Uitspraken

Het geschil in cassatie betreft de vraag of voldaan is aan de in artikel 6.1, lid 3, van de Wet inkomstenbelasting 2001 (hierna: Wet IB 2001) gestelde voorwaarde dat belanghebbende zich redelijkerwijs gedrongen heeft kunnen voelen tot het doen van de uitgaven ter zake van levensonderhoud van zijn zoon.

Het geschil spitst zich toe op de vraag welke invloed het spaartegoed van betreffende zoon, met een gemiddelde omvang van circa € 20.000, heeft, mede in aanmerking genomen dat dit spaartegoed (deels) is opgebouwd uit op grond van leningen ontvangen gelden van de Dienst Uitvoering Onderwijs (hierna: de DUO).

Rechtbank

Hof

Ter toelichting voert de Staatssecretaris aan:

(…) Voorts staat vast dat het Hof heeft vastgesteld dat de vader geen inzicht had in de financiële situatie van zijn zoon toen hij de uitgaven deed. Het enige wat vader wist, was dat de zoon een spaartegoed had gevormd, dat hij vanaf april 2009 niet meer kon lenen bij de DUO en dat hij een substantiële studieschuld bij de DUO had opgebouwd.

(…) a. de zoon [kon] in zijn levensonderhoud (…) voorzien door gebruik te maken van zijn opgepotte DUO-leningen;

b. bij een spaarsaldo van € 20.000, voor een zoon waarvoor niet meer de wettelijke onderhoudsverplichting geldt, de ouder zich niet in redelijkheid gedrongen kan voelen om alsnog bij te dragen in het levensonderhoud, zeker niet in een geval waarin de ouder in de voorafgaande periode geen probleem had met de situatie dat de zoon maximaal leende bij de DUO.

(…) Ten aanzien van de studieschuld merk ik nog op dat geen sprake is van een direct opeisbare schuld. Eerst een bepaalde periode na afloop van de studie dient er een begin gemaakt te worden met de terugbetaling. In de onderhavige periode is derhalve geen sprake van een opeisbare schuld.

Artikel 6.1 van de Wet IB 2001 luidde, voor zover in cassatie van belang, in 2009 als volgt:

1. Persoonsgebonden aftrek is het gezamenlijke bedrag van:

a. de in het kalenderjaar op de belastingplichtige drukkende persoonsgebonden aftrekposten en

b. het gedeelte van de persoonsgebonden aftrek van voorafgaande jaren dat niet eerder in aanmerking is genomen.

2. Persoonsgebonden aftrek zijn de:

(…)

c. uitgaven voor levensonderhoud van kinderen (afdeling 6.4);

(…)

3. Uitgaven als bedoeld in het tweede lid, onderdelen c (…), worden in aanmerking genomen voorzover de belastingplichtige zich redelijkerwijs gedrongen heeft kunnen voelen tot het doen van die uitgaven.

Artikel 6.13, lid 1, van de Wet IB 2001 luidde, voor zover in cassatie van belang, in 2009 als volgt:

1. Uitgaven voor levensonderhoud van kinderen zijn uitgaven voor levensonderhoud van kinderen jonger dan 30 jaar die ten minste in belangrijke mate door de belastingplichtige worden onderhouden. (…)

Fiscale wetsgeschiedenis

In de nota naar aanleiding van het verslag behorende bij de Wet van 11 mei 20005 is het volgende opgenomen met betrekking tot de vraag wanneer een belastingplichtige zich redelijkerwijs gedrongen kan voelen tot het doen van uitgaven voor levens- onderhoud voor zijn of haar kind(eren):6

De leden van de fracties van VVD en CDA vragen hoe een belastingplichtige zich redelijkerwijs gedrongen kan voelen tot het doen van fictieve uitgaven, als bedoeld in artikel 6.1.1, tweede lid, onderdelen c, d en e. Ook de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs stelt deze vraag. Bij de in artikel 6.1.1, tweede lid, onderdelen c, d en e vermelde uitgaven, te weten de uitgaven voor levensonderhoud van kinderen, de buitengewone uitgaven en de weekenduitgaven voor gehandicapte kinderen zijn twee eisen opgenomen. Enerzijds moeten de uitgaven op de belastingplichtige drukken. (…)

Anderzijds moet de belastingplichtige zich redelijkerwijs gedrongen kunnen voelen tot het doen van de uitgaven. Hiermee wordt beoogd aan te sluiten bij de betekenis van het begrip «drukken» voor de buitengewone lasten onder het regime van de Wet op de inkomstenbelasting 1964. Afhankelijk van de aftrekpost moet sprake zijn van een morele verplichting of noodzaak tot het doen van de uitgaven.

Uitgaven voor levensonderhoud van kinderen drukken indien de belastingplichtige te zijnen laste ten minste in belangrijke mate in het onderhoud van het kind voorziet.

(…) Indien aan de «in belangrijke mate-eis» wordt voldaan kunnen vervolgens forfaitaire aftrekbedragen in aanmerking worden genomen. Deze forfaitaire uitgaven kunnen echter niet in aanmerking worden genomen indien de belastingplichtige zich niet redelijkerwijs gedrongen heeft kunnen voelen tot het doen van de hiervoor bedoelde werkelijke uitgaven. Hierbij speelt onder meer een rol of het kind zelf voldoende inkomen of vermogen heeft dan wel of sprake is van een civielrechtelijke onderhoudsverplichting. Uitgaven uit vrijgevigheid leiden niet tot aftrek.

Jurisprudentie

Spaargeld

In het arrest van 8 januari 1997, nr. 31 688, heeft de Hoge Raad, met betrekking tot de rol van vermogen op de behoefte tot ondersteuning, het volgende geoordeeld:7

Na verwijzing zal moeten worden onderzocht in hoeverre belanghebbende zich redelijkerwijs gedrongen heeft kunnen voelen aantasting van het vermogen van zijn dochter te voorkomen. Daarvan is in ieder geval sprake indien het vermogen blijft beneden de bij de Algemene Bijstandswet gehanteerde normen om te beoordelen in hoeverre de aanwezigheid van vermogen bij de aanvrager aan het toekennen van een uitkering in de weg staat.

