Uitspraken

eiswijziging en -vermeerdering

Uit grief I blijkt dat [appellant] thans, anders dan in eerste aanleg, de vordering inzake verlies arbeidsvermogen en pensioenschade baseert op de stelling dat aannemelijk is dat hij in de hypothetische situatie zonder ongeval na zijn afstuderen in 1988 De Poolmolen zou zijn gaan exploiteren, dat hij dit gedurende een periode van drie jaar zou hebben gedaan, maar dat hij, omdat De Poolmolen slechts een resultaat zou genereren op minimaal bestaansniveau – [appellant] verwijst naar het rapport van drs.[deskundige aan de zijde van appellante] van 2 februari 2010 –, vanaf juni 1991 een baan zou hebben gezocht en gevonden, passend bij zijn opleiding aan de SMS en passende bij zijn ambitie. Ter onderbouwing van deze gewijzigde vordering legt [appellant] een aantal producties over, waaronder een verklaring van [directeur van de SMS], directeur van de SMS, van 7 maart 2012, verklaringen van een tweetal oud-studiegenoten/afgestudeerden van de SMS, en linkedin-profielen van oud-studiegenoten en afgestudeerden van genoemde school. [appellant] heeft voorts een rapport van [Expertise] Expertise van 15 maart 2013 overgelegd, waarin op grond van het in hoger beroep gewijzigde uitgangspunt onder meer het verlies aan verdienvermogen van [appellant] is berekend.

Met grief II vordert [appellant] thans vergoeding van de kosten van huishoudelijke hulp, een schadepost die volgens [appellant] abusievelijk in eerste aanleg niet is gevorderd.

Door middel van grief III vermeerdert [appellant] de schadepost inzake verlies zelfwerkzaamheid. In het rapport van [Expertise] Expertise zijn ook deze schadeposten berekend. [appellant] heeft voorts van genoemde schadeposten bewijs aangeboden.

derhalve een totaalbedrag van € 1.194.191,92 (€ 1.257.018,48 totale schade minus € 62.826,56 betreffende reeds betaalde voorschotten), en aan [appellant] een belastinggarantie te verstrekken, zulks met veroordeling van De [Schadeverzekeringen] in de kosten van beide procedures.

Het hof overweegt ten aanzien van de eiswijziging en eisvermeerdering als volgt.

Voorop gesteld wordt dat op grond van vaste jurisprudentie het hoger beroep er mede toe strekt appellant de gelegenheid te bieden tot het verbeteren en aanvullen van hetgeen hij bij de procesvoering in eerste aanleg heeft gedaan of nagelaten. Het stond [appellant] derhalve in beginsel vrij zijn vordering tot vergoeding van arbeidsvermogensschade in hoger beroep te baseren op een andere (feitelijke) grondslag en voor het eerst in hoger beroep vergoeding van de kosten van huishoudelijke hulp te vorderen. Op zichzelf is niet uitgesloten dat de appelrechter aan processueel gedrag in eerste aanleg, eventueel in samenhang met een voorafgaand aan het geding aangenomen houding, de slotsom verbindt dat een procespartij het recht heeft verloren om voor het eerst in appel een bepaald standpunt in te nemen, maar de rechter dient daarmee in verband met voormelde strekking van het hoger beroep terughoudend te zijn (HR 22 januari 1999, NJ 1999, 715 en HR 9 juli 2010, NJ 2010, 418).

Naar het oordeel van het hof kan in de gegeven omstandigheden niet worden gezegd dat de eiswijziging in strijd is met de goede procesorde.

Dat sprake is van een ingrijpende wijziging van eis is daarvoor onvoldoende. Een radicale koerswijziging is immers geoorloofd en daarvoor behoeft ook geen verklaring te worden gegeven (zie onder meer HR 1 maart 2002, NJ 2003,355 ).

Ook volgt het hof De [Schadeverzekeringen] niet in haar standpunt dat zij door de koerswijziging is benadeeld doordat haar een behandeling in twee (feitelijke) instanties is ontnomen. Artikel 6 EVRM geeft geen recht op een behandeling in twee instanties. Voorts kan niet worden gezegd dat De [Schadeverzekeringen] door de onderhavige koerswijziging in haar verdediging is geschaad of dat zij ernstig bemoeilijkt is in het voeren van verweer. Weliswaar is enig nadeel in het voeren van verweer aannemelijk, omdat de beoordeling van de restverdiencapaciteit van [appellant] gelet op het tijdsverloop nu moeilijker is, maar dat alleen is onvoldoende om strijd met de goede procesorde aan te nemen. Overigens is de omstandigheid dat er thans mogelijk geen enkele aanwijzing kan worden gevonden dat [appellant] inderdaad, zoals hij stelt, zijn leven anders zou hebben ingericht in de situatie zonder ongeval, geen nadeel voor De [Schadeverzekeringen], maar eerder een nadeel aan de kant van [appellant].

