Uitspraken

Belanghebbende exploiteert een agrarisch bedrijf. Naast haar agrarische werkzaamheden verricht zij beheeractiviteiten op percelen grasland, rietland en water die in eigendom zijn van de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten (Natuurmonumenten). Belanghebbende ontvangt hiervoor een vergoeding van Natuurmonumenten. In deze conclusie staat de vraag centraal of de beheeractiviteiten als een belastbare handeling in de zin van de omzetbelasting moeten worden gezien. In het bijzonder speelt de vraag of de beheervergoeding al dan niet als een subsidie of een schadevergoeding kan worden beschouwd.

Zowel rechtbank Noord-Holland (de Rechtbank) als hof Amsterdam (het Hof) oordelen dat de vergoeding voor de beheeractiviteiten niet kan worden aangemerkt als een subsidie. De beheeractiviteiten dienen volgens deze instanties de wezenlijke belangen van de particuliere grondeigenaar Natuurmonumenten, welke rechtstreeks voortvloeien uit haar (statutaire) doelstellingen. Natuurmonumenten is daarmee de verbruikster van de prestaties die belanghebbende aan haar verricht. Het betoog van belanghebbende dat zij inkomensverlies en daarmee schade lijdt als gevolg van de beperkende voorwaarden die Natuurmonumenten stelt aan het gebruik van de gronden, snijdt volgens de Rechtbank en het Hof geen hout. Het mogen gebruiken van de gronden valt veeleer aan te merken als een vergoeding.

In cassatie komt belanghebbende op tegen het oordeel van het Hof dat belanghebbende met de beheeractiviteiten een voor de omzetbelasting belastbare prestatie jegens Natuurmonumenten verricht. Het door belanghebbende voorgedragen cassatiemiddel valt uiteen in drie onderdelen waarin – kortweg – de volgende drie vragen aan de orde worden gesteld: (1) zijn de van Natuurmonumenten ontvangen vergoedingen onbelaste schadevergoedingen voor een gemis aan inkomsten, (2) is Natuurmonumenten verbruikster van de prestaties die belanghebbende aan haar verricht (oftewel: is sprake van een onbelaste subsidie), en (3) moet worden beoordeeld tussen welke partijen een rechtsbetrekking bestaat of moet worden gekeken naar de feitelijke situatie? Ik behandel deze middelonderdelen in omgekeerde volgorde.

Volgens vaste rechtspraak van het HvJ wordt een dienst enkel ‘onder bezwarende titel’ verricht en is dus enkel belastbaar, wanneer tussen de verrichter en ontvanger van de dienst een rechtsbetrekking bestaat waarbij over en weer prestaties worden uitgewisseld, en de door de dienstverrichter ontvangen vergoeding de werkelijke tegenwaarde vormt voor de aan de ontvanger verleende dienst. Gelet op deze rechtspraak heeft het Hof, anders dan belanghebbende meent, terecht beoordeeld of en met wie belanghebbende voor het verrichten van de beheeractiviteiten een rechtsbetrekking is aangegaan. Hij heeft uit de stukken van het geding, waaronder de gebruiksovereenkomst, terecht afgeleid dat tussen belanghebbende en de Provincie geen rechtsbetrekking bestaat aangaande de beheeractiviteiten.

Bij het verstrekken van een subsidie wordt niet aan de heffing van omzetbelasting toegekomen, indien in ruil voor de subsidie geen diensten aan een identificeerbare verbruiker worden verricht. Het Hof heeft mijns inziens tot het oordeel kunnen komen dat de vergoedingen die belanghebbende ontvangt geen onbelaste subsidies zijn. De beheeractiviteiten leveren namelijk een concreet voordeel op voor Natuurmonumenten (goed beheer van haar grond) en staan ook in rechtstreeks verband met de door haar betaalde vergoeding. Dat ook anderen baat hebben bij de beheeractiviteiten van belanghebbende, doet daaraan niet af.