Lening

In de uitspraak van 12 maart 1981, nr. 115 A/80, heeft Gerechtshof ’s-Gravenhage het volgende geoordeeld met betrekking tot de rol van schulden in combinatie met een overwaarde van een woonhuis:9

(…) dat de zuster van belanghebbende beschikte over een door haar bewoonde eigen woning, waarvan de waarde per 1 januari 1976 door de inspecteur wordt gesteld op f 165 000 in vrij opleverbare staat en door belanghebbende voor het gehele jaar 1976 op f 90 000 in bewoonde staat; dat partijen over en weer deze waarden niet, althans niet gemotiveerd, hebben bestreden, zodat het Hof deze waarden als vaststaand aanneemt;

dat voor de beantwoording van de vraag of belanghebbendes zuster over vermogen beschikte dat zij eventueel zou kunnen aanwenden voor haar levensonderhoud naar 's Hofs oordeel moet worden uitgegaan van de waarde van de woning in bewoonde staat, aangezien door verkoop van de woning of door het aangaan van schulden met deze woning tot zekerheid, niet meer dan deze waarde zou kunnen worden gerealiseerd;

dat belanghebbende onweersproken heeft gesteld dat de schulden van zijn zuster einde 1976 f 55 000 beliepen; dat, nu niets is gesteld of gebleken omtrent veranderingen in de samenstelling van haar vermogen in de loop van dat jaar, aannemelijk is -ook de inspecteur gaat hiervan uit - dat ook gedurende het gehele jaar 1976 die schulden ongeveer f 55 000 bedroegen;

dat uit het voorgaande volgt dat per 1 januari 1976 de zuster van belanghebbende beschikte over een vermogen van ongeveer f 35 000; dat partijen het erover eens zijn dat, gelijk ook in de rede ligt, het ontstaan van dit vermogen geheel moet worden toegeschreven aan de algemene waardestijgingen van onroerend goed in de aan 1976 voorafgaande jaren;

dat naar 's Hofs oordeel volgens de in 1976 bestaande inzichten het aldus ontstane vermogen van belanghebbendes zuster in verband met de onzekerheid hoe de markt voor onroerend goed zich verder zou ontwikkelen slechts een wankel bezit vormde, waarvan niet te zeggen viel of dat ook in volgende jaren in stand zou blijven; dat zulks het aangaan van nieuwe schulden teneinde de hogere waarde van het onroerend goed om te zetten in verteerbaar inkomen voor iemand in de financiele omstandigheden van belanghebbendes zuster, die naast het woongenot van de woning geen eigen inkomsten had, in hoge mate bezwaarlijk maakte;

dat deze omstandigheid, gevoegd bij de in 1976 nog betrekkelijk geringe omvang van het aldus ontstane vermogen - zoals gezegd per 1 januari van dat jaar ongeveer f 35 000 - aantasting van dit vermogen althans in het hier van belang zijnde jaar 1976 dermate bezwaarlijk maakte dat belanghebbende zich wel gedrongen moest voelen deze aantasting door de door hem gedane uitkeringen te voorkomen;

De Redactie van V-N heeft bij de conclusie voorafgaande aan dit arrest het volgende geannoteerd:11

(…) In HR 20 december 1995, nr. 30 777, BNB 1996/75, oordeelde de Hoge Raad dat de enkele mogelijkheid dat een kind een lening kan aangaan niet voldoende is om aan te nemen dat hij in eigen levensonderhoud kan voorzien. In de onderhavige zaak komt echter de situatie aan de orde dat de lening daadwerkelijk is aangegaan en de zoon daaruit gelden heeft ontvangen die hij heeft aangewend om in zijn levensonderhoud te voorzien. De noodzaak voor vader om daarnaast ook nog een bijdrage te leveren, lijkt dan niet aanwezig. Daarbij komt dat op grond van het arrest HR 19 april 1965, nr. 15 381, BNB 1965/151, en HR 19 januari 1977, nr. 18 162, BNB 1978/43, een bijdrage van de vader aan de zoon om de in een bepaald jaar verplichte aflossing van een schuld mogelijk te maken, tot aftrek van uitgaven van levensonderhoud kan leiden. Naar onze mening zou aftrek van uitgaven levensonderhoud in beide jaren schijnbaar tot een dubbele aftrek leiden. Daar kan echter ook tegenin worden gebracht, zoals de A-G dat doet, dat de bijdrage in het jaar van aflossing van een schuld betrekking heeft op de inkomenspositie van de ondersteunde in dat jaar. Wij wijzen op het arrest HR 14 juni 1978, nr. 18 886, BNB 1978/226, waarin de Hoge Raad oordeelt dat het karakter van de schuld niet ter zake doet. Op grond van voormelde jurisprudentie is de A-G dan ook van mening dat geen rekening mag worden gehouden met de door de zoon geleende bedragen en dat verwijzing moet volgen om vast te stellen wat de omvang van de totale uitgaven van levensonderhoud van de zoon is.

Wij blijven echter toch wat moeite houden met deze benadering. Kennelijk is de zoon in staat om gelden te verwerven die hij kan aanwenden voor zijn levensonderhoud; een lening van (destijds) de Informatie Beheer Groep is immers juist bedoeld om de kosten van levensonderhoud gedurende de studententijd te kunnen dragen. Naar onze mening bestaat er in een dergelijk geval geen noodzaak voor de vader om in zoverre een bijdrage te leveren. Pas als blijkt dat de situatie van de zoon in de loop der tijd zodanig wijzigt, dat hij niet in staat is tot aflossing van die schuld, zou een bijdrage op zijn plaats zijn. Wij wachten dan ook met belangstelling de beslissing van de Hoge Raad af.

Literatuur

Albregtse schrijft, met betrekking tot de vraag wanneer gesproken kan worden van een uitgave ter voorziening in het levensonderhoud:12

(…) als degene die wordt ondersteund zelf voldoende vermogen bezit, welk vermogen zonder veel bezwaar kan worden aangetast, belemmert dat de aftrek van de uitgaven door de ondersteuner (HR 17 september 2004, nr. 39.418, BNB 2005/3). (…)

Tot uitgaven ter voorziening in het levensonderhoud behoren overigens niet uitgaven, welke iemand in staat stellen te sparen. Zo hoort de premie voor een levensverzekering in het algemeen niet tot de aftrekbare ondersteuningsuitgaven.13 Dit is echter wel het geval indien die premie contractueel verplicht is. Ook ondersteuningsuitgaven waarmee ondersteunden goederen met blijvende waarde kunnen aanschaffen zijn in het algemeen niet aftrekbaar.14 Studiekosten van kinderen kunnen daartegen wel tot de kosten van levensonderhoud behoren.15

Essers en Van Kempen schrijven, met betrekking tot de vraag wanneer iemand zich gedrongen kan voelen tot het doen van uitgaven voor levensonderhoud van kinderen, het volgende:16

