Uitspraken

Deze zaak draait in cassatie uitsluitend nog om de vraag of de verjaring van de rechtsvordering ter bescherming van [eiser]’ vordering tot schadevergoeding jegens [verweerster] rechtsgeldig is gestuit door erkenning als bedoeld in art. 3:318 BW. Deze bepaling luidt:

Aan de erkenning door de schuldenaar als zodanig worden geen formele eisen gesteld. Dat betekent dat de erkenning uitdrukkelijk – schriftelijk of mondeling – kan geschieden, maar noodzakelijk is dit niet. Elke handeling of gedraging waaruit kan worden afgeleid dat de schuldenaar het recht van degene tegen wie de verjaring loopt (de schuldeiser) erkent, stuit de verjaring.5 De vraag of sprake is van stilzwijgende erkenning hangt af van de omstandigheden van het geval.6 Het oordeel of sprake is van erkenning is daarmee slechts beperkt toetsbaar in cassatie.7 Zoals mijn ambtgenoot Valk heeft toegelicht, moet de ratio voor erkenning als stuitingsgrond onder meer worden gezocht in bescherming van de schuldeiser in het aan het gedrag van de schuldenaar te ontlenen vertrouwen dat de schuldenaar zich van de aanspraak van de schuldeiser bewust is en wel zonder het bestaan van die aanspraak ter discussie te stellen, welk vertrouwen de schuldeiser ertoe bracht een stuitingshandeling voorlopig achterwege te laten. In dat licht zal voor de kwalificatie van een bepaald handelen als erkenning met name bepalend zijn hetgeen de schuldeiser, gelet op de omstandigheden van het geval, redelijkerwijs mocht begrijpen en verwachten omtrent de bewustheid van de schuldenaar.8 Daarbij mag niet uit het oog worden verloren dat een (te) ruime opvatting van het begrip erkenning onvoldoende recht kan doen aan de op bescherming van de schuldenaar gerichte strekking van de verjaring.9 Daarom zal als uitgangspunt hebben te gelden dat niet te snel mag worden aangenomen dat een schuldenaar het recht van de schuldeiser heeft erkend.10

Uit de rechtspraak11 blijkt onder meer dat (een aanbod tot12) het doen van een betaling kan kwalificeren als erkenning in de zin van art. 3:318 BW. Of en in hoeverre dat het geval is, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval.13 Zo houdt, behoudens bijzondere omstandigheden, het verrichten van regelmatige betalingen geen erkenning in van de verschuldigdheid van andere bedragen dan de reeds betaalde14 en kan de enkele betaling van een krachtens rechterlijke uitspraak maandelijks verschuldigd geworden alimentatiebedrag, behoudens bijzondere omstandigheden, niet worden aangemerkt als erkenning van enig ander bedrag dan in feite betaald wordt.15 Betalingen door de schuldenaar verricht ter uitvoering van c.q. na het overeenkomen van een betalingsregeling of aflossingsschema kunnen wel telkens een erkenning van de schuld opleveren.16

Ook voorschotbetalingen zullen onder omstandigheden kunnen kwalificeren als erkenningshandelingen, bijvoorbeeld wanneer daaraan correspondentie tussen partijen over een hoger bedrag vooraf is gegaan of als de voorschotbetalingen zijn gedaan met het oog op een totale schikking bestaande uit een hoger bedrag dan de al betaalde voorschotbedragen. Voorschotbetalingen die worden gedaan in het kader van een poging van (de verzekeraar van) de schuldenaar om een schikking te bereiken zijn géén daden van erkenning als jegens de schuldeiser eerder het standpunt is ingenomen dat aansprakelijkheid niet kan worden aangenomen en bij de aankondiging van het voorschot is vermeld dat betaling geschiedt onder algemene titel, zonder erkenning van enige schade.17 Omgekeerd kunnen voorschotbetalingen waaraan een expliciete erkenning van aansprakelijkheid vooraf is gegaan, wel daden van erkenning opleveren.18

De erkenning kan inhouden dat de schuldenaar gehouden is tot een schadevergoeding waarvan de hoogte nog nader door partijen zal worden vastgesteld en stuit dan de verjaring van de desbetreffende rechtsvordering, ook voor het geval ter zake van de vaststelling van de omvang van de schadevergoeding uiteindelijk geen overeenstemming wordt bereikt.19

