Uitspraken

[appellant] heeft, na wijziging van eis bij repliek, gevorderd voor recht te verklaren dat De Graaf aansprakelijk is voor de door hem geleden en nog te lijden schade, zowel materieel als immaterieel, en voorts De Graaf te veroordelen tot betaling van die schade, nader op te maken bij staat, met wettelijke rente vanaf 31 oktober 1996 dan wel de datum van dagvaarding in eerste aanleg en onder veroordeling van De Graaf in de proceskosten.

De kantonrechter heeft bij tussenvonnis van 20 februari 2014 naar aanleiding van het beroep van De Graaf op verjaring onder 5.12 overwogen dat, wanneer er voor de benadeelde voldoende aanknopingspunten zijn voor het bestaan van aansprakelijkheid van een voldoende bepaalde persoon, van hem enig onderzoek mag worden gevergd. De benadeelde heeft de gehele verjaringstermijn van vijf jaar om onderzoek te doen nadat daartoe voor hem voldoende aanleiding is ontstaan. Onder 5.14 en 5.15 overweegt de kantonrechter dat van belang kan zijn of [appellant] in maart 2001 al dacht aan OPS, omdat hij erg vergeetachtig werd, of dat de huisarts toen al onderzoek bij het Solvent Team heeft aangekaart, waarvan [appellant] heeft afgezien. Daartoe heeft de kantonrechter om nadere informatie gevraagd.
In het tussenvonnis is de kantonrechter ook al ingegaan op de vraag hoe de vordering van [appellant] dient te worden beoordeeld wanneer het verjaringsverweer niet slaagt. Zij heeft [appellant] in de gelegenheid gesteld te reageren op door De Graaf bij conclusie van dupliek in het geding gebrachte stukken over de omstandigheden waaronder [appellant] zijn werk heeft gedaan bij De Graaf. Ook heeft zij aangegeven behoefte te hebben aan voorlichting over de vraag of de gezondheidsklachten van [appellant] veroorzaakt kunnen zijn door piekblootstellingen en over de vraag in hoeverre overige spanningen kunnen hebben bijgedragen aan de klachten van [appellant] en/of de bij het neuropsychologisch onderzoek gevonden afwijkingen kunnen veroorzaken. In dat verband diende [appellant] informatie te verstrekken over zijn thuissituatie.
Ten slotte is de kantonrechter in het tussenvonnis ingegaan op de vraag of, indien komt vast te staan dat De Graaf aansprakelijk is op grond van artikel 7:658 BW, sprake is van alternatieve of proportionele causaliteit en heeft zij overwogen dat het met betrekking tot de interpretatie van de medische gegevens voor de hand ligt dat zij zich laat voorlichten door een ter zake deskundige arts.
De kantonrechter heeft een comparitie van partijen gelast.

De vordering is bij eindvonnis van 24 april 2014 afgewezen met veroordeling van [appellant] in de proceskosten.

[appellant] betoogt met zijn niet genummerde grieven - ten onrechte stelt De Graaf dat [appellant] geen grieven heeft geformuleerd; hij miskent dat grieven niet aan bepaalde vormvereisten hoeven te voldoen, maar dat voldoende duidelijk moet zijn dat en waarom appellant zich niet met het bestreden vonnis kan verenigen - dat de kantonrechter ten onrechte heeft geoordeeld dat zijn vordering is verjaard en hij verzoekt het hof de bestreden vonnissen op dit punt te vernietigen, het beroep op verjaring te verwerpen en het geschil inhoudelijk te beoordelen.