Belanghebbendes standpunt dat de vergoeding een schadevergoeding is wegens inkomensderving, faalt in mijn optiek eveneens. Ik acht ’s Hofs oordeel dat de ontvangen vergoeding de tegenprestatie is voor een individualiseerbare dienst, de beheeractiviteiten, en dat deze dus niet dient ter compensatie van geleden schade, niet onbegrijpelijk.

Ik concludeer dat het beroep in cassatie van belanghebbende ongegrond dient te worden verklaard.

Belanghebbende exploiteert een agrarisch bedrijf. Zij houdt zich bezig met het fokken en houden van melkvee en aanverwante dienstverlening. Een deel van de bij belanghebbende in gebruik zijnde gronden is gelegen in [Q] (hierna: het natuurgebied). Natuurmonumenten heeft op 1 april 2007 een samenwerkingsovereenkomst gesloten met de Vereniging Agrarisch Natuurbeheer Waterland (hierna: de Natuurvereniging) aangaande het beheer van graslanden, rietlanden en wateren in het natuurgebied die in eigendom toebehoren aan Natuurmonumenten. De samenwerkingsovereenkomst heeft tot doel voorwaarden te scheppen tot het verbeteren van de kwaliteit van de graslanden als weidevogelbiotoop, het verhogen van de weidevogelstand, het in stand houden van de waarden van brakke graslanden, rietlanden, rietzomen en ruigtezomen en het versterken van de positie van de natuurbeherende agrarische bedrijven in het natuurgebied.

In dat kader en zoals overeengekomen in de samenwerkingsovereenkomst, heeft Natuurmonumenten gebruiksovereenkomsten gesloten met individuele gebruikers – leden van de Natuurvereniging – over het beheer van stukken grond die bij Natuurmonumenten in eigendom zijn. De gebruikers moeten het beheer uitvoeren op de wijze zoals bepaald in de samenwerkingsovereenkomst. Belanghebbende is een van de veehouders die in 2007 met Natuurmonumenten een gebruiksovereenkomst heeft gesloten voor de duur van 12 jaren. Belanghebbende verbindt zich hiermee bepaalde percelen grasland, rietland en water te beheren op de wijze zoals omschreven in de samenwerkingsovereenkomst.

Het beheer dient plaats te vinden met inachtneming van de doelstellingen en voorschriften, zoals vastgelegd in de samenwerkingsovereenkomst. Voor zover de samenwerkingsovereenkomst het beheer niet regelt, is Natuurmonumenten bevoegd regels te stellen met betrekking tot bemesting, beweiding en maairegime, alles in het licht van de gestelde doelen.

Belanghebbende zal zich naar beste kunnen inzetten om de gestelde doelen te realiseren.

Tot het beheer behoort voorts – naast goed graslandbeheer in algemene zin – het reguliere onderhoud en het in stand houden van afrasteringen, hekken, dammen, duikers, wind-/watermolens, beschoeiing, steigers enzovoort, alsmede het onderhoud van de sloten. De betreffende zaken dienen tenminste in de staat gehouden te worden zoals ze bij aanvang van het contract aangetroffen zijn. Belanghebbende is niet verplicht tot het aanbrengen van verbeteringen, mocht de staat bij aanvang van deze overeenkomst sub-optimaal zijn.

Belanghebbende is daarnaast bevoegd ten dienste van beheerdoelstellingen van de betreffende percelen gras of hooi te winnen of de percelen grond met eigen vee te beweiden.”

In de gebruiksovereenkomst is bepaald dat Natuurmonumenten vergoedingen betaalt per hectare grasland, veenmosrietland en overig land. Deze vergoedingen voor gebruikers zijn gebaseerd op artikel 11 van de samenwerkingsovereenkomst en komen overeen met de subsidiebedragen die zijn vastgesteld in de Subsidieregeling Natuurbeheer 2000, vanaf 1 januari 2007 Provinciale Subsidieregeling Natuurbeheer genaamd. Natuurmonumenten ontvangt als eigenaar van de gronden in het natuurgebied op basis van deze subsidieregeling subsidies. Natuurmonumenten is niet gehouden belanghebbende een vergoeding te betalen indien de overheidssubsidies met meer dan 50% worden gereduceerd.