In feitelijke instanties is door partijen in deze zaak ook nog een beroep gedaan op HR 27 april 1984, ECLI:NL:HR:1984:AG4799, NJ 1984/789, m.nt. WHH. Dit arrest betrof echter niet de erkenning als stuitingshandeling (art. 3:318 BW, art. 2019 (oud) BW) maar de buitengerechtelijke erkentenis in de bewijsrechtelijke zin van art. 1960 (oud) BW. Het ging om de vraag of door erkenning als ten processe vaststaand moest worden aangenomen dat eiseres tot cassatie aansprakelijk was voor het aan verweerder overkomen ongeval. Uw Raad overwoog:

In het eveneens door partijen genoemde arrest van 10 januari 1992, ECLI:NL:HR:1992:ZC04740, NJ 1992/606, m.nt. MMM ging het om de vraag of een ‘erkenning’ als hiervoor bedoeld – in de woorden van A-G Asser: een aan de vaststellingsovereenkomst verwante rechtshandeling – kan geschieden door een derde, in casu de verzekeraar. In aansluiting op voornoemd arrest overwoog Uw Raad (rov. 3.4):

Hieruit lijkt te volgen dat ‘erkenning’ in de hier bedoelde zin kwalificeert als een eenzijdig gerichte rechtshandeling waarop de vertrouwensleer van toepassing is en die door een vertegenwoordiger kan worden verricht.

Dat brengt mij bij het vraagstuk van erkenning door een derde als stuitingshandeling in de zin van art. 3:318 BW.

De erkenning op de voet van art. 3:318 BW moet plaatsvinden jegens de rechthebbende tegen wie de verjaring loopt.20 Voorts moet zij in beginsel uitgaan van de schuldenaar zelf. Uit de rechtspraak van Uw Raad blijkt echter dat erkenning in de zin van art. 3:318 BW ook kan plaatsvinden door een derde, bijvoorbeeld een verzekeraar.

Deze overweging kon de vraag doen rijzen of erkenning op de voet van art. 3:318 BW kan worden gekwalificeerd als een rechtshandeling, waarop dan tevens het vertegenwoordigingsleerstuk – inclusief de problematiek van bescherming tegen schijnvertegenwoordiging (art. 3:61 lid 2 BW) – van toepassing is.21

De vraag naar erkenning door een derde kwam andermaal aan de orde in het arrest van Uw Raad van 21 april 2017, ECLI:NL:HR:2017:755, NJ 2017/194. Het hof had geoordeeld dat de debiteur (Special Sports Amstelveen) de vordering van de crediteur (Pellikaan) op haar had erkend door een derde (Power Plate International) aan het verzoek tot levering van drie power plates te laten voldoen ter nakoming van de verplichtingen van Special Sports Amstelveen jegens Pellikaan uit een overeenkomst van 14 juli, en dat deze erkenning de lopende verjaring had gestuit. Uw Raad overwoog:

In de verzekeringspraktijk wordt door verzekeraars veelal een zogenaamde schaderegelingsclausule opgenomen in de polisvoorwaarden van een aansprakelijkheidsverzekering. Over het algemeen wordt een schaderegelingsclausule opgevat als een contractuele vertegenwoordigingsbevoegdheid (volmacht) van de verzekeraar om namens en voor rekening van de verzekerde-schuldenaar de aanspraak van de schuldeiser te behandelen, de schade vast te stellen en deze te regelen. Deze contractuele vertegenwoordigingsbevoegdheid impliceert een gebondenheid van de schuldenaar-verzekerde tegenover de schuldeiser ter zake van de door de verzekeraar binnen de grenzen van de dekking gedane verklaringen en gedragingen omtrent de aansprakelijkheid.23 Een dergelijke schaderegelingsclausule kan dan ook de grondslag vormen voor toerekening van een erkenning van aansprakelijkheid door de verzekeraar aan de schuldenaar.

Indien de verzekerde zijn verzekeraar niet (stilzwijgend) de bevoegdheid heeft verleend om hem jegens de gelaedeerde te vertegenwoordigen, zal hij aan stuitingshandelingen van de verzekeraar gebonden kunnen zijn op grond van (analoge) toepassing van art. 3:61 lid 2 BW.