Het hof stelt voorop dat de Hoge Raad op 14 november 2014, ECLI:NL:HR:2014: 3240 heeft overwogen dat naar vaste rechtspraak de eis dat de benadeelde bekend is geworden met zowel de schade als de daarvoor aansprakelijke persoon aldus moet worden opgevat dat het hier gaat om een daadwerkelijke bekendheid, zodat het enkele vermoeden van het bestaan van schade niet volstaat. Deze verjaringstermijn begint pas te lopen op de dag na die waarop de benadeelde daadwerkelijk in staat is een rechtsvordering tot vergoeding van de door hem geleden schade in te stellen. Daarvan zal sprake zijn als de benadeelde voldoende zekerheid - die niet een absolute zekerheid behoeft te zijn - heeft verkregen dat de schade is veroorzaakt door tekortschietend of foutief handelen van de betrokken persoon. Het antwoord op de vraag op welk tijdstip de verjaringstermijn is gaan lopen, is afhankelijk van alle terzake dienende omstandigheden.

Het voorgaande brengt mee dat het vonnis van de kantonrechter niet in stand kan blijven en dat het hof het geschil thans inhoudelijk dient te beoordelen, met inachtneming van hetgeen partijen in eerste aanleg en in appel hebben aangevoerd.

De kantonrechter heeft in het tussenvonnis het door De Graaf gedane beroep op niet-ontvankelijkheid van [appellant] wegens schending van de waarheidsplicht verworpen. Het hof verenigt zich met het oordeel van de kantonrechter en met hetgeen de kantonrechter aan dit oordeel ten grondslag heeft gelegd. Dit verweer van De Graaf wordt dan ook gepasseerd.

[appellant] baseert zijn vordering op art. 7:658 BW en legt daaraan de stelling ten grondslag dat hij, zoals volgt uit de aangehaalde rapporten van het Solvent Team, lijdt aan CTE, althans aan gezondheidsklachten, die het gevolg is (zijn) van de blootstelling aan oplosmiddelen gedurende het verrichten van zijn werkzaamheden voor De Graaf. Uit de onder 3.17 geciteerde verklaring van [Oud-voorman] , die in grote lijnen wordt bevestigd door de verklaringen van oud-collega's [oud-collega's] , blijkt dat bij De Graaf intensief werd gewerkt met oplosmiddelen in niet geventileerde ruimten en zonder adequate bescherming tegen huidcontact met, of inademing van, oplosmiddelen. [appellant] meent dat hiermee in voldoende mate is aangetoond dat hij tijdens de uitoefening van zijn werkzaamheden bij De Graaf in een zodanige mate aan oplosmiddelen is blootgesteld, dat dit de oorzaak kan zijn geweest van de nadien bij hem vastgestelde CTE, althans - indien de diagnose CTE niet kan worden gesteld - van de gezondheidsklachten waaraan hij lijdt. Dat hij geen vijf jaar, maar een jaar en acht maanden voor De Graaf heeft gewerkt, doet daaraan niet af, volgens [appellant] , nu bij zijn werkzaamheden sprake is van piekblootstellingen en uit medische vakliteratuur ( [appellant] verwijst naar het onder 3.7 aangehaalde rapport van de Gezondheidsraad) blijkt dat deze piekblootstellingen een belangrijke factor zijn bij het ontstaan van CTE. Dat [appellant] ook bij andere werkgevers met oplosmiddelen in aanraking is gekomen, doet volgens [appellant] niet af aan de aansprakelijkheid van De Graaf. Volgens [appellant] is hij in dienst van die andere werkgevers niet in zodanige mate aan oplosmiddelen blootgesteld dat die blootstellingen kunnen worden gekwalificeerd als een zelfstandige oorzaak van zijn klachten. Het staat volgens [appellant] niet vast dat bij die werkgevers sprake is geweest van piekblootstellingen of blootstellingen boven de MAC-waarde. Dat laatste is wel nodig, wil die blootstelling relevant zijn, omdat volgens het meergenoemde rapport van de Gezondheidsraad chronische blootstelling aan concentraties beneden de MAC-waarde het ontstaan van CTE niet bevordert.
[appellant] wijst er voorts op dat, mede gelet op het in 1976 in werking getreden Publicatieblad 139 inzake verfverwerking van de Arbeidsinspectie, werkgevers vanaf het begin van de jaren tachtig rekening moesten houden met het feit dat blootstelling aan oplosmiddelen schade kon toebrengen aan de gezondheid van werknemers. De Graaf heeft de op haar rustende zorgplicht geschonden.

