Uitspraken

Het hof overweegt dat de vorderingen van de curator zoals hiervoor weergegeven

(4.1) ertoe strekken vast te stellen (primair) dat het eigendomsrecht op het schoolgebouw aan de stichting toekomt, dat een vervreemding of bezwaring door de curator niet wordt getroffen door nietigheid ex artikel 106 lid 2 WPO en dat de gemeente jegens de curator geen beroep kan doen op het bepaalde in de artikelen 106, 110 en 163 WPO, en (subsidiair) dat de gemeente door herkrijging van het eigendomsrecht ongerechtvaardigd is verrijkt of onverschuldigd is betaald. Dit betreft vaststellingen die tot de taak van de civiele rechter behoren en geen geschillen die aan de bestuursrechter kunnen worden voorgelegd. De bestuursrechter immers kan, voor zover hier van belang, slechts oordelen over de rechtmatigheid van het besluit van GS over het blijvend opgehouden gebruik van het gebouw voor de school. In de tussen partijen over deze kwestie bij de bestuursrechter gevoerde procedure stond dan ook enkel de rechtmatigheid van dat besluit van GS ter discussie. Dat dit uiteindelijk heeft geleid tot de inschrijving van de uitspraak in de openbare registers en daarmee mogelijkerwijs tot eigendomsverkrijging door de gemeente op grond van het bepaalde in artikel 110 lid 4 WPO, maakt dat niet anders. Immers, de curator betwist nu juist de rechtsgeldigheid van die eigendomsverkrijging op grond van civiel- en faillissementsrechtelijke bepalingen. Het staat haar vrij dat in een civielrechtelijke procedure te laten toetsen. Dat betekent dat de curator in haar vorderingen kan worden ontvangen. Het principaal hoger beroep faalt in zoverre.

Daarop voortbordurend overweegt het hof het volgende ten aanzien van de vraag

- aan de orde gesteld tijdens de comparitie van partijen - of en in hoeverre de beslissing van de bestuursrechter meebrengt dat de civiele rechter aan (de gevolgen van) die beslissing is gebonden. De uitspraak van de bestuursrechter brengt mee dat het besluit van 6 maart 2012 van GS, waarin is beslist ‘dat het bevoegd gezag (de stichting, hof) overeenkomstig artikel 110, tweede lid, van de WPO, met ingang van 24 december 2011 blijvend heeft opgehouden het gebouw en het terrein voor de school te gebruiken’, zowel wat betreft zijn inhoud als wat betreft de wijze van totstandkoming met de desbetreffende wettelijke voorschriften en algemene rechtsbeginselen in overeenstemming is (HR 17 december 2010, ECLI:NL:HR:2010:BO1802, NJ 2011/89). Dat besluit heeft daarmee formele rechtskracht gekregen. De formele rechtskracht betreft dus uitsluitend dat besluit, niet de uitspraak van de bestuursrechter. Het beginsel van de formele rechtskracht brengt niet mee dat de burgerlijke rechter bij de beoordeling van een kwestie die niet de geldigheid van het besluit betreft, is gebonden aan de inhoudelijke overwegingen die ten grondslag liggen aan het oordeel van de bestuursrechter over dat besluit. Zie Hoge Raad 20 maart 2015, ECLI:NL:HR:2015:661, rechtsoverweging 4.5.2. Het betoog van de gemeente dat de zaak die tot dat arrest van de Hoge Raad heeft geleid een onteigeningsprocedure betrof, waarin de wetgever een bewuste keuze heeft gemaakt voor een duaal stelsel (beoordeling rechtmatigheid besluit en vervolgens vaststelling van de schade), en dat dit arrest daarom niet relevant is voor de onderhavige zaak, deelt het hof niet nu het argument van het duale stelsel in het arrest (rechtsoverweging 4.5.3) enkel ten overvloede wordt genoemd. Het vorenstaande brengt mee dat het hof bij de beoordeling van de vorderingen van de curator in hoger beroep zal uitgaan van de formele rechtskracht van het besluit van GS van 6 maart 2012, maar zich niet gebonden acht aan de inhoudelijke overwegingen van de RvS die ten grondslag liggen aan het oordeel over dat besluit. De stelling van de gemeente dat de bestuursrechter al heeft geoordeeld over de vraag naar de eigendom van de school, dat door inschrijving van de uitspraak de eigendom al is overgegaan en dat dat in deze procedure niet kan worden teruggedraaid, deelt het hof dan ook niet.

