Uitspraken

Het gaat in deze zaak om de gevolgen van het [Geïntimeerde] op 29 juli 2002 overkomen ongeval. [Geïntimeerde] stelt dat zij als gevolg van het haar overkomen ongeval klachten heeft ondervonden en ondervindt van verminderde concentratie, aandacht, begrip en gebruik van taal, verminderd geheugen en moeite met rekenen en denken, alsmede hoofd- en nekpijnklachten, wazig zien en verminderd evenwicht. Als gevolg van deze klachten stelt zij dat zij blijvend arbeidsongeschikt was en is en minder zelfredzaam. In deze procedure vordert zij de schade (inkomens- en pensioenschade, smartengeld en diverse kosten) die zij daardoor lijdt en heeft geleden. De rechtbank heeft, na aftrek van betaalde voorschotten, in totaal € 240.316,- in hoofdsom aan schadevergoeding toegewezen.

Beide partijen hebben hoger beroep ingesteld tegen de vonnissen van 2 april 2014, 24 september 2014, 29 oktober 2014 en 22 juli 2015 (hierna: vonnis 1, 2, 3 en 4).
ASR heeft in hoger beroep geconcludeerd tot vernietiging van de genoemde vier vonnissen, en tot (volledige althans in overwegende mate) afwijzing van het door [Geïntimeerde] gevorderde en veroordeling van [Geïntimeerde] tot terugbetaling van het door haar teveel ontvangen bedrag, met veroordeling van [Geïntimeerde] in de proceskosten in beide instanties. [Geïntimeerde] heeft geconcludeerd tot vernietiging van de vonnissen van 2 april 2014, 24 september 2014 en 22 juli 2015 en ASR te veroordelen tot betaling van
- € 273.007,44 wegens verlies van arbeidsvermogen;
- € 95.740,42 aan pensioenschade;
- € 74.970,- aan kosten van rechtskundige bijstand;
- € 42.000,- aan vergoeding van immateriële schade,
met veroordeling van ASR in de kosten van beide instanties.

De grieven van ASR en [Geïntimeerde] stellen de volgende kwesties aan de orde:
a) de aard en omvang van de klachten en de vraag of deze ongevalsgerelateerd zijn (grieven 1 en 2 ASR);
b) de beperkingen voor het verrichten van loonvormende arbeid als gevolg van de ongevalsgerelateerde klachten (grieven 3 tot en met 10 van ASR);
c) de looptijd (grieven 9 en 11 ASR en grief 1 van [Geïntimeerde] );
d) de begroting van diverse schadeposten (grieven 12 tot en met 14 van ASR, grieven 2 en 3 [Geïntimeerde] ).

De rechtbank heeft in het vonnis van 2 april 2014 overwogen dat uit de rapporten van [Neuroloog 2] en [Neuropsycholoog 2] , die als uitgangspunt hebben te gelden, de conclusie volgt dat geen sprake is van aannemelijk somatisch letsel dat de gezondheidsklachten kan verklaren en dat voor de door [Neuropsycholoog 2] vastgestelde lichte cognitieve klachten een somatische oorzaak niet aannemelijk is. Volgens de rechtbank kunnen er in het dossier echter voldoende objectieve aanknopingspunten worden gevonden om vast te stellen dat bij [Geïntimeerde] sprake is van werkelijke klachten die het gevolg zijn van het ongeval (rov. 4.7). In dat verband heeft de rechtbank overwogen dat uit het dossier een consistent en samenhangend klachtenpatroon naar voren komt, waarbij nekpijn, hoofdpijn en de cognitieve klachten op de voorgrond staan en ook [Neuroloog 2] heeft geconstateerd dat de huidige anamnese van pijnklachten en cognitieve klachten grotendeels overeenstemt met eerdere beoordelingen (rov. 4.8). Van het bestaan van de door [Geïntimeerde] gestelde klachten wordt dan ook uitgegaan, evenals van het verband tussen die klachten en het ongeval (rov. 4.9 en 4.10).

De daartegen gerichte grief van ASR komt er in de kern op neer dat ASR alleen aansprakelijk is voor de klachten waarvan objectief is vastgesteld dat die reëel, niet ingebeeld, niet voorgewend en niet overdreven zijn. Daarvan is geen sprake nu geen van de geraadpleegde deskundigen de door [Geïntimeerde] geuite cognitieve klachten heeft bevestigd in de mate waarin [Geïntimeerde] deze klachten stelt te ervaren.

