Uitspraken

Het hoger beroep ziet in de kern op twee beslissingen van de kantonrechter. De ene beslissing betreft de vernietiging van het besluit waarbij [geïntimeerde] de disciplinaire straf van verplaatsing is opgelegd. Daarop hebben grieven 1 tot en met 7 betrekking. De andere beslissing is de veroordeling van de Staat tot nakoming van de (volgens de Staat: vermeende) toezegging aan [geïntimeerde] dat zij per 1 januari 2020 was bevorderd tot senior PIW’er en tot betaling aan haar van de bijbehorende salarisverhoging, vermeerderd met de wettelijke verhoging en de wettelijke rente. Dat is het onderwerp van grieven 8 tot en met 12. Aldus legt het hoger beroep in wezen de toewijsbaarheid van de vordering van [geïntimeerde] aan het hof voor ter beoordeling.

Grieven 1 tot en met 5, die zich voor gezamenlijke behandeling lenen, treffen doel. Het hof overweegt daartoe het volgende.

De disciplinaire straf van verplaatsing naar een andere werkplek (PI Zuid-Oost, locatie Roermond), voor de duur van één jaar, is [geïntimeerde] opgelegd bij brief van 18 augustus 2020. De straf is blijkens de brief gegrond op hoofdstuk 15 van de cao Rijk (vgl. rov. 3.2, onder x). Daarmee is klaarblijkelijk gedoeld op de cao Rijk 2020 (raadpleegbaar op www.caorijk.nl). Uit § 1.1 volgt dat deze cao zich richt tot en geldt voor een ‘u’ die werknemer is en een arbeidsovereenkomst heeft met de Staat der Nederlanden. Tussen partijen staat niet ter discussie dat de cao Rijk 2020 op [geïntimeerde] van toepassing is en dat hoofdstuk 15 van deze cao de Staat de bevoegdheid geeft deze straf op te leggen.

Blijkens de brief van 3 juni 2020 wordt de (voorgenomen) straf van verplaatsing opgelegd wegens vier aan [geïntimeerde] verweten gedragingen die ieder voor zich of in onderling verband plichtsverzuim opleveren. De gedraging waarvan [geïntimeerde] als eerste een verwijt wordt gemaakt, komt erop neer dat zij niet de-escalerend heeft opgetreden richting [collega 2] en [collega 1] en haar collega’s niet heeft geholpen zich ook aan de regels te houden, terwijl zij wist dat de gedetineerde ( [gedetineerde] ) zou worden aangesproken en dat dit ‘stevig’ zou gebeuren.

