Uitspraken

Jurisprudentie

Ingevolge vigerende jurisprudentie van de Hoge Raad geldt als uitgangspunt dat een vervolgingsbeslissing van het openbaar ministerie zich slechts in zeer beperkte mate leent voor een inhoudelijke rechtelijke toetsing. Van niet-ontvankelijkheid van die beslissing kan slechts in uitzonderlijke gevallen sprake zijn. De Hoge Raad heeft recentelijk een aantal arresten gewezen omtrent het gedoogbeleid ter zake coffeeshops in relatie tot het vervolgingsbeleid van het openbaar ministerie. Meest recent is de uitspraak in de Checkpoint II-zaak (HR 26 april 2016, ECLI:HR:2016:740) waarin de Hoge Raad het volgende - voor zover relevant - heeft overwogen:

"3.2.

Bij de beoordeling van de middelen moet worden vooropgesteld dat in art. 167, eerste lid, Sv aan het Openbaar Ministerie de bevoegdheid is toegekend zelfstandig te beslissen of naar aanleiding van een ingesteld opsporingsonderzoek vervolging moet plaatsvinden. De beslissing van het Openbaar Ministerie om tot vervolging over te gaan leent zich slechts in zeer beperkte mate voor een inhoudelijke rechterlijke toetsing in die zin dat slechts in uitzonderlijke gevallen plaats is voor een niet-ontvankelijkverklaring van het Openbaar Ministerie in de vervolging op de grond dat het instellen of voortzetten van die vervolging onverenigbaar is met beginselen van een goede procesorde (vgl. HR 6 november 2012, ECLI:NL:HR:2012:BX4280, NJ 2013/109).

Zo'n uitzonderlijk geval doet zich voor wanneer de vervolging wordt ingesteld of voortgezet nadat door het Openbaar Ministerie gedane, of aan het Openbaar Ministerie toe te rekenen, uitlatingen (of daarmee gelijk te stellen gedragingen) bij de verdachte het gerechtvaardigde vertrouwen hebben gewekt dat hij niet (verder) zal worden vervolgd. Aan uitlatingen of gedragingen van functionarissen aan wie geen bevoegdheden in verband met de vervolgingsbeslissing zijn toegekend, kan zulk gerechtvaardigd vertrouwen dat (verdere) vervolging achterwege zal blijven evenwel in de regel niet worden ontleend (vgl. HR 8 mei 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW5002).

Een uitzonderlijk geval als zojuist bedoeld doet zich ook voor wanneer de vervolging wordt ingesteld of voortgezet terwijl geen redelijk handelend lid van het Openbaar Ministerie heeft kunnen oordelen dat met (voortzetting van) de vervolging enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang gediend kan zijn. In het geval van een zodanige, aperte onevenredigheid van de vervolgingsbeslissing is de (verdere) vervolging onverenigbaar met het verbod van willekeur (dat in de strafrechtspraak in dit verband ook wel wordt omschreven als het beginsel van een redelijke en billijke belangenafweging). Aan het oordeel dat het Openbaar Ministerie om deze reden in de vervolging van een verdachte niet-ontvankelijk moet worden verklaard dienen zware motiveringseisen te worden gesteld. (Vgl. HR 2 juli 2013, ECLI:NL:HR:2013:7, NJ 2013/563.)

3.4.

De niet-ontvankelijkverklaring door het Hof van het Openbaar Ministerie in de vervolging ter zake van het onder 1 tenlastegelegde berust in de kern op het oordeel dat de verdachte en de medeverdachten "het gerechtvaardigd vertrouwen mochten koesteren" dat de gedoogvoorwaarden, zoals opgenomen in de door de burgemeester op 15 november 2005 afgegeven gedoogverklaring, niet werden overtreden en dat het Openbaar Ministerie wat betreft het opzettelijk verkopen, afleveren en/of verstrekken van hennep en/of hasjiesj dan ook niet tot vervolging zou overgaan. Dit oordeel is niet begrijpelijk, reeds omdat het Hof niet heeft vastgesteld dat dit vertrouwen is gewekt door uitlatingen of daarmee gelijk te stellen gedragingen van het Openbaar Ministerie, dan wel door uitlatingen of daarmee gelijk te stellen gedragingen die aan het Openbaar Ministerie moeten worden toegerekend. De door het Hof genoemde omstandigheden dat de controles op de naleving van de gedoogvoorwaarden zich - op aangeven van de gemeente - beperkten tot de op de verkoopoppervlakte aanwezige handelsvoorraad en dat door de verdachte tevergeefs is getracht duidelijkheid te verkrijgen omtrent de toelaatbaarheid van het aanhouden van voorraad buiten de verkoopoppervlakte alsmede dat de gemeente en het Openbaar Ministerie ermee bekend waren dat een zeer aanzienlijk deel van de klanten vanuit het buitenland naar Terneuzen kwam, en dat het beleid van de gemeente Terneuzen erop gericht was deze stroom van klanten te reguleren, volstaan daartoe niet.

(…)

3.8.

Voor zover het oordeel van het Hof erop berust dat de verdachte de gedoogvoorwaarden mocht opvatten zoals zij heeft gedaan, zodat - nu schending van de aldus uitgelegde voorwaarden niet is vastgesteld - voor vervolging van de verdachte geen plaats is, is dat oordeel ontoereikend gemotiveerd, op de gronden zoals hiervoor onder 3.4 vermeld."

