Uitspraken

HET GERECHTSHOF TE LEEUWARDEN

Arrest van de eerste kamer voor burgerlijke zaken in de zaak van:

tegen

De conclusie van de memorie van grieven, waarbij vier producties zijn overgelegd, luidt:

"om bij arrest, voor zover mogelijk uitvoerbaar bij voorraad, de vonnissen van de Rechtbank Groningen, sector kanton, locatie Groningen van 29 juni 2006 en 4 december 2003 te vernietigen en, opnieuw rechtdoende, de vorderingen van geïntimeerde (alsnog) af te wijzen en hem deze geheel te ontzeggen, althans zijn vordering af te wijzen als het hof in goede justitie zou vermenen te behoren, met veroordeling van geïntimeerde in de kosten van beide instanties."

Bij memorie van antwoord is door [geïntimeerde] verweer gevoerd met als conclusie:

Voorts heeft [de maatschap] bij akte tot het overleggen van producties nog een productie in het geding gebracht.

Tenslotte hebben partijen de stukken overgelegd voor het wijzen van arrest.

2. Het hof volgt [geïntimeerde] niet in dit betoog. Wanneer, zoals hier, een tussenvonnis waarvan appel is uitgesloten wordt gevolgd door een tussenvonnis waartegen appel wel openstaat, staat van beide tussenvonnissen appel open (vgl. HR 18 november 1966, NJ 1967, 222 en HR 17 december 2005, NJ 2006, 229). Deze regel, die op dat punt door de invoering van het nieuwe wetboek van burgerlijke rechtsvordering per 1 januari 2002 niet is gewijzigd, heeft de strekking om een nodeloze splitsing van de berechting van met elkaar samenhangende onderdelen van het gevorderde te voorkomen.

[de maatschap] is derhalve ook ontvankelijk in zijn appel tegen het tussenvonnis van 4 december 2003 en het hof zal de tegen dat vonnis gerichte grieven dan ook bespreken.

5. Het hof stelt vast dat [geïntimeerde] in de inleidende dagvaarding uitdrukkelijk aandacht heeft besteed aan de vaststellingsovereenkomst. Hij heeft in punt 16 van de dagvaarding gesteld dat [de maatschap] zich primair op de vaststellingsovereenkomst beriep en heeft in punt 20 het op de vaststellingsovereenkomst gebaseerde verweer van [de maatschap] weerlegd. In dat kader heeft [geïntimeerde] gesteld dat de vaststellingsovereenkomst geen enkel verband houdt met de door hem ingestelde vorderingen. Volgens hem is de reikwijdte van de vaststellingsovereenkomst, en daarmee het beding van finale kwijting, beperkt tot het relatiebeding.

7. Gelet op hetgeen in rechtsoverweging 6 is vastgesteld, staat het [de maatschap] thans niet meer vrij om zich met een beroep op het beding van finale kwijting te verweren tegen de vordering van [geïntimeerde]. Het betreft een gedekt verweer. Overigens gaat het verweer ook om de volgende reden niet op. [geïntimeerde] heeft reeds in de inleidende dagvaarding gemotiveerd gesteld dat en waarom de finale kwijting in de vaststellingsovereenkomst, gelet op de strekking van de vaststellingsovereenkomst, niet in de weg staat aan toewijzing van zijn vorderingen. [de maatschap] heeft hetgeen [geïntimeerde] daarover heeft gesteld niet, laat staan gemotiveerd, weersproken, zodat zij haar beroep op het beding onvoldoende heeft onderbouwd. De grief faalt derhalve.

8. Tussen partijen staat vast dat bij de bepaling van het bedrag dat op het salaris van [geïntimeerde] aan pensioenpremie werd ingehouden, geen rekening werd gehouden met een franchise. In rechtsoverweging 5 van het vonnis van 4 december 2003 heeft de kantonrechter overwogen dat vaststaat dat deze inhouding in strijd is met hetgeen in de arbeidsovereenkomst en het pensioenreglement is bepaald. In het tussenvonnis van 29 juni 2006 heeft zij overwogen dat [de maatschap] de bewijslast draagt van haar stelling dat de afspraak is gemaakt dat bij de inhouding geen rekening wordt gehouden met de franchise.

9. Met de grieven 2, 3 en 5 komt [de maatschap] op tegen dit oordeel. [de maatschap] voert allereerst aan dat de kantonrechter er aan voorbij heeft gezien dat een inhouding nimmer in strijd met het pensioenreglement kan zijn, omdat de verdeling van de pensioenpremie tussen werkgever en werknemer niet door dat reglement, maar door de tussen werkgever en werknemer dienaangaande gemaakte afspraken wordt bepaald. Het feit dat het pensioenreglement een franchise kent, betekent volgens [de maatschap] dan ook nog niet dat ook bij de tussen partijen gemaakte afspraken met een dergelijke franchise rekening moet worden gehouden.