Naar het oordeel van het hof heeft de Staat voldoende aannemelijk gemaakt dat op 31 oktober 2019 [geïntimeerde] , nadat zij had gehoord dat een gedetineerde ‘ [voornaam] kankerhoer’ had geroepen, in plaats van rustig te blijven en eerst met [collega 2] en [collega 1] (en [collega 3] ) een plan van aanpak af te stemmen, zich door haar emoties heeft laten leiden en daarmee de gelegenheid heeft gecreëerd dat de situatie zou escaleren, met de nodige onrust en veiligheidsrisico’s voor zichzelf, de collega’s en [gedetineerde] tot gevolg. [collega 1] heeft immers verklaard dat [geïntimeerde] geëmotioneerd en ontdaan de teamkamer binnenkwam en zei dat de [gedetineerde] had geroepen dat zij een kankerhoer was, dat hij een gedetineerde ‘ [voornaam] is een vieze kankerhoer’ hoorde roepen, dat er toen iets bij hem knapte, dat hij zei: ‘Daar gaan we wat aan doen, wat een klootzak’, en dat [collega 2] (die ook in de teamkamer aanwezig was) daarop zei: ‘Die gaan we aanpakken, het is klaar nu’ (vgl. rov. 3.2, onder viii). In een schriftelijke verklaring heeft [collega 1] hierover opgemerkt dat hij op dat moment zo boos was dat er alweer een collega was uitgescholden, dat hij besloot om met [collega 2] , [geïntimeerde] en [collega 3] naar boven naar de cel van [gedetineerde] te gaan om ‘verhaal te halen’ (bijlage 5 bij het BI-rapport). Volgens haar eigen verklaring heeft [geïntimeerde] toen in de teamkamer iemand horen zeggen ‘we gaan verhaal halen’, zijn [collega 1] en [collega 2] naar boven gelopen (naar de cel van [gedetineerde] ), is zij – ‘aangeslagen’ en ‘mogelijk in een opwelling’ – daarachteraan gegaan en is [collega 3] gevolgd (vgl. rov. 3.2, onder viii). [collega 3] heeft verklaard dat hij zich bij [geïntimeerde] , [collega 2] en [collega 1] voegde, dat hij hoorde dat er werd gezegd ‘we gaan naar boven, we gaan dat varkentje wassen’ of woorden van gelijke strekking, dat hij voorstelde om te wachten op [collega 4] maar dat daarnaar niet werd geluisterd, dat het duidelijk was dat al was besloten om naar de cel van [gedetineerde] te gaan, en dat van een voorbespreking (in zijn bijzijn) geen sprake is geweest (vgl. rov. 3.2, onder viii). Ook [geïntimeerde] heeft verklaard dat voorafgaand aan het naar boven gaan geen plan van aanpak is gemaakt (vgl. rov. 3.2, onder viii). [collega 3] heeft verder verklaard dat [collega 1] , [collega 2] en [geïntimeerde] ‘in 1 streep door naar de cel van [gedetineerde] ’ gingen (bijlage 16 bij het BI-rapport, p. 2), en dat [collega 1] en [collega 2] zeiden dat ze er helemaal klaar mee waren, dat ze nu naar boven gingen, en ook: ‘We gaan even kijken waar dit op uit loopt, en dan kan er later alarm gemaakt worden’ (bijlage 4 bij het BI-rapport, eerste pagina). De Staat heeft onweersproken gesteld dat er geen noodzaak bestond om onmiddellijk op te treden.

Het tweede verwijt houdt in dat [geïntimeerde] in strijd met de werkelijke gebeurtenissen heeft gemeld de cel van [gedetineerde] niet te hebben betreden en dat zij in haar latere verklaringen in die stelling heeft volhard.

In een op 5 november 2019 gedateerde ‘mededeling’ – het hof vat dit stuk op als de in het verwijt bedoelde ‘melding’ – heeft [geïntimeerde] gerapporteerd dat zij mee naar boven is gegaan (naar de cel van [gedetineerde] ), dat zij zich bewust een beetje schuil heeft gehouden, dat zij een collega (aan [gedetineerde] ) hoorde vragen ‘Wat riep jij zonet’, dat zij gestommel hoorde en alarm heeft gemaakt, en dat zij niet in de cel heeft gekeken (bijlage 8 bij het BI-rapport). Blijkens het verslag van een op 18 december 2019 gehouden gesprek met [geïntimeerde] heeft zij tegenover onderzoekers van het BI verklaard: ‘Ik ben de cel niet ingegaan. (…) Ik ben aan de zijkant gebleven. Ik denk het tenminste. Ik heb in de cel niets gezien. Wat ik wel zeker weet, is dat ik niet in de cel ben geweest’, en na het bekijken van camerabeelden: ‘Ik zie op de beelden dat ik ook weer de cel uit kom. Ondanks dat ik de beelden zie, twijfel ik nog steeds of ik wel binnen ben geweest. Ik heb echt niets gezien. (…) Het kan toch ook zijn dat ik op de drempel sta?’ (bijlage 22 bij het BI-rapport, pp. 4 en 6). In een brief van 7 april 2020 heeft de advocaat van [geïntimeerde] namens haar geschreven dat het zeer reëel is dat [geïntimeerde] niet daadwerkelijk de cel is ingelopen, maar dat zij achter de celdeur staat, dat het aannemelijk is dat zij niet over de drempel is geweest van de cel en dat zij zich afzijdig heeft gehouden ter hoogte van de openstaande celdeur. Uit dit alles volgt dat [geïntimeerde] voorafgaand aan de strafoplegging (nu eens) heeft ontkend en (dan weer) in twijfel heeft getrokken dat zij de cel van [gedetineerde] heeft betreden. Ook in de onderhavige procedure is het standpunt van [geïntimeerde] dat zij niet in de cel is geweest. [geïntimeerde] voert aan dat zij buiten de cel is gebleven, achter het zicht van de geopende celdeur naar links is uitgeweken (en werd gepasseerd door [collega 3] die als derde de cel binnenging), en vervolgens naast de deuropening aan de zijkant is gaan staan, met haar rug tegen de muur, kijkend naar de celdeuren aan de overkant.

