Uitspraken

“De (overige)grieven

17. De overige grieven hebben, gezien de daarop gegeven toelichting, de kennelijke strekking het geschil in volle omvang ter beoordeling aan het hof voor te leggen. De grieven komen, in de kern genomen, op tegen het oordeel van de rechtbank dat DOC geen verrekenbare tegenvordering op de melkveehouders heeft omdat de aan die tegenvordering ten grondslag gelegde schadevergoedingsverplichting niet volledig en voldoende duidelijk is geregeld in of krachtens de statuten. In de opvatting van DOC voldoet de uittreedregeling neergelegd in artikel 13 van de statuten aan de eisen van artikel 2:60 BW.

18. Tussen partijen is niet in geschil dat de in artikel 13 opgenomen verplichting om op eerste schriftelijke aanmaning van de directie een schadevergoeding aan de coöperatie te betalen, moet worden beschouwd als een voorwaarde bij uittreding als bedoeld in artikel 2:60 BW. Evenmin is in geschil dat de in artikel 13 opgenomen uittreedregeling, gelet op het doel en de strekking van DOC, als zodanig is geoorloofd. Vaststaat dat de in het geding zijnde regeling op het moment van toetreding van de melkveehouders in artikel 13 van de statuten was vastgelegd.

19. De vraag die vervolgens moet worden beantwoord, is welke eisen aan de kenbaarheid van een dergelijke statutaire verplichting moeten worden gesteld.

20. DOC klaagt erover dat de rechtbank bij de beoordeling van die vraag is uitgegaan van een onjuist uitgangspunt. Volgens DOC hoeft de regeling in de statuten niet volledig uitgewerkt te zijn. DOC stelt zich op het standpunt, onder verwijzing naar de parlementaire geschiedenis van artikel 2:27 lid 4 sub c BW, dat het voldoende is dat de leden min of meer weten welke verplichtingen voor hen uit de uittreedregeling voortvloeien.

21. De melkveehouders stellen zich op het standpunt dat artikel 2:60 BW vereist dat de uittreedvoorwaarden (en naar het hof begrijpt de daarin opgenomen verplichtingen) helder, transparant en niet voor meerdere uitleg vatbaar dienen te zijn zodat een aspirant-lid weet waaraan hij zich bindt op het moment dat hij lid wordt en hij een rechtens juiste en weloverwogen keuze kan maken op elk moment dat hij besluit het lidmaatschap te beëindigen.

22. Het hof stelt voorop dat artikel 2:60 BW niet bepaalt op welke wijze een verplichting tot betaling van een vergoeding bij uittreding, als de onderhavige, in de statuten moet worden vastgelegd. Voor het opleggen van een statutaire verplichting als bedoeld in artikel 2:60 BW geldt, op grond van artikel 2:34a in verband met artikel 2:27 lid 4 sub c, dat die verplichting uit de statuten (voldoende) kenbaar is. Voor deze kenbaarheid is het van belang dat tenminste de aard van de verplichting wordt vermeld.

23. Het hof is van oordeel dat de hier bedoelde schadevergoedingsverplichting uit de statuten van DOC voldoende kenbaar is. Uit artikel 13, eerste volzin is het immers direct duidelijk dat het gaat om een verplichting tot vergoeding van de schade die DOC lijdt tengevolge van de beëindiging van het lidmaatschap. Dat de grondslagen, op basis waarvan de deskundige de omvang van de schade dient te bepalen, niet in het huishoudelijk reglement van 2007 waren opgenomen, doet aan de kenbaarheid van die verplichting als zodanig niet af. Dat de verplichting voor de melkveehouders ook kenbaar was, wordt bevestigd doordat een aantal van hen hierover voorafgaand aan de opzegging contact heeft opgenomen met de rayonadviseur van DOC.

24. Een volgend geschilpunt betreft de vraag of de schadevergoedingsverplichting in artikel 13 van de statuten voldoende bepaalbaar is, in de zin dat het de leden voldoende houvast geeft ten aanzien van de omvang van hun schadevergoedingsverplichting.

25. Het hof beantwoordt ook deze vraag bevestigend. Artikel 13 bepaalt dat de uittreedvergoeding gelijk is aan de schade die de coöperatie lijdt ten gevolge van het uittreden van dat lid, met een bepaald maximum. Het hof is met DOC van oordeel dat de tekst van artikel 13 van de statuten de leden al voldoende duidelijkheid geeft, ook zonder dat de berekening van de schadecomponent nader is uitgewerkt. Zowel bij de toetreding van de melkveehouders tot DOC als bij de opzegging van het lidmaatschap in 2007, was het voor de melkveehouders zonder meer duidelijk dat ze bij de beëindiging van het lidmaatschap rekening dienden te houden met een schadevergoedingsplicht tot maximaal vier procent van het jaarlijkse melkgeld dat de betreffende melkveehouder gemiddeld in de vijf voorafgaande boekjaren van DOC heeft ontvangen.