Aan de aftrek van uitgaven voor levensonderhoud van kinderen tot 21 jaar (tot en met 2011 30 jaar), van uitgaven voor specifieke zorgkosten en van weekenduitgaven voor gehandicapten is ingevolge art. 6.1, lid 3, naast de eis dat de uitgaven moeten drukken nog een andere voorwaarde gesteld. Aftrek van drukkende uitgaven is slechts mogelijk voor zover de belastingplichtige zich redelijkerwijs ook gedrongen heeft kunnen voelen om die uitgaven te doen. Het gaat hierbij om het zich moreel gedrongen voelen. Van zich moreel gedrongen voelen kan bijvoorbeeld sprake zijn bij het doen van uitgaven tot voorziening in het levensonderhoud van een gescheiden dochter. Ook de vader van een studerende dochter die met haar goed verdienende vriend samenwoonde en later trouwde, kan zich moreel gedrongen voelen haar te ondersteunen, als zij voor haar levensonderhoud geen aanspraak kan doen gelden op ondersteuning door haar vriend. Zie HR 11 september 1991, nr. 27 571, BNB 1991/287 (concl. Van Soest), voortgezet in Hof ’s-Gravenhage 19 februari 1992, nr. 91/2931, V-N 1992, blz. 2085. Ook de inkomenspositie van de ondersteunde en het bestaan van een wettelijke verplichting om te voorzien in de kosten van levensonderhoud en studie, kan ertoe leiden dat men zich moreel gedrongen voelt tot ondersteuning. Vgl. HR 9 januari 2009, nr. 42 662, BNB 2009/58. Bij de beoordeling van de inkomenspositie is naast diens eigen inkomen ook de omstandigheid dat de ondersteunde beschikt over geleend geld van belang. Aldus werd beslist in HR 25 november 2011, nr. 10/04218, BNB 2012/19 (concl. Niessen, noot J.W. Zwemmer). Daarbij ging het concreet om de betekenis van een door de Informatie Beheer Groep verstrekte lening. Een en ander is overigens geheel in lijn met een aanmerkelijk ouder arrest, te weten HR 28 oktober 1959, nr. 14 040, BNB 1959/373 (noot P. den Boer).

Een vader behoefde zich echter niet redelijkerwijs gedrongen te voelen om de kosten van een studiestage in een Israëlische kibboets te betalen, omdat een dergelijke stage ook heel goed dichter bij huis kon worden gedaan, hetgeen ook niet ongebruikelijk was. Zie Hof Arnhem 29 augustus 1980, nr. 0218/1979, V-N 1981, blz. 1734. Overigens kan de drang om bepaalde uitgaven te doen zo groot zijn dat die tot aftrek van uitgaven leidt, zonder dat sprake is van een strikt juridische verplichting tot het doen van die uitgaven. Zo kon een vader die samen met zijn zoon gerechtigd was tot de nalatenschap van zijn vrouw, zich redelijkerwijs gedrongen voelen de begrafeniskosten van zijn overleden echtgenoot geheel voor zijn rekening te nemen. Zie HR 22 juli 1983, nr. 21 811, BNB 1983/289 (noot J.E.A.M. van Dijck).

Stevens schrijft als volgt:17

De Hoge Raad wees de aftrek af zolang de ondersteunde zich door een aantasting van zijn eigen vermogen kon behelpen, zij het dat bijzondere omstandigheden mogelijk werden geacht die de eis van de vermogensaantasting onredelijk zouden maken (zie onder vele andere beslissingen: HR 16 februari 1955, BNB 1955/147).

(…)

Ook de mogelijkheid een lening te sluiten kon worden meegewogen. In HR 6 december 1995, BNB 1995/60, was de enkele toekomstverwachting, gebaseerd op het volgen van een studie, niet voldoende om op grond van de mogelijkheid van een lening geen aftrek te verlenen voor kosten tot voorziening in het levensonderhoud. In het (…) arrest HR 25 november 2011, BNB 2012/19, werd geen aftrekbare bijdrage in het levensonderhoud geaccepteerd, aangezien naast eigen inkomsten ook betekenis toekwam aan de omstandigheid dat de zoon beschikte over geleend geld waarmee hij in zijn levensonderhoud kon voorzien. De weging van de feiten is doorgaans bepalend voor het eindoordeel.

In Fiscale Encyclopedie De Vakstudie is met betrekking tot het begrip ‘gedrongen voelen’ het volgende opgemerkt:18

De vraag rijst of de ondersteuningsbehoefte wordt (geacht te zijn) beïnvloed als de ondersteunde daadwerkelijk een lening is aangegaan. In zijn arrest van 25 november 2011, nr. 10/04218, BNB 2012/19 oordeelde de Hoge Raad dat naast het eigen inkomen van de ondersteunde ook betekenis toekomt aan de omstandigheid dat de ondersteunde beschikte over geleend geld waarmee hij in zijn levensonderhoud heeft voorzien (vgl. BNB 1959/373). Dit leidde ertoe dat in het aan de Hoge Raad voorgelegde geval de ondersteuningsbehoefte minder was, waardoor er geen ruimte was voor aftrek van uitgaven voor levensonderhoud. De vraag is overigens wel of het oordeel van de Hoge Raad anders zou hebben geluid indien de ondersteunde het geleende geld niet zou hebben aangewend voor voorziening in zijn levensonderhoud.

Artikel 1:392 van het BW luidde in 2009, voor zover in cassatie van belang, als volgt:

1. Tot het verstrekken van levensonderhoud zijn op grond van bloed- of aanverwantschap gehouden:

a. de ouders;

(…)

2. Deze verplichting bestaat, behalve wat betreft ouders en stiefouders jegens hun minderjarige kinderen en stiefkinderen en jegens hun kinderen bedoeld in artikel 395a van dit boek, slechts in geval van behoeftigheid van de tot levensonderhoud gerechtigde.

Artikel 1:395a van het BW luidde in 2009:

1. Ouders zijn verplicht te voorzien in de kosten van levensonderhoud en studie van hun meerderjarige kinderen die de leeftijd van een en twintig jaren niet hebben bereikt.

2. Een stiefouder is gedurende zijn huwelijk of zijn geregistreerd partnerschap jegens de tot zijn gezin behorende meerderjarige kinderen van zijn echtgenoot of geregistreerde partner die de leeftijd van een en twintig jaren niet hebben bereikt, verplicht te voorzien in de bij het vorige lid bedoelde kosten.