Op grond van een verklaring van collega-PIW’er [collega 5] , de schriftelijke verklaring van 5 november 2019 van [gedetineerde] en de bewakingsbeelden van 31 oktober 2019 stelt de Staat daarentegen dat [geïntimeerde] de cel van [gedetineerde] is binnengegaan.

[gedetineerde] heeft in zijn schriftelijke verklaring opgetekend dat hij zich op 31 oktober 2019 in zijn cel bevond, dat (kort voor het geweldsincident) zijn celdeur werd geopend, dat hij toen vier PIW-ers in zijn cel zag en dat dit [voornaam] ( [collega 2] ) en [voornaam] ( [collega 1] ) waren en twee anderen die hij niet goed zag. In het licht van deze verklaring, het BI-rapport (gesprek met [collega 3] en conclusie ten aanzien van het openen van de celdeur en het naar binnen gaan; rov. 3.2 onder viii), en het relaas van [geïntimeerde] (weergegeven in rov. 6.11) staat vast dat in elk geval [collega 1] , [collega 2] en [collega 3] de cel van [gedetineerde] zijn binnengegaan. De vraag is dus of [geïntimeerde] als vierde persoon de cel heeft betreden.

De in rov. 6.13-6.14 overwogen feiten en omstandigheden, in onderling verband bezien, brengen naar het oordeel van het hof mee dat voldoende aannemelijk is geworden dat [geïntimeerde] de cel van [gedetineerde] is binnengegaan.

De door [geïntimeerde] aangehaalde verklaringen van [collega 1] en [collega 3] die volgens haar bevestigen dat zij buiten de cel is blijven staan, kunnen niet tot een ander oordeel leiden. Daarvoor is de verklaring van [collega 1] te weinig eenduidig (‘ [geïntimeerde] en [collega 3] bij de ingang van de deur. Misschien [geïntimeerde] iets buiten de cel maar [collega 3] binnen of op de drempel’, bijlage 14 bij het BI-rapport, p. 3) en moet ten aanzien van beide verklaringen worden bedacht dat [collega 1] en – volgens [geïntimeerde] ’ eigen relaas ook – [collega 3] vóór [geïntimeerde] de cel waren binnengegaan en [geïntimeerde] zich toen dus achter hen bevond. Bovendien kan ervan uit worden gegaan dat hun aandacht werd beheerst door het geweldsincident met [gedetineerde] vóór hen, waarover zij ook hebben verklaard (en waarbij [collega 1] direct betrokken was). Op de vraag wat hij [geïntimeerde] in de cel zag doen, heeft [collega 3] met zoveel woorden geantwoord: ‘Ik kon haar niet zien. Zij was achter mij en ik keek de cel in’, en op de vraag wat hij deed: ‘Ik stond helemaal verbouwereerd aan de kant van het bed [waarin [gedetineerde] lag; hof]. (…) ik riep “maak alarm”. Ik was totaal in shock’ (bijlage 16 bij het BI-rapport, p. 3).