In verband met de door haar verrichte beheeractiviteiten heeft belanghebbende geen omzetbelasting aan Natuurmonumenten in rekening gebracht en evenmin op aangifte voldaan. De Inspecteur meent dat zij dit ten onrechte achterwege heeft gelaten. Hij heeft dan ook, met dagtekening 21 december 2012, een naheffingsaanslag omzetbelasting over het jaar 2007 opgelegd ten bedrage van € 2.360. Voorts heeft hij, met dagtekening 12 april 2013, een teruggaaf omzetbelasting over het jaar 2012 verleend ten bedrage van € 3.086.

Belanghebbende heeft tegen de naheffingsaanslag en de teruggaafbeschikking bezwaar gemaakt. De Inspecteur is ten dele aan de bezwaren tegemoet gekomen en heeft de naheffingsaanslag verminderd tot € 1.652 en de teruggaaf nader vastgesteld op € 3.7942.

Belanghebbende heeft tegen de uitspraken op bezwaar beroep ingesteld bij de Rechtbank. In beroep is in geschil of belanghebbende met de door haar uitgevoerde beheeractiviteiten een voor de heffing van omzetbelasting belastbare prestatie verricht jegens Natuurmonumenten. De berekeningen van de naheffingsaanslag en de teruggaafbeschikking zijn niet in geschil.

Belanghebbende heeft tegen de uitspraak van de Rechtbank hoger beroep ingesteld bij het Hof.

In hoger beroep is eveneens in geschil of belanghebbende met de door haar uitgevoerde beheeractiviteiten een voor de heffing van omzetbelasting belastbare prestatie verricht jegens Natuurmonumenten.

Aan voormeld oordeel doet niet af dat, zoals belanghebbende in hoger beroep onweersproken heeft gesteld, de statutaire doelstellingen van Natuurmonumenten parallellen vertonen met de doelen van de “Subsidieregeling Natuurbeheer 2000”. De omstandigheid dat de doelstellingen van een subsidiegever overeenkomsten vertonen met de doelstellingen van de subsidie-ontvanger (Natuurmonumenten) kan op zichzelf niet tot het oordeel leiden dat personen die in opdracht van de subsidie-ontvanger werkzaamheden verrichten een prestatie verrichten aan de subsidiegever; daarvoor zijn in het bijzonder de rechtsbetrekkingen tussen partijen van belang. Een rechtsbetrekking tussen belanghebbende en de subsidiegever aangaande het onder 6.1 genoemde beheer, is gesteld noch gebleken. In het onderhavige geval maakt Natuurmonumenten gebruik van de prestaties van belanghebbende teneinde zichzelf in staat te stellen om aan door haar jegens derden aangegane verplichtingen te kunnen voldoen.

Uit de gebruiksovereenkomst volgt dat belanghebbende de in deze overeenkomst genoemde weidegronden, welke eigendom zijn van Natuurmonumenten, dient te beheren en dat zij blijkens onderdeel 4.5 van de overeenkomst bevoegd is “ten dienste van de beheersdoeleinden van de betreffende percelen grasland gras of hooi te winnen of deze met eigen vee te beweiden”. Het gebruik van de gronden vindt derhalve plaats in het kader van het beheer. De beperkende voorwaarden, met name ten aanzien van de bemesting, verminderen daarbij weliswaar de opbrengst van de gronden, doch nu deze gronden belanghebbende om niet ter beschikking worden gesteld, kan niet worden gezegd dat zij hierdoor schade ondervindt. Veeleer is de terbeschikkingstelling van de gronden te zien als een vergoeding voor de beheerprestaties van belanghebbende, naast de daarvoor in geld toegekende vergoeding. Het Hof verwerpt reeds daarom de stelling van belanghebbende dat de van Natuurmonumenten ontvangen vergoedingen dienen te worden aangemerkt als onbelaste (schade) vergoedingen voor een gemis aan inkomsten als gevolg van de beperkingen die zijn opgelegd voor het gebruik van de gronden.

