deze activiteit betreft, namelijk als onderneming, terwijl bij een economische activiteit die niet van de uitoefening van haar bevoegdheden van openbaar gezag kan worden gescheiden, alle door die instantie verrichte activiteiten samenhangen met de uitoefening van deze bevoegdheden. (zie in dit verband HvJ EU 12 juli 2012, zaak C‑138/11, Compass-Datenbank, ECLI:EU:C:2012:449, punten 35-38)

De vraag die partijen verdeeld houdt is of de gemeente, met het aangaan van de huurovereenkomst, een economische activiteit heeft verricht die kan worden losgekoppeld van de uitoefening van haar bevoegdheden van openbaar gezag. Naar het oordeel van het hof heeft de rechtbank terecht geoordeeld dat dit niet het geval is. In dit verband is het volgende relevant. Uitgangspunt is dat Metroprop c.s. niet betwisten dat de gemeente de huurovereenkomst met het UWV is aangegaan om gezamenlijk kantoor te houden ten behoeve van hun samenwerking, in het bijzonder bij het realiseren van een regionaal loket. Metroprop c.s. betwisten (wel) dat de gemeente wettelijk is gehouden tot het gezamenlijk kantoor houden met het UWV.

Lezing van voornoemde wetsbepaling alsmede de daarbij behorende toelichting maakt duidelijk dat de samenwerking tussen gemeenten en het UWV op het vlak van de regionale dienstverlening aan werkgevers en het verrichten van taken met betrekking tot de regionale arbeidsmarkt wettelijk is voorgeschreven. Metroprop c.s. stellen evenwel dat deze samenwerking niet meer dan digitale samenwerking behelst en verwijzen daartoe naar diverse passages onder paragraaf 2.2 en 2.3 van de hierboven genoemde Memorie van toelichting, waarmee de rechtbank volgens hen ten onrechte geen rekening heeft gehouden. Het hof wijst er evenwel op dat die passages geen betrekking hebben op de samenwerking tussen het UWV en de gemeente, maar op de daaruit voortspruitende dienstverlening aan de klanten van het UWV, in het bijzonder de werkzoekenden, die in toenemende mate wordt gedigitaliseerd. Deze digitale ontwikkelingen in de dienstverlening brengen nog niet met zich dat ook de hiervoor benodigde samenwerking tussen het UWV en de gemeente vooral via digitale weg zijn vorm zal krijgen, laat staan uitsluitend via digitale weg zal worden vormgegeven. Voorts merkt het hof op dat de door Metropop c.s. aangehaalde passages geen betrekking hebben op de dienstverlening aan de werkgevers; voor die vorm van dienstverlening is, blijkens paragraaf 2.1 van de Memorie van toelichting nu juist van belang dat er één regionaal loket is en dat ondersteunende ICT-systemen en backoffice-activiteiten worden gebundeld. Tot slot geldt (blijkens de hiervoor geciteerde paragraaf 2.2 van de Memorie van toelichting) zelfs ten aanzien van de dienstverlening aan werkzoekenden dat face-to-face dienstverlening beschikbaar dient te blijven. Dat de samenwerking tussen de gemeente en het UWV louter digitaal is (en dat het gezamenlijk kantoor houden niet nodig is voor die samenwerking), is dan ook niet vol te houden. Het argument van Metroprop c.s. dat de vormgeving van de samenwerking wettelijk niet is vastgelegd doet aan het voorgaande niet af: die vormgeving - in dit geval bestaande in het gezamenlijk kantoor houden met het UWV - kan immers niet worden losgekoppeld van de samenwerking zelf en daarmee dus ook niet van de uitoefening van het openbaar gezag. De gemeente kan daarom wat betreft het aangaan van de huurovereenkomst niet worden aangemerkt als een onderneming in de zin van artikel 107 VWEU. Dat artikel is daarom niet van toepassing.

In het kader van hun eerste twee grieven betogen Metroprop c.s. ook nog dat de economische activiteit van het UWV niet samenhangt met de taak van samenwerking en dat het UWV daarom bij het aangaan van de huurovereenkomst geen prerogatieven uitoefent. Niet te begrijpen valt hoe deze redenering, wat daar ook van zij, kan afdoen aan de conclusie dat de gemeente, in het kader van het aangaan van de huurovereenkomst, niet als een onderneming kan worden aangemerkt; het betoog van Metroprop c.s. bestaat er immers in dat het steunontvangende overheidsorgaan de gemeente is, en niet het UWV. Om die reden treft ook dit onderdeel van de eerste twee grieven geen doel. De grieven 1 en 2 falen.

Met hun derde grief keren Metroprop c.s. zich tegen de overweging (ten overvloede) van de rechtbank dat in dit geval de gelden binnen de lidstaat blijven en de lidstaat dus alleen ‘steun’ aan zichzelf verleent, en niet aan een andere partij die actief is op de interne markt. Nu het hof reeds op andere gronden heeft geoordeeld dat artikel 107, eerste lid, VWEU niet van toepassing is, behoeft deze grief geen behandeling meer.

De grieven treffen geen doel. Het bestreden vonnis zal worden bekrachtigd. Als de in het ongelijk gestelde partij dienen Metroprop c.s. de kosten van het hoger beroep te dragen. Voor de berekening van de kosten van het pleidooi zal, aangezien de gemeente c.s. ter zitting hebben afgezien van het houden hiervan, worden uitgegaan van één salarispunt.