[geïntimeerde] heeft haar standpunt dat zij naast de deuropening van de cel is gaan staan, met haar rug tegen de muur, kijkend naar de celdeuren aan de overkant, niet onderbouwd. Het dossier biedt daarvoor geen steun en dit standpunt past in het bijzonder niet bij wat op de camerabeelden is te zien: als [geïntimeerde] achter de celdeur verdwijnt, valt uit de reflectie van haar schoenen (en het vergelijkbare patroon bij de gang van [collega 1] , [collega 2] en [collega 3] ) af te leiden dat (ook) zij de cel binnengaat, en is daarna enig teken van haar niet zichtbaar tot het moment waarop zij achterwaarts lopend achter de celdeur vandaan komt.

Het hof is van oordeel dat de Staat reeds op grond van de twee hierboven beoordeelde verwijten – in onderlinge samenhang bezien – in redelijkheid tot de aan [geïntimeerde] opgelegde disciplinaire straf heeft kunnen besluiten. Of [geïntimeerde] na het incident samen met [collega 1] en [collega 2] in de teamkamer aanwezig was en of zij betrokken was bij een afstemming om niet de werkelijke gebeurtenissen weer te geven – het derde en vierde verwijt –, behoeft daarom geen beoordeling. De op de beoordeling daarvan gerichte grieven 6 en 7 kunnen dus onbesproken blijven.

[geïntimeerde] baseert haar vordering tot nakoming van de toezegging dat zij per 1 januari 2020 is bevorderd tot senior PIW’er – verkort weergegeven – op de omstandigheid dat zij kort na het sollicitatiegesprek met (leidinggevende) [collega 9] en (HR-adviseur) [HR-adviseur] op 2 oktober 2019, van [collega 9] te horen had gekregen dat zij geschikt was bevonden voor de functie van senior PIW’er en zou worden uitgenodigd voor een arbeidsvoorwaardengesprek. Het arbeidsvoorwaardengesprek is slechts een formaliteit waarin handtekeningen onder de nieuwe arbeidsovereenkomst worden gezet. De directie van de PI Sittard heeft het advies van de sollicitatiecommissie tot voordracht van [geïntimeerde] voor het seniorschap overgenomen. Op 16 oktober 2019 is [geïntimeerde] met haar benoeming tot senior PIW’er gefeliciteerd door vestigingsdirecteur [naam] en [plv vestigingsdirecteur], in het bijzijn van collega’s. In een gesprek op 22 november 2019 bij [geïntimeerde] thuis vroeg [plv vestigingsdirecteur] aan [HR-adviseur] waarom het seniorschap nog niet was afgehandeld, waaruit bleek dat de bevordering van [geïntimeerde] voor de directie een voldongen feit was. Ook verschillende collega’s waren bekend met de bevordering van [geïntimeerde] en hebben haar daarmee gefeliciteerd. In deze omstandigheden, zo betoogt [geïntimeerde] , heeft zij erop mogen vertrouwen dat zij was bevorderd tot senior PIW’er.

Eén van de verweren van de Staat tegen deze vordering houdt in dat terugkomen van een toezegging (of een (daarmee) opgewekte verwachting) rechtens toelaatbaar is als een afweging van alle betrokken belangen daartoe noopt, bijvoorbeeld omdat een dwingend organisatiebelang aan inwilliging van de toezegging in de weg staat, en dat daarvan in dit geval sprake is. Onder vooropstelling van dezelfde maatstaf – die is ontleend aan rechtspraak van de Centrale Raad van Beroep en waarvan de toepasselijkheid in deze zaak als zodanig in hoger beroep niet is bestreden – heeft de kantonrechter dit verweer verworpen (rov. 2.19 van het eindvonnis). Grief 11 komt met succes hiertegen op. Het hof overweegt in dit verband het volgende.