26. De melkveehouders voeren het verweer dat DOC feitelijk aanspraak maakt op betaling van een forfaitair bedrag in plaats van een schadevergoeding en betogen dat deze vordering om die reden geen steun vindt in artikel 13 van de statuten.

27. Ook dit verweer strandt. Het hof is van oordeel, anders dan de melkveehouders klaarblijkelijk veronderstellen, dat de vordering van DOC niet strekt tot betaling van een forfaitair bedrag. De schade is door de deskundige vastgesteld door het verlies aan melk van de individuele melkveehouders bij elkaar op te tellen en dit verlies te relateren aan de vaste kosten van DOC die als gevolg van het verlies niet kunnen worden terugverdiend. Het resultaat van die berekening is dat de vaste kosten die niet kunnen worden terugverdiend aanmerkelijk meer bedragen dan vier procent van het totale melkgeld dat de onderhavige melkveehouders gemiddeld per jaar hebben ontvangen in de voorafgaande vijf boekjaren. Op basis van die conclusie heeft DOC vervolgens per melkveehouder berekend wat de schade is als het gevolg van diens vertrek door vier procent te nemen van het melkgeld dat die melkveehouder gemiddeld per jaar over de afgelopen vijf boekjaren heeft ontvangen. Aldus is de schadevergoeding op individuele basis vastgesteld. Het hof is van oordeel dat DOC op die wijze aan artikel 13 lid 1 van de statuten, bij gebreke van een nadere uitwerking in de het huishoudelijk reglement, een invulling heeft gegeven aan de uittreedregeling die naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet onaanvaardbaar moet worden geacht.”

Subonderdeel 1.1 bevat de rechtsklacht dat een uittreedvoorwaarde volledig in de statuten moet staan, althans de omvang van de uittreedvergoeding, althans de grondslagen van de berekening ervan; althans mogen omvang en grondslagen niet afhankelijk zijn van nadere beslissingen van het bestuur of een door hem aan te wijzen deskundige. Art. 2:60 BW laat geen ruimte voor een statutaire bepaling als art. 13 lid 1 dat de vergoeding op basis van grondslagen uit het huishoudelijk reglement zal worden vastgesteld.

Subonderdeel 1.2 behelst de rechtsklacht dat nu deze grondslagenuitwerking in het huishoudelijk reglement ontbreekt, dit niet voldoende is voor een geldige uittreedregeling, althans dit geen aanspraak schept op een uittreedvergoeding, althans dat dit geldt voor art. 13 lid 1 van deze statuten.

Subonderdeel 1.3 komt met een rechts-/motiveringsklacht op tegen rov. 24-25 van het tussenarrest: er is pas sprake van voldoende bepaalbaarheid, als uit de statutaire regeling duidelijk genoeg is hoe/op welke grondslagen de omvang van de schadevergoedings-verplichting moet worden berekend en die regeling moet dus ten minste in zoverre nader zijn uitgewerkt. Daarvan alleen een maximum aangeven (4% van het gemiddelde melkgeld per jaar) volstaat niet. Als dit niet is miskend, is het oordeel onbegrijpelijk, omdat het hof voldoende bepaalbaarheid alleen zo heeft gemotiveerd: dat het de melkveehouders zonder meer duidelijk was dat ze bij beëindiging van het lidmaatschap rekening moesten houden met een schadevergoedingsplicht tot maximaal 4% procent van het gemiddelde jaarlijkse melkgeld. Dat is te meer onbegrijpelijk in het licht van de deels van het rapport van Ernst & Young afwijkende schadeberekening door het hof in rov. 2.5-2.22 van het eindarrest10, vgl. rov. 2.8, 2.9, 2.11 en 2.16. Op grond daarvan komt het hof tot een schadevergoedingsplicht van 1,84% van het gemiddelde jaarlijkse melkgeld, in plaats van 4% als door DOC gesteld. Alleen al daaruit volgt dat de (grondslagen van) de schadevergoedings-bepaling niet aanvaardbaar is; van voldoende bepaalbaarheid is geen sprake.

