Uitspraken

In punt 9 van de memorie na deskundigenbericht stellen [appellanten c.s.] de bewijslast ter discussie (dat hadden zij ook al gedaan in punt 4 van de memorie van grieven).

[appellanten c.s.] duiden op de mededeling van de deskundige dat hij, op basis van het procesdossier en de getuigenverklaringen, zonder inzage in het medisch dossier niet kan vaststellen dat [erflater] ten tijde van het verlijden van het testament wilsonbekwaam was. Daarom zou ten onrechte de bewijsopdracht aan [appellanten c.s.] zijn gegeven.

Deze stellingen berusten op een verkeerde lezing van het tussenarrest van het hof. De rechtbank heeft in het vonnis van 31 oktober 2012 [geïntimeerde] bewijs opgedragen. De rechtbank heeft haar in de bewijslevering geslaagd geacht.

Het hof heeft in het arrest van 26 mei 2015 (rov. 3.4.3) een deskundigenbericht gelast. Daarin ligt geen bewijslastverdeling besloten. Het hof heeft dan ook niet, althans niet definitief beslist op de bewijslastverdeling, dit in afwachting van het deskundigenrapport.

Wel heeft het hof (in de rov. 3.4.1 en 3.4.2 van het tussenarrest) voorshands overwogen dat ervan kan worden uitgegaan dat [erflater] wilsonbekwaam was en dat [appellanten c.s.] tegenbewijs kunnen leveren. De noodzaak om een deskundigenadvies te vragen was gelegen in het verweer van [appellanten c.s.] Op dit voorshandse oordeel berust ook de beslissing om [appellanten c.s.] met de kosten van het voorschot van de deskundigen te belasten.

Overigens hebben [appellanten c.s.] geen belang bij hun klacht. Bij de huidige stand van zaken is het hof van oordeel, in het bijzonder op grond van het deskundigenrapport, dat de wilsonbekwaamheid is bewezen, behoudens eventueel tegenbewijs.

In dit verband merkt het hof op dat niet nodig is dat specifiek bewezen wordt dat [erflater] op het moment van het verlijden zelf wilsonbekwaam was. Wanneer bewezen is, dat iemand kort vóór en kort na het maken van de uiterste wil zijn verstandelijke vermogens miste, geldt dit als voldoende vermoeden om aan te nemen, dat deze vermogens ook op het ogenblik van het maken van de uiterste wil ontbraken, Asser/Perrick 4 2013/161.

Het hof let bij de beoordeling van de visie van drs. [neuroloog] in relatie tot die van dr. Van Dijk op hetgeen werd overwogen in HR 3 mei 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ1468.

Naar het oordeel van het hof dient de zienswijze van dr. Van Dijk te worden gevolgd nu de door de deskundige gebruikte motivering het hof overtuigend voorkomt en geeft hetgeen drs. [neuroloog] hiertegen inbrengt geen aanleiding voor een ander oordeel.

In grief 1 in principaal appel wordt de rechtbank verweten haar oordeel te hebben gebaseerd op getuigen die [erflater] juist niet hebben gezien rond 24 juli 2009, terwijl er zeven getuigen zijn die [erflater] wel hebben gezien (deze zeven getuigen worden niet bij name genoemd, maar het hof begrijpt dat niet wordt gedoeld op [getuige 1] , [getuige 2] en [getuige 3] ).

Deze zeven getuigen – die allen geen arts zijn - hebben moeten afgaan op de uiterlijke schijn die [erflater] op hen, als leken, maakte. Naar het oordeel van het hof is die schijn, naast de bevindingen van de deskundige, onvoldoende voor het oordeel dat [erflater] wilsonbekwaam was. Dit klemt omdat deze schijn niet het feit wegnemen dat [erflater] met toepassing van de BOPZ was opgenomen in een verpleeghuis voor dementerende personen.

Naar het oordeel van het hof leggen de verklaringen van degenen die [erflater] op het tijdstip van het verlijden van het testament hebben gezien en die in hoofdzaak afgaan op indrukken, te weinig gewicht in de schaal om van doorslaggevende betekenis te zijn, zowel voor het ene, als voor het andere standpunt.

Bij de klacht dat een andere rechter dan die welke de comparitie leidde en de getuigen heeft gehoord, vonnis heeft gewezen, hebben [appellanten c.s.] geen belang omdat het hof het geschil in volle omvang opnieuw heeft onderzocht en beoordeeld.