Aan DJI-medewerkers worden hoge integriteits- en betrouwbaarheidseisen gesteld. Uit het in rov. 6.5 weergegeven toetsingskader blijkt ook waarom dat zo is; het gaat om zwaarwegende belangen als het vertrouwen van burgers in de overheid, veiligheidsrisico’s en, in een detentieomgeving, de volledige afhankelijkheid van gedetineerden van hun bewakers en het goede voorbeeld dat bewakers aan gedetineerden moeten geven. De Staat heeft onweersproken aangevoerd dat de integriteits- en betrouwbaarheidseisen voor de functie van senior PIW’er in verhoogde mate gelden en dat van een senior functie een voorbeeldfunctie uitgaat, meer nog dan van een medior functie.

Uit wat hierboven is overwogen over het niet de-escalerend optreden en het blijven ontkennen – in strijd met de werkelijke gebeurtenissen – de cel van [gedetineerde] te zijn binnengegaan, en uit het oordeel dat de Staat op grond van die verwijten tot oplegging van de disciplinaire straf aan [geïntimeerde] heeft kunnen besluiten, volgt dat [geïntimeerde] met haar handelen niet heeft voldaan aan de integriteits- en betrouwbaarheidseisen die aan de functie van medior PIW’er worden gesteld, en al helemaal niet aan de (nog hogere) eisen die voor de functie van senior PIW’er gelden. De oplegging van de disciplinaire straf en een bevordering tot senior PIW’er naar aanleiding van het sollicitatiegesprek van vóór het incident van 31 oktober 2019 laten zich – gegeven de omstandigheid dat bij de strafoplegging en de bevordering dezelfde eisen en achterliggende belangen aan de orde zijn – niet verenigen. Het belang van de Staat bij het terugkomen van een toezegging tot bevordering of een daarmee overeenstemmende verwachting bij [geïntimeerde] , weegt zwaarder dan het belang van [geïntimeerde] bij die bevordering. Daarbij neemt het hof niet alleen in aanmerking dat het aan de kant van de Staat om zwaarwegende belangen van algemene aard gaat (zoals hierboven is overwogen in rov. 6.22), maar ook dat het handelen van [geïntimeerde] een zodanige deuk in het vertrouwen van de Staat in [geïntimeerde] heeft veroorzaakt dat tijdelijke verplaatsing naar een andere PI noodzakelijk werd geacht. Aan de kant van [geïntimeerde] gaat het om een persoonlijk belang bij bevordering tot senior PIW’er (en de daaraan voor haar verbonden voordelen). [geïntimeerde] heeft in het kader van een belangenafweging niets anders gesteld dan dat ‘[n]iet iedere fout van een medewerker (…) meteen gelijk [zou] moeten staan aan een dringende reden om een toegezegde bevordering van die medewerker in te trekken’ (memorie van antwoord, nr. 75). Daarmee miskent [geïntimeerde] de ernst van de verwijten die haar zijn gemaakt (en hierboven zijn beoordeeld).

Het voorgaande betekent dat de vordering tot nakoming van de toezegging dat [geïntimeerde] per 1 januari 2020 is bevorderd tot senior PIW’er, niet toewijsbaar is.

De conclusie is dat het hoger beroep van de Staat doel treft. Daarom zal het hof het tussenvonnis en het eindvonnis voor zover aan het oordeel van het hof onderworpen – te weten de vernietiging van het besluit voor zover daarbij de disciplinaire straf van verplaatsing is opgelegd en de nakoming van de toezegging (vergelijk rov. 6.1-6.2) – vernietigen en, in zoverre opnieuw rechtdoende, de vorderingen van [geïntimeerde] afwijzen. De door de Staat gevorderde terugbetaling van wat hij krachtens het vonnis van de kantonrechter aan [geïntimeerde] heeft betaald, is (door [geïntimeerde] inhoudelijk niet bestreden en) voor toewijzing vatbaar. Het hof zal [geïntimeerde] als de (in eerste aanleg: hoofdzakelijk) in het ongelijk gestelde partij veroordelen in de kosten van de procedure bij de kantonrechter en van het hoger beroep.