Artikel 6:3 van het BW luidde in 2009, voor zover in cassatie van belang, als volgt:

1. Een natuurlijke verbintenis is een rechtens niet-afdwingbare verbintenis.

2. Een natuurlijke verbintenis bestaat:

(…)

b. wanneer iemand jegens een ander een dringende morele verplichting heeft van zodanige aard dat naleving daarvan, ofschoon rechtens niet afdwingbaar, naar maatschappelijke opvattingen als voldoening van een aan die ander toekomende prestatie moet worden aangemerkt.

Jurisprudentie

In het arrest van 18 maart 1953 heeft de Hoge Raad met betrekking tot het bestaan van een tot een natuurlijke verbintenis leidende morele verplichting van een grootvader om de kosten van de studie van zijn kleinzoons, wiens vader, zijnde de kostwinner, is overleden, voor zijn rekening te nemen, het volgende geoordeeld:20

Dat nu in de door den R.v.B. weergegeven omstandigheden de verhouding van belangh. tot zijn dochter of zijn kleinzoons een verplichting tot de betaling van meergenoemde premies [ter zake van met het oog op de studie van de kleinzoons gesloten studieverzekeringen] van zo dringenden aard, dat die dochter deze van haar vader als een haar in redelijkheid toekomende bijdrage in de kosten van de opvoeding van haar zoons zou kunnen vergen, niet meebracht;

dat toch, al moge belangh. zich in die omstandigheden moreel gehouden hebben geacht tot de mogelijkheid van een toekomstige studie van zijn kleinzoons het zijne bij te dragen, geen verplichting hem drong om hetgeen hij daartoe kon missen reeds toen te doen overgaan uit zijn vermogen in dat van zijn dochter, die zijn enige kind was, ten einde deze in staat te stellen in den daartoe gekozen vorm van een studieverzekering voor de studie van haar zoons te sparen;

In het arrest van 13 maart 1992, nr. 7999, heeft de Hoge Raad met betrekking tot de verhouding van een studielening tot de onderhoudsverplichting uit artikel 1:395a, lid 1, BW van kinderen die de leeftijd van 21 jaar nog niet hebben bereikt, het volgende geoordeeld:23

Het hof heeft vastgesteld dat P. met ingang van 1 april 1989 recht heeft op een toelage krachtens de Wet op de studiefinancieringWet op de studiefinanciering (hierna: de WSF) en dat hij naast de basisbeurs voor een thuiswonende een aanvullende lening ontvangt van ƒ 125 per maand. Het hof heeft voorts geoordeeld dat deze lening een subsidiair karakter heeft en dat dit inhoudt dat het primair een verplichting voor de vader is dit deel van de behoefte van P. voor zijn rekening te nemen. Dit oordeel wordt door middel 1 bestreden.

Bij de beoordeling van het middel moet uitgangspunt zijn dat P. aan het hem, naast de basisbeurs, door de lening beschikbaar gestelde bedrag van ƒ 125 per maand behoefte heeft, terwijl voorts, voor wat dit middel betreft, veronderstellenderwijs ervan moet worden uitgegaan dat de draagkracht van de vader voldoende is om een uitkering van ƒ 125 per maand te zijnen laste te brengen (de draagkracht komt in de volgende middelen aan de orde). Zou juist zijn het betoog van het middel dat de vader evenvermeld bedrag niet voor zijn rekening behoeft te nemen, dan zou het gevolg zijn dat P., die tot terugbetaling van het geleende bedrag verplicht is (zij het niet eerder dan vanaf 1 januari van het jaar volgend op het jaar waarin hij is opgehouden met studerende te zijn, art. 37art. 37 WSF), zijn kosten van levensonderhoud en studie in zoverre zelf zou moeten dragen. Dit is niet verenigbaar met art. 1:395a lid 1art. 1:395a lid 1 BW en volgt ook niet uit het stelsel van de WSF. Het middel faalt derhalve.

Meijers heeft bij dit arrest als volgt geconcludeerd:

Het oordeel van het hof dat het in de eerste plaats de verplichting van de man is te voorzien in de behoefte van P., die uitdrukking vindt, en voor zover zij uitdrukking vindt, in de aanvullende lening, is naar mijn mening juist. 'Met een lening voorziet een kind niet in zijn onderhoud. Indien de onderhoudsplichtige daartoe draagkracht heeft, dient hij ook het bedrag van de vastgestelde lening aan het kind te betalen' (Rapport van de werkgroep alimentatienormen van de studiekring burgerlijke rechtspraak van de NVvR, vierde herziene versie, Trema-special '91–1, p. 32). Het middelonderdeel is ongegrond.

Bij arrest van 6 september 2011, nr. 200.075.863/01, heeft Gerechtshof Arnhem geoordeeld dat een natuurlijke verbintenis kan bestaan voor ouders om een kind dat de leeftijd van 21 jaar reeds heeft bereikt, te ondersteunen bij het dragen van de kosten van een reeds aangevangen studie:26

Ten behoeve van [kind A] heeft de man een premie voor een zorgverzekering van € 108,- per maand en collegegeld van € 135,- per maand opgevoerd. De vrouw heeft deze kostenposten op zichzelf niet betwist, doch betoogt dat deze bij de berekening van de draagkracht van de man buiten beschouwing dienen te worden gelaten, omdat de man jegens [kind A] niet meer onderhoudsplichtig is. Hoewel de man op de ingangsdatum jegens [kind A] niet meer onderhoudsplichtig was in de zin van artikel 1:395a lid 1 BW, ziet het hof niettemin aanleiding om bij de berekening van de draagkracht van de man voormelde kosten van [kind A] in aanmerking te nemen. Het hof overweegt hiertoe dat ter zitting in hoger beroep is gebleken dat [kind A] haar studie, die zij kennelijk met toestemming van de ouders is begonnen, nog niet heeft afgerond en deze eerst volgend schooljaar, na een stage, zal voltooien. Onder deze omstandigheden bestaat er naar het oordeel van het hof een uit een natuurlijke verbintenis voortvloeiende verplichting voor de ouders om binnen redelijke grenzen de voltooiing van die studie mogelijk te maken.

Literatuur

Koens schrijft met betrekking tot de onderhoudsplicht van kinderen die ouder zijn dan 21 jaar het volgende:27

Jegens studerende kinderen van 21 jaar en ouder zijn ouders naar burgerlijk recht in het algemeen dus niet onderhoudsplichtig. Er kan ter zake wel sprake zijn van een morele verplichting. Ook op grond van de WSF worden ouders verondersteld (althans voor zover hun draagkracht dat volgens de WSF toelaat) bij te dragen in de studiekosten van hun kind, óók als dit kind 21 jaar of ouder is en het verstrekken van een bijdrage dus rechtens niet meer afdwingbaar is.