Gelet op het vorenoverwogene is voor de omzetbelasting sprake van belastbare prestaties van belanghebbende aan Natuurmonumenten. Alsdan is tussen partijen niet in geschil dat de vergoeding voor die prestaties op de juiste wijze is vastgesteld.”

Het middel van belanghebbende valt uiteen in drie onderdelen.

In het eerste middelonderdeel klaagt belanghebbende over het oordeel van het Hof dat de terbeschikkingstelling van de gronden is te zien als een vergoeding voor de beheeractiviteiten van belanghebbende, naast de vergoeding in geld voor het beheer. Dat oordeel acht zij onbegrijpelijk. Belanghebbende meent dat de van Natuurmonumenten ontvangen vergoedingen geen vergoeding voor haar beheeractiviteiten zijn maar (onbelaste) schadevergoedingen voor een gemis aan inkomsten.

In het tweede middelonderdeel bestrijdt belanghebbende ’s Hofs oordeel dat Natuurmonumenten verbruikster is van de prestaties die belanghebbende aan haar verricht. Belanghebbende voert aan dat geen sprake is van individueel verbruik door Natuurmonumenten. De activiteiten van belanghebbende komen volgens haar de natuur en het landschap, en dus de samenleving, ten goede.

Belanghebbende komt in het derde middelonderdeel op tegen het oordeel van het Hof dat de omstandigheid dat de doelstellingen van de subsidiegever (de Provincie) overeenkomsten vertonen met de doelstellingen van de subsidieontvanger (Natuurmonumenten) op zichzelf niet tot het oordeel leidt dat personen die in opdracht van de subsidieontvanger werkzaamheden verrichten een prestatie verrichten aan de subsidiegever en dat daarvoor in het bijzonder de rechtsbetrekkingen tussen partijen van belang zijn. Belanghebbende stelt dat niet moet worden beoordeeld of een rechtsbetrekking bestaat tussen de Provincie en belanghebbende. Naar haar mening moet worden gekeken naar de feitelijke situatie, en die is – zo betoogt zij – dat Natuurmonumenten niet meer doet dan het doorgeven van de subsidie die zij van de Provincie ontvangt.

De Staatssecretaris heeft een verweerschrift ingediend, waarin hij de standpunten van belanghebbende weerspreekt en concludeert dat het ingestelde beroep niet tot cassatie kan leiden.

In deze conclusie staat de vraag centraal of belanghebbende een belastbare handeling verricht jegens Natuurmonumenten.

Belanghebbende meent dat zij – met de beheeractiviteiten die zij op de gronden van Natuurmonumenten uitoefent – geen belastbare handeling verricht jegens Natuurmonumenten. Zij gaat daarbij in feite voor twee ankers liggen. Enerzijds betoogt zij dat geen sprake is van een belastbare handeling omdat sprake is van een schadevergoeding (de vergoeding strekt ter compensatie van door haar geleden schade, zijnde inkomensderving; het eerste middelonderdeel), anderzijds voert zij aan dat de vergoeding een subsidie is omdat haar diensten niet in het belang van Natuurmonumenten zijn verricht maar in het algemeen belang (het tweede en derde middelonderdeel).

Voor toepassing van de omzetbelasting wordt een ‘schadevergoeding’ onderscheiden van een ‘subsidie’. Schadevergoedingen worden verstrekt om schade te bekostigen die voortkomt uit wanprestatie of onrechtmatige (overheids)daad.3 In het geval van een schadevergoeding wordt een vergoeding betaald ter dekking van geleden schade zodat een rechtstreeks verband tussen de vergoeding en enige prestatie ontbreekt. In het geval van een subsidie vindt geen btw-relevante prestatie plaats, omdat de prestatie waarvoor de subsidieontvanger subsidie ontvangt niet wordt verbruikt. De prestatie levert noch de subsidieverstrekker noch identificeerbare andere personen een voordeel op waarvoor zij als verbruikers van de prestatie kunnen worden beschouwd. Hoewel schadevergoeding en subsidie niet vereenzelvigd kunnen worden, leidt toepassing van de leerstukken tot hetzelfde resultaat. Van een belastbare handeling is geen sprake, zodat heffing van omzetbelasting achterwege blijft.