Dat het verweer van De [Schadeverzekeringen] en de in dat verband gemaakte kosten achteraf gezien voor niets zijn geweest is inherent aan de herstelfunctie van het hoger beroep en het in het verlengde daarvan in beginsel toelaatbaar zijn van een radicale koerswijziging. Eerder gevoerde verweren kunnen daardoor inderdaad niet meer relevant zijn, zoals in casu het verweer van De [Schadeverzekeringen] dat de molen niet rendabel te exploiteren zou zijn geweest en dat zij om die reden niet bereid was de kosten van een knecht te vergoeden, zoals [appellant] had gevorderd. Eventueel tevergeefs gemaakte kosten kunnen in een proceskostenveroordeling worden toegerekend aan degene die deze kosten heeft uitgelokt, als daar aanleiding voor is.

Anders dan De [Schadeverzekeringen] stelt, blijkt uit de jurisprudentie dat de eis dat er sprake moet zijn van ‘voldoende verband’ tussen de nieuwe eis en oorspronkelijke vordering niet wordt gesteld, zodat de stelling dat er sprake is van onvoldoende verband niet opgaat.

arbeidsvermogensschade (grief I)

[appellant] stelt zich in de toelichting op grief I op het standpunt dat het evident is dat hij, op 24 juni 1988 afgestudeerd aan de SMS, na het ongeval van 2 september 1989 (bedoeld is hier kennelijk: het ongeval van 2 september 1989 weggedacht, hof) niet bij de pakken neer zou zijn blijven zitten en tot aan zijn pensioengerechtigde leeftijd een niet rendabele molen zou zijn blijven exploiteren. Geen enkel weldenkend mens zou na een dure en prestigieuze HBO-opleiding gedurende meer dan 40 jaar een onrendabele molen exploiteren en leven op een minimaal bestaansniveau, zo stelt hij. [appellant] verwijst voor zijn reële mogelijkheden in de situatie zonder ongeval naar zijn persoonlijkheid, meer in het bijzonder naar zijn ambitieniveau, en stelt dat daaruit blijkt dat hij in de periode voor het ongeval een uiterst actieve en ambitieuze jonge man was met een sterk doorzettingsvermogen. [appellant] had voor het ongeval veel hobby’s. Zo reed hij paard en ging hij op concours (dressuur en springen), voetbalde hij tot 17/18 jarige leeftijd, handbalde hij, speelde hij in 1980-1981 orgel, deed hij aan atletiek, autocross, sleutelde hij aan auto’s en brommers, deed hij mee aan de carnavalsoptocht, teelde hij fruit, heeft hij in 1991 een bakcursus gevolgd en heeft hij tijdens de opleiding aan de SMS - in welke periode hij als enige Nederlander met 24 andere nationaliteiten op school zat en intern in Zwitserland verbleef - diverse uitstapjes gemaakt waarbij de voertaal Engels was.