Althans gaan volgens subonderdeel 1.4 onderdelen 1.2 en/of 1.3 op als bovendien de statuten bepalen dat de omvang van de uittreedvergoeding op basis van grondslagen die in het huishoudelijk reglement zullen worden vastgesteld, moet worden vastgesteld door een door het bestuur van de coöperatie aan te wijzen deskundige. Daarmee is de omvang van de uittredingsvergoeding, althans de grondslagen waarop die moet worden vastgesteld, afhankelijk van nadere beslissingen door het bestuur of een door hem aan te wijzen deskundige. Dat is onverenigbaar met (de strekking van) art. 2:60 BW.

Subonderdeel 1.5 bevat de rechtsklacht dat de ontbrekende maar statutair voorgeschreven nadere uitwerking in het huishoudelijk reglement niet zo kon worden geheeld door DOC door daar een invulling aan te geven die spoort met de redelijkheid en billijkheid. Althans heeft het hof in rov. 27 een onjuiste maatstaf aangelegd door niet te toetsen of de redelijkheid en billijkheid vanwege de ontbrekende uitwerking in het huishoudelijk reglement meebrengen dat DOC een uittredingsvergoeding moet worden ontzegd.

Subonderdeel 1.6 is louter voortbouwend: gegrondbevinding van voorgaande klachten torpedeert ook de latere oordelen van het hof aan die uitgaan van het bestaan van een (geldige) grondslag voor de uittreedvergoeding en de daarop gebaseerde schadeberekening in de overwegingen en dicta van het tussenarrest en de berekening van de omvang van de schade in het eindarrest op 1,84% van het gemiddelde jaarlijkse melkgeld.

“Voor de coöperatie geldt voorts dat, met behoud der vrijheid van uittreding uit de coöperatie, daaraan bij de statuten voorwaarden, in overeenstemming met haar doel en strekking, kunnen worden verbonden. Een voorwaarde welke verder gaat dan geoorloofd is, wordt in zoverre voor niet geschreven gehouden.”

parlementaire geschiedenis art. 2:60 BW

“Met behoud der vrijheid van uittreding uit de vereeniging, kunnen daaraan voorwaarden, in overeenstemming met haar doel en strekking worden verbonden. Eene voorwaarde, welke verder gaat dan geoorloofd is, wordt in zooverre voor niet geschreven gehouden.”

Dit is net iets anders dan het Ontwerp Meijers in art. 2.2.2.8 onder e, waar we het element “bij de statuten” wel tegenkomen:

Bij de statuten kunnen in overeenstemming met het doel van de vereniging voorwaarden worden gesteld, waaraan een lid moet voldoen, wil hij tot opzegging bevoegd zijn. Deze voorwaarden kunnen niet zodanig zijn, dat zij een uittreden onmogelijk of uiterst bezwaarlijk maken15.

“Met behoud der vrijheid van uittreding uit de vereniging, kunnen daaraan bij de statuten voorwaarden, in overeenstemming met haar doel en strekking, worden verbonden. Een voorwaarde, welke verder gaat dan geoorloofd is, wordt in zoverre voor niet geschreven gehouden.”

wetsgeschiedenis art. 12 lid 1 Wet op de Coöperatieve Verenigingen en haar voorgangster

“(…) Alleen de vereeniging mag overeenkomstig hare statuten en zoo noodig met inachtneming van wat de wet ten aanzien van dit punt voorschrijft, beslissen over de toelating tot of de ontzetting uit het lidmaatschap. Ieder lid zal zelf voor zich hebben te beslissen, of hij uit de vereeniging zal treden. Zoomin als de vereeniging genoodzaakt kan worden een door haar niet gewild lid aan te nemen of, in de gevallen waarin ontzetting of opzegging van het lidmaatschap statutair of wettelijk is toegelaten, zoodanig lid in haar midden te blijven dulden, zoomin kan een lid worden gedwongen tegen zijn zin in de vereeniging te blijven; dit laatste echter met de beperking, dat aan de voorwaarden, mogelijk bij de statuten aan de uittreding verbonden, moet zijn voldaan. Bestaat hieromtrent verschil, dan zal, zoo in de statuten geen rechtsgeldige wijze van beslissing is voorgeschreven en partijen niet tot overeenstemming kunnen geraken, de rechter moeten beslissen.