De Boer schrijft met betrekking tot de onderhoudsverplichting van kinderen die de leeftijd van 21 jaar reeds bereikt hebben:28

De belangrijkste vraag die zich ten aanzien van deze onderhoudsplicht voordoet is die van de behoeftigheid van meerderjarige studerende kinderen van 21 jaar of ouder. In de strikte zin is een volwassen student niet behoeftig omdat hij over het algemeen in staat is zich door arbeid het nodige voor zijn levensonderhoud te verwerven; zie Rb. ’s-Gravenhage 6 maart 1953, NJ 1953, 457. De Hoge Raad heeft de kwestie in deze zin beslist; zie arrest van 9 september 1983, NJ 1984, 535, met een beroep op de geschiedenis van art. 392. (…)

Het arrest geeft geen uitsluitsel over de vraag, of niet aan de zijde van de ouder, die zijn minderjarige kind een studie laat beginnen in het vooruitzicht dat deze eerst na de meerderjarigheid zal kunnen worden voltooid, een contractuele of andere gebondenheid bestaat. Rb. ’s-Gravenhage 18 juni 1973 en Hof ’s-Gravenhage 5 juni 1974, NJ 1975, 216 en Hof Amsterdam 18 januari 1996, NJ 1997, 726 hebben onder dergelijke omstandigheden een tot een rechtens afdwingbare versterkte natuurlijke verbintenis tot het betalen van een studietoelage aangenomen. Veel zal hier afhangen van de omstandigheden van het geval, doch een gebondenheid van de ouders kan m.i. zeker niet steeds worden uitgesloten.

Roelvink-Verhoeff schrijft met betrekking tot de link tussen de civielrechtelijke en fiscale bepalingen het volgende:29

Het vereiste dat de belastingplichtige zich gedrongen heeft moeten voelen (art. 6.1 lid 3 Wet IB 2001) tot het doen van de uitgaven, ziet op het bestaan van een wettelijke of morele verplichting daartoe.

Civielrechtelijk is sprake van een onderhoudsplicht als het kind behoefte heeft aan een bijdrage. Of het kind ook behoeftig is, speelt tot het 21ste jaar geen rol. (…)

Fiscaal lijkt de jurisprudentie ten aanzien van de behoefte van het kind op enkele punten, namelijk ten aanzien van eigen inkomsten en het effect van een lening van meerderjarige kinderen, niet geheel in dezelfde richting te wijzen als de civiele. (…) Hoewel de aanwezigheid van enig vermogen niet onder alle omstandigheden hoeft te betekenen dat van de ondersteunde mag worden verwacht dat hij op dit vermogen inteert (LJN BO9129), kunnen feitelijk aanwezige eigen inkomsten of vermogen de behoefte zodanig verminderen dat van een verplichting tot het leveren van een bijdrage geen sprake meer is, ook al levert de ouder deze bijdrage wel (HR 12 maart 1997, V-N 1997/1388). Zo oordeelde de Rechtbank ’s-Gravenhage dat het vermogen van de jongmeerderjarige, bestaande uit een vordering van € 50 000 op de ouder in het kader van ‘estate-planning’ en circa € 40 000 aan banktegoeden, zodanig was dat hij in eigen onderhoud kon voorzien (LJN BN3746).

(…)

Kinderen ouder dan 21 jaar

Is het kind ouder dan 21 jaar, dan heeft de ouder slechts een verplichting bij te dragen in diens levensonderhoud voor het geval het kind behoeftig is. Het is – aldus de Hoge Raad – niet de strekking van de bepaling van artikel 1:392 BW ouders te verplichten hun meerderjarige kinderen die in staat zijn door arbeid in eigen levensonderhoud te voorzien, door het verstrekken van een uitkering in staat te stellen tot het volgen of voltooien van een opleiding.30 (…)

Jonker schrijft met betrekking tot de onduidelijkheid van de positie van kinderen ouder dan 21 jaar het volgende:31

Wederom heeft de wetgever gekozen om geen specifieke bepaling op te nemen voor studerende meerderjarigen.32 Ook in de jurisprudentie is de heersende opvatting dat studerende meerderjarige kinderen ouder dan 21 jaar niet noodzakelijkerwijs een recht op levensonderhoud hebben. Dit geldt ook wanneer de ouders het kind een studie laten beginnen voordat het kind de leeftijd van 21 jaar heeft bereikt en zij weten dat de studie niet voor die tijd zal zijn afgerond.33 (…)

In een enkel geval is in de jurisprudentie wel een onderhoudsverplichting voor studenten vastgesteld in een dergelijke situatie. Het Hof Amsterdam heeft bijvoorbeeld geoordeeld dat een voortgezette verplichting tot het betalen van levensonderhoud onder omstandigheden kan worden aangemerkt als een natuurlijke verbintenis. In casu was dit een rechtens afdwingbare verbintenis op grond van beloften die de vader had gedaan tijdens het echtscheidingsgeding.34

Hartkamp en Sieburgh schreven met betrekking tot de tot een natuurlijke verbintenis leidende dringende morele verplichting:35

Uiteraard is het niet gemakkelijk een algemene maatstaf te geven, aan de hand waarvan de grens kan worden bepaald tussen dringende verplichtingen die een natuurlijke verbintenis opleveren en minder dringende, die dat niet doen.

Voorop moet worden gesteld dat hier niet beslissend is het subjectieve inzicht van degene die gebonden is, maar dat een objectieve maatstaf moet worden aangelegd. Vergelijk HR 9 november 1990, NJ 1992/212 (r.o. 4.4) en HR 15 september 1995, NJ 1996/616.

(...) Van een natuurlijke verbintenis mag eerst worden gesproken, wanneer niet alleen de verplichting dringend is, maar ook de aanspraak. Evenals dit bij de gewone verbintenis het geval is staat tegenover de plicht van de een het daarmee overeenstemmende recht van de ander.