10. Het hof stelt voorop dat in een situatie als deze, waarin in een arbeidsovereenkomst wordt bepaald dat de werknemer toetreedt tot een collectieve pensioenregeling, de verwijzing in de arbeidsovereenkomst en de inhoud van het pensioenreglement samen de pensioenovereenkomst vormen (vgl. Kamerstukken II 2005-06, 30 413, nr. 3, pag. 10). Het reglement wordt dan in de pensioenovereenkomst geïncorporeerd. Voor zover [de maatschap] wil betogen dat voor de bepaling van de bijdrage van [geïntimeerde] aan de kosten van het pensioen het pensioenreglement in geen geval van belang is, gaat zij aan deze samenhang voorbij. [de maatschap] is in dit standpunt overigens ook niet consequent, nu zij zich bij grief 4 zelf op de tekst van het pensioenreglement beroept.

11. Voor het antwoord op de vraag welke bijdrage [geïntimeerde] dient te leveren aan zijn pensioenvoorziening, en daarmee welk bedrag op zijn salaris mocht worden ingehouden, is uiteraard wel van belang of [de maatschap] en [geïntimeerde] daarover zelf afspraken hebben gemaakt. In dit kader verwijst het hof ook naar artikel 16 van het pensioenreglement, waarin uitdrukkelijk is bepaald dat een regeling voor de verdeling van de kosten van de pensioenregeling in de tussen werkgever en werknemer gesloten arbeidsovereenkomst is getroffen. Bij het antwoord op de vraag wat partijen zijn overeengekomen, zal het hof het arbeidscontract tussen partijen dan ook als uitgangspunt nemen.

12. In het arbeidscontract wordt, in artikel 7, bepaald dat de werknemersbijdrage in de pensioenpremie 5% van "de pensioengrondslag" bedraagt. Het begrip pensioengrondslag wordt in het arbeidscontract niet gedefinieerd. Gesteld noch gebleken is dat [de maatschap] en [geïntimeerde] bij het aangaan van de overeenkomst of nadien over de definitie van dit begrip hebben gesproken, zodat het - mede gezien hetgeen hiervoor is overwogen omtrent de nauwe samenhang tussen pensioentoezegging in de arbeidsovereenkomst en pensioenreglement - voor de hand ligt voor een definitie aansluiting te zoeken bij de definitie in het pensioenreglement.

13. In het in rechtsoverweging 3.6 aangehaalde artikel 5 lid 3 van het pensioenreglement wordt het begrip pensioengrondslag gedefinieerd. Uit die definitie volgt onmiskenbaar dat voor de bepaling van de pensioengrondslag de franchise in mindering strekt op het jaarsalaris. Het ligt, gezien meergenoemde samenhang tussen pensioentoezegging en reglement, voor de hand dat in de pensioentoezegging in de arbeidsovereenkomst geen ander begrip pensioengrondslag wordt gehanteerd dan in het pensioenreglement. Op grond van de tekst van het arbeidscontract en van het pensioenreglement diende [de maatschap] bij de bepaling van de in te houden pensioenbijdrage dan ook rekening te houden met de franchise.

14. [de maatschap] heeft er op gewezen dat het pensioenreglement pas na het einde van de arbeidsovereenkomst aan [geïntimeerde] is overhandigd. Dat leidt echter niet tot een ander oordeel. Dat het pensioenreglement pas later is overhandigd, betekent niet dat het niet eerder van toepassing was en om die reden buiten beschouwing moet blijven. Gesteld noch gebleken is dat bij het aangaan van de arbeidsovereenkomst of nadien een andere definitie voor het begrip pensioengrondslag is gehanteerd dan de definitie die is weergegeven in het overhandigde reglement.

15. Nu uit de schriftelijke arbeidsovereenkomst in combinatie met het pensioenreglement volgt dat bij de bepaling van de in te houden pensioenpremie rekening gehouden dient te worden met de franchise, dient [de maatschap] haar, gemotiveerd door [geïntimeerde] weersproken, stelling te bewijzen dat partijen hebben afgesproken dat in afwijking van hetgeen in het arbeidscontract en in het pensioenreglement is vermeld bij de bepaling van de in te houden pensioenpremie geen rekening zal worden gehouden met de franchise. Met het feit dat partijen in 1998 over de inhouding hebben gesproken, is dat bewijs nog niet geleverd, alleen al omdat partijen van mening verschillen over de vraag of toen ook de afdracht over de franchise ter sprake is geweest.