Het belang eener vereeniging kan medebrengen de mogelijkheid van uittreding aan de meest onderscheiden voorwaarden te binden; deze kunnen verband houden met de financiën der vereeniging, maar ook met andere belangen, bijv. met het belang eener productievereeniging, die eene fabriek bezit, om zich zooveel doenlijk de beschikking te verzekeren over de hoeveelheid grondstoffen, noodig om hare fabriek voordeelig te exploiteeren. Maar welke die voorwaarden ook mogen zijn, zij zullen nimmer verder mogen gaan dan een door de omstandigheden en den aard der vereeniging gerechtvaardigde beperking der vrijheid van uittreding. Gaan zij verder en komen zij neer op eene opheffing dier vrijheid, dan missen zij bindende kracht. Wanneer dit het geval zal zijn, kan niet in de wet worden vastgelegd; de rechter zal het voor ieder geval moeten beslissen.21” (cursivering A-G)

Hier lijkt ook te worden uitgegaan van een mogelijkheid van het stellen van uittreedvoorwaarden in de statuten.

“(…) wel zal men voorwaarden, zoo noodig eenigszins moeilijke voorwaarden kunnen stellen, b.v. dat de leden alleen aan het eind van een dienstjaar mogen uittreden of dat slechts een bepaald aantal leden in het jaar mogen bedanken.”

Over de mate van concretisering van een dergelijke statutaire regeling onder de voor-vorige wet worden we in de schaarse parlementaire geschiedenis niets wijzer. Biedt de rechtspraak uitkomst misschien?

rechtspraak over voorgangers van art. 2:60 BW

“Hier, waar na de uittreding volgens normen, die het lid bij zijn uittreding onbekend waren, de gegrondheid van zijn daad beoordeeld wordt, kan men niet te voren zeggen, welke voorwaarden aan die vrijheid van uittreding gesteld zijn25. Bovendien wenscht art. 12 een rechterlijke controle op de gestelde voorwaarden; wanneer deze voorwaarden niet bekend behoeven gemaakt te worden, ontbreekt iedere mogelijkheid van beoordeling door den rechter: of de voorwaarde de vrijheid van uittreding laat bestaan en of zij in overeenstemming is met doel en strekking der vereeniging.”26.

Een modern aandoend commentaar: leden moeten tevoren weten waar ze aan toe zijn bij uittreding. Dat is voor ons ook de kern van de zaak.

rechtspraak over art. 2:60 BW

Over de nieuwe wet is op dit punt alleen een drietal lagere uitspraken voorhanden. In rechtbank Arnhem 15 juli 200927 is beslist dat een uittreedvoorwaarde neergelegd in een huishoudelijk reglement nietig is (rov. 4.2-4.7). De rechtbank verlangde daarvoor een “statutaire basis”.

Hof Leeuwarden 22 augustus 200728 leert over de statutaire grondslag van een uittreedvoorwaarde in rov. 4 dit:

“4. (…) Het hof stelt voorop dat in het algemeen geldt dat de aan de leden van een vereniging op te leggen verplichtingen een statutaire grondslag behoeven. De verplichtingen dienen in de statuten verwoord te zijn, dan wel uit de statuten moet blijken op welke wijze verplichtingen aan de leden kunnen worden opgelegd. De verplichting dient in het tweede geval overeenkomstig de op de door de statuten bepaalde wijze te worden opgelegd. Wanneer aan de leden een verplichting wordt opgelegd zonder statutaire grondslag, is het besluit om een dergelijke verplichting op te leggen in strijd met de statuten en derhalve nietig (artikel 2:14 lid 1 BW).”

Hof ’s-Hertogenbosch 20 juni 200629 achtte een contractuele uittreedvoorwaarde neergelegd in de overeenkomst tussen de coöperatie en een lid ongeldig, omdat de statuten daarin niet voorzagen (rov. 4.2.6-4.2.8)30.

literatuur

Dijk en Van der Ploeg menen dat de uittreedvoorwaarden in de statuten duidelijk omschreven moeten zijn. Niet mogelijk vinden zij een bepaald orgaan bevoegd te verklaren aan uittredende leden voorwaarden te stellen zonder nadere statutaire maatstaven, onder verwijzing naar het hiervoor besproken HR 21 juni 1918, NJ 1918, p. 77731.