Daarnaast heeft [appellant] diverse school-/studiediploma’s gehaald, waarbij met name het diploma van de SMS te [vestigingsplaats] hem een gouden toekomst op de arbeidsmarkt bood. Deze opleiding heeft [appellant] met goede cijfers afgerond. Voor het bepalen van het hypothetisch inkomen zonder ongeval heeft [appellant] aansluiting gezocht bij de gemiddelde salarissen in de milling technology business en geeft hij een opsomming van de functies die door afgestudeerden van de SMS worden vervuld, zoals general -, production -, sales -, operations -, project -, plant -, product -, en development manager, sales - en technical director, chief miller en flour en feed milling professional. [appellant] heeft voorts een verklaring van de schooldirecteur van SMS, de heer [directeur van de SMS], overgelegd, waarin deze verklaart dat afgestudeerden aan de SMS leiding geven aan een eigen molen of als leidinggevenden in de molenindustrie werkzaam zijn, dat bij zijn weten geen enkele afgestudeerde zonder baan zit, dat er een grote vraag is naar afgestudeerde milling technologists en dat pas afgestudeerden thans (omgerekend) een startsalaris verdienen van bruto ongeveer € 61.000,00 tot € 75.000,00. [appellant] heeft voorts verklaringen overgelegd van twee oud-studiegenoten, namelijk van de heren [oud-studiegenoot 1.] en [oud-studiegenoot 2.], tezamen met hun cv’s. [appellant] stelt dat hun carrièreverloop strookt met de diverse vacatures op het gebied van milling technology. Daartoe legt hij diverse linkedin-profielen van afgestudeerden/oud studiegenoten over, een overzicht van diverse vacatures en statistieken waaruit het gemiddeld salaris van een milling technologist blijkt. Volgens [appellant] stroken deze gegevens met de verklaring van directeur [directeur van de SMS]. Het gemiddelde salaris ligt aldus [appellant] tussen de US Dollar 60.000,00 en 90.000,00 per jaar. Op basis van deze informatie heeft [appellant] [Expertise] Expertise een berekening laten maken van zijn arbeidsvermogensschade. Volgens haar rapport van 15 maart 2013 bedraagt de arbeidsvermogensschade € 844.052,85 en de pensioenschade € 204.869,39.

De [Schadeverzekeringen] heeft een en ander gemotiveerd betwist.

Het hof overweegt als volgt.

Uit deze onderbouwing van [appellant] blijkt dat hij zijn vordering enkel baseert op het carrièreverloop en de daarbij behorende salarissen van zijn mede-studiegenoten. Daaruit kan, anders dan [appellant] stelt, zonder nadere toelichting, die ontbreekt, niet worden afgeleid dat ook [appellant] gelet op zijn persoon en zijn ambitie in de hypothetische situatie zonder ongeval daadwerkelijk eenzelfde carrière zou hebben geambieerd, nog daargelaten dat daaruit zonder nadere toelichting evenmin kan worden afgeleid dat [appellant] in dat geval, gelet op zijn persoonlijkheid en ambitie, erin zou zijn geslaagd een vergelijkbare baan als zijn medestudenten te bemachtigen. Het hof verwijst in dit verband naar hetgeen omtrent de persoonlijkheid van [appellant] in het rapport van neuropsycholoog [neurospycholoog] is vermeld (zie r.o. 7.1.4). Op grond daarvan is het naar het oordeel van het hof aan gerede twijfel onderhevig of [appellant], zoals hij stelt, in staat zou zijn geweest een vergelijkbare carrière te realiseren. Daarbij komt dat [appellant] tot dusver juist steeds benadrukt heeft hoe belangrijk het overnemen van de molen door hem, als vierde generatie, voor hem was en dat het molenaarsvak hem in het bloed zit. [appellant] heeft er geen aannemelijke verklaring voor gegeven dat hij daar nu ineens geheel anders tegenaan kijkt.

Temeer nu [appellant] na ruim 23,5 jaar na het hem overkomen ongeval de grondslag van zijn vordering plotseling en radicaal heeft gewijzigd, had van hem verwacht mogen dat hij voor zijn stelling dat hij een carrière buiten de molen, zoals zijn studiegenoten van destijds, zou hebben geambieerd concrete, en op zijn specifieke situatie toegespitste, aanknopingspunten zou geven. Nu [appellant] dit heeft nagelaten, heeft hij onvoldoende gesteld en zijn vordering onvoldoende onderbouwd. Dit heeft tot gevolg dat een concrete stelling, die, indien bewezen, althans voldoende aannemelijk gemaakt, tot toewijzing van de vordering zou kunnen leiden, ontbreekt. Bewijslevering is mitsdien niet aan de orde. Om die reden wordt de gewijzigde vordering inzake verlies arbeidsvermogen afgewezen.

Grief I faalt derhalve.

Kosten huishoudelijke hulp (grief II)

Ook deze post wordt vanwege onvoldoende onderbouwing afgewezen. [appellant] heeft onvoldoende toegelicht dat en welke huishoudelijke werkzaamheden – koken, boodschappen doen, ramen lappen, stofzuigen, vloeren dweilen, wassen en strijken – hij vóór het ongeval zelf verrichtte, en waarom en welke werkzaamheden hij niet meer kan verrichten. Ook is niets gesteld omtrent het vereiste causale verband tussen deze schade en het ongeval. Nu [appellant] daarmee niet aan zijn stelplicht heeft voldaan, komt het hof aan het door [appellant] gedane bewijsaanbod niet toe.