Het principaal hoger beroep

De WPO regelt onder meer de huisvesting van scholen, waarin wordt voorzien door de gemeente (artikel 91 WPO) en die wordt betaald uit publieke middelen. Teneinde de belangen van de overheid als geldverstrekker goed te beschermen kent de WPO een aantal beperkingen ten aanzien van het gebruik van het eigendom van de grond en het (daarop te bouwen) gebouw door ’het bevoegd gezag’ (in dit geval de stichting/het schoolbestuur). Het is niet wenselijk geacht dat die volledig in vreemde handen komt en daar een winstobject van wordt gemaakt. Die achtergrond en doelstelling van de WPO brengen mee dat weliswaar bij aanvang de eigendom van grond en schoolgebouw overgaan naar het bevoegd gezag, maar dat die eigendom aanzienlijke beperkingen kent. Zo mag een schoolbestuur de grond noch het gebouw vervreemden of belasten met een beperkt zakelijk recht zonder toestemming van de gemeente. Een dergelijke vervreemding of belasting is volgens de WPO nietig. Ook zijn de mogelijkheden tot verhuur beperkt. Tegenover het schoolbestuur als juridisch eigenaar staat de gemeente als economisch eigenaar. Het schoolbestuur komt de waarde van de onroerende zaak niet toe. De waarde zal doorgaans ook niet zijn opgenomen op de balans in de jaarrekening van het bestuur. Niet gebleken is dat dat hier anders is.

Verder heeft de wetgever willen verankeren dat, nadat de onderwijsbestemming is komen te ontvallen, de grond en het gebouw weer in eigendom toevallen aan de gemeente. Artikel 110 WPO bepaalt dat wanneer GS een besluit neemt dat het bevoegd gezag blijvend heeft opgehouden het gebouw of terrein voor de school te gebruiken en dat besluit (na beroep bij de bestuursrechter) onherroepelijk is geworden, het besluit dan wel de uitspraak wordt ingeschreven in de openbare registers. Door de inschrijving verkrijgt de gemeente de eigendom, aldus artikel 110 vierde lid, laatste volzin WPO. In het bestreden vonnis heeft de rechtbank geoordeeld dat deze wijze van verkrijging van de eigendom past in het wettelijke systeem van boek 3 BW. De curator bestrijdt dat.

In het licht van het voorgaande valt naar het oordeel van het hof niet in te zien waarom de in het vierde lid van artikel 110 WPO genoemde wijze van eigendomsverkrijging niet onder de ‘op de overige in de wet voor iedere soort aangegeven wijzen van rechtsverkrijging’ als bedoeld in artikel 3:80 lid 3 BW zou vallen. De omstandigheid dat in de wetsgeschiedenis van de WPO geen verwijzing naar artikel 3:80 BW is te vinden en ook in de over de WPO verschenen literatuur en jurisprudentie iedere verwijzing naar dit artikel ontbreekt, zoals de curator stelt, is daarvoor onvoldoende. Uit het gegeven dat de juridische levering van een school (door de gemeente aan het bevoegd gezag) door de Hoge Raad fiscaalrechtelijk als een overdracht (te weten in de zin van de Wet op de Omzetbelasting) werd gezien, valt evenmin af te leiden dat voor de in het vierde lid van artikel 110 WPO genoemde wijze van eigendomsverkrijging (wanneer de school niet meer als zodanig wordt gebruikt) ook een overdracht - en dus levering krachtens een geldige titel door een beschikkingsbevoegde - is vereist. De verwijzing door de curator naar de voorlopers van het huidige artikel 110 WPO (te weten artikel 83, vijfde lid van de Lager Onderwijswet van 1920 en artikel 73 en 88 van de Wet op het basisonderwijs) ter onderbouwing van de stelling dat levering is vereist, volgt het hof niet. Voor zover dat al uit de tekst van die artikelen moet worden afgeleid (het hof ziet daarvoor onvoldoende reden, nu slechts gesproken wordt van een overschrijving van de beslissing in de openbare registers waardoor de eigendom overgaat) geldt dat in dit geval het huidige artikel 110 WPO van kracht is, op grond waarvan de gemeente de eigendom verkrijgt door inschrijving van het onherroepelijke besluit van GS.

De curator heeft verder nog gewezen op de memorie van toelichting op artikel 88h van de Interimwet op het speciaal onderwijs, waarin wordt opgemerkt dat de verklaring van GS kan fungeren als titel voor de eigendomsoverdracht tussen het bevoegd gezag en de gemeente, hetgeen volgens de curator duidt op het vereiste van overdracht en dus levering. Bij de totstandkoming van de huidige wet(tekst) heeft de wetgever volgens de curator geen principieel andere weg willen volgen zodat, zo begrijpt het hof de stelling van de curator, ook in de huidige situatie ervan moet worden uitgegaan dat overdracht en levering nog steeds zijn vereist. Ook daarin volgt het hof de curator niet. De tekst van artikel 110 lid 4 WPO spreekt van overdracht noch levering. Voor zover daarmee al een andere weg zou zijn ingeslagen door de wetgever is dat, ook zonder dat daarvoor een uitleg in de parlementaire geschiedenis is gegeven, op zichzelf niet ondenkbaar. In ieder geval is bij gebreke van een nadere toelichting door de curator alsook andere concrete aanknopingspunten, die gesteld noch gebleken zijn, het voorgaande onvoldoende om aan te nemen dat, ondanks de eenduidige tekst, overdracht en levering zijn vereist.