(…) Of hij, die een behoeftige bloed- of aanverwant steunt zonder daartoe wettelijk verplicht te zijn, aan een natuurlijke verbintenis voldoet, zal afhangen van de gegeven omstandigheden, zoals de graad der verwantschap, het bedrag der uitkering in verband met inkomen, vermogen en gezin van de gever en de behoeften van de ontvanger, de onmogelijkheid voor de laatste om zelf in zijn onderhoud te voorzien enz. (…)

In het algemeen kan niet als een natuurlijke verbintenis worden beschouwd de op ouders rustende verplichting om aan hun kinderen een toelage te verschaffen buiten hetgeen nodig is om in het onderhoud te voorzien, bijvoorbeeld de betaling van studiekosten. Vergelijk HR 26 mei 1954, NJ 1954/453 en Hof ’s-Hertogenbosch 10 november 1942, NJ 1943/728 en voorts HR 18 maart 1953, NJ 1953/640 (betreffende premies studieverzekering voor kleinkind). Onder omstandigheden kan echter anders worden geoordeeld, bijvoorbeeld indien een ouder zijn meerderjarig kind, dat in staat is zelf door arbeid in zijn onderhoud te voorzien (en dus niet behoeftig is in de zin van art. 1:392 lid 1 BW), in staat stelt een opleiding te voltooien (vergelijk ook HR 9 november 1990, NJ 1992/212, r.o. 4.2). Zie ASSER/DE BOER I* 2010/1082 en 1092, in dit verband ook VEEGENS, Preadvies Broed. Not., 1947, p. 225- 226.

Artikel 34 van de Wet werk en bijstand luidde, voor zover in cassatie van belang, in 2009 als volgt:

1. Onder vermogen wordt verstaan:

a. de waarde van de bezittingen waarover de alleenstaande of het gezin beschikt of redelijkerwijs kan beschikken, verminderd met de aanwezige schulden. De waarde van de bezittingen wordt vastgesteld op de waarde in het economische verkeer bij vrije oplevering;

(…)

2. Niet als vermogen wordt in aanmerking genomen:

(…)

b. het bij de aanvang van de bijstand aanwezige vermogen voorzover dit minder bedraagt dan de van toepassing zijnde vermogensgrens, genoemd in het derde lid;

(…)

3. De in het tweede lid, onderdeel b, bedoelde vermogensgrens is

a. voor een alleenstaande: € 5.455,00;

b. voor een alleenstaande ouder: € 10.910,00;

c. voor de gehuwden tezamen: € 10.910,00.

Wetsgeschiedenis

Bij de memorie van toelichting van de Wet tot vaststelling van de Wet werk en bijstand is het volgende opgemerkt:36

In de Abw is bepaald dat met schulden alleen rekening wordt gehouden voor zover die bij de aanvang van de bijstandsverlening aanwezig zijn. Mede op grond van jurisprudentie over de Abw is er in deze wet voor gekozen dat rekening wordt gehouden met schulden, ongeacht of die bij aanvang van de bijstand aanwezig zijn, dan wel tijdens de bijstandsverlening zijn ontstaan. De vermogenspositie wordt gesteld op het saldo van de waarde van de bezittingen en de schulden. (…)

Bij de beoordeling van de op de bezittingen in mindering te brengen schulden is niet van belang op welke termijn de belanghebbende verplicht is tot terugbetaling. Wel dient, wil van een feitelijk aanwezige schuld sprake zijn, een daadwerkelijke verplichting tot terugbetaling te bestaan.

De belanghebbende dient dit aan te tonen. Het kan voorkomen dat op het moment van de bijstandsaanvraag een betalingsverplichting nog niet onomstotelijk vaststaat, bijvoorbeeld omdat betrokkene deze in rechte betwist. Dan kan slechts met de betreffende schuld rekening worden gehouden wanneer is komen vast te staan dat betrokkene ook daadwerkelijk tot die terugbetaling verplicht is.

In de nota naar aanleiding van het verslag behorende bij de Wet van 22 december 201137 staat het volgende opgemerkt:38

De leden van de VVD-fractie vragen hoe dat is in het geval iemand geen studiebeurs kan ontvangen, maar wel een sociale lening kan aangaan. De WWB vult aan ten opzichte van een voorliggende voorziening. Tot de voorliggende voorzieningen worden gerekend alle mogelijke prestaties op grond van publiekrechtelijke regelingen, dan wel op grond van privaat- rechtelijke regelingen, zoals een arbeidsovereenkomst. Uit jurisprudentie blijkt dat een via de WSF geboden mogelijkheid om een rentedragende lening af te sluiten kan worden aangemerkt als een voorliggende voorziening, waarvan de passendheid niet kan worden ontnomen door het feit dat een studieschuld wordt opgebouwd.

Jurisprudentie Centrale Raad van Beroep

Bij uitspraak van 24 december 2002 heeft de Centrale Raad van Beroep het volgende geoordeeld, met betrekking tot de rol van schulden op het voor de Algemene bijstandswet (welke wet op 1 januari 2004 is vervangen door de Wet werk en bijstand) in aanmerking te nemen vermogen:39

Het oordeel van de rechtbank dat het totale schuldbedrag direct opeisbaar dient te zijn, vindt geen steun in de rechtspraak van de Raad.

Uit de vaste rechtspraak van de Raad volgt dat bij de aanvang van de bijstandsuitkering sprake moet zijn van een daadwerkelijke verplichting tot terugbetaling van de gestelde schuld. Aan dat criterium is voldaan in een geval als het onderhavige, waarin ten tijde van de aanvang van de bijstandsuitkering een verplichting tot periodieke aflossing van de schuld was overeengekomen en waarin met die aflossing feitelijk reeds een aanvang was gemaakt.

Bij uitspraak van 6 maart 2007 heeft de Centrale Raad van Beroep het volgende geoordeeld, met betrekking tot de rol van schulden op het voor de Wet werk en bijstand in aanmerking te nemen vermogen:40

Volgens eveneens vaste rechtspraak van de Raad dienen de positieve bestanddelen van het vermogen van een bijstandsgerechtigde slechts gesaldeerd te worden met schulden waarvan het bestaan in voldoende mate aannemelijk is gemaakt, en waarvan vaststaat dat daaraan een daadwerkelijke verplichting tot terugbetaling is verbonden.