Dit betekent dat ook grief II faalt.

Kosten verlies zelfwerkzaamheid

[appellant] heeft in hoger beroep zijn vordering inzake verlies zelfwerkzaamheid vermeerderd en vordert thans vergoeding van een bedrag van € 56.396,56. [appellant] verwijst in dit verband naar de actuariële schadeberekening van [Expertise] Expertise (prod. 1 bij MvG). Volgens p. 16 van dit rapport is uitgegaan van de Letselschade Richtlijn Zelfwerkzaamheid en is tot 1 januari 2010 uitgegaan van een bedrag van € 1.000 per jaar en vanaf 2010 van een bedrag van € 1.080 per jaar. Daarbij is een omrekenfactor toegepast van 1,3, nu het om een vrijstaande woning gaat en zijn de kosten berekend tot 70-jarige leeftijd. Omdat het in rekenprogramma A-letsel niet mogelijk is een berekening aan te vangen op een datum vóór 1 januari 1990 is het verlies zelfwerkzaamheid over de periode 12 september 1989 tot 1 januari 1990 extra ingevoerd in het jaar 1990. Dit resulteert in genoemd bedrag van € 56.396,56.

[appellant] merkt op dat de daadwerkelijke schade terzake verlies zelfwerkzaamheid veel hoger is. Hij wijst er in dat verband op dat de oude watermolen, de boerderij en de omliggende weilanden veel onderhoud vergen en dat de richtlijn slechts ziet op normale woningen. [appellant] zou, het ongeval weggedacht, veel klussen in en om de boerderij als ook het onderhoud van de weilanden zelf gedaan hebben. Indien [appellant] in verband met een baan elders een woning zou hebben gekocht, geldt hetzelfde. Ook dan zou [appellant] veel klussen in die woning zelf hebben verricht. Gezien zijn achtergrond – hij deed voor het ongeval al veel klus- en reparatiewerkzaamheden in en om de molen - is dat ook aannemelijk.

[appellant] biedt op dit punt bewijs aan, waaronder begrepen onderzoek door een verzekeringsgeneeskundige en een arbeidsdeskundige.

De [Schadeverzekeringen] betwist deze vordering gemotiveerd. Zij stelt allereerst dat de vordering innerlijk tegenstrijdig is met de eiswijziging van [appellant]. Als [appellant] zou hebben gekozen voor een baan op HBO-niveau, dan kan hij in dat geval niet tegelijkertijd verlies zelfwerkzaamheid vorderen in verband met onderhoud van De Poolmolen of de woning en de grond bij de molen.

Dit verweer gaat er naar het oordeel van het hof echter aan voorbij dat het bij de post verlies zelfwerkzaamheid gaat om de feitelijke situatie waarin [appellant] zich thans bevindt. [appellant] stelt dat hij door het ongeval werkzaamheden in en rond De Poolmolen, de boerderij en de weilanden die hij vóór het ongeval verrichtte thans niet meer kan verrichten. Aldus is van innerlijke tegenstrijdigheid geen sprake.

Subsidiair voert de De [Schadeverzekeringen] aan dat deze vorderingen pas toewijsbaar zijn vanaf 19 maart 2013 (datum memorie van grieven) omdat De [Schadeverzekeringen] eerst op die datum is geconfronteerd met de stellingen van [appellant] en zij daarop in het schaderegelingstraject niet heeft kunnen anticiperen. Dit verweer faalt gelet op het feit dat de eiswijziging van [appellant], zoals hiervoor is overwogen, toelaatbaar is. Het hof verwijst naar r.o. 7.8.

Wat de berekening van deze schadepost betreft, kan De [Schadeverzekeringen] zich er (subsidiair) in vinden dat [appellant] de post verlies zelfwerkzaamheid thans berekent op grond van de richtlijn van De Letselschaderaad, maar zij heeft er absoluut bezwaar tegen dat niet is overgegaan tot indexering van de jaarschade.