De Europese btw is een algemene verbruiksbelasting op goederen en diensten. Die belasting heeft ten doel alle consumptie van een particulier en daarmee gelijkgestelde personen te belasten. Het toepassingsbereik van de btw wordt beperkt door haar karakter. Vooral bij subsidies is het van belang dit rechtskarakter van de btw voor ogen te houden. Beoordeeld moet worden of sprake is van verbruik in de zin van het Unierechtelijke btw-stelsel.

In de Btw-richtlijn zijn geen specifieke bepalingen opgenomen om te bepalen of schadevergoedingen of subsidies belastbaar zijn. Daarom zal te rade moeten worden gegaan bij de algemene bepaling over belastbare handelingen in de Btw-richtlijn, artikel 2.

Heffing van btw komt dus pas aan de orde als de ontvanger van een geldbedrag handelt in de hoedanigheid van btw-ondernemer en als zodanig onder bezwarende titel een dienst verricht. Diensten die niet onder bezwarende titel worden verricht, zijn niet belastbaar en blijven dus buiten het toepassingsbereik van de btw.

Volgens vaste rechtspraak van het HvJ wordt een dienst enkel ‘onder bezwarende titel’ verricht en is dus enkel belastbaar, wanneer tussen de verrichter en ontvanger van de dienst een rechtsbetrekking bestaat waarbij over en weer prestaties worden uitgewisseld, en de door de dienstverrichter ontvangen vergoeding de werkelijke tegenwaarde vormt voor de aan de ontvanger verleende dienst. Aan het element bezwarende titel ligt dus het ‘voort-wat-hoort-wat’ principe ten grondslag: tussen degene die presteert en degene die betaalt moet een vergoeding zijn bedongen.4 Er moet een rechtstreeks verband bestaan tussen de verrichte dienst en de ontvangen tegenwaarde.

Belanghebbende komt met het derde middelonderdeel op tegen het oordeel van het Hof dat de omstandigheid dat de doelstellingen van een subsidiegever (de Provincie) overeenkomsten vertonen met de doelstellingen van de subsidieontvanger (Natuurmonumenten) op zichzelf niet tot het oordeel kan leiden dat personen die in opdracht van de subsidieontvanger werkzaamheden verrichten een prestatie verrichten aan de subsidiegever, maar dat daarvoor in het bijzonder de rechtsbetrekkingen tussen partijen van belang zijn. Als ik belanghebbende goed begrijp, stelt zij dat zij geen prestatie verricht aan Natuurmonumenten maar aan de Provincie. In dit kader acht zij niet van belang dat tussen haarzelf en de Provincie geen rechtsbetrekking bestaat.

Zoals ik punt 5.11 van deze conclusie heb opgemerkt en onder meer volgt uit punt 14 van het in punt 5.14 van deze conclusie opgenomen arrest Tolsma, is voor de beoordeling van de vraag of (en aan wie) een prestatie wordt verricht wel degelijk van belang te bepalen of (en tussen welke partijen) een rechtsbetrekking bestaat waarbij over en weer prestaties worden uitgewisseld.

Het Hof heeft – mijns inziens voorts terecht – uit de gebruiksovereenkomst afgeleid dat belanghebbende zich jegens Natuurmonumenten heeft verplicht beheeractiviteiten te verrichten. De Provincie is geen partij bij die gebruiksovereenkomst. De Provincie kan nakoming van de beheeractiviteiten dan ook niet afdwingen.

Naar het oordeel van het Hof is gesteld noch gebleken dat tussen belanghebbende en de Provincie een rechtsbetrekking bestaat aangaande de beheeractiviteiten. Dit oordeel is mijns inziens niet onbegrijpelijk. Bij de stukken van het geding heb ik geen overeenkomst of ander stuk aangetroffen ingevolge welke belanghebbende aanspraak kan maken op enige financiële vergoeding van de Provincie.

Gelet op het bovenstaande faalt het derde middelonderdeel.

