Uitspraken

De belanghebbende stelt bij dupliek in cassatie dat haar leenschuld in de zin van art. 10a aan [C] op 1 januari 2008 € 191 miljoen beliep. Zij heeft dat bedrag in augustus 2005 gestort in [H] en dat is kennelijk de ex art. 10a besmette rechtshandeling, maar volgens de belanghebbende zou het ook een andere rechtshandeling kunnen zijn omdat zij haar belang in [H] heeft ingebracht in haar deelneming [M] die op haar beurt op 30 maart 2007 is ingebracht in haar deelneming [L] . De belanghebbende merkt daarover op:

‘Hooguit zou kunnen worden gezegd dat dus in 2008 [bedoeld zal zijn: 2007; PJW] de kapitaalstorting in belanghebbende 5 [ [L] ; PJW] de besmette transactie was’.

Een schriftelijke verklaring van [B] , door de belanghebbende overgelegd als productie 4 bij haar tiendagenstuk van 19 juni 2015 voor het Hof, vermeldt:

“I am a UK based trader with [A] . In that capacity I was responsible for the loans given by [C] (“ [C] ”) to [D] 88 (Nederland) B.V., (…) and [X] B.V. (jointly: the “Dutch Companies”) in the period 2007-2008. I was responsible for the funding (through our treasury department) of those loans.

The funds [C] used to provide the loans to the Dutch Companies were raised from the investors outside the [A] Group, originally in the form of relatively small short term loans (usually up to six months) from individual investors, later also in the form of larger amounts of publicity listed longer term bonds. The amounts raised on these loans and bonds were earmarked for the loans to the Dutch Companies from the start and administered, together with the loans to the Dutch Companies, in a separate trading book, coded ALM4, that was specifically created for that purpose. In that way the loans to the Dutch Companies could at all time be traced to (parts of) one or several external loans or bonds.

The funding history of each of the Dutch Companies was recorded in individual spreadsheets, which were periodically updated. Attached to this statement, by way of example, are spreadsheets relating to [X] B.V. (prepared in May 2008), and (…).
The spreadsheet for [X] B.V. reflects its history and shows how the loans from [C] [to; PJW] [X] B.V. were originally funded with a number of loans from individual outside investors and later with bonds (…).”

In zijn nader stuk van 25 februari 2016 voor het Hof schrijft de Inspecteur:

"Volledigheidshalve merken wij op dat belanghebbende naar onze mening ook geen beroep kan doen op de parallelliteit (zie onderdeel 2.1.2. van het besluit van 23 december 2005, nr. CPP2005/2662M) van de door het verbonden lichaam verstrekte lening en de externe lening omdat er én geen sprake is van parallelliteit tussen die leningen (verbonden leningen worden afgelost als belastingschuld is geëlimineerd) en de (mogelijke) parallelliteit er vanaf de wetswijziging in 2008 sowieso niet meer toe doet omdat die alleen ziet op het derde lid, letter a."

De Rechtbank Noord-Holland 4

Bij de Rechtbank waren in geschil de navorderingsaanslagen vennootschapsbelasting 2005 en 2006 en de aanslagen vennootschapsbelasting 2007 en 2008. Voor 2008 gaat het om januari tot en met juni in verband met de juridische fusie van belanghebbende in [A] per 1 juli 2008. De Rechtbank oordeelde ter zake van de renteaