Uitspraken

Bij de beantwoording van de prejudiciële vragen gaat de Hoge Raad uit van de volgende feiten.

(i) Partijen zijn met elkaar gehuwd geweest. Uit dit huwelijk zijn twee kinderen geboren; een zoon in 1999 en een dochter in 2003.

(ii) Bij de echtscheidingsbeschikking is de hoogte van de door de man te betalen bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen (hierna ook: de kinderalimentatie) vastgesteld. Nadien is de hoogte van de kinderalimentatie herhaaldelijk gewijzigd.

(iii) Partijen hebben voor het laatst op 12 augustus 2013 overeenstemming bereikt over de hoogte van de kinderalimentatie. Die overeenstemming is neergelegd in een beschikking van de rechtbank van 27 augustus 2013.

(iv) Partijen hebben in aanvulling op deze beschikking een overeenkomst gesloten. Voor zover van belang bevat de overeenkomst de volgende afspraken:

“1. De man zal aan de vrouw bij vooruitbetaling een bijdrage in de kosten van verzorging en opvoeding voldoen voor [de dochter] van € 325,00 per maand met ingang van 1 september 2013. De bijdrage van de vrouw aan de man in de kosten van verzorging en opvoeding van [de zoon] is nihil. (…)

3. Partijen komen uitdrukkelijk overeen dat de hiervoor overeengekomen kinderalimentatie niet bij rechterlijke uitspraak zal worden gewijzigd op grond van een wijziging van omstandigheden. Een (positieve) inkomenswijziging of anderszins verhoging van de draagkracht aan de zijde van de vrouw dan wel de man zal niet tot enige wijziging kunnen leiden. In het geval de man in een werkloosheid- en/of arbeidsongeschiktheidssituatie komt te verkeren en zijn inkomen verlaagd zal een wijziging kunnen worden verzocht.”

(v) Ingevolge de wettelijke indexering bedraagt de kinderalimentatie voor de dochter per 1 januari 2018 € 347,01 per maand en per 1 januari 2019 € 353,95 per maand.

De rechtbank heeft prejudiciële vragen aan de Hoge Raad gesteld. In verband hiermee heeft de rechtbank het volgende overwogen.

De man zou, met aftrek van een zorgkorting, een bedrag van € 410,41 moeten bijdragen in de kosten van de verzorging en opvoeding van de dochter. (rov. 4.17)

Nu dit bedrag hoger is dan de bijdrage die de man op dit moment betaalt, ligt het verzoek van de vrouw, voor zover dat is gebaseerd op art. 1:401 lid 1 BW, voor toewijzing gereed. Dit is anders als de man zich kan beroepen op het tussen partijen overeengekomen niet-wijzigingsbeding. (rov. 4.18)

In de literatuur en rechtspraak bestaat geen duidelijkheid over de vraag of het ouders vrijstaat om voor kinderalimentatie een niet-wijzigingsbeding overeen te komen, al dan niet in beperkte vorm. (rov. 4.30)

Het antwoord op die vraag bepaalt welke toets moet worden aangelegd bij de beoordeling van het verzoek van de vrouw. Indien het niet-wijzigingsbeding nietig is, dient de toets van art. 1:401 lid 1 BW te worden aangelegd. Indien het niet-wijzigingsbeding niet nietig is, zou – naar analogie – de toets van art. 1:159 lid 3 BW kunnen worden aangelegd. In dat laatste geval is het de rechtbank niet duidelijk of die toets bij kinderalimentatie net zo stringent is als bij partneralimentatie. (rov. 4.20)

1. Is een niet-wijzigingsbeding met betrekking tot kinderalimentatie gelet op de aard van de onderhoudsverplichting nietig?

2. Indien de vraag onder 1 ontkennend wordt beantwoord: is een niet-wijzigingsbeding met betrekking tot kinderalimentatie wel nietig wanneer ten nadele van de onderhoudsgerechtigde wordt afgeweken van de wettelijke en in de rechtspraktijk ontwikkelde maatstaven van behoefte en draagkracht?

3. Dient in geval het beding geldig is en de toets van art. 1:159 lid 3 BW moet worden aangelegd deze toets net zo stringent te worden toegepast als bij partneralimentatie dan wel minder stringent?

Beantwoording van de prejudiciële vragen

Zoals hiervoor in 2.2.1 onder (iv) is vermeld, zijn de ouders die partij zijn in deze procedure, een niet-wijzigingsbeding voor de kinderalimentatie overeengekomen. Dit beding strekt ertoe geheel of gedeeltelijk de mogelijkheid uit te sluiten die art. 1:401 lid 1 BW biedt, om de vastgestelde kinderalimentatie te doen wijzigen op de grond dat de rechterlijke uitspraak of de overeenkomst waarbij de kinderalimentatie is vastgesteld, door wijziging van omstandigheden ophoudt aan de wettelijke maatstaven te voldoen.

De eerste prejudiciële vraag stelt aan de orde of een niet-wijzigingsbeding met betrekking tot kinderalimentatie nietig is, gelet op de aard van de onderhoudsverplichting. Voor het geval deze vraag ontkennend wordt beantwoord, stelt de tweede prejudiciële vraag aan de orde of een dergelijk beding nietig is wanneer ten nadele van de onderhoudsgerechtigde wordt afgeweken van de wettelijke en in de rechtspraak ontwikkelde maatstaven van behoefte en draagkracht. Deze vragen lenen zich voor gezamenlijke beantwoording.

Art. 1:159 BW regelt het niet-wijzigingsbeding bij partneralimentatie. Art. 1:159 lid 3 BW bepaalt kort gezegd dat de partneralimentatie ondanks een niet-wijzigingsbeding op verzoek van een van partijen toch gewijzigd kan worden op grond van een zo ingrijpende wijziging van omstandigheden dat de verzoeker naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet langer aan het beding mag worden gehouden.

Aan analoge toepassing van dit voorschrift op een niet-wijzigingsbeding bij kinderalimentatie bestaat geen behoefte. Indien aan een dergelijk beding rechtsgevolg toekomt, is daarop art. 6:216 BW in verbinding met art. 6:248 lid 2 BW en met art. 6:258 BW van toepassing. Een beroep op die bepalingen ligt bijvoorbeeld in de rede als de draagkracht van de onderhoudsplichtige zodanig is verminderd dat hij niet langer in staat is in zijn eigen levensonderhoud te voorzien bij het ongewijzigd in stand laten van de vastgestelde kinderalimentatie. Indien een dergelijk beroep slaagt, is de overeenkomst vatbaar voor wijziging op de voet van art. 1:401 lid 1 BW.