Krachtens deze bepaling geniet de derde (in casu: de schuldeiser) bescherming tegen het ontbreken van vertegenwoordigingsbevoegdheid van de handelende (in casu: de verzekeraar) indien hij op grond van een verklaring of gedraging van de pseudo-principaal (in casu: de verzekerde) gerechtvaardigd heeft vertrouwd op het bestaan van toereikende vertegenwoordigingsbevoegdheid. Dit zogenoemde ‘toedoen’ van de pseudo-principaal kan zijn gelegen in het laten voortbestaan van een bepaalde situatie24 of een andersoortig niet-doen (nalaten).25 De schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid kan berusten op feiten en omstandigheden die zich hebben voorgedaan na de totstandkoming van de betrokken rechtshandeling.26

Volgens vaste rechtspraak van Uw Raad kan echter naast dit zogenoemde ‘toedoen’-beginsel ook het ‘risico’-beginsel een rol spelen. Recentelijk is dit als volgt verwoord en genuanceerd:

Met toepassing van bovenstaande uitgangspunten is in het hiervoor (2.11) genoemde arrest van 13 december 2002 geoordeeld dat het verzoek van de schuldenaar-verzekerde aan de schuldeiser om de aansprakelijkheid in overleg met de verzekeraar af te wikkelen, gevolgd door het daadwerkelijk overlaten van de afhandeling aan de verzekeraar, meebracht dat de schuldeiser in redelijkheid de verzekeraar als vertegenwoordiger te dier zake mocht aanmerken.28 Uit onderzoek naar lagere rechtspraak blijkt dat de (schijn)bevoegdheid van de verzekeraar om, in het kader van verjaring en stuiting daarvan, namens de schuldenaar verklaringen in ontvangst te nemen en/of verklaringen te doen, spoedig wordt aangenomen als vaststaat dat de schuldenaar jegens de schuldeiser heeft verklaard de aansprakelijkstelling te hebben doorgezonden of te zullen doorzenden naar de verzekeraar, dan wel niets heeft verklaard maar wel vaststaat dat de aansprakelijkstelling door de schuldenaar is doorgezonden naar de verzekeraar.29 Incidenteel wordt daarbij mede gewicht toegekend aan het nalaten om, ná de verklaring jegens de schuldeiser dat de aansprakelijkstelling zal worden doorgezonden, te verduidelijken dat geen bindende afspraken met de verzekeraar kunnen worden gemaakt bij de afwikkeling van de aansprakelijkheid.30 Ten slotte blijkt uit deze rechtspraak dat er belang wordt gehecht aan de omstandigheid dat de gang van zaken waarbij aansprakelijkheidsverzekeraars schadeclaims afhandelen zonder dat de schuldenaar zelf daarbij nog betrokken is, gebruikelijk is.31

Toegespitst op stuitingskwesties als de onderhavige brengt de (recente) rechtspraak van Uw Raad mee, samengevat, dat voor toerekening van als erkenning in de zin van art. 3:318 BW aan te merken handelingen van de verzekeraar aan de verzekerde vereist is: hetzij dat sprake is van (al dan niet stilzwijgend verleende) vertegenwoordigingsbevoegdheid van de verzekeraar, hetzij dat de schuldeiser zijn gerechtvaardigd vertrouwen op de vertegenwoordigingsbevoegdheid van de verzekeraar kan baseren op feiten en omstandigheden die (i) de verzekerde betreffen en (ii) rechtvaardiging kunnen bieden voor toedeling van het risico van de onbevoegde vertegenwoordiging aan die verzekerde. De verzekerde moet dus bij die feiten en omstandigheden ‘betrokken’ zijn, en wel op zodanige wijze dat toerekening van de onbevoegd verrichte stuitingshandeling aan hem gerechtvaardigd is. Het kan niet zo zijn dat hij gebonden wordt aan een erkenning waaraan hij part noch deel heeft gehad.

Het middel bestaat uit zeven onderdelen (I.1 tot en met I.7). Met uitzondering van het laatste onderdeel zijn alle onderdelen gericht tegen rov. 6.12 vanaf “[eiser] heeft onvoldoende onderbouwd...” (3e volzin) en tegen rov. 6.14 (geheel). De bestreden overwegingen zijn hiervoor (onder 1.6) onderstreept aangehaald. Met het oog op de leesbaarheid citeer ik de bestreden passages hier nog een keer afzonderlijk:

Ten slotte volgt het hof [eiser] niet in zijn betoog bij grief 1 dat uit de betalingen van Bovemij aan [eiser] blijkt dat Bovemij namens [verweerster] de aansprakelijkheid heeft erkend, zodat bij iedere betaling de verjaring is gestuit. De verrichte betalingen betreffen voorschotbetalingen in het kader van de schadeafwikkeling door een verzekeraar. Mede gelet op hetgeen hiervoor in rov. 6.10 tot en met 6.13 is overwogen, valt zonder nadere toelichting, die ontbreekt, niet in te zien dat [eiser] deze betalingen steeds mocht beschouwen als een (nieuwe) erkenning van de aansprakelijkheid (namens [verweerster]). Dit geldt ook indien dit bezien wordt in het licht van de erkenning van de aansprakelijkheid door Bovemij namens [verweerster] op 8 november 2001.”

