Uitspraken

In de onderhavige procedure vordert Universal Music hoofdelijke veroordeling van [verweerders] tot betaling van € 2.767.861,25, vermeerderd met rente en kosten. De vordering betreft de schade die Universal Music stelt te hebben geleden als gevolg van de hiervoor in 3.1 onder (v) beschreven handelwijze van een medewerker van [A] bij het opstellen van de tekst van de aandelenoptieovereenkomst. Het gevorderde schadebedrag bestaat in het verschil tussen, enerzijds, de beoogde verkoopprijs en, anderzijds, het schikkingsbedrag en de kosten die Universal Music heeft moeten maken in verband met de arbitrage en de schikking.

Universal Music heeft gesteld dat de door haar geleden schade is ingetreden in Baarn, alwaar zij haar plaats van vestiging heeft, met als gevolg dat aan de Nederlandse rechter (destijds de rechtbank Utrecht, thans de rechtbank Midden-Nederland) internationale bevoegdheid toekomt krachtens art. 5, aanhef en onder 3, van Verordening (EG) nr. 44/2001 van de Raad van 22 december 2000 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (hierna: EEX-Vo).

[verweerder 1] en [verweerder 3] hebben zich tijdig op onbevoegdheid van de Nederlandse rechter beroepen.

[verweerder 2] is in het geding niet verschenen.

3.4.2 Daar de rechtsmachtgronden in art. 6 Rv grotendeels zijn ontleend aan art. 5 EEX-Verdrag (thans EEX-Vo) en art. 5 EVEX, is de beoordeling van de rechtsmacht ten aanzien van elk van de in eerste aanleg gedaagde partijen in feite dezelfde, hoewel het formeel om verschillende bevoegdheidsgrondslagen gaat (rov. 4.6).

Het hof heeft gewezen op de jurisprudentie van het HvJEU waarin is beslist dat het begrip ‘plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan’ in de zin van (thans) art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo zowel kan betekenen de plaats waar de schade is veroorzaakt (‘Handlungsort’) als de plaats waar de schade intreedt (‘Erfolgsort’) en dat bij de bepaling van het ‘Erfolgsort’ slechts betekenis mag worden toegekend aan de aanvankelijke of initiële schade (rov. 4.8).

Het hof heeft voorts overwogen dat het HvJEU zich nog niet uitdrukkelijk heeft uitgelaten over de vraag of een ‘Erfolgsort’ internationale bevoegdheid op grond van art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo kan opleveren, wanneer op die plaats uitsluitend zuivere (initiële) vermogensschade wordt geleden (rov. 4.9).

Volgens het hof ontbreekt in het onderhavige geval het ‘bijzonder nauw verband’ tussen de vordering en de aangezochte rechter, welk vereiste in de rechtspraak van het HvJEU over art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo wordt gesteld. Het geschil vloeit voort uit een fout die zou zijn gemaakt door een Tsjechische advocaat, werkzaam voor een in Tsjechië gevestigd kantoor, in de tekst van een overeenkomst, beheerst door Tsjechisch recht, die zag op de overname van een in Tsjechië gevestigde onderneming. Zowel de koper als de verkopers waren gevestigd in Tsjechië en de koopprijs werd in Tsjechische kronen betaald. Ook de arbitrage met betrekking tot het geschil over de koopprijs vond plaats in Tsjechië, de schikkingsovereenkomst is in Tsjechië ondertekend en het schikkingsbedrag is in Tsjechië betaald. Tegen deze achtergrond biedt, met het oog op de goede rechtsbedeling en nuttige procesinrichting, het enkele feit dat het schikkingsbedrag ten laste is gekomen van een in Nederland gevestigde vennootschap onvoldoende basis voor de internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter. (rov. 4.10)

Volgens het hof komt de door de EEX-Vo beoogde voorzienbaarheid van de krachtens de verordening bevoegde rechter in het gedrang, indien de bevoegdheid zou kunnen worden gegrond op het enkele gegeven dat de financiële schade in een bepaald land wordt geleden, terwijl voor het overige iedere band met dat land ontbreekt. Hierbij neemt het hof in aanmerking dat de bijzondere bevoegdheidsregel van art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo een afwijking vormt van het fundamentele beginsel dat de gedaagde wordt opgeroepen voor de gerechten van de lidstaat waar hij woonplaats heeft, en dat aan de bijzondere bevoegdheidsregel van art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo een strikte uitlegging moet worden gegeven. (rov. 4.11)

Het hof is tot de slotsom gekomen dat het onder de EEX-Vo niet de bedoeling is dat zuivere vermogensschade internationale bevoegdheid creëert (rov. 4.12).

3.4.4 Het hof heeft in het midden gelaten of de schade waarvan Universal Music vergoeding vordert, initiële schade is, hetgeen door [verweerder 3] is betwist, omdat naar het oordeel van het hof de Nederlandse rechter in dit geval hoe dan ook geen bevoegdheid toekomt (rov. 4.14).

4.2.1 Bij de beoordeling van deze klacht is het volgende van belang.

4.2.2 Het onderhavige geval wordt hierdoor gekenmerkt dat Universal Music vergoeding vordert van vermogensschade die zij stelt te hebben geleden als gevolg van een aan [verweerders] verweten handeling in het kader van een in Tsjechië verrichte aandelentransactie. Vast staat dat de aan [verweerders] verweten handeling – te weten: het opnemen in de aandelenoptieovereenkomst van een onjuiste berekeningswijze voor het bepalen van de prijs van de aandelen – heeft plaatsgevonden in Tsjechië, en dat Universal Music vergoeding vordert van het verschil tussen, enerzijds, de beoogde verkoopprijs en, anderzijds, het schikkingsbedrag en de kosten die Universal Music heeft moeten maken in verband met de arbitrage en de schikking. Universal Music stelt dat zij – als gevolg van de aan [verweerders] verweten handeling – in Nederland initiële vermogensschade heeft geleden, op de grond dat zij het schikkingsbedrag en de kosten in verband met de arbitrage en de schikking ten laste van haar in Nederland gelokaliseerde vermogen heeft betaald.

4.2.3 Nu het hof in het midden heeft gelaten of de schade waarvan Universal Music vergoeding vordert, kan worden aangemerkt als initiële schade, zoals Universal Music heeft gesteld (zie hiervoor in 3.4.4), dient in cassatie ervan te worden uitgegaan dat de vordering in het onderhavige geval strekt tot vergoeding van dergelijke schade.

4.2.4 Opmerking verdient dat [verweerder 1] en [verweerder 3] afzonderlijk voorwaardelijk incidenteel cassatieberoep hebben ingesteld en dat ieder van hen daarin heeft geklaagd dat de schade waarvan Universal Music vergoeding vordert, voor de toepassing van art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo niet kan worden aangemerkt als initiële schade die in Nederland is ingetreden. Deze klachten komen hierna onder 5 aan de orde.

4.3.1 Voor zover in cassatie van belang kan uit de rechtspraak van het HvJEU worden afgeleid dat art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo als volgt moet worden uitgelegd.

4.3.2 De bevoegdheidsregel van art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo berust op het bestaan van een bijzonder nauw verband tussen de vordering en de rechter van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen, op grond waarvan het om redenen verband houdend met een goede rechtsbedeling en nuttige procesinrichting gerechtvaardigd is dat deze rechter bevoegd is. De rechter van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen, is immers normaliter het best in staat om uitspraak te doen, met name omdat de afstand tot het schadebrengende feit en de schade geringer is en de bewijsvoering gemakkelijker. (Vgl. HvJEU 16 mei 2013, zaak C-228/11, ECLI:EU:C:2013:305, NJ 2013/520 (Melzer/MF Global); HvJEU 3 april 2014, zaak C-387/12, ECLI:EU:C:2014:215 (Hi Hotel/Spoering)).