De Graaf heeft betwist dat [appellant] aan CTE lijdt, althans aan gezondheidsklachten die kunnen zijn ontstaan door de arbeidsomstandigheden gedurende de twintig maanden waarin [appellant] bij haar heeft gewerkt. Van een relevante blootstelling was bij het werk voor De Graaf geen sprake. Er gold (en geldt) een strikt veiligheidsbeleid. De andersluidende verklaringen die [appellant] van oud-collega's heeft overgelegd zijn onjuist. [oud-collega's] hebben volgens De Graaf eigen belangen, nu zij De Graaf eveneens aansprakelijk hebben gesteld voor bij hen ontwikkelde CTE. Indien [appellant] zich daar niet aan zou hebben gehouden, is sprake van opzet of grove schuld.
De klachten van [appellant] kunnen ook worden gerelateerd aan de problematische gezinssituatie van [appellant] . De Graaf wijst erop dat [appellant] het overgrote deel van zijn werkzame leven van 35 jaar heeft gewerkt bij andere bedrijven, waar [appellant] (wel) werd blootgesteld aan oplosmiddelen. [appellant] zal bovendien, net als andere schilders, ook na het ontstaan van zijn arbeidsongeschiktheid hebben bijgeklust. [appellant] heeft (ook) op dit punt volgens De Graaf ten onrechte onvoldoende informatie verstrekt. Als [appellant] al CTE heeft ontwikkeld of andere gezondheidsklachten die kunnen worden veroorzaakt door de blootstelling aan oplosmiddelen, heeft die blootstelling zich bij deze andere bedrijven en bij het bijklussen voorgedaan. Als De Graaf al aansprakelijk zou zijn, is zij uiterst subsidiair van oordeel dat zij voor hooguit 4% proportioneel aansprakelijk is.