Grief 2 in principaal appel heeft betrekking op de waardering van het getuigenbewijs. In het bijzonder wordt opgekomen tegen de verklaringen van 1 juli 2009, 7 januari 2013 en 7 oktober 2013, van [getuige 1] , specialist ouderengeneeskunde, die [erflater] op 1 juli 2009 heeft bezocht. Gesteld wordt dat de rechtbank deze verklaring ten onrechte in haar beoordeling heeft betrokken. Het hof verwerpt deze stelling. De verklaringen kunnen wel degelijk betrokken worden in de beoordeling, reeds omdat niet wordt gesteld dat de verklaring onjuist of ongeloofwaardig zou zijn.

De rechtbank heeft deze verklaringen betrokken bij haar oordeel dat [erflater] ten tijde van het verlijden van het testament wilsonbekwaam was. In hoger beroep wordt de beoordeling anders omdat de wilsonbekwaamheid volgt uit het deskundigenrapport. Hoewel er ook wel wat af te doen aan de verklaringen van deze getuige, in ieder geval ontzenuwt deze verklaring niet de bevindingen van de deskundige, integendeel. [getuige 1] constateerde immers geheugen- en oriëntatiestoornissen en dat [erflater] niet in staat naar behoren zijn financiën te beheren en over zijn gezondheid te oordelen. Bovendien was sprake van de zwaarste indicatie van dementie (zie de getuigenverklaring). De verklaringen dragen derhalve wel degelijk bij tot het bewijs waartoe [geïntimeerde] is gehouden, de omstandigheid dat [getuige 1] in zijn brief van 1 juli 2009 schrijft: “ Op het moment dat ik hem spreek heeft hij een helder bewustzijn (…)”, doet aan het voorgaande niet af, temeer niet omdat naast dat helder bewustzijn [getuige 1] tevens geheugen- en oriëntatiestoornissen waarnam (zie zijn getuigenverklaring).

De grief kan mitsdien niet tot een ander oordeel leiden.

In grief 3 in principaal appel wordt opgekomen tegen het gebruik van de getuigenverklaringen van [getuige 1] , [getuige 2] (maatschappelijk werkster in het verpleeghuis) en [getuige 3] (manager in het verpleeghuis) op de grond dat zij belang zouden hebben bij toe- of afwijzing van de vordering. Dit belang is gelegen in het feit dat een hogere CIZ-indicatie leidt tot meer zorg en omzet. Een ander belang wordt ontleend aan het feit dat de getuigen hebben nagelaten de familie op tijd te informeren en af te zijn gegaan op informatie van [geïntimeerde] . Daarnaast heeft de familie informatie bij [getuige 1] opgevraagd, maar niet gekregen.

De grief faalt reeds omdat met het buiten beschouwing laten van de verklaringen van deze drie getuigen het oordeel over [erflater] ’s wilsonbekwaam niet anders maakt. De verklaringen ondersteunen het deskundigenrapport, zij ontzenuwen dat niet. Het hof acht de genoemde belangen ontoereikend om daaruit af te leiden dat de verklaringen onjuist of ongeloofwaardig zouden zijn. De verklaringen dragen derhalve wel degelijk bij tot het bewijs waartoe [geïntimeerde] is gehouden. De grief faalt.

In grief 5 in principaal appel wordt opgekomen tegen het oordeel van de rechtbank dat de verklaring van de notaris geen, althans onvoldoende afbreuk doet aan de overtuiging van de rechtbank dat [erflater] wilsonbekwaam was. Gelet op hetgeen hiervoor (in rov. 6.4.4) werd overwogen en mede in het licht van het deskundigenbericht van dr. Van Dijk deelt het hof het oordeel van de rechtbank. De grief faalt. Het hof herhaalt hier dat is gesteld noch gebleken dat de notaris zich medisch heeft doen bijstaan. Voorts is het het hof opgevallen dat de notaris geen eigen onderzoek heeft gedaan naar de wilsbekwaamheid, anders door een gesprek met [erflater] aan te gaan en te vragen naar de consequenties en naar de wil. Er blijkt niet van een (op wetenschappelijke gronden onderbouwd) onderzoek gericht op de vaststelling van de wilsbekwaamheid, zoals een medicus of een psycholoog dat, zo mogelijk volgens protocollen, zouden doen.

Het hof verwerpt het betoog dat er voor de notaris geen aanleiding bestond voor een nader (medisch) onderzoek. Die aanleiding bestond juist wel. Daarbij neemt het hof in aanmerking dat de notaris volgens zijn verklaring bekend was met het Stappenplan van KNB. De tijdsdruk (er zou met een medisch onderzoek tijd verloren gaan die [erflater] wellicht niet meer had) en de ministerieplicht, waarop de notaris zich beroept, rechtvaardigen niet het achterwege laten van een gedegen onderzoek naar de wilsbekwaamheid.