Reeds bij de totstandkoming van de Zesde richtlijn heeft de Europese Commissie (Commissie) zich gebogen over de btw-aspecten van subsidies. De Commissie heeft toen overwogen een uitputtende lijst op te stellen van subsidies die aan de btw zijn onderworpen. Uiteindelijk is dit idee verworpen, omdat het te veel complicaties met zich zou brengen. De Commissie heeft wel benadrukt dat zogenaamde prijssubsidies tot de maatstaf van heffing behoren. Het gaat dan om bedragen die de tegenprestatie (of een element van de tegenprestatie) vormen voor een te verrichten prestatie en door een derde aan de leverancier of dienstverrichter worden betaald.10

Het HvJ heeft ook een aantal arresten gewezen inzake prijssubsidies. Voor rechtspraak van het HvJ inzake deze vorm van subsidies verwijs ik naar de zaken Office des Produits Wallons13, Keeping Newcastle Warm14 en Commissie tegen Italië15. Van een prijssubsidie is zoals gezegd sprake indien de vergoeding voor de te verrichten diensten (deels) wordt betaald door een derde partij. Hiervan is in de onderhavige zaak geen sprake.

Blijkens het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen van 29 februari 1996 (Mohr), zaak C-215/94, Jurisprudentie 1996, I-959, eveneens te kennen uit BNB 1997/32, houdt het stelsel van belasting op toegevoegde waarde in dat sprake dient te zijn van verbruik in de zin van dit stelsel, en zijn verbintenissen die de bevoegde nationale autoriteiten geen voordeel opleveren geen diensten in de zin van artikel 6, lid 1, van de Zesde Richtlijn. De feiten laten geen andere conclusie toe dan dat in het onderhavige geval geen sprake is van vorenbedoeld verbruik en dat de door belanghebbende verrichte prestaties werkzaamheden van belanghebbende ten eigen behoeve zijn, die noch de stichting noch daarmee de nationale autoriteiten een voordeel hebben opgeleverd. De onderwerpelijke prestaties vormen derhalve niet een dienst in de zin van de Zesde Richtlijn en daarmee ook geen dienst in de zin van de Wet.”

In de hiervoor genoemde arresten overweegt de Hoge Raad steeds dat de vergoeding wordt betaald voor eigen activiteiten van de subsidieontvanger. De prestaties worden dan verricht ‘ten eigen behoeve’, waardoor die activiteit de subsidiegever geen voordeel oplevert. Er is dan geen sprake van een dienst die de ontvanger aan de subsidiegever verricht, maar van eigen werkzaamheden. Dit voordeelcriterium komt, zo lijkt mij, overeen met het criterium dat uit de HvJ-rechtspraak voortvloeit: het ge- of verbruikscriterium.

In de onderhavige zaak kan zonder meer een aspect van algemeen belang worden onderkend in de ontwikkeling en ter beschikkingstelling van het medicijn. Het lijkt mij evenwel dat dit algemene belang wordt overschaduwd door het individuele belang van de Staat. Het algemeen belang (de volksgezondheid) is er weliswaar bij gebaat dat er een medicijn tegen antrax beschikbaar is, maar de Staat heeft ook individueel belang bij de voordelen die zij voor zichzelf bij de Overeenkomst heeft bedongen (en die uit de preferred buyer positie voortvloeien). Daarbij zij opgemerkt dat uit de gedingstukken valt af te leiden dat belanghebbende geen medicijn tegen antrax is gaan ontwikkelen op verzoek van enige overheidsinstelling, maar dat deze ontwikkeling reeds in gang was gezet en ook past binnen belanghebbendes doelstellingen (de ontwikkeling, productie en commercialisering van biotechnische producten).”

In dit verband noem ik tenslotte nog het reeds in punt 5.19 van deze conclusie genoemde arrest HR BNB 2015/143.

Belanghebbende komt op tegen het oordeel van het Hof dat Natuurmonumenten de verbruikster is van de beheeractiviteiten van belanghebbende. Het Hof heeft aan zijn oordeel ten grondslag gelegd dat de door belanghebbende uit te voeren beheeractiviteiten de wezenlijke belangen van de particuliere grondeigenaar Natuurmonumenten dienen, welke rechtstreeks voortvloeien uit haar (statutaire) doelstellingen.