Volgens Rensen is de strekking van uittreedvoorwaarden om een zekere ledenbinding te creëren. Argument daarvoor is dat de coöperatie haar bedrijfsvoering instelt op een bepaald ledenbestand. Leegloop kan die bedrijfsvoering schaden en dus de belangen van de overgebleven leden. Jarenlange opzegtermijnen zijn niet mogelijk door de dwingendrechtelijke “einde (volgend) boekjaar”-bepaling uit art 2:36 lid 1 (jo. art. 2:53a32) BW. Uittredingsvrijheid staat voorop bij de coöperatie en wordt door art. 2:60 BW vanuit coöperatieperspectief verzacht. Een uittreedvoorwaarde is daarom vaak betaling van een bedrag gerelateerd aan het zakelijk verkeer dat in een bepaalde periode door het lid met de coöperatie is onderhouden, zoals ook in ons geval. Rensen schetst dat de statuten bijvoorbeeld kunnen bepalen dat een uittredend lid uittreedgeld is verschuldigd en dat het lid geen aanspraak kan maken op het bedrag dat de coöperatie volgens de ledenrekening aan het lid is verschuldigd. Een uittreedvoorwaarde neergelegd in een huishoudelijk reglement acht hij nietig; maar dat is anders als de statutaire bepaling de uittreedvoorwaarde vermeldt en aangeeft naar welke maatstaf deze wordt bepaald, terwijl verder voor de meer gedetailleerde uitwerking daarvan naar het huishoudelijk reglement wordt verwezen. In dat geval is de uittreedvoorwaarde voldoende kenbaar uit de statuten. Rensen meent als gezegd ook dat uittreedvoorwaarden in plaats van in de statuten vastgelegd in een overeenkomst tussen de coöperatie en een lid onder omstandigheden zou moeten kunnen. Art. 2:60 BW beschermt vooral tegen bepalingen die het bestuur uittreedvoorwaarden aan de leden kan laten opleggen, zonder dat de maatstaven kenbaar zijn. Die borging kan ook in een overeenkomst besloten liggen.33

Van der Sangen schrijft dat de te stellen voorwaarden en de omstandigheden waaronder deze kunnen worden gesteld in de statuten moeten zijn opgenomen, althans naar de daarin vervatte maatstaven moeten kunnen worden vastgesteld34. In een later commentaar leidt Van der Sangen uit de hiervoor besproken uitspraak van Arnhemse rechtbank af dat de verplichting om uittreedgeld te betalen zijn grondslag moet vinden in de statuten zelf, dan wel uit de statuten zelf moet blijken dat er uittreedgeld verschuldigd is, waarvan de hoogte en de maatstaf kunnen worden vastgesteld in een reglement. Deze uitspraak is volgens hem in overeenstemming met de huidige uitleg in zowel jurisprudentie als de literatuur van art. 2:27 lid 4 onder c BW en art. 2:34a BW35. Zie ook de “wenk” bij hof Leeuwarden 20 november 2012, ECLI:NL:GHLEE:2012:BY3630, RN 2013/18, waarin de (onbekende) wenkschrijver die uitspraak vergelijkt met het in onze zaak in cassatie bestreden tussenarrest:

“Recentelijk heeft ook het Hof Leeuwarden zich over een soortgelijke kwestie uitgelaten (Hof Leeuwarden 16 oktober 2012, RN 2013/8). Hier kwam het hof wél tot het oordeel dat de boeteverplichting voldoende kenbaar was, zelfs nu in het huishoudelijk reglement daaromtrent geen nadere regeling was opgenomen. Een belangrijk verschil met onderhavig geval is dat de uittreedverplichting duidelijk statutair was vastgelegd. Bovendien waren de kaders voor de vaststelling van de hoogte van de boete eveneens in de statuten vastgelegd. Leden konden derhalve voor hun toetreding als lid op de hoogte zijn welke verplichtingen op hen rusten en wat de (maximale) hoogte van de op te leggen boete kon zijn. In algemene zin onderschrijft deze uitspraak het belang van een duidelijke omschrijving van de bevoegdheid om verbintenissen aan de leden op te leggen. Een notaris die betrokken is bij het opstellen van de statuten zal cliënt er op moeten wijzen dat een algemene bevoegdheid om boetes op te leggen tot juridische problemen kan leiden indien deze regeling niet nader wordt uitgewerkt bij reglement of bij bestuursbesluit.” (cursivering A-G)

art. 2:60 BW in het systeem van de wet

“De aard van de verplichtingen moet in ieder geval in de statuten zelf zijn vermeld”37.

Met “aard” wordt volgens de parlementaire geschiedenis gedoeld op:

“de aard der prestatie: het geven van geld, of van andere goederen, het verrichten van bepaalde handelingen of van het nalaten van bepaalde handelingen.38”.

