Uitspraken

ASR voert aan dat [eiser] op de voet van art. 3:51 lid 2 BW alle partijen bij de vaststellingsovereenkomst in cassatie had moeten betrekken. [eiser] heeft dit niet gedaan en er is geen ruimte meer om dit gebrek te herstellen, zodat [eiser] niet-ontvankelijk dient te worden verklaard in zijn cassatieberoep voor zover het betreft de vordering tot vernietiging van de vaststellingsovereenkomst, aldus ASR.

Gelet op art. 3:51 lid 2 BW hadden alle partijen bij de vaststellingsovereenkomst (dat zijn naast ASR ook ASAM en [betrokkene 2] , zie hiervoor in 2.1 onder (vii)) moeten worden betrokken in het geding over de vernietiging van die overeenkomst. Dat kan – ook na aanwending van een rechtsmiddel – alsnog gebeuren door oproeping op de voet van art. 118 Rv. Die oproeping is ook in cassatie nog mogelijk, ook indien de eiser tot cassatie bij het instellen van het cassatieberoep niet alle partijen bij de overeenkomst in cassatie heeft betrokken.4 Anders dan ASR stelt, is er dus wel ruimte om het hiervoor in 3.1 bedoelde gebrek te herstellen, zodat voor niet-ontvankelijkheid geen grond bestaat. [eiser] is derhalve ontvankelijk in zijn cassatieberoep.

Nu enkele klachten van [eiser] tegen het arrest van het hof slagen en de zaak ter verdere behandeling en beslissing zal worden verwezen naar een ander hof, kan oproeping in cassatie van de andere partijen bij de vaststellingsovereenkomst echter achterwege blijven. Na verwijzing zal aan [eiser] – als de partij die de rechtsvordering tot vernietiging van de vaststellingsovereenkomst heeft ingesteld – alsnog de gelegenheid moeten worden geboden om ASAM en [betrokkene 2] op de voet van art. 118 Rv in het geding te doen oproepen. Blijkens hetgeen hierna in 4.4.1-4.4.2 wordt overwogen, klaagt onderdeel 6 van het middel terecht dat het hof [eiser] daartoe niet in de gelegenheid heeft gesteld. Daarom mogen ASAM en [betrokkene 2] , indien zij na verwijzing in het geding verschijnen, in het debat over de vordering tot vernietiging van de vaststellingsovereenkomst stellingen en verweren aanvoeren, ongeacht of deze in het geding vóór cassatie en verwijzing zijn aangevoerd. De verwijzingsrechter is in verband met die door ASAM en [betrokkene 2] eventueel aan te voeren stellingen en verweren niet gebonden aan in cassatie niet of tevergeefs bestreden beslissingen die verband houden met de vordering tot vernietiging van de vaststellingsovereenkomst.

Onderdeel 1 van het middel klaagt dat het hof ten onrechte voorbij is gegaan aan een andere (tweede) aangevoerde dwalingsgrond die het beroep van [eiser] op vernietiging van de vaststellingsovereenkomst zelfstandig kan dragen. Die dwalingsgrond houdt in dat [eiser] ten tijde van het sluiten van de vaststellingsovereenkomst niet wist dat [betrokkene 1] de hiervoor in 2.1 onder (iii) genoemde deelname van [betrokkene 4] in het aandelenkapitaal van [B] heeft geblokkeerd, dat [eiser] dit pas ontdekte in oktober 2014 en dat hij de vaststellingsovereenkomst niet zou hebben gesloten als hij dat in 2006 had geweten.

[eiser] heeft in hoger beroep een grief gericht tegen het oordeel van de rechtbank over de verjaring van de rechtsvordering tot vernietiging van de vaststellingsovereenkomst op grond van dwaling. In de memorie van grieven onder 6.14 is de gang van zaken uiteengezet rond de blokkering van de deelname van [betrokkene 4] in het aandelenkapitaal van [B] . Daarin stelt [eiser] dat hij pas in oktober 2014 ervan op de hoogte raakte dat [betrokkene 4] aanvankelijk akkoord was met de deelname in [B] , maar dat [betrokkene 1] dit eigenhandig blokkeerde. [eiser] stelt bovendien dat hij in 2003 in onwetendheid verkeerde over de oorzaak van het afketsen van de deelname door [betrokkene 4] en dat hij de vaststellingsovereenkomst in 2006 niet zou hebben gesloten, althans niet onder dezelfde voorwaarden, als hij hiervan op dat moment op de hoogte was geweest. Uitgaande van deze grondslag heeft [eiser] in de memorie van grieven onder 6.15 als aanvangsdatum voor de verjaring 24 oktober 2014 genoemd. Deze datum wijkt af van de aanvangsdatum voor de verjaring van de rechtsvordering tot vernietiging op grond van de door het hof (wel) behandelde dwalingsgrond. Uit het voorgaande volgt dat de hiervoor in 4.1.1 omschreven dwalingsgrond in hoger beroep voldoende duidelijk als zelfstandige dwalingsgrond naar voren is gebracht. Het hof heeft deze dwalingsgrond ten onrechte niet kenbaar in zijn oordeel betrokken. Onderdeel 1 slaagt daarom.