De vordering van [appellant] is toewijsbaar indien (1) bij [appellant] sprake is van CTE althans van gezondheidsklachten die door de blootstelling aan oplosmiddelen zijn veroorzaakt en deze blootstelling bij De Graaf heeft plaatsgevonden (in dat geval is sprake van schade in de uitoefening van de werkzaamheden in de zin van artikel 7:658 BW), (2) De Graaf in haar zorgplicht is tekortgeschoten, (3) er sprake is van causaal verband tussen deze zorgplichtschending en de gezondheidsschade van [appellant] en (4) [appellant] daardoor schade heeft geleden. Op [appellant] rusten, zoals de kantonrechter in het tussenvonnis ook heeft overwogen, stelplicht en bewijslast ten aanzien van het onder 1 omschreven vereiste. Daarbij geldt wel, zoals de Hoge Raad in zijn (ook door de kantonrechter aangehaalde) arrest van 7 juni 2013 (ECLI:HR:2013:BZ1721) onder verwijzing naar eerdere rechtspraak heeft overwogen, dat wanneer een werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden is blootgesteld aan voor de gezondheid gevaarlijke omstandigheden en schade aan zijn gezondheid heeft opgelopen, het door de werknemer te bewijzen oorzakelijk verband tussen de werkzaamheden en die schade in beginsel moet worden aangenomen indien de werkgever heeft nagelaten de maatregelen te treffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden dergelijke schade lijdt. Voor de toepassing van deze regel, de arbeidsrechtelijke omkeringsregel, is nodig (a) dat de werknemer niet alleen stelt en zo nodig bewijst dat hij zijn werkzaamheden heeft moeten verrichten onder omstandigheden die schadelijk kunnen zijn voor zijn gezondheid, maar ook (b) dat hij stelt en zo nodig aannemelijk maakt dat hij lijdt aan gezondheidsklachten die daardoor kunnen zijn veroorzaakt. Deze regel drukt het vermoeden uit dat de gezondheidsschade van de werknemer is veroorzaakt door de omstandigheden waarin deze zijn werkzaamheden heeft verricht. Dat vermoeden wordt gerechtvaardigd door hetgeen in het algemeen bekend is omtrent de ziekte en haar oorzaken, alsook door de schending door de werkgever van de veiligheidsnorm die beoogt een en ander te voorkomen. Gelet daarop is voor dit vermoeden geen plaats in het geval het verband tussen de gezondheidsschade en de arbeidsomstandigheden te onzeker of te onbepaald is, aldus de Hoge Raad.
Bovendien geldt, op grond van het arrest van de Hoge Raad van 17 november 2000 (ECLI:NL:HR:2000:AA8369), dat van De Graaf, als werkgever die op grond van art. 7:658 lid 2 BW door een werknemer wordt aangesproken, in het kader van de motivering van de betwisting van de stellingen van [appellant] mag worden gevergd dat zij in het algemeen de omstandigheden aangeeft die meer in haar sfeer dan in die van [appellant] liggen. Daarbij valt te denken aan informatie over de gevaarlijke stoffen waarmee in het kader van haar bedrijfsvoering werd gewerkt en aan informatie over de aard, de mate en de duur van de blootstelling waaraan haar werknemers aan gevaarlijke stoffen worden blootgesteld. In dit verband wijst het hof erop dat De Graaf, op grond van artikel 4.2 lid 1 van het Arbeidsomstandighedenbesluit (hierna: Arbobesluit) - welke bepaling vanaf 1 juli 1997, toen het Arbobesluit van toepassing werd, al gold - gehouden is in het kader van de risico-inventarisatie en -evaluatie (hierna: RIE) op grond van artikel 5 (toen nog artikel 4) van de Arbeidsomstandighedenwet de aard, mate en duur van de blootstelling te beoordelen. Deze verplichting is in de leden 2 t/m 4 van het Arbobesluit uitgewerkt (waarbij lid 2 op 10 september1999 iets is uitgebreid). In genoemde bepalingen is onder meer bepaald dat de werkgever, wiens werknemers aan gevaarlijke stoffen kunnen worden blootgesteld, dient vast te stellen aan welke gevaarlijke stoffen de werknemer kan worden blootgesteld, in welke situaties blootstelling zich kan voordoen en op welke wijze (via de huid, door inademing of door een combinatie) blootstelling kan plaatsvinden en wat het blootstellingsniveau is.

Voor wat betreft het onder 2 vermelde vereiste van de zorgplicht geldt dat De Graaf dient te stellen, en zo nodig te bewijzen, dat zij niet in haar zorgplicht is tekortgeschoten. Daarbij is van belang dat in een situatie waarin werknemers met gevaarlijke stoffen werken van een werkgever mag worden verwacht dat hij voor een doeltreffende bescherming van de gezondheid en veiligheid van zijn werknemers zorgdraagt. De werkgever dient daartoe in elk geval de aard, mate en duur van de blootstelling in kaart te brengen en doeltreffende maatregelen te treffen ter voorkoming of beperking van de blootstelling. Wat dat laatste betreft dient de werkgever voor zover dit redelijkerwijs mogelijk is gevaarlijke stoffen te vervangen door stoffen die minder gevaarlijk zijn. Indien vervanging redelijkerwijs niet mogelijk is dan wel gevaar voor de gezondheid ook na vervanging resteert dient de werkgever zodanige werkprocessen, uitrustingen en materialen toe te passen dat het vrijkomen van die stoffen wordt voorkomen of beperkt. Indien ook dat redelijkerwijs niet mogelijk is, dient de werkgever zodanige organisatorische maatregelen te nemen dat gevaar voor de gezondheid wordt voorkomen of beperkt, of indien ook dat niet mogelijk is dan wel het gevaar voor de gezondheid niet wegneemt aan de werknemers persoonlijke beschermingsmiddelen ter beschikking te stellen. Uiteraard dient de werkgever in het laatste geval ook te controleren of van de verstrekte persoonlijke beschermingsmiddelen daadwerkelijk gebruik wordt gemaakt. Daarnaast dient de werkgever de werknemer te instrueren over de omgang met gevaarlijke stoffen.