Na kritiek op deze volzin in de Tweede Kamer39, is deze weer geschrapt, waarover de regering bij memorie van antwoord het volgende heeft opgemerkt:

“De ondergetekende acht de bepaling onder e in principe juist. Wie toetreedt tot een vereniging, uit het verband waarvan hij zich misschien slechts met moeite en schade kan losmaken, moet min of meer weten, welke verplichtingen dit voor hem kan medebrengen, of althans op welke wijze zodanige verplichtingen in het leven geroepen kunnen worden. (…) Met verscheidene leden kan worden ingestemd, dat de tweede zin onder e, bepalende dat de aard van de verplichtingen in ieder geval in de statuten zelf moet zijn vermeld, gevoeglijk kan worden geschrapt. Weliswaar brengt dit een verruiming mede van de mogelijkheid tot het opleggen van verplichtingen, maar, daar leden steeds hun lidmaatschap kunnen opzeggen en zich daardoor ook in de meeste gevallen aan een besluit, waarbij de verplichtingen van de leden worden verzwaard, kunnen onttrekken (…), meent de ondergetekende dat daartegen geen bezwaren bestaan.40”

De strekking van het voorschrift in art. 2:27 lid 4 onder c BW is dat wie toetreedt tot een vereniging/coöperatie, min of meer moet weten welke verplichtingen dit voor hem kan meebrengen, althans op welke wijze zodanige verplichtingen in het leven geroepen kunnen worden41.

de klachten van onderdeel 1

minder dekking vaste kosten

“2.6 Bij de beantwoording van die vraag48 stelt het hof voorop dat de schade moet worden begroot door de vermogenspositie waarin DOC is komen te verkeren doordat de onderhavige melkveehouders het lidmaatschap met inachtneming van artikel 10 van de statuten hebben opgezegd, te vergelijken met de hypothetische vermogenspositie waarin zij zou zijn komen te verkeren wanneer de melkveehouders het lidmaatschap niet, althans met inachtneming van een opzegtermijn van tenminste één jaar, hadden opgezegd. Het schadebedrag dient, zo veel als mogelijk, concreet te worden begroot aan de hand van de stellingen van partijen, met name aan de hand van de cijfers zoals die inmiddels zijn gebleken. Niet in geschil is dat de schadevergoeding moet worden begroot aan de hand van i) de vaste kosten die over minder kilogrammen leden dan wel veehoudersmelk kan worden verdeeld en ii) de kosten van bijkoop melk derden ter compensatie van het verlies van de melk van de uittredende leden.

Ad i) Minder dekking vaste kosten

“36 Het hof is van oordeel dat artikel 13 van de statuten DOC de mogelijkheid biedt om de schade te begroten - voor zover die nog niet is ingetreden - teneinde de uittreedvergoeding zo spoedig mogelijk te kunnen berekenen waarna - indien deze niet wordt aangevochten - de boeken wederzijds gesloten kunnen worden. Indien het opzeggende lid het niet eens is met de berekening van de uittreedvergoeding en de schade in de procedure opnieuw dient te worden vastgesteld, is er evenwel geen reden om van aannames uit te gaan indien de schadebedragen door het verloop van de tijd inmiddels concreet berekend kunnen worden.”

Subonderdeel 1.1 bevat de rechtsklacht dat het hof met zijn oordeel in de slotzin van rov. 36 heeft miskend dat uitleg van statuten een objectieve uitlegmethode volgens de CAO-norm of de objectieve Haviltex-norm vergt. Uitleg volgens die juiste maatstaf kan geen andere zijn dan dat schade volgens art. 13 van de statuten bij voorbaat, dat wil zeggen voordat de schade zich daadwerkelijk realiseert, wordt vastgesteld.

Subonderdeel 1.2 sluit daar met de motiveringsklacht op aan dat het hof daarbij in ieder geval aandacht had moeten besteden aan i) de bewoordingen en ii) de ratio van art. 13 en aan iii) aannemelijkheid van de rechtsgevolgen van de door hem gekozen uitleg. Dat is zowel bij de objectieve uitlegmethode als bij Haviltex relevant en dat wijst in de richting van schadevaststelling bij voorbaat. Als de gewone Haviltex-norm terecht is toegepast, heeft het hof miskend dat dan alle omstandigheden van het geval, gewaardeerd naar redelijkheid, in ogenschouw moeten worden genomen. Het motiveringsgebrek zit hem dan in het niet responderen op de aspecten i), ii) en iii).

Subonderdeel 1.3 vervolgt dat de slotzin van rov. 36 tegenstrijdig is met de beginzin van die overweging, dat art. 13 van de statuten de mogelijkheid geeft schade te begroten voordat die is ingetreden, wat onbegrijpelijkheid oplevert.