Oordeel hof ad 1 en 2: vertrouwensbeginsel en redelijke belangenafweging

In de zoektocht naar feitelijk wezenlijke verschillen met de feiten die ten grondslag lagen aan de zaken waarin de Hoge Raad zich reeds omtrent het gedoogbeleid in relatie tot het vervolgingsmonopolie van het openbaar ministerie heeft uitgelaten, constateert het hof allereerst dat in deze zaak zich feitelijk in de kern dezelfde situatie voordoet.

Coffeeshop [naam] van verdachte is door gemeente, politie en justitie gedurende lange periode volop gedoogd; gedoogbeschikkingen zijn gefiatteerd en het openbaar ministerie heeft telkens bewilligd in de afgifte van de gedoogbeschikkingen. Politiemensen zeggen te weten hoe het zit, maar de zogenaamde 'achterdeur' niet te controleren. Het is een feit van algemene bekendheid en het was bij de lokale politie bekend dat het voor een genoegzame bedrijfsvoering van een coffeeshop met een omvang zoals in deze en de Checkpointzaak aan de orde noodzakelijk is om met een vorm van tussentijdse aanvoer vanuit een externe locatie te werken. Niettemin is telkens niet opgetreden door politie en/of justitie. Dat optreden - in de vorm van vervolging door het openbaar ministerie - vond pas plaats nadat in het kader van een onderzoek naar mogelijke export van hennep door medeverdachte [medeverdachte] door de politie ook gerapporteerd was over de wijze van bevoorrading van coffeeshop [naam].

Gevraagd naar het springende punt van verschil met de feiten die ten grondslag lagen aan Checkpoint II, hebben de raadslieden het hof gewezen op de uitlating van verbalisant [verbalisant]. [verbalisant] zou aan verdachte hebben gezegd: 'we weten hoe het zit en hoe het gebeurt, we controleren daar niet op en we vinden het vervelend dat het zo lastig is te organiseren'; hij zou deze gang van zaken als 'fair play' hebben aangemerkt.

Uit de verklaring die verbalisant [verbalisant] tegenover de rechter-commissaris heeft afgelegd is echter niet meer dan algemene wetenschap van politie en justitie af te leiden over de aanvoer aan de achterdeur. Deze en de overige bij pleidooi door de raadslieden aangevoerde omstandigheden (lange tijd uitblijven van bestuurlijk/strafrechtelijk optreden - ook na een Bibob-onderzoek in 2009 -; beperken van controle op naleving tot de op de verkoopoppervlakte aanwezige handelsvoorraad; wetenschap bij gemeente en openbaar ministerie dat medeverdachte [medeverdachte] verantwoordelijk was voor de achterdeur; wetenschap bij gemeente en openbaar ministerie dat er tussentijds werd en moest worden aangevoerd) kunnen niet als door het openbaar ministerie gedane of aan het openbaar ministerie toe te rekenen uitlatingen (of daarmee gelijk te stellen gedragingen) worden verstaan op grond waarvan bij de verdachte het gerechtvaardigde vertrouwen is gewekt dat zij niet (verder) zou worden vervolgd. Het beroep op het vertrouwensbeginsel wordt mitsdien verworpen.

Dan de vraag of geen redelijk handelend officier van justitie tot het oordeel kon komen dat met de vervolging enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang gediend kan zijn. De zaak tegen verdachte is aangevangen met een Opiumwet-onderzoek naar aanleiding van CIE-meldingen dat medeverdachte [medeverdachte] al jaren actief is in de hennephandel, hennep koopt en deze exporteert. Er is vervolgens een strafrechtelijk onderzoek gestart waarbij in een aantal panden, waaronder de woning die als kantoor van [medeverdachte] zou dienen aan de [adres] in [plaats] en een garagebox die op naam van verdachte stond, grote hoeveelheden hennep zijn aangetroffen. Het aantreffen van voorraden in panden die niet zijn opgenomen in de 'gedoogvergunning', is in deze zaak onderwerp geweest van de belangenafweging om verdachte te vervolgen. Dat er een relatie blijkt te zijn tussen deze panden en (de toevoer naar) de coffeeshop (lees: achterdeur) maakt die belangenafweging niet anders. De Hoge Raad is hierover duidelijk: alsdan kan niet gezegd worden dat een redelijk handelend officier van justitie niet tot het oordeel heeft kunnen komen om verdachte te vervolgen en - mede gelet op de aangetroffen hoeveelheden - die vervolging voort te zetten om daarmee vragen omtrent strafbaarheid en strafwaardigheid aan de rechter voor te leggen. Het hof verwerpt ook op dit punt het verweer van de verdediging.

Oordeel hof ad 3: détournement de pouvoir en willekeur

De advocaat-generaal heeft ter terechtzitting van het hof aangegeven dat bij het aantreffen van grote hoeveelheden drugs, ook indien blijkt dat deze gerelateerd zijn aan de zogenoemde achterdeur, het binnen het openbaar ministerie staande praktijk is om vervolging in te stellen. Uit hetgeen in paragraaf 1.2.2 is overwogen volgt dat deze handelwijze van het openbaar ministerie in voornoemde jurisprudentie van de Hoge Raad is gevalideerd en afgedekt.

Niet aannemelijk is gemaakt en evenmin geworden dat de strafrechtelijke vervolging een, om met de verdediging te spreken, wraakoefening van het openbaar ministerie is geweest naar aanleiding van de onbevredigde uitkomst van het Bibob-traject in 2009. Het hof verwerpt het verweer van de verdediging dienaangaande.