Dit brengt mee dat in cassatie onbestreden zijn:

- de vaststelling van de stellingen van [eiser] in het kader van grief I en de producties waarnaar hij in dat verband verwijst (rov. 6.11);

- de vooropstelling dat voor erkenning van aansprakelijkheid in de zin van art. 3:318 BW geldt dat die in beginsel wordt gedaan door de debiteur, en dat een uitzondering op zijn plaats kan zijn als de crediteur, in casu [eiser], een ander, bijvoorbeeld een verzekeraar, mag beschouwen als vertegenwoordiger van de debiteur bij de beoordeling en beslissing van zijn aansprakelijkheid (rov. 6.12, 1e en 2e volzin);

- het voorbijgaan aan de stelling dat [betrokkene 1] mondeling aan [eiser] te kennen heeft gegeven dat de verdere afhandeling van de onderhavige zaak aan Bovemij zou worden overgelaten en dat hij geen enkele inbreng hierin had (rov. 6.13);

- de vaststelling dat de producties waarop [eiser] zich beroept de schadeafwikkeling en niet de aansprakelijkheid betreffen (rov. 6.13); alsmede

- de vaststelling dat na de erkenning van de aansprakelijkheid op 8 november 2001 Bovemij en Cunningham zich slechts bezig hielden met de schadeafwikkeling (rov. 6.17).

Het cassatiemiddel kan worden onderverdeeld in klachten over (i) het oordeel van het hof dat de verzekeraar en de schadeafwikkelaar niet als vertegenwoordigers van [verweerster] zijn aan te merken, en (ii) het (vermeende) oordeel van het hof dat verklaringen en gedragingen van de verzekeraar en de schadeafwikkelaar niet kunnen worden aangemerkt als erkenningen. Hieronder zullen de klachten aldus gegroepeerd worden behandeld.

De klachten in de onderdelen I.1 tot en met I.5 bestrijden vanuit verschillende invalshoeken het oordeel van het hof dat [eiser] onvoldoende heeft onderbouwd dat hij Bovemij en/of Cunningham bij het doen van hun in rov. 6.11 genoemde schriftelijke uitlatingen en bij het doen van voorschotbetalingen mocht beschouwen als vertegenwoordigers van [verweerster] bij de beoordeling en beslissing van zijn aansprakelijkheid (rov. 6.12 en 6.14).

Wat de laatstgenoemde klacht betreft, valt in de eerste plaats op te merken dat de stellingen waarnaar subonderdeel I.5.1 (voetnoten 20-22) verwijst (te weten Mvg, nrs. 4.1.3.1 en 4.1.3.2) niet zijn gebezigd ter onderbouwing van de stelling dat de gestelde daden van erkenning aan [verweerster] moeten worden toegerekend, maar van de stelling dat de uitingen van Bovemij en Cunningham (correspondentie en betalingen), mede in het licht van de eerdere erkenning van aansprakelijkheid, kwalificeren als daden van erkenning. Het thema toerekening kwam pas aan de orde in Mvg nr. 4.1.5.

Ten betoge dat de als daden van erkenning ex art. 3:318 BW aan te merken uitingen en handelingen van Cunningham en Bovemij aan [verweerster] moeten worden toegerekend (die van Cunningham via toerekening aan Bovemij33) heeft [eiser] aangevoerd dat:

( a) [verweerster] de afwikkeling van de schade aan Bovemij heeft overgelaten (waarbij hij heeft verwezen naar HR 13 december 2002, NJ 2003/212)34,

( b) Bovemij de aansprakelijkheid namens [verweerster] heeft erkend35, en

( c) de oud-directeur van [verweerster] mondeling aan [eiser] te kennen heeft gegeven dat de verdere afhandeling van de zaak aan Bovemij zou worden overgelaten en dat hij geen enkele inbreng hierin had.36