Subonderdeel 1.4 is alleen voortbouwend: slagen één of meer van de vorige klachten, dan kunnen ook rov. 37 en het dictum van het tussenarrest niet in stand blijven en dat geldt ook voor rov. 2.6 van het eindarrest.

uitleg statuten

“Het Hof heeft de daartoe door de Rechtbank gebezigde gronden kort samengevat in rov. 24. Daaruit blijkt dat het Hof met de Rechtbank (rov. 4.4 van haar vonnis) van oordeel is dat weliswaar art. 5 lid 2 der statuten, naar de letter genomen, niet een gekwalificeerde meerderheid voorschrijft, maar dat de bepalingen van de statuten in hun onderlinge samenhang moeten worden uitgelegd en dat het bepaalde in art. 19 lid 8 al te eenvoudig zou kunnen worden omzeild indien bij eenvoudige meerderheid zou kunnen worden besloten tot overdracht van de emissiebevoegdheid aan een ander orgaan van de vennootschap.

Dit oordeel van het Hof geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting. (…)”

Deze uitspraken wijzen op een uitleg naar objectieve maatstaven. De lagere rechtspraak wijst in dezelfde richting. Vgl. hof Arnhem 2 maart 2010, ECLI:NL:GHARN:2010:BL6045, JOR 2010, 150 en rechtbank Amsterdam 1 augustus 2007, ECLI:NL:RBAMS:2007:BB3687, JIN 2007, 51565.

dekkingsverlies vaste kosten revisited

Subonderdeel 2.1 bevat een motiveringsklacht over rov. 2.8: onbegrijpelijk is dat het door DOC vastgestelde budget voor 2008 alleen door toedoen van de opzeggende melkveehouders niet is gehaald, nu DOC het verlies aan veehoudersmelk heeft gecompenseerd met melkinkoop bij [A]. Het hof is daarbij ten onrechte aan twee stellingen van DOC voorbijgegaan:

i) de begroting voor 2008 was gebaseerd op hetgeen aan ledenmelk én op basis van bijkoop melk van derden te verwachten was en

ii) DOC zou als niet was opgezegd de begroting van 2008 ondanks de krimpende afzetmarkt hebben gehaald, omdat zij voldoende opslagmogelijkheden heeft om de kaas te bewaren en op een later moment alsnog te verkopen. Nu de melkveehouders jaarlijks ongeveer 119 miljoen kg melk leverden en de begroting voor 2008 op 72,2 miljoen kg na niet is gehaald (970 miljoen kg was begroot, terwijl 897,8 miljoen kg is verwerkt), had DOC de begroting, zo ligt in deze stellingen besloten, zonder de opzegging van de melkveehouders zonder meer gehaald.

“Een belangrijk onderdeel van het beleid van DOC is (en was ook in 2007) om de capaciteit van de productiemiddelen zo volledig mogelijk te benutten. Daarvoor is groei van de jaarlijks verwerkte hoeveelheid melk noodzakelijk. Daarom wordt in de jaarlijks opgestelde begroting, waarmee de raad van beheer namens de leden dient in te stemmen, steeds uitgegaan van een jaarlijkse groei van de hoeveelheid te verwerken melk. Daarnaast is de begroting gebaseerd op de hoeveelheid melk die DOC van haar leden kan verwachten, welke hoeveelheid minimaal 85% dient te beslaan van de totaal te verwerken melk. Op deze verhouding is ook het ledenbeleid van DOC afgestemd. De gebudgetteerde hoeveelheid te verwerken melk minus de ledenmelk koopt DOC bij. Daarvoor sluit zij (langlopende) contracten af. Op deze wijze garandeert DOC haar continuïteit als coöperatie.”

Subonderdeel 2.2 is een rechtsklacht tegen de door het hof in rov. 2.9 en 2.10 gehanteerde methode ter berekening van de post dekkingsverlies vaste kosten. Dit getuigt van een verkeerd schadebegrip, althans een verkeerde schadebegroting volgens DOC. Schade dient immers, zoals het hof in rov. 2.6 ook voorop zet, te worden bepaald door de feitelijke situatie van de gelaedeerde te vergelijken met de hypothetische situatie waarin deze zou hebben verkeerd zonder de schadetoebrengende gebeurtenis (opzegging door de melkveehouders). In plaats daarvan heeft het hof een vergelijking gemaakt met de situatie zoals die een jaar eerder was.