Het hof zal met inachtneming van het bovenstaande beoordelen of [appellant] met de tot op heden in het geding gebrachte stukken en verklaringen heeft bewezen, dat hij in de uitoefening van zijn werkzaamheden bij De Graaf de door hem gestelde gezondheidsklachten heeft opgelopen, dan wel of aan de vereisten voor toepassing van de arbeidsrechtelijke omkeringsregel is voldaan en ook of De Graaf heeft bewezen, dat zij aan haar zorgplicht heeft voldaan.

Het hof stelt voorop dat [appellant] het ontstaan van zijn gezondheidsklachten uitdrukkelijk verbindt aan de door hem in de jaren 1999 en 2000 voor De Graaf verrichte werkzaamheden en niet aan de werkzaamheden die hij voor andere werkgevers heeft verricht gedurende zijn loopbaan als schilder. In de brief van zijn advocaat ter voorbereiding op de comparitie in eerste aanleg is weliswaar aangegeven dat in de periode 1980-1981, toen [appellant] een jaar voor De Graaf heeft gewerkt, de arbeidsomstandigheden vergelijkbaar waren met die van 1999-2000, maar [appellant] heeft daaraan geen consequenties verbonden. Hij heeft de aansprakelijkheid van De Graaf niet gerelateerd aan de periode 1980-1981, maar uitsluitend aan de periode 1999-2000 en de toen door hem ondergane piekblootstellingen. In genoemde brief heeft [appellant] ten aanzien van zijn dienstverbanden met andere werkgevers doen opmerken, dat bij die dienstverbanden sprake was van een relatief lage blootstelling aan oplosmiddelen. Dat betekent dat in eerste instantie cruciaal is of, zoals [appellant] stelt, bij zijn werkzaamheden voor De Graaf in 1999-2000 sprake is geweest van piekblootstellingen en, indien dat het geval is, of deze piekblootstellingen de gezondheidsklachten van [appellant] kunnen hebben veroorzaakt. Het hof zal zich dan ook concentreren op de werkomstandigheden bij De Graaf in 1999-2000.

Dat [appellant] in de relevante periode bij De Graaf heeft gewerkt met gevaarlijke stoffen staat, zoals de kantonrechter heeft vastgesteld, niet ter discussie. Volgens De Graaf is [appellant] echter niet blootgesteld aan hoge concentraties gevaarlijke stoffen. Zij is sinds 1994 VCA-gecertificeerd en die certificering is in 1999 vernieuwd. Een belangrijk onderdeel van de certificering ziet op bescherming van werknemers en de veiligheid van de arbeidsomstandigheden. De werkzaamheden worden aldus ingericht dat piekblootstellingen niet voorkomen, aldus De Graaf. Er zijn voor de werknemers P-bladen beschikbaar betreffende de stoffen waarmee wordt gewerkt en op deze P-bladen wordt beschreven welke voorschriften in acht genomen moeten worden om gevaar van blootstelling te voorkomen. Haar werknemers worden uitgebreid geïnstrueerd over de in acht te nemen veiligheidsvoorschriften, onder andere over de omgang met gevaarlijke stoffen. Dat is ook bij [appellant] het geval geweest. Verder heeft [appellant] het VCA-certificaat basisveiligheid behaald. De Graaf stelt in ruime mate persoonlijke beschermingsmiddelen beschikbaar. [appellant] heeft voor de ontvangst daarvan getekend, evenals voor de ontvangst van instructies over het gebruik van die middelen, het gebruik van P-bladen, veiligheidsrichtlijnen betreffende verfproducten. Werknemers die zich houden aan de veiligheidsvoorschriften worden dan ook niet blootgesteld aan gevaarlijke stoffen, aldus De Graaf.