Onderdeel 2.1 klaagt dat het hof blijk heeft gegeven van een onjuiste rechtsopvatting omdat het ingevolge art. 25 Rv voor het beroep van [eiser] op de stuitende werking van de mediation de rechtsgronden had moeten aanvullen, en vervolgens op grond van art. 6 Wet implementatie richtlijn nr. 2008/52/EG betreffende bepaalde aspecten van bemiddeling/mediation in burgerlijke en handelszaken5 (hierna: de Implementatiewet) had moeten oordelen dat de aanvang van de mediation tussen [eiser] en ASR (op 21 januari 2015) de verjaring van de rechtsvordering tot vernietiging van de vaststellingsovereenkomst wegens dwaling heeft gestuit. Het gaat hier om de vordering tot vernietiging van de vaststellingsovereenkomst op grond van dwaling ter zake van het gestelde frustreren door [betrokkene 1] van het hiervoor in 2.1 onder (v) bedoelde bod van [eiser] op de aandelen in [B] respectievelijk op haar verzekeringsportefeuille (hierna: de dwalingsvordering).

Art. 25 Rv bepaalt dat de rechter ambtshalve de rechtsgronden aanvult. Op grond van deze bepaling diende het hof ambtshalve te onderzoeken of de feiten die [eiser] aan zijn beroep op stuiting van de verjaring van de dwalingsvordering ten grondslag heeft gelegd, die stuiting kunnen dragen.6

De Mediationrichtlijn7 heeft blijkens art. 1 lid 1 ten doel de toegang tot alternatieve geschillenbeslechting te vergemakkelijken en de minnelijke schikking van geschillen te bevorderen, door het gebruik van bemiddeling/mediation aan te moedigen en te zorgen voor een evenwichtige samenhang tussen bemiddeling/mediation en behandeling in rechte. Met de Implementatiewet is deze richtlijn omgezet in het Nederlandse recht. Art. 2 Implementatiewet bepaalt dat de wet van toepassing is op grensoverschrijdende burgerlijke en handelsgeschillen. Van een grensoverschrijdend geschil is ingevolge art. 1 lid 1 Implementatiewet sprake als bij een geschil ten minste een van de partijen haar woonplaats of gewone verblijfplaats heeft in een andere lidstaat dan de andere partijen op het tijdstip waarop (a) de partijen onderling overeenkomen gebruik te maken van mediation nadat een geschil is ontstaan, of (b) partijen een voorstel van de rechter tot mediation aanvaarden.

Art. 6 lid 1 Implementatiewet bepaalt dat de verjaring van een rechtsvordering wordt gestuit door de aanvang van mediation. In de memorie van toelichting bij deze bepaling is het volgende opgemerkt8:

Aan het onderdeel ligt het uitgangspunt ten grondslag dat de aanvang van de mediation in een grensoverschrijdend geschil op een lijn gesteld kan worden met de stuitingshandelingen genoemd in art. 3:316 BW, en dat de verjaring van de rechtsvordering tot vernietiging van een rechtshandeling op de voet van art. 3:317 lid 2 BW gestuit kan worden door binnen zes maanden na een schriftelijke aanmaning de mediation aan te vangen. Uit hetgeen hiervoor in 4.2.3 en 4.2.4 is overwogen, volgt dat dit uitgangspunt juist is. Het strookt met de ratio van de verjaringsregeling van de Mediationrichtlijn, die beoogt te bereiken dat partijen tijdens een mediation geen verjaringsrisico lopen. Met die ratio verdraagt zich niet de opvatting van ASR dat de aanvang van de mediation op een lijn gesteld moet worden met een schriftelijke aanmaning als bedoeld in art. 3:317 BW, die in geval van toepasselijkheid van het tweede lid binnen zes maanden moet worden gevolgd door een stuitingshandeling als bedoeld in art. 3:316 BW. Die opvatting sluit immers niet uit dat een rechtsvordering verjaart tijdens de mediation.