Bij uitspraak van 4 september 2007 heeft de Centrale Raad van Beroep bovendien het volgende bepaald:41

Ingevolge artikel 34, eerste lid, aanhef en onder a, van de WWB wordt onder vermogen verstaan de waarde van de bezittingen waarover de alleenstaande of het gezin beschikt of redelijkerwijs kan beschikken, verminderd met de aanwezige schulden. Artikel 34, tweede lid, van de WWB bepaalt dat niet als vermogen in aanmerking wordt genomen het bij de aanvang van de bijstand aanwezige vermogen voorzover dit minder bedraagt dan de van toepassing zijnde vermogensgrens. (…)

Naar vaste rechtspraak van de Raad dienen de positieve bestanddelen van het vermogen te worden gesaldeerd met die schulden waarvan het bestaan voldoende aannemelijk is gemaakt en waarvan is komen vast te staan dat daaraan een daadwerkelijke verplichting tot terugbetaling is verbonden. Niet van belang is of de betreffende schuld op het tijdstip van de bijstandsaanvraag direct opeisbaar is (zie onder meer de uitspraak van de Raad van 24 december 2002, LJN AF4524).

Bij uitspraak van 11 mei 2010 heeft de Centrale Raad van Beroep het volgende geoordeeld, met betrekking tot de rol van studieschulden op het voor de Wet werk en bijstand in aanmerking te nemen vermogen:42

Naar aanleiding van de grief van appellante dat ten onrechte geen rekening is gehouden met een studieschuld ter hoogte van € 6.870,82 aan de Informatie Beheer Groep overweegt de Raad dat deze bij de beoordeling van de vermogenspositie van appellante buiten beschouwing dient te worden gelaten, aangezien in het kader van de Wet studiefinanciering 2000 de verplichting tot aflossing door de debiteur gedurende de zogeheten aflosfase mede afhankelijk is van diens draagkracht uit inkomen, waarbij nihilstelling mogelijk is, en de schuld in elk geval tenietgaat bij het einde van de aflosfase. Of aan de studieschuld van appellante daadwerkelijk een verplichting tot terugbetaling is verbonden, stond ten tijde hier van belang nog onvoldoende vast.

Bij uitspraak van 5 juni 2012 heeft de Centrale Raad van Beroep ten aanzien van de rol van de basisbeurs en aanvullende beurzen op grond van de Wet studiefinanciering 2000 voor de Wet werk en bijstand het volgende geoordeeld:43

Anders dan appellante meent is de studiebeurs op grond van WSF 2000 niet uitsluitend bestemd om kosten van de studie te dekken, maar dient deze, zoals blijkt uit artikel 3.2 van de WSF 2000 (oud), thans artikel 3.18 van de WSF 2000, mede om te voorzien in de kosten van levensonderhoud. Tevens is van belang dat de basisbeurs en vanaf het tweede studiejaar de aanvullende beurs de vorm hebben van een voorwaardelijke lening, die wordt omgezet in een gift als binnen tien jaar na aanvang van de opleiding deze met succes wordt afgerond. Derhalve staat ten tijde van de studie in de regel niet vast of de basisbeurs en de aanvullende beurs (vanaf het tweede studiejaar) niet zullen worden omgezet in een gift. Bovendien is, zoals de Raad eerder heeft overwogen, waaronder in zijn uitspraak van 11 mei 2010, LJN BM4124, de verplichting tot aflossing van een studieschuld in het kader van de WSF 2000 mede afhankelijk van de draagkracht. Dit betekent dat niet op voorhand vaststaat dat een studieschuld daadwerkelijk (geheel) moet worden terugbetaald. Om die reden is voor de toepassing van de WWB niet bepalend of een studiebeurs op grond van de WSF 2000 wordt verstrekt in de vorm van een gift dan wel in de vorm van een lening. Ten slotte kan nog worden gewezen op artikel 33, tweede lid, van de WWB, voor zover hier van belang, waarin is bepaald dat het inkomen uit studiefinanciering op grond van de WSF 2000 in aanmerking wordt genomen naar het van toepassing zijnde normbedrag voor de kosten van levensonderhoud, genoemd in artikel 3.18 van de WSF 2000.

Literatuur

Bruggeman en Wich e.a. schrijven met betrekking tot de rol van een (studie)lening op het vermogen in de zin van artikel 51 van de op 1 januari 2004 door de Wet werk en bijstand vervangen Algemene bijstandswet:44

Ten aanzien van het vermogen is nader verduidelijkt op welke wijze de vaststelling plaatsvindt van het bij de aanvang van de bijstand aanwezige vermogen. Daarbij is bepaald dat de schulden, waarvoor een daadwerkelijke verplichting tot terugbetaling bestaat, op het vermogen in mindering komen, ongeacht de termijn waarop de terugbetaling dient plaats te vinden. In de ABW oud wordt wel de gedragslijn gevolgd dat uitsluitend die schulden in aanmerking worden genomen, waarvoor men op het moment van de aanvraag reeds tot terugbetaling verplicht is. In de transactiesystematiek die in de Abw wordt voorgestaan ten aanzien van de beoordeling van de middelen, zou een dergelijke handelwijze minder consequent zijn.

(…)

Bij de beoordeling van de op de bezittingen in mindering te brengen schulden is niet van belang op welke termijn de belanghebbende verplicht is tot terugbetaling. Wel dient, wil van een feitelijk aanwezige schuld sprake zijn, een daadwerkelijke verplichting tot terugbetaling te bestaan. De belanghebbende dient dit aan te tonen. Het kan voorkomen dat op het moment van de bijstandsaanvraag een betalingsverplichting nog niet onomstotelijk vaststaat, bijvoorbeeld omdat betrokkene deze in rechte betwist. Dan kan slechts met de betreffende schuld rekening worden gehouden wanneer is komen vast te staan dat betrokkene ook daadwerkelijk tot die terugbetaling verplicht is.

Kamerstukken II 1991-92, 22 545, nr. 3, blz. 156

Er moet op worden gewezen dat de hiervoor aangegeven ontbrekende eis ten aanzien van de termijn van terugbetaling in de Abw een trendbreuk oplevert ten aanzien van de Abw (oud). Overigens zijn de overige eisen van de Abw (oud) ten aanzien van de saldering met schulden bij de vermogensvaststelling in tact gebleven. Dit heeft bijvoorbeeld geleid tot enige verwarring bij studieschulden. Studieschulden zijn daarom afzonderlijk van commentaar voorzien.

(…)

Voor alle duidelijkheid wordt tevens verwezen op de tekst van artikel 51, eerste lid, onder a, Abw: het betreft op dat tijdstip aanwezige schulden, dus bij de aanvang van de bijstandsverlening. Deze tekst brengt mee dat met latere schulden, die zijn ontstaan tijdens de opvolgende bijstandsperiode, geen rekening wordt gehouden.

(…)

Uit de jurisprudentie kunnen de algemene uitgangspunten voor het salderen van schulden worden afgeleid. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de jurisprudentie gevormd onder de oude ABW in het kader van de nieuwe Abw is gehandhaafd. Toch zijn ten aanzien van studieschulden nog enige bijzondere opmerkingen te maken.