De Graaf heeft de stelling van [appellant] dat hij bij zijn werkzaamheden voor De Graaf zodanig is blootgesteld aan gevaarlijke stoffen - meer in het bijzonder oplosmiddelen - dat sprake was van piekblootstellingen met hetgeen hiervoor is weergeven uitvoerig weersproken. Toch hebben de stellingen van De Graaf deels een nogal abstract karakter, omdat onduidelijk blijft met welke stoffen [appellant] heeft gewerkt, hoe onveilig die stoffen zijn en onder welke omstandigheden [appellant] met die stoffen heeft gewerkt. Ten aanzien van het laatste stelt het hof vast dat in de door [appellant] overgelegde schriftelijke verklaringen gedetailleerd is uiteengezet dat er in krappe, niet geventileerde, ruimtes moest worden gewerkt en dat in die ruimtes het gebruik van afzuigslangen en/of van een volgelaat- of verseluchtmasker niet mogelijk was. De Graaf heeft weliswaar in zijn algemeenheid gesteld dat die verklaringen niet betrouwbaar zijn, maar zij is niet (specifiek) ingegaan op hetgeen in de verklaringen over de arbeidsomstandigheden is vermeld. In de door De Graaf zelf overgelegde verklaringen wordt daar ook slechts zeer summier aandacht aan geschonken. Voor hetgeen in de door [appellant] overgelegde verklaringen is vermeld over het reinigen van handen, gelaat en gereedschappen (spuitkoppen en kwasten) met thinner en over het mengen van verf en verharder geldt hetzelfde. Volgens De Graaf heeft zij zich, als VCA-gecertificeerd bedrijf, stipt aan de veiligheidsvoorschriften gehouden, maar wat dat betekent voor bedoeld reinigen en mengen is het hof onduidelijk. Nu de werknemers van De Graaf met gevaarlijke stoffen werkten en daaraan dus werden, of op zijn minst konden worden, blootgesteld, was De Graaf, gelet op hetgeen in rechtsoverweging 5.10 is overwogen, gehouden in het kader van de RIE onder meer in kaart te brengen met welke gevaarlijke stoffen werd gewerkt, onder welke omstandigheden werd gewerkt, hoe blootstelling kon plaatsvinden en wat het blootstellingsniveau was. De Graaf heeft geen RIE in het geding gebracht. Zij heeft ook niet gesteld dat de hiervoor vermelde informatie in een RIE is terug te vinden en wat daarover in de RIE is vermeld. Ook heeft zij niet gesteld dat in het kader van de VCA-certificering de genoemde informatie (wel) is verzameld. Nu deze informatie geheel in de sfeer van De Graaf ligt - De Graaf diende deze in het kader van de RIE te verzamelen -, lag het op de weg van De Graaf deze informatie in het geding te brengen ter betwisting van de stelling van [appellant] dat hij bij de uitvoering van zijn werkzaamheden piekblootstellingen heeft ondergaan. De Graaf heeft dat nagelaten en daardoor de stelling van [appellant] onvoldoende weersproken. Het hof zal dan ook van de juistheid van deze stelling uitgaan.