Volgens de rechtspraak van het HvJ en de Hoge Raad is, bij het beoordelen van de vraag of sprake is van verbruik, van belang of de werkzaamheden van de subsidieontvanger een voordeel opleveren voor een identificeerbare verbruiker. Daarvan is geen sprake indien de subsidieverstrekker in het algemeen belang handelt of de subsidieontvanger de werkzaamheden waarvoor hij de subsidie ontvangt ten eigen behoeve verricht.

Belanghebbende betoogt dat Natuurmonumenten in het algemeen belang handelt, te weten het belang van de samenleving bij natuur en landschap.

Zij betoogt niet dat zij de werkzaamheden waarvoor zij de beheervergoeding ontvangt ten eigen behoeve verricht. De ter zake gewezen arresten, waaronder het door belanghebbende genoemde arrest HR BNB 1999/50, missen om die reden te dezen toepassing.

Het algemeen belang en het belang van de subsidieverstrekker zijn communicerende vaten. Indien de subsidieverstrekker met het verstrekken van de subsidie in het algemeen belang handelt, leveren de activiteiten geen voordeel op voor de subsidieverstrekker. Dit is van belang om in gedachten te houden, nu de prestatie de subsidieverstrekker altijd in enige mate zal baten. Het algemeen belang is immers het belang van iedereen, waartoe ook de subsidieverstrekker hoort. Het omgekeerde is ook het geval. Het feit dat het algemeen belang van een prestatie profiteert, betekent niet reeds dat geen sprake kan zijn van verbruik (vgl. HR BNB 2015/143).21

Het Hof heeft geoordeeld dat in onderdeel 7.1 van de gebruiksovereenkomst tot uitdrukking is gebracht dat de door belanghebbende uit te voeren beheeractiviteiten de wezenlijke belangen van de particuliere grondeigenaar Natuurmonumenten dienen, welke rechtstreeks voortvloeien uit haar (statutaire) doelstellingen. Dit brengt mee dat de beheeractiviteiten een concreet voordeel opleveren voor Natuurmonumenten, namelijk een goed beheer van haar gronden en dat duidt op verbruik aan de zijde van Natuurmonumenten.

Dit verbruik van Natuurmonumenten moet worden afgezet tegen het collectieve ‘algemeen’ belang; een grote groep van niet aanwijsbare gebruikers.22 Belanghebbende omschrijft het algemeen belang bij haar activiteiten als: het belang van de samenleving bij natuur en landschap. Ik zie niet in dat dat algemene belang dermate wordt gediend met de beheeractiviteiten van belanghebbende dat het individuele belang van Natuurmonumenten bij deze activiteiten (goed beheer van haar grond) wordt overschaduwd. Het Hof heeft mijns inziens dan ook tot het oordeel kunnen komen dat Natuurmonumenten de verbruikster is van de prestaties die belanghebbende aan haar verricht.

Het tweede middelonderdeel kan daarom evenmin slagen.

Rest de vraag of de beheervergoeding die belanghebbende van Natuurmonumenten ontvangt, kan worden aangemerkt als een schadevergoeding.

Belanghebbende betoogt dat de vergoedingen voor natuur- en landschapsbeheer schadevergoedingen zijn, omdat deze zijn gebaseerd op inkomensderving en verrichte arbeid.

De zaak Société Thermale24 en de gevoegde zaken Air France en Hop!-Brit Air SAS25 (hierna: Air France) geven handvatten voor het beantwoorden van de vraag of een (schade)vergoeding de daadwerkelijke tegenprestatie vormt voor een individualiseerbare dienst.