Het hof stelt het volgende voorop:
a. Het is aan de benadeelde om te stellen en, bij gemotiveerde betwisting, te bewijzen dat hij aan gezondheidsklachten lijdt. Het enkele feit dat het klachten betreft die naar hun aard subjectief zijn, betekent niet dat het bewijs ervan niet geleverd kan worden. Wanneer kan worden vastgesteld dat het klachtenpatroon plausibel is, hetgeen doorgaans het geval zal zijn bij een consistent, consequent en samenhangend patroon van klachten, kan van het bestaan van dergelijke subjectieve klachten worden uitgegaan;
b. Indien de benadeelde heeft aangetoond dat zijn subjectieve gezondheidsklachten in de hiervoor bedoelde betekenis bestaan, mogen aan het bewijs van het oorzakelijk verband tussen het ongeval en deze klachten geen al te hoge eisen worden gesteld, in die zin dat het ontbreken van een specifieke, medisch aantoonbare verklaring voor de klachten niet in de weg staat aan het oordeel dat het bewijs van het oorzakelijk verband geleverd is (vgl. Hoge Raad 8 juni 2001, ECLI:NL:HR:2001:AB2054). Indien komt vast te staan dat de benadeelde voorafgaand aan het ongeval deze gezondheidsklachten niet had, de gezondheidsklachten op zich door het ongeval veroorzaakt kunnen worden en een alternatieve verklaring voor de gezondheidsklachten ontbreekt, zal het bewijs van oorzakelijk verband daarmee veelal geleverd zijn;
c. Indien het causaal verband tussen de subjectieve gezondheidsklachten en het ongeval is vastgesteld, dient te worden beoordeeld of deze gezondheidsklachten ook tot beperkingen leiden. Het gaat bij de beoordeling van de beperkingen niet zozeer om het vaststellen van de meetbare functionele beperkingen van de benadeelde, maar om het vaststellen van de mate van activiteiten en participatie van het slachtoffer. Bij die vaststelling zijn niet alleen de lichaamsfuncties en anatomische eigenschappen relevant, maar dienen ook de persoonlijke en omgevingsfactoren van de benadeelde te worden gewogen. Het enkele feit dat sprake is van subjectieve klachten, waarvoor een neurologisch substraat ontbreekt, staat dan ook nog niet in de weg aan de conclusie dat toch sprake is van beperkingen in de hiervoor weergegeven betekenis.

Het feit dat de diverse ((para)-medische) deskundigen die [Geïntimeerde] hebben onderzocht niet hebben kunnen vaststellen dat sprake is van de cognitieve klachten die [Geïntimeerde] stelt te ondervinden, rechtvaardigt tegen de achtergrond van de hiervoor onder 4.6 a genoemde maatstaf, niet de conclusie die ASR trekt, te weten dat niet aannemelijk is dat [Geïntimeerde] als gevolg van het ongeval die klachten ondervindt. Net als de rechtbank is het hof van oordeel dat in het dossier voldoende objectieve aanknopingspunten kunnen worden gevonden om aan te nemen dat bij [Geïntimeerde] sprake is van werkelijk bestaande klachten. Het hof verwijst naar hetgeen de rechtbank daartoe in rov. 4.8 van het vonnis van 2 april 2014 heeft overwogen en beslist en neemt dit over. Uit het dossier volgt een consistent en samenhangend klachtenpatroon waarbij de nekpijn en de concentratie-en geheugenproblemen (en daarvan afgeleide problemen zoals woordvindingsproblemen, duizeligheid, wazig zien, hoofdpijn) steeds op de voorgrond stonden en staan. Het hof verwijst in aanvulling hierop ook nog naar het op verzoek van ASR door verzekeringsarts [Verzekeringsarts 3] opgestelde rapport waarin hij nadrukkelijk overweegt dat het ontbreken van medisch-somatische afwijkingen niet uitsluit dat toch sprake kan zijn van (post)whiplashsyndroom. Volgens hem heeft [Geïntimeerde] een medisch herkenbaar klachtencomplex na een acceleratie-deceleratie gebeurtenis. Net als de rechtbank kan naar het oordeel van het hof worden uitgegaan van het bestaan van de door [Geïntimeerde] geuite (subjectieve) klachten. Tegen het oordeel van de rechtbank dat de klachten op grond van voorgaande redenering het gevolg zijn van het ongeval (rov. 4.9 en 4.10 vonnis 1) heeft ASR geen dan wel onvoldoende gemotiveerde grieven gericht zodat van dat oordeel zal worden uitgegaan. Voor de verdere beoordeling in hoger beroep heeft daarmee als uitgangspunt te gelden dat naast de door [Neuropsycholoog 2] geobjectiveerde cognitieve klachten, ook sprake is van door [Geïntimeerde] subjectief beleefde cognitieve klachten (concentratie- en geheugenproblemen, duizeligheid, wazig zien, gebrekkige woordvinding) die het gevolg zijn van het haar op 29 juli 2002 overkomen ongeval.