Hetgeen hiervoor is overwogen over het ontbreken van essentiële gegevens omtrent de aard, mate en duur van de blootstelling heeft ook gevolgen voor de beoordeling van de stelling van De Graaf dat zij heeft voldaan aan de op haar rustende zorgplicht. De inhoud en omvang van de zorgplicht van een werkgever in wiens bedrijf met gevaarlijke stoffen wordt gewerkt, is afhankelijk van de concrete risico’s bij de uitvoering van de werkzaamheden in het bedrijf van de werkgever. Wanneer, zoals hier, die risico’s niet nauwkeurig in kaart kunnen worden gebracht, omdat onduidelijk is met welke gevaarlijke stoffen precies wordt gewerkt, onder welke omstandigheden en wat het blootstellingsniveau is, kan ook niet worden beoordeeld of de werkgever aan zijn zorgplicht heeft voldaan. Dat de werkgever gecertificeerd is en dat de werknemers uitvoerig zijn geïnstrueerd over het werken met gevaarlijke stoffen en een uitgebreid pakket persoonlijke beschermingsmiddelen hebben ontvangen, betekent nog niet dat de werkgever aan zijn zorgplicht heeft voldaan. Indien de werkgever in die situatie bijvoorbeeld ten onrechte heeft nagelaten om de stoffen waarmee gewerkt wordt te vervangen door niet of minder gevaarlijke stoffen, terwijl deze vervanging wel van hem gevergd kon worden, dan wel de werkprocessen zodanig te wijzigen dat de blootstelling aan gevaarlijke stoffen zoveel mogelijk werd teruggedrongen, is hij ondanks de gedegen instructie en het uitgebreide pakket beschermingsmiddelen toch in zijn zorgplicht tekortgeschoten. Uit de stellingen van De Graaf volgt slechts dat zij [appellant] afdoende heeft geïnstrueerd en van beschermingsmiddelen heeft voorzien en dat zij volgens het VCA-keuringsinstituut haar zaken op orde had, maar niet dat zij alles heeft gedaan wat redelijkerwijs van haar verwacht mocht worden om het gevaar van blootstelling aan (hoge concentraties) gevaarlijke stoffen bij de bron (in de keuze van stoffen en in de gekozen werkwijzen) aan te pakken. In dit verband wijst het hof erop dat De Graaf nauwelijks is ingegaan op het betoog van [appellant] dat er met oplosmiddelen gewerkt moest worden in niet of nauwelijks geventileerde ruimtes.

De slotsom is dat De Graaf haar stelling dat zij aan haar zorgplicht heeft voldaan onvoldoende heeft onderbouwd. Het hof komt dan ook niet toe aan een bewijsopdracht (aan De Graaf) op dit punt.

De vraag die resteert, is of de gezondheidsklachten van [appellant] veroorzaakt zijn (dan wel of aannemelijk is dat ze veroorzaakt kunnen zijn) door de blootstelling aan gevaarlijke stoffen bij De Graaf. Het hof is, met de kantonrechter, van oordeel dat dit nog niet vaststaat. Daartoe is het volgende redengevend.

Uit hetgeen hiervoor is overwogen, volgt dat nader onderzoek noodzakelijk is naar het verband tussen de klachten van [appellant] en de blootstelling. [appellant] heeft daarop al geanticipeerd door een concept vraagstelling op te stellen en een deskundige voor te dragen. De Graaf heeft de vraagstelling en de voordracht bekritiseerd, maar heeft zelf nog geen voorstel gedaan.

Het hof zal partijen in de gelegenheid stellen zich, met inachtneming van hetgeen het hof hiervoor heeft beslist over de blootstelling en de zorgplicht, (opnieuw) uit te laten over specialisme en persoon van de te benoemen deskundige(n), de aan deze(n) te stellen vragen en het voorschot op de kosten. Het hof overweegt dat nu [appellant] al is onderzocht door een Solvent Team het niet voor de hand ligt dat een deskundige wordt benoemd die is verbonden aan een ander Solvent Team. Gelet op hetgeen vaststaat over de klachten van [appellant] zou de benoeming van een neuroloog met expertise op het gebied van OPS en van een psychiater, dit met het oog op de invloed van eventuele psychische problemen op de klachten van [appellant] , het meest voor de hand liggen. Eventueel zou in het kader van het deskundigenonderzoek opdracht gegeven kunnen worden tot een neuropsychologisch onderzoek. Het verdient uiteraard aanbeveling wanneer partijen proberen te komen tot een gezamenlijke voordracht. Indien zij daarin niet slagen, dienen zij per discipline elk maximaal drie namen van te benoemen deskundigen te vermelden, met een toelichting en drie namen (eveneens met toelichting) van deskundigen die zij niet benoemd willen zien.

Het hof zal de zaak naar de rol verwijzen voor akte uitlating deskundigenbericht door beide partijen.