16. De kantonrechter heeft [de maatschap] dan ook terecht opgedragen te bewijzen dat partijen in afwijking van het pensioenreglement hebben afgesproken dat de pensioenbijdrage van [geïntimeerde] ook over de franchise werd berekend. De tegen deze bewijsopdracht gerichte grieven 2, 3 en 5 falen.

17. Partijen verschillen ook van mening over de vraag welk jaar als maatstaf voor de berekening van de overdrachtswaarde van het pensioen van [geïntimeerde] heeft te gelden. [de maatschap] is uitgegaan van het jaar 1999. [geïntimeerde] meent dat uitgegaan moet worden van het jaar 2000. Partijen zijn het er over eens dat wanneer wordt uitgegaan van het jaar 2000, de overdrachtswaarde (van het tijdsevenredig pensioen) aanzienlijk hoger is dan wanneer wordt uitgegaan van 1999 als peiljaar. De vorderingen van [geïntimeerde] zijn gebaseerd op het jaar 1999 als peiljaar. Zij missen grondslag indien niet van 1999 maar van 2000, zoals [de maatschap] meent, moet worden uitgegaan.

18. De kantonrechter heeft overwogen dat uitgegaan dient te worden van het jaar 2000. Zij oordeelde verder dat een deskundige benoemd diende te worden om het bedrag te berekenen dat gemoeid was met het verschil in overdrachtswaarde tussen 1999 of 2000 als peiljaar. Met de grieven 4 en 6 komt [de maatschap] op tegen dit oordeel van de kantonrechter. Volgens haar volgt uit de tekst van het pensioenreglement onmiskenbaar dat, nu de arbeidsovereenkomst tussen haar en [geïntimeerde] op 31 december 2000 eindigde, het salaris van [geïntimeerde] over 1999 als maatstaf heeft te geleden voor de berekening van diens pensioenaanspraken bij het einde van de arbeidsovereenkomst. Een berekening van het verschil tussen beide waarden door een deskundige dient in de visie van [de maatschap] dan ook achterwege te blijven.

19. [geïntimeerde] meent dat het pensioenreglement op een andere manier dient te worden uitgelegd. Die uitleg leidt ertoe dat zijn inkomen over het jaar 2000 bepalend is voor de berekening van zijn pensioenrechten bij het einde van de arbeidsovereenkomst, zodat een onderzoek door een deskundige naar de verschillende waarden wel noodzakelijk is.

20. Het hof stelt voorop dat partijen thans niet meer van mening lijken te verschillen over het feit dat de arbeidsovereenkomst tussen hen op 31 december 2000 beëindigd is. Vaststaat dat 31 december 2000, ook door [geïntimeerde], als laatste werkdag van [geïntimeerde] is aangemerkt en dat [geïntimeerde] per 1 januari 2001 bij Kab in dienst is getreden. Op 1 januari 2001 was [geïntimeerde] derhalve niet meer bij [de maatschap] in dienst.

21. Partijen zijn het er over eens dat voor het antwoord op de vraag welk peiljaar moet worden aangehouden, (de uitleg van) het pensioenreglement doorslaggevend is. Zij beroepen zich ook op dat reglement. Volgens [geïntimeerde] is op de uitleg van het reglement de zogenaamde CAO-norm van toepassing. Het hof volgt hem daarin niet zonder meer. Het gaat hier niet om de uitleg van bepalingen uit een pensioenreglement in de verhouding tussen een werknemer en de pensioenuitvoerder, in welke verhouding in beginsel dient te worden uitgegaan van toepassing van de CAO norm, maar om een uitleg van het reglement in de verhouding tussen werkgever en werknemer in een situatie dat het pensioenreglement, door een verwijzing naar dat reglement in het arbeidscontract, in de arbeidsovereenkomst is geïncorporeerd. In een dergelijke situatie ligt het eerder voor de hand aansluiting te zoeken bij de Haviltexnorm (vergelijk HR 9 juli 2004, NJ 2005, 496).