De rechtbank heeft voor de vaststelling van de uit de klachten voortvloeiende beperkingen in het vonnis van 2 april 2014 overwogen dat in de gegeven omstandigheden geen reden wordt gezien een deskundige te benoemen (rov. 4.12). De rechtbank acht het aannemelijk dat uit de whiplashachtige klachten beperkingen voortvloeien die van invloed zijn op het arbeidsvermogen van [Geïntimeerde] . Mede door acht te slaan op de bevindingen van de verzekeringsarts van het UWV, oordeelt de rechtbank dat sprake is van causaal verband tussen het ongeval en de ziekmelding op 2 september 2002 en de daarop volgende problemen met re-integratie bij haar oude werkgever en na het einde van het dienstverband bij een andere werkgever (rov. 4.13). In rov. 2.9 van het vonnis van 24 september 2014 heeft de rechtbank nog overwogen dat zij aan een oordeel over de mate van arbeidsongeschiktheid niet is toegekomen, omdat het oordeel dat direct verband bestaat tussen het ongeval en het verlies van werk en het onvermogen te re-integreren, impliceert dat [Geïntimeerde] een eventueel resterende verdiencapaciteit, door aan het ongeval te wijten omstandigheden, niet heeft kunnen realiseren. Bij de begroting van de schade is de rechtbank er dan ook van uitgegaan dat het verlies van loonvormende arbeid het gevolg is van de fysieke en cognitieve klachten van [Geïntimeerde] die zijn ontstaan door het ongeval, zij het dat niet van volledige arbeidsongeschiktheid tot aan de pensioengerechtigde leeftijd wordt uitgegaan (rov. 4.16 van het vonnis van 2 april 2014).

Het bezwaar van ASR tegen deze redenering van de rechtbank is dat zonder vaststelling door een deskundige van de uit de klachten voortvloeiende beperkingen en vervolgens beoordeling van het effect van die beperkingen op de mogelijkheid tot het verrichten van loonvormende arbeid, is aangenomen dat het einde van het dienstverband en het uitblijven van re-integratie het gevolg zijn van het ongeval. Volgens ASR had [Geïntimeerde] op enig moment na het ongeval wel degelijk (deels) weer kunnen werken en zo ook haar schade kunnen beperken. ASR bestrijdt ook dat de mislukte re-integratie verband houdt met aan het ongeval te wijten omstandigheden.

Voor de beoordeling van de vraag of [Geïntimeerde] als gevolg van het ongeval arbeidsvermogensschade heeft geleden, dient een vergelijking te worden gemaakt tussen de inkomenssituatie zonder ongeval – tussen partijen is niet in geschil dat daarbij moet worden uitgegaan van de laatste functie van [Geïntimeerde] bij GCA – en de situatie waarin [Geïntimeerde] na het ongeval is komen te verkeren of had kunnen komen te verkeren. Met de grieven wordt door ASR betoogd dat [Geïntimeerde] na het ongeval reële mogelijkheden had om loonvormende arbeid te verrichten en dat zij dat (ook uit oogpunt van schadebeperking) had moeten doen. Anders dan de rechtbank acht het hof zonder nadere voorlichting door een deskundige niet zonder meer gegeven dat het bestaan van de klachten (per definitie) tot beperkingen leidt, althans tot beperkingen in die mate dat [Geïntimeerde] als gevolg daarvan na het ongeval niet heeft kunnen re-integreren c.q. loonvormende arbeid heeft kunnen verrichten. De informatie (van onder andere het UWV) die zich in het dossier bevindt acht het hof onvoldoende onderbouwd en niet vanuit het juiste beoordelingskader opgesteld om als (enige) informatiebron te kunnen dienen.
Het hof zal een verzekeringsgeneeskundige en vervolgens een arbeidsdeskundige benoemen om zich te laten voorlichten.
Het hof is voornemens de volgende vraag aan de verzekeringsgeneeskundige te stellen:
“Kunt u vaststellen welke beperkingen er voortvloeiden en voortvloeien uit de door [Geïntimeerde] als gevolg van het ongeval ondervonden fysieke en cognitieve klachten, zoals die volgen uit de rapporten van [Neuroloog 2] en [Neuropsycholoog 2] en uit de door [Geïntimeerde] geuite en door het hof als bestaand en ongevalsgerelateerd aangemerkte klachten (concentratie- en geheugenklachten, hoofdpijn, duizeligheid, wazig zien, woordvindingsproblemen)?”