[eiser] heeft zich in de memorie van grieven erop beroepen (onder 6.30-6.31 in samenhang met 6.20) dat de aanvang van de mediation op 21 januari 2015 kan gelden als een daad van rechtsvervolging waardoor de verjaring van de dwalingsvordering is gestuit. Hij heeft zich aldus beroepen op het rechtsgevolg van art. 6 lid 1 Implementatiewet en in dat kader ook de aanvangsdatum van de mediation vermeld. De rechtbank heeft in rov. 4.1-4.3 onder meer vastgesteld dat [eiser] in het buitenland woont en de vordering uit dien hoofde een internationaal karakter draagt en zij heeft vervolgens haar internationale bevoegdheid en het toepasselijke recht beoordeeld. In rov. 3.1 heeft het hof, met verwijzing naar en overneming van de rov. 4.1-4.3 van het vonnis van de rechtbank, geoordeeld dat het bevoegd is kennis te nemen van de vorderingen en dat op de vorderingen Nederlands recht van toepassing is. Hieruit volgt dat het hof onder ogen heeft gezien dat [eiser] in België woont en dat het geschil dus een grensoverschrijdend karakter heeft. Voorts laten de gedingstukken geen andere conclusie toe – zoals onderdeel 2.1 terecht aanvoert – dan dat [eiser] ook bij de aanvang van en tijdens de mediation in België woonde.

Uit het voorgaande volgt dat onderdeel 2.1 terecht betoogt dat het hof het beroep van [eiser] op de stuitende werking van de mediation op grond van art. 25 Rv ook had moeten beoordelen aan de hand van art. 6 lid 1 Implementatiewet. In zoverre slaagt de in onderdeel 2.1 vervatte klacht.

In cassatie is niet bestreden de vaststelling van het hof dat [eiser] in 2011 de feiten en omstandigheden heeft ontdekt rondom de gestelde dwalingsgrond dat het hiervoor in 2.1 onder (v) genoemde bod van [eiser] is gefrustreerd. [eiser] heeft in hoger beroep gesteld dat hij ASR in 2014 heeft aangemaand in de zin van art. 3:317 BW; het hof heeft de juistheid van die stelling in het midden gelaten. Na verwijzing kan aan de orde komen op welk moment in 2011 [eiser] de feiten en omstandigheden heeft ontdekt rondom de hiervoor genoemde dwalingsgrond en of, en zo ja op welk moment, [eiser] ASR in 2014 heeft aangemaand in de zin van art. 3:317 BW.

Onderdeel 4.1 is gericht tegen het oordeel van het hof (in rov. 3.8) dat [eiser] ter onderbouwing van zijn beroep op misbruik van omstandigheden onvoldoende heeft gesteld dat iemand van ASAM of van ASR op de hoogte was van zijn precaire financiële situatie en van het feit dat hij op de rand van de afgrond stond. Volgens het onderdeel is dat oordeel ontoereikend gemotiveerd omdat het hof geen of onvoldoende kenbare aandacht heeft besteed aan stellingen van [eiser] waaruit blijkt dat ASR wel degelijk wetenschap had van de financiële noodtoestand van [eiser] aangezien zij deze zelf had gecreëerd. Onderdeel 4.2 klaagt dat het hof voor twee van de hiervoor bedoelde stellingen op onjuiste gronden, althans op onvoldoende gemotiveerde wijze een bewijsaanbod van [eiser] tot het horen van getuigen heeft gepasseerd, en dat het hof [eiser] op de voet van art. 166 Rv tot bewijslevering had moeten toelaten.

Het hof heeft aan de hiervoor genoemde stellingen geen kenbare aandacht besteed. Het oordeel van het hof is daarom onvoldoende gemotiveerd. De klacht van onderdeel 4.1 slaagt dus.

Het hof heeft in rov. 3.20 het bewijsaanbod van [eiser] gepasseerd. [eiser] heeft in de memorie van grieven onder 7.1 onder meer bewijs aangeboden – door het horen als getuige van onder meer [betrokkene 2] – van de stelling dat [betrokkene 1] en ASR de nabetalingsregeling uit de overname-overeenkomst frustreerden. Deze stelling is van belang voor de beoordeling van het beroep van [eiser] op misbruik van omstandigheden. Het hof kon het bewijsaanbod voor zover het op die stelling betrekking had dan ook niet zonder nadere motivering passeren. Ook onderdeel 4.2 slaagt dus in zoverre.

Onderdeel 6 klaagt dat gegrondbevinding van een van de in het cassatieberoep voorgestelde klachten ook raakt aan het oordeel dat ASR een beroep kan doen op de kwijtingsbepalingen in de vaststellingsovereenkomst (rov. 3.11-3.12), het oordeel dat [eiser] geen belang heeft bij behandeling van zijn grief dat hij in de gelegenheid had moeten worden gesteld de vordering ook tegen ASAM in te stellen door haar op grond van art. 118 Rv alsnog in het geding te betrekken (rov. 3.19), en de slotsom waartoe het hof in rov. 4.1-4.3 is gekomen.

Het slagen van de klachten van de onderdelen 1, 2.1, 4.1 en 4.2 brengt mee dat ook deze klacht slaagt.

De overige klachten van het middel kunnen niet tot cassatie leiden. De Hoge Raad hoeft niet te motiveren waarom hij tot dit oordeel is gekomen. Bij de beoordeling van deze klachten is het namelijk niet nodig om antwoord te geven op vragen die van belang zijn voor de eenheid of de ontwikkeling van het recht (zie art. 81 lid 1 RO).