22. Uit het arrest van de Hoge Raad van 20 februari 2004, NJ 2005, 493, dat betrekking had op de uitleg van een pensioenreglement in de verhouding werknemer - pensioenuitvoerder, volgt echter dat tussen de CAO-norm en de Haviltexnorm geen tegenstelling, maar een vloeiende overgang bestaat. Bij de uitleg van een schriftelijk contract zijn telkens alle omstandigheden van het concrete geval, gewaardeerd naar hetgeen de maatstaven van redelijkheid en billijkheid meebrengen, van doorslaggevende betekenis. De uitleg dient dan ook niet plaats te vinden op grond van alleen maar de taalkundige betekenis van de bewoordingen waarin het contract is gesteld, zij het dat in praktisch opzicht deze bewoordingen, gelezen in de context van het geschrift als geheel, in het maatschappelijk verkeer normaal gesproken vaak wel van grote betekenis zijn.

23. Voor de uitleg van de relevante bepalingen uit het pensioenreglement in de verhouding tussen [geïntimeerde] en [de maatschap] betekent hetgeen hiervoor is overwogen dat grote betekenis toekomt aan de betekenis die naar objectieve maatstaven volgt uit de bewoordingen van het reglement, waarbij ook acht geslagen moet worden op de aard en strekking van de desbetreffende bepalingen, de elders in het reglement gebruikte formuleringen en op de aannemelijkheid en redelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de mogelijke interpretaties zouden leiden. Daarbij is van belang dat gesteld noch gebleken is dat [geïntimeerde] en [de maatschap] zich jegens elkaar hebben uitgelaten over de tekst van het pensioenreglement, dat [geïntimeerde] niet bij de totstandkoming van het reglement betrokken is geweest en dat het reglement ook bedoeld is om toegepast te worden in andere overeenkomsten dan die tussen [de maatschap] en [geïntimeerde].

24. Artikel 12 lid 5 van het pensioenreglement bepaalt dat het tijdsevenredig pensioen (en derhalve ook de waarde-aanspraak betreffende het tijdsevenredig pensioen) dient te worden berekend op basis van de gegevens per de datum van beëindiging van de dienstbetrekking. Partijen zijn het er over eens dat bij die berekening moet worden uitgegaan van de pensioengrondslag in de zin van artikel 5 lid 3 van het pensioenreglement. Die pensioengrondslag wordt, blijkens deze bepaling, jaarlijks per 1 januari vastgesteld op basis van het jaarsalaris (12 maandsalarissen per 1 januari met vakantietoeslag - artikel 5 lid 4 van het pensioenreglement) van het vorige jaar.

25. Op grond van de hiervoor besproken bepalingen uit het pensioenreglement dient voor de berekening van het tijdsevenredig ouderdomspensioen van een werknemer die in de loop van een bepaald jaar ontslag neemt, uitgegaan te worden van diens jaarsalaris in het vorige kalenderjaar. De vraag rijst of dat ook geldt voor een werknemer wiens dienstverband niet in de loop van een kalenderjaar, maar op de laatste dag van dat jaar eindigt.

26. [geïntimeerde] meent, met de kantonrechter, dat voor een werknemer wiens laatste werkdag 31 december van een bepaald jaar is, en die het gehele jaar gewerkt heeft, het salaris per 1 januari van dat jaar, en niet van het daaraan voorafgaande jaar, als uitgangspunt genomen moet worden bij de berekening van het evenredig ouderdomspensioen. Hij beroept zich daartoe op de ratio van het pensioenreglement. Die is volgens hem dat de pensioengrondslag over een volledig jaar berekend wordt. Om die reden wordt in het reglement niet voor 31 december als peildatum gekozen (het jaar is dan nog niet helemaal om). Bovendien beroept [geïntimeerde] zich op het karakter van de pensioenregeling, in zijn visie een eindloonregeling, en betoogt hij dat de uitkomst van de door hem bepleite uitleg redelijk is en binnen het systeem van het pensioenreglement past.

27. Volgens [de maatschap] dient echter te worden uitgegaan van de letterlijke tekst van de aangehaalde bepalingen uit het pensioenreglement en brengen die bepalingen mee dat als peildatum voor de waardeberekening het salaris van 1 januari van het voorafgaande jaar gehanteerd moet worden.

28. Naar het oordeel van het hof ligt het voor de hand om uit te gaan van de door [de maatschap] voorgestane uitleg van de artikelen 12 lid 4 en 5 lid 3 van het reglement. De bepalingen zijn niet onduidelijk en een taalkundige uitleg van deze bepalingen leidt tot de conclusie dat ook bij het einde van een arbeidsovereenkomst op 31 december van een bepaald jaar het salaris van het voorgaande kalenderjaar, in dit geval van 1999, bepalend is, net zoals het geval zou zijn wanneer de arbeidsovereenkomst niet op 31 december maar op 30 november eindigde.