4.3.3 Aan art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo dient een “strikte uitlegging” te worden gegeven die niet verder mag gaan dan de door de EEX-Vo uitdrukkelijk voorziene gevallen (vgl. HvJEU 5 juni 2014, zaak C-360/12, ECLI:EU:C:2014:1318 (Coty Germany/First Note)). Voorkomen dient te worden dat het in art. 2 EEX-Vo neergelegde algemene beginsel dat bevoegdheid toekomt aan de gerechten van de lidstaat waar de verweerder woonplaats heeft, wordt uitgehold. Ook dient te worden voorkomen dat art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo resulteert in een bevoegdheidsgrond voor de rechter van de woonplaats van de eiser, buiten de in de EEX-Vo uitdrukkelijk geregelde gevallen. (Vgl. HvJEU 27 oktober 1998, zaak C-51/97, ECLI:EU:C:1998:509, NJ 2000/156 (Réunion européenne/Spliethoff’s Bevrachtingskantoor)).

4.3.4 Indien de plaats waar zich het feit heeft voorgedaan dat tot aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad kan leiden, en de plaats waar als gevolg van dat feit schade is ontstaan, niet samenvallen, moet de in art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo bedoelde ‘plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan’ aldus worden verstaan dat daaronder is begrepen zowel de in een lidstaat gelegen plaats van de schadeveroorzakende gebeurtenis (het ‘Handlungsort’) als de in een andere lidstaat gelegen plaats waar de schade is ingetreden (het ‘Erfolgsort’) (vgl. HvJEU 30 november 1976, zaak 21/76, ECLI:EU:C:1976:166, NJ 1977/494 (Bier/Mines de potasse d’Alsace)).

4.3.5 De hiervoor in 4.3.4 bedoelde plaats waar de schade is ingetreden (het ‘Erfolgsort’) is “de plaats waar het feit dat aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad kan meebrengen schade heeft veroorzaakt”, ofwel “de plaats waar de gevolgen van het schadeveroorzakende feit intreden, dat wil zeggen de plaats waar de (…) schade zich concreet voordoet” (HvJEU 16 juli 2009, zaak C-189/08, ECLI:EU:C:2009:475, NJ 2011/349 (Zuid-Chemie/ Philippo’s)). Deze plaats kan echter niet zo ruim worden uitgelegd dat het iedere plaats omvat waar de schadelijke gevolgen voelbaar zijn van een feit dat reeds elders daadwerkelijk ingetreden schade heeft veroorzaakt (vgl. HvJEU 10 juni 2004, zaak C-168/02, ECLI:EU:C:2004:364, NJ 2006/335 (Kronhofer/Maier)).

4.3.6 Indien de benadeelde stelt vermogensschade te hebben geleden, kan als ‘plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan’ als bedoeld in art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo niet worden aangemerkt de plaats waar de benadeelde stelt vermogensschade te hebben geleden als gevolg van een door hem geleden, in een andere lidstaat ingetreden aanvankelijke schade (vgl. HvJEU 19 september 1995, zaak C-364/93, ECLI:EU:C:1995:289, NJ 1997/52 (Marinari/Lloyd’s Bank)). Art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo kent evenmin bevoegdheid toe aan de rechter van de plaats waar de benadeelde woont of zich het centrum van zijn vermogen bevindt op de enkele grond dat hij aldaar financiële schade heeft geleden die voortvloeit uit het in een andere lidstaat ingetreden en door hem geleden verlies van onderdelen van zijn vermogen (vgl. HvJEU 10 juni 2004, zaak C-168/02, ECLI:EU:C:2004:364, NJ 2006/335 (Kronhofer/Maier)).

Uit deze uitspraken volgt dat toepassing van art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo niet is gerechtvaardigd indien in de lidstaat van de aangezochte rechter uitsluitend vermogensschade is ingetreden die het gevolg is van in een andere lidstaat reeds ingetreden schade.