De zaak Air France bracht veel pennen in beweging.26 Auteurs vragen zich met name af of het arrest Société Thermale door dit arrest is achterhaald. In beide zaken wordt een voorschot betaald maar het HvJ komt bij Air France, in tegenstelling tot Société Thermale, tot het oordeel dat geen sprake is van een onbelaste schadevergoeding. Hoewel de zaken op het eerste gezicht gelijkenis vertonen, zijn de verschillen mijns inziens dermate groot dat een andere uitkomst gerechtvaardigd is. Zo sluit Société Thermale facultatieve voorschotovereenkomsten, bedragen de voorschotten slechts een deel van de prijs van de overnachting en lijdt Société Thermale daadwerkelijk schade. Tussen de rechtsregel die het HvJ formuleert lijkt in beide zaken geen verschil te zitten: er is slechts sprake van een schadevergoeding indien de vergoeding niet in rechtstreeks verband staat met een prestatie maar dient ter compensatie van geleden schade.

De Hoge Raad heeft ook een aantal arresten gewezen waarin de schadevergoedingsproblematiek speelt. Zo is in HR BNB 1992/18327 een boekenclub geen omzetbelasting verschuldigd over de aanmaningskosten die aan leden die niet tijdig betalen in rekening is gebracht. Naar het oordeel van de Hoge Raad worden deze aanmaningskosten niet ter zake van de levering van een boek in rekening gebracht doch ter vergoeding van de extra kosten die belanghebbende als schuldeiser moet maken teneinde haar vordering te innen. De videotheek in HR BNB 1995/18128 daarentegen moet wel omzetbelasting voldoen over de bedragen die hij als boete in rekening brengt: die boete is namelijk even hoog als de dagverhuurprijs van de videoband vermenigvuldigd met het aantal dagen dat de band te laat wordt teruggebracht.

Belanghebbende betrekt de stelling dat de vergoeding die zij van Natuurmonumenten ontvangt een schadevergoeding is die niet aan de heffing van btw is onderworpen. Het andersluidende oordeel van het Hof is haars inziens onbegrijpelijk.

Uit de rechtspraak van het HvJ en de Hoge Raad leid ik af dat voor de beantwoording van de vraag of een vergoeding een schadevergoeding is, van belang is uit te sluiten dat de vergoeding kan worden aangemerkt als een tegenprestatie voor een individualiseerbare dienst. Voorts is van belang dat de ontvanger van de vergoeding daadwerkelijk schade lijdt.

Belanghebbende heeft zich verplicht beheeractiviteiten te verrichten. Natuurmonumenten heeft zich op haar beurt verplicht belanghebbende een vergoeding te betalen, zijnde een financiële vergoeding per hectare grond en het mogen gebruiken van de gronden waarvan Natuurmonumenten eigenaar is. De vergoeding wordt ter zake van de beheeractiviteiten betaald, hetgeen – zoals ook volgt uit de hofuitspraak – is vastgelegd in de tussen partijen gesloten gebruiksovereenkomst. Gelet daarop heeft het Hof in mijn visie terecht geoordeeld dat de beheeractiviteiten moeten worden aangemerkt als een individualiseerbare dienst waarvoor Natuurmonumenten de vergoeding betaalt. Het vereiste rechtstreekse verband tussen de vergoeding en de beheeractiviteiten is aanwezig.

Reeds hierom kan geen sprake zijn van een schadevergoeding die niet aan de heffing van btw is onderworpen.

Wat betreft de vermeende schade van belanghebbende merk ik nog het volgende op. Belanghebbende stelt dat zij inkomsten misloopt, omdat zij ook meer rendabele grond had kunnen pachten. Zij verwijst in verband hiermee naar de antwoordbrief van de staatssecretaris van Economische Zaken van 8 september 2015.29 Het feit dat belanghebbende iets anders met haar tijd had kunnen doen, rechtvaardigt mijns inziens niet de conclusie dat zij schade (uit wanprestatie of onrechtmatige daad) lijdt.

Gelet op het voorgaande, kan ook het eerste middeloordeel niet slagen.

Belanghebbende heeft overigens ook niet onderbouwd wat de omvang van de gederfde inkomsten zijn; zij heeft niet aangegeven welke activiteiten zij had kunnen verrichten en welke vergoeding dit zou hebben opgeleverd.