Het hof heeft, overeenkomstig voormelde stelling (a) en in cassatie onbestreden, onderzocht of [eiser] Bovemij ook in het ‘vervolgtraject’37 mocht aanmerken als degene aan wie [verweerster] (in de bewoordingen van het arrest van 13 december 2002, NJ 2003/212) ‘de beoordeling en beslissing omtrent zijn aansprakelijkheid heeft overgelaten’ (rov. 6.12). Daarbij heeft het hof – eveneens in cassatie onbestreden – de daartoe aangevoerde stelling (c) dat [verweerster] aan [eiser] zou hebben meegedeeld de zaak geheel aan Bovemij te zullen overlaten, verworpen (rov. 6.13). De resterende aangevoerde omstandigheid (b) dat Bovemij eerder namens [verweerster] aansprakelijkheid had erkend, heeft het hof noch op zichzelf beschouwd (rov. 6.12) noch in samenhang met de daarop voortbouwende uitingen van Cunningham en Bovemij bezien (rov. 6.14, slot) gekwalificeerd als een omstandigheid die toerekening aan [verweerster] rechtvaardigt. Hieruit volgt dat het hof alle (wel) aangevoerde stellingen van [eiser] op het punt van de gestelde toerekening heeft behandeld.

Uit het voorgaande volgt dat onderdeel I.5 faalt.

Het oordeel van het hof geeft ook geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting omtrent het leerstuk van (schijn)vertegenwoordiging waarnaar wordt verwezen in het arrest van 13 2002 en zoals dat is neergelegd in art. 3:61 lid 2 BW en de daaraan in rechtspraak en literatuur gegeven uitwerking. Zoals hiervoor uiteengezet (2.15 e.v.), dient het eventueel te beschermen vertrouwen van [eiser] op vertegenwoordigingsbevoegdheid van Bovemij in het ‘vervolgtraject’ te kunnen worden geënt op aangedragen feiten en omstandigheden die [verweerster] betreffen en die rechtvaardigen dat [verweerster] in haar verhouding tot [eiser] het risico van de onbevoegde vertegenwoordiging draagt. Het hof heeft kennelijk en niet onbegrijpelijk geoordeeld dat de door [eiser] aangevoerde omstandigheid dat Bovemij op 8 november 2001 namens [verweerster] aansprakelijkheid heeft erkend – zonder dat tevens vast is komen te staan dat [verweerster] daarbij op enigerlei wijze betrokken is geweest –, niet als een dergelijke [verweerster] betreffende omstandigheid kan worden aangemerkt. A fortiori is geen ruimte voor toerekening van op die erkenning van aansprakelijkheid voortbouwende handelingen van Bovemij en Cunningham in het kader van – zoals onbestreden is vastgesteld – de schadeafwikkeling.

Eerst in cassatie wijst [eiser] op een omstandigheid die mogelijk [verweerster] zou kunnen betreffen, namelijk het ‘laten voorbestaan’ van de situatie dat Bovemij namens haar voorschotbetalingen verrichtte en schikkingsvoorstellen deed.38 Wat er zij van deze stelling – zo wordt uit het procesdossier niet duidelijk of [verweerster] überhaupt bekend was met de contacten tussen haar verzekeraar en [eiser] –, zij levert een ontoelaatbaar novum op.

Op het voorgaande stuiten de onderdelen I.1 tot en met I.4 af.

Onderdeel I.6 berust op de lezing dat het hof in rov. 6.12 en 6.14 heeft geoordeeld dat de handelingen van Bovemij waarop [eiser] een beroep heeft gedaan geen erkenningshandeling in de zin van art. 3:318 BW kunnen opleveren.

Het onderdeel faalt bij gemis aan feitelijke grondslag, nu het hof aan een oordeel over de vraag of de schriftelijke uitingen en betalingen van Bovemij en Cunningham kwalificeren als even zovele erkenningen, niet toegekomen is. Het heeft zich beperkt tot een oordeel over de vertegenwoordigingsvraag.

Indien het oordeel van het hof niettemin zo zou moeten worden verstaan dat het zich wel over die kwalificatie heeft uitgelaten, falen de klachten in het onderdeel bij gemis aan belang. Het hof heeft immers, in cassatie tevergeefs bestreden, geoordeeld dat geen sprake is van vertegenwoordiging van [verweerster] door Bovemij en/of Cunningham.

Onderdeel I.7 bouwt voort op de voorgaande, tevergeefs voorgestelde klachten en behoeft geen behandeling.