De Stichting Ombudsman te Hilversum heeft met het Ministerie SZW in 1997 gecorrespondeerd omtrent de vraag, in hoeverre WSF-schulden, net als andere schulden, bij de saldering kunnen worden betrokken. Volgens de stichting ontbreekt in de tekst van artikel 51 Abw het criterium van de opeisbaarheid en is volgens de memorie van toelichting niet van belang op welke termijn de verplichting tot terugbetaling bestaat. Geconcludeerd wordt door de stichting dat de verplichting tot terugbetaling hiermee flinterdun is geworden. Anders gezegd: als er ooit terugbetaald moet worden dan kan er in het kader van de vermogensbepaling volgens de stichting gesaldeerd worden.

In afwachting van nader onderzoek heeft de Directeur Bijstandszaken van het departement bij brief van 27 januari 1997 gemeld er vooralsnog van uit te gaan, dat met de inwerkingtreding van de nieuwe Abw bij de vaststelling van het vermogen rekening kan worden gehouden met WSF-schulden. Deze gedragslijn is in 1997 ook door medewerkers van het departement uitgedragen.

Deze kwestie is samengevat in de bewerking van Rechtbank Utrecht 12 maart 1998, JABW 1998/167. Als dossierstuk is toegevoegd een brief van de stichting d.d. 7 januari 1997, een antwoord van het Ministerie SZW van 27 januari 1997 e.d. Hiermee kwam de rechtbank te staan voor de vraag of de wetgever met de nieuwe Abw heeft beoogd een wijziging van de bestaande jurisprudentie door te voeren. Gelet op de gevoerde correspondentie beantwoordt de rechtbank die vraag bevestigend en kan de verwijzing door de gemeente naar de gevoerde jurisprudentie geen doel treffen.

De Centrale Raad heeft echter op 29 juni 1999, JABW 1999/123 de aansluiting bij de oudere jurisprudentie weer bevestigd. Ook hier de analogie met overige schulden: wanneer er wel een schuld aantoonbaar is, maar de aflossingsverplichting ontbreekt, wordt voor de toepassing van de Abw met die schuld geen rekening gehouden. Hetzelfde geldt voor de studieschuld: wanneer nog geen concrete (maandelijkse) aflossingsverplichting aan de IBG-groep is ontstaan, wegens het specifieke aflossingsregime volgens de WSF, wordt met een dergelijke studieschuld geen rekening gehouden. De Raad geeft zelfs aan: “Dit hangt samen met het ingevolge de WSF geldende aflossingsregime, waarbij (kennelijk in dit geval) onder meer gedurende de eerste twee jaar geen verplichting tot aflossing bestaat, de aflossingsverplichting in de aflosfase afhankelijk is van de draagkracht van de betrokkene uit inkomen, en de schuld in elk geval na afloop van de aflosfase teniet gaat”. Begrijpelijk dus. Wanneer volgens het aflossingsregime van de WSFWSF geen concrete aflossingsverplichting aanwezig is wegens een ontoereikend inkomen, behoeft met een dergelijke studieschuld voor de toepassing van de Abw geen rekening te worden gehouden.

De Centrale Raad vervolgt in 7 maart 2000, JABW 2000/65 dat er, gezien de parlementaire geschiedenis van de nieuwe Abw, geen aanleiding is om de jurisprudentie van de oude ABW niet als richtsnoer te nemen. In dit geval vindt de Raad zelfs, in afwijking van de rechtbank, dat geen genoegen kan worden genomen met mondelinge verklaringen omtrent de aflossingsverplichting. De Raad stelt ter zake de eis van de beschikbaarheid van verifieerbare objectieve gegevens en meent dat de rechtbank ten onrechte aan de mondelinge verklaringen doorslaggevende betekenis heeft gehecht.

De Utrechtse zaak werd in hoger beroep opgelost via CRvB 2 mei 2000, JABW 2000/106. De belanghebbende beroept zich natuurlijk op de mededelingen van SZW, terwijl de gemeente een dergelijk standpunt bestrijdt. In dit geval is het volgens de gemeente niet nodig om met de studieschuld rekening te houden, onder meer aangezien de schuld wordt kwijtgescholden als de draagkracht van betrokkene 15 jaar lang ontoereikend is.

De Raad herhaalt JABW 2000/65 en verwijst naar de parlementaire geschiedenis van artikel 51 Abw. Vervolgens wordt onder meer opgemerkt: “In het kader van de WSF is de verplichting tot aflossing door de debiteur gedurende de zogenaamde aflosfase mede afhankelijk van diens draagkracht uit inkomen, waarbij nihilstelling mogelijk is, en de schuld in elk geval tenietgaat bij het einde van de aflosfase. Of aan de studieschuld van gedaagde daadwerkelijk een verplichting tot terugbetaling is verbonden, stond derhalve ten tijde in geding nog onvoldoende vast. Anders dan de rechtbank meent de Raad dat de studieschuld terecht buiten beschouwing is gebleven bij de vermogensvaststelling.”

En slechts met een korte opmerking maakt de Raad korte metten met vorengenoemde correspondentie van SZW: “De omstandigheid dat enkele medewerkers van SZW als hun mening kenbaar hebben gemaakt dat studieschulden mogen worden gesaldeerd met het vermogen, doet aan het vorenstaande niet af.”

De Minister van SZW heeft tot op heden geen initiatief genomen met een wetsvoorstel om de tekst van artikel 51 Abw te herzien ten aanzien van studieschulden, zodat de gedragslijn, aangegeven in recente uitspraken van de Centrale Raad, bepalend moet worden geacht.

Het Hof oordeelt namelijk dat een spaartegoed van gemiddeld € 20.629 weliswaar niet gering te noemen is, maar toch nog als bescheiden gekwalificeerd kan worden, zulks mede gelet op de volgende factoren:

- dat er een – kennelijk bedoelt het Hof: aanzienlijk – verschil is tussen inkomsten en uitgaven van de zoon;

- dat de zoon uitwonend is;

- dat de zoon in 2009 zijn spaartegoed heeft aangesproken;

- dat hij een aanzienlijke studieschuld heeft, zij het dat daarvoor in het onderhavige jaar nog geen aflossingsplicht bestond;

- dat de zoon na een langdurig studietraject een eigen bedrijf is gestart; en

- dat – kennelijk bedoelt het Hof: voor de zoon – derhalve sprake was van onzekere omstandigheden.