Beide partijen worden in de gelegenheid gesteld om bij gelijktijdig te nemen akte, zowel met betrekking tot het onderzoek door de verzekeringsgeneeskundige als de arbeidsdeskundige, zelf vragen te formuleren en om zich uit te laten over de door het hof voorgestelde vraag, over de personen, hoedanigheden en relevante kwaliteiten van de te benoemen deskundige. Het hof verzoekt aan partijen tijdig met elkaar in overleg te treden over in ieder geval de persoon van de te benoemen deskundigen en zo mogelijk gezamenlijk een persoon voor te dragen. Indien partijen niet slagen in een gezamenlijke voordracht, verzoekt het hof aan partijen in hun tevoren over en weer aan elkaar toe te zenden akten in te gaan op de door de wederpartij voor te dragen personen en op eventuele bezwaren tegen benoeming van bepaalde personen, dan wel mee te delen dat partijen zich op dit punt refereren aan het oordeel van het hof. Het hof zal ASR belasten met het voorschot op de kosten van de deskundige.

In de terugval in het herstel van [Geïntimeerde] als gevolg van een brief van ASR van 16 juli 2007, bezien in samenhang met het rapport van [Neuroloog 2] heeft de rechtbank een concrete aanwijzing gezien dat bij [Geïntimeerde] sprake is van een predispositie die er enerzijds toe bijdraagt dat de klachten in stand blijven maar ook dat vanwege deze predispositie een reële kans bestond dat zij zonder ongeval in stressvolle omstandigheden vergelijkbare chronische klachten zonder aantoonbaar medisch substraat zou hebben ontwikkeld en volledig zou zijn uitgevallen. De rechtbank heeft de looptijd van de schade bepaald, rekening houdend met goede en kwade kansen, op 10 jaar, gerekend vanaf het ongeval. Na afloop van die periode kan de schade niet meer aan het ongeval worden toegerekend (rov. 4.16 van het vonnis van 2 april 2014).

ASR heeft bepleit dat in het dossier voldoende aanknopingspunten zijn dat [Geïntimeerde] , het ongeval weggedacht, veel eerder, in 2007 al, klachten zou hebben ontwikkeld als gevolg waarvan zij volledig zou zijn uitgevallen. [Geïntimeerde] stelt zich daartegenover juist op het standpunt dat er onvoldoende concrete aanwijzingen zijn dat [Geïntimeerde] zonder ongeval ook klachten zou hebben ontwikkeld en volledig arbeidsongeschikt zou zijn geworden. Het hof houdt de beoordeling van deze grieven aan tot na de beoordeling van de deskundigenberichten.

ASR heeft een kritiek geuit op de wijze van begroting van de arbeidsvermogensschade. [Geïntimeerde] komt op tegen de begroting van het smartengeld en de buitengerechtelijke kosten. Daarop zal het hof in een later stadium ingaan.

Ten slotte overweegt het hof nog dit. Zoals ter zitting is besproken is het ASR vooral te doen om de in haar ogen onjuiste wijze waarop de rechtbank tot het oordeel is gekomen dat in de feitelijke situatie ervan moet worden uitgegaan dat [Geïntimeerde] (gedurende 10 jaar) na het ongeval niet in staat was loonvormende arbeid te verrichten. Ter zitting is door beide partijen verder uitgesproken dat - mede afgezet tegen het traject dat thans in hoger beroep wordt ingezet en de onzekerheid over de uitkomst daarvan -, de beslissing van de rechtbank voor beide partijen mogelijk een aanvaardbare is maar dat met name de hiervoor genoemde beslissing van de rechtbank een blokkade vormt voor ASR om een minnelijke regeling te treffen. Nu op dit voor ASR meest voorname punt is beslist, geeft het hof partijen in overweging (opnieuw) in overleg te gaan over een minnelijke regeling.

Iedere verdere beslissing wordt aangehouden.