Dit verweer treft doel. In de berekening van [Expertise] Expertise is, zoals hiervoor in 7.14 weergegeven, vanaf september 1989 tot 1 januari 2010 uitgegaan van het normbedrag van € 1000. Echter, eerst vanaf 15 september 2006 geldt dit normbedrag (zie het historisch overzicht van de richtlijnen, te vinden op de site van De Letselschaderaad). Dit betekent dat eerst vanaf laatstgenoemde datum van dit bedrag kan worden uitgegaan. Nu voor de daaraan voorafgaande jaren normbedragen ontbreken, moet, uitgaande van het normbedrag van 2006, voor ieder jaar aan de hand van de indexeringscijfers het normbedrag worden berekend. Aangezien het gaat om de post zelfwerkzaamheid, ligt het voor de hand uit te gaan van de indexeringscijfers voor (CAO)lonen. Het bedrag is immers gerelateerd aan de gedachte dat voor deze werkzaamheden – zoals het schilderwerk van de woning en het onderhoud van de tuin – arbeidskrachten zouden moeten worden ingehuurd.

Het hof heeft op grond van deze indexeringscijfers (zie bijlage 2.1 en 2.2 van het rapport van [Expertise]) de verschenen schade wegens verlies verdienvermogen tot 1 januari 2006 opnieuw berekend. Het hof merkt daarbij op dat de tabellen in de bijlagen 2.1 en 2.1 niet geheel op dezelfde leest zijn geschoeid. Het hof heeft er op praktische gronden voor gekozen bij het jaar 2000 over te schakelen van de tabel van bijlage 2.2 naar de tabel van bijlage 2.1. Dit betekent dat het bij het jaar 2000 behorende bedrag gelijk is aan 132,2, het volgens tabel 2.1 bij het jaar 2000 behorende indexcijfer. Voorts zal het hof, ook op praktische gronden, voorbijgaan aan het feit dat het normbedrag van € 1.000,-- niet vanaf 1 januari 2006, maar pas vanaf 15 september van dat jaar geldt en ervan uitgaan dat dit bedrag voor het gehele jaar 2006 van toepassing is.

Voor het jaar 1989 is een derde genomen van het bedrag van 1990. Het ongeval vond plaats op 2 september 1989 en het hof gaat gemakshalve uit van vier maanden verlies zelfwerkzaamheid in 1989. Het hof schat de index 1989 op 97 (1990=100).

Dit levert het volgende resultaat op:

(2006 1.000 = 115,7)

2005 980,12 = 1.000/115,7 x 113,4

2004 973,21 = 980,12/113,4 x 112,6

2003 961,11 = 973,21/112,6 x 111,2

2002 935,18 = 961,11/111,2 x 108,2

2001 902,34 = 935,18/108,2 x 104,4

2000 864,31 = 902,34/104,4 x 100

(€ 864,30 = 132,2)

1999 836,85 = 864,31/132,2 x128

1998 810,05 = 836,85/128 x 123,9

1997 783,90 = 810,05/123,9 x 119,9

1996 761,67 = 783,90/119,9 x 116,5

1995 747,29 = 761,67/116,5 x 114,3

1994 739,44 = 747,29/114,3 x 113,1

1993 728,98 = 739,44/113,1 x 111,5

1992 706,10 = 728,98/111,5 x 108

1991 677,99 = 706,10/108 x 103,7

1990 653,80 = 677,99/103,7 x 100

sept-dec 1989 140 = 653,80/3 x 97

totaal € 13.273,74

Bij dit totaalbedrag moet nog worden opgeteld de verschenen schade wegens verlies zelfwerkzaamheid van 1 januari 2006 tot 1 januari 2010 ad € 4.000 en de verschenen schade van 1 januari 2010 tot 1 juli 2013 ad € 3.780 en daarmee komt dit uit op € 21.053,74.

Dit bedrag moet worden vermenigvuldigd met de correctiefactor 1,3 omdat het om een vrijstaand huis gaat, en daarmee bedraagt de totale verschenen schade wegens verlies zelfwerkzaamheid € 27.369,86.

Op grond van dit bedrag komt de totale schade wegens verlies zelfwerkzaamheid uit op:

verschenen schade € 27.369,86

toekomstige schade € 22.378,08

fiscaal € 2.

totaal € 52.427,23.

[appellant] heeft derhalve in beginsel - zie hierna - recht op vergoeding van dit bedrag.

Vragen aan de verzekeringsgeneeskundige:

Vragen aan de arbeidsdeskundige:

Zelfwerkzaamheid

Indien partijen tot een vergelijk komen, dan kunnen zij zich de kosten van verdere procesvoering en de kosten van het deskundigenonderzoek besparen.

Partijen kunnen zich ook daarover bij memorie na tussenarrest uitlaten.