De grieven 6 en 8 in principaal appel keren zich tegen de waardering van de verklaringen van drs. [neuroloog] en dat deze het oordeel dat [erflater] wilsonbekwaam was, niet ontzenuwen. Zoals hiervoor overwogen ontzenuwt, naar het oordeel van het hof, zijn verklaringen niet het oordeel van dr. Van Dijk. De grieven falen in zoverre.

In grief 6 doen [appellanten c.s.] een beroep op (beëdigde) verklaringen van de heer en mevrouw [getuige 4] . Hun waarneming, kort nadat [erflater] zijn testament had laten wijzigen, is geweest dat, volgens hen, ‘ [erflater] precies wist wat hij deed’. Voor deze verklaringen geldt hetzelfde als werd overwogen voor de andere getuigen. Dat [erflater] de indruk gaf, dat hij precies wist wat hij deed, is ontoereikend om het aangenomen bewijs te ontzenuwen.

De vordering tot nietigverklaring c.q. vernietiging van de verklaring van erfrecht is afgewezen (rov. 2.11 eindvonnis) met de volgende overweging:

De rechtbank zal de gevorderde nietigverklaring of vernietiging van de verklaring voor erfrecht welke in verband met het overlijden van [erflater] is opgemaakt en waarin gedaagden [ [appellanten c.s.] , hof] op basis van het testament van 24-7-2009 bevoegd en gerechtigd zijn verklaard om te beschikken over alle tot de nalatenschap van [erflater] behorende zaken, gelden en vorderingen, afwijzen. Weliswaar staat vast dat het testament van 24-7-2009 nietig is en de inhoud van deze verklaring voor erfrecht dus onjuist is, maar een rechtsgrond voor de gevorderde nietigverklaring of vernietiging van deze verklaring ontbreekt.

Het hof overweegt als volgt.

Niet het verlijden van het testament door de notaris, maar de wilsverklaring van [erflater] , het testament, dat wil zeggen de eenzijdige rechtshandeling is nietig, artikel 3:34 lid 2 BW. De verklaring van erfrecht is een door de notaris ná het overlijden van [erflater] opgemaakte akte, artikel 4:188 BW. De nietigheid van de verklaring van erfrecht volgt dus niet uit de nietigheid van het testament. De nietigheid van het testament brengt wel mee dat de (inhoud van de) verklaring van erfrecht (achteraf) onjuist is (gebleken) en vervangen dient te worden door een (nieuwe) verklaring van erfrecht die in overeenstemming is met onderhavige beslissing, met aantekening daarvan op de minuut van de oorspronkelijke verklaring van erfrecht.

[geïntimeerde] heeft geen belang gesteld gediend bij nietigverklaring, welk belang, gelet op artikel 4:187 BW ook niet voor de hand ligt.

De eventuele nietigverklaring wegens strijd met artikel 3:40 BW moet worden beoordeeld naar het moment van het opmaken van de verklaring van erfrecht. Ten tijde van het opmaken van die verklaring was ten tijde van de afgifte niet onjuist, ongeldig of in strijd met de openbare orde.

Een verklaring van erfrecht wordt bovendien niet aangemerkt als een rechtshandeling en heeft geen constitutieve werking, en brengt geen wijziging in bestaande rechtsverhoudingen, (deze heeft een bewijsfunctie en legitimeert de gebruiker) zodat deze zich ook niet leent voor nietigverklaring (vgl. rb. Noord-Nederland 9 oktober 2013, ECLI:NL:RBNNE:2013:7180).

De rechtbank heeft de vordering ten aanzien van de kosten betreffende het derdenbeslag afgewezen op de grond dat niet alle beslagstukken zijn overgelegd zodat niet kan worden vastgesteld dat (op straffe van nietigheid) binnen 8 dagen na het instellen van de eis in de hoofdzaak een afschrift van de dagvaarding aan de derden is betekend. De stukken zijn in hoger beroep overgelegd (prod. V en IX mva). [appellanten c.s.] merken in de memorie van antwoord in incidenteel appel slechts op dat zij het onbillijk en onredelijk vinden dat zij op kosten worden gejaagd. Dit verweer faalt. Het leggen van (derden) beslag is in het algemeen niet onredelijk of onbillijk. Bijzondere omstandigheden die tot een ander oordeel leiden zijn niet gesteld. De kosten zijn alsnog toewijsbaar.

[geïntimeerde] heeft haar vordering niet gespecificeerd, maar slechts verwezen naar punt E van de inleidende dagvaarding. Daar wordt veroordeling gevraagd van de kosten van de beslaglegging. De kosten van het conservatoir beslag zijn toegewezen inclusief het salaris advocaat. Toewijsbaar zijn dan de kosten derdenbeslag.

Uit de producties V en IX bij memorie van antwoord blijkt dat toewijsbaar is € 76,89 en € 90,42, totaal € 167,31. Voor het beslagrekest is toewijsbaar € 452,-.