Subonderdeel 2.3 sluit daar met de motiveringsklacht op aan dat de passage in rov. 2.9 dat voor de berekening van de post dekkingsverlies vaste kosten de daadwerkelijke afname van de hoeveelheid veehoudersmelk in 2008 ten opzichte van 2007 tot uitgangspunt moet worden genomen, in elk geval onbegrijpelijk is. Dat is niet te rijmen met de vergelijkingsmaatstaf uit rov. 2.6 van het eindarrest. De door het hof in rov. 2.9 en 2.10 van het eindarrest gehanteerde methode, die erop neerkomt dat de afname van de hoeveelheid veehoudersmelk in 2008 is bepaald door een vergelijking te maken met de hoeveelheid in 2007 verwerkte melk, is daarmee in strijd, omdat niet valt in te zien dat de hypothetische vermogenspositie van DOC in 2008 gelijk zou zijn aan de daadwerkelijke positie van DOC in 2007.

Subonderdeel 2.4 richt een motiveringsklacht tegen het slot van rov. 2.11 van het eindarrest dat hoewel de post dekkingsvermindering vaste kosten op een hoger bedrag is berekend, toch wordt uitgegaan van € 7 ton, omdat DOC deze post op dat bedrag heeft gesteld. DOC heeft immers alleen maar gesteld dat haar opzeggingsschade het statutaire maximum van 4% overschrijdt, zij noemt nergens in de gedingstukken € 7 ton. Voor zover het hof dit heeft afgeleid uit het rapport, is de slotzin van rov. 2.11 van het eindarrest niet goed te rijmen met het feit dat het hof in rov. 2.8-2.11 van het eindarrest heeft geoordeeld dat de manier waarop Ernst & Young het dekkingsverlies heeft berekend onjuist is en is het oordeel in zoverre onbegrijpelijk. Het is dan in strijd met het recht, althans onbegrijpelijk om, indien uit de volgens het hof juiste berekening(swijze) volgt dat de schade hoger is dan de door Ernst & Young berekende schade, deze toch te stellen op het door Ernst & Young berekende bedrag. Dat verdraagt zich niet met het oordeel dat dit bedrag op foutieve wijze tot stand is gekomen. Dit klemt temeer nu deze schadepost in eerdere rapporten van Ernst & Young steeds ver boven de 4% van het jaarlijkse melkgeld werd gesteld. Ook heeft het hof dan miskend dat dit geen stelling van DOC betreft, maar een berekening van Ernst & Young en is het hof in zoverre buiten de rechtsstrijd getreden of heeft het ten onrechte ambtshalve feiten aangevuld, dan wel is deze uitleg van DOC’s gedingsstukken in zoverre onbegrijpelijk.

kosten bijkoop melk revisited

“Ad ii) Kosten bijkoop melk

Subonderdeel 3.1 richt een rechts-/motiveringsklacht tegen rov. 2.17 (dat dient te worden uitgegaan van de werkelijke prijs voor melk, zodat van de [A]-melk de algemene kosten moeten worden afgetrokken) en 2.19 (dat het redelijk is om bij [A] melkinkoop uit te gaan van de “kale” prijs). Niet valt in te zien waarom de toeslag voor algemene kosten DOC geen schade zou hebben berokkend. Die toeslag heeft DOC daadwerkelijk moeten betalen en bij aankoop van melk van leden was zij een lagere toeslag verschuldigd, zodat die toeslag DOC in een nadeliger vermogenspositie heeft gebracht. Gelet op de vermogensvergelijkingsmaatstaf uit rov. 2.6 zijn deze oordelen onjuist/onbegrijpelijk.

Subonderdeel 3.2 vervolgt dat de passage uit rov. 2.17, dat DOC zou hebben erkend dat bij vergelijking van de melkprijs vorenbedoelde toeslag voor algemene kosten van de [A]-melk moet worden afgetrokken, eveneens onbegrijpelijk is. In onderdeel 10 van de antwoordakte van 28 mei 2013 heeft DOC immers alleen erkend dat de door haar vermelde prijs van € 34,74 een dergelijke toeslag voor algemene kosten bevat. DOC heeft volgens het subonderdeel niet erkend dat deze toeslag buiten beschouwing zou moeten worden gelaten, maar integendeel het omgekeerde: om een zuivere vergelijking te kunnen maken, moet de ledenprijs ook worden verhoogd met de algemene kosten, welke kosten DOC heeft berekend op € 1,08 per 100 kg melk.

twee-conclusie regel

veegklacht