29. De uitleg van [geïntimeerde] staat op gespannen voet met de tekst van beide bepalingen. Dat behoeft op zich nog niet aan de juistheid van deze uitleg in de weg te staan, maar vereist is dan wel - mede in het licht van hetgeen hiervoor is overwogen over het karakter van het reglement en de uitleg ervan - dat die, alternatieve, uitleg op zeer overtuigende wijze steun vindt in de systematiek van het reglement en aansluit bij de andere bepalingen uit het reglement.

30. Naar het oordeel van het hof is daarvan geen sprake. De door [geïntimeerde] in de memorie van antwoord aangevoerde argumenten voor de door hem voorgestane uitleg overtuigen niet. Allereerst gaat [geïntimeerde] er zonder meer van uit dat de pensioenregeling het karakter van een eindloonregeling heeft. Uit de door partijen aangehaalde bepalingen uit het pensioenreglement volgt echter dat niet het laatstgenoten salaris, maar het jaarsalaris van de deelnemer in het voorafgaande jaar (de pensioengrondslag) bepalend is voor de aanspraken op pensioen. Vervolgens vindt de stelling van [geïntimeerde] dat de ratio van artikel 5 lid 3 van het pensioenreglement is dat de pensioengrondslag over een volledig kalenderjaar wordt berekend geen steun in de tekst van het reglement zelf. Dat deze ratio volgt uit een aan partijen ter beschikking staande toelichting op dat reglement of uit hetgeen partijen dienaangaande over en weer hebben verklaard, is gesteld noch gebleken.

31. Het betoog van [geïntimeerde] dat zijn uitleg past binnen het systeem van het pensioenreglement is gebaseerd op een situatie die zich hier niet voordoet, de situatie dat iemand precies een volledig kalenderjaar, van 1 januari tot en met 31 december, in dienst is geweest. Aan [geïntimeerde] kan worden toegegeven dat zijn uitleg voor die situatie een passende oplossing biedt. Dat betekent echter niet dat die uitleg dient te worden toegepast in alle andere situaties, waaronder die van [geïntimeerde] die vele jaren bij [de maatschap] in dienst is geweest.

32. Het moge zo zijn dat het voor [geïntimeerde] wrang is dat hij, wanneer hij een dag langer in dienst zou zijn geweest, (veel) meer pensioenrechten zou hebben opgebouwd, maar dat is inherent aan de keuze van [geïntimeerde] om per 31 december 2000, precies op de laatste dag voordat een nieuwe pensioengrondslag zou gaan gelden, op te zeggen. Indien [geïntimeerde] per 31 januari 2001 zou hebben opgezegd, zouden zijn pensioenrechten wel zijn berekend op basis van het salaris over 2000. Wanneer hij per 30 november 2000 zou hebben opgezegd weer niet. Aan het bovenstaande doet, anders dan [geïntimeerde] betoogt, niet af dat [geïntimeerde] over het volledige jaar 2000 pensioenpremie heeft betaald. Allereerst volgt uit het arbeidscontract van [geïntimeerde] dat de door hem betaalde pensioenpremie is gebaseerd op de pensioengrondslag, in 2000 derhalve op het salaris over 1999. Bovendien telt het jaar 2000 wel mee bij de berekening van het aantal dienstjaren en daarmee bij de opbouw van de pensioenrechten.

33. De slotsom is dat de grieven 4 en 6 slagen. De (bij conclusie na comparitie gewijzigde) vorderingen van [geïntimeerde] betreffende de pensioenopbouw zijn op een onjuiste uitleg van het pensioenreglement gebaseerd en ontberen derhalve een deugdelijke grondslag. De vorderingen zijn om die reden niet toewijsbaar, zodat een onderzoek door een deskundige naar de omvang van de vorderingen achterwege kan blijven.

34. Het hof zal de vonnissen van de kantonrechter vernietigen. Omdat het niet mogelijk is om de zaak op basis van de thans beschikbare gegevens af te doen, zal het hof de zaak voor verdere behandeling, met inachtneming van hetgeen het hof heeft overwogen en beslist, verwijzen naar de kantonrechter.

35. Omdat beide partijen op onderdelen in het ongelijk zijn gesteld, zal het hof de proceskosten in hoger beroep compenseren.

De beslissing

Het gerechtshof:

vernietigt de vonnissen van 4 december 2003 en 29 juni 2006;

verwijst de zaak voor verdere behandeling naar de rechtbank Groningen, sector kanton, locatie Groningen;

bepaalt dat iedere partij de eigen kosten van het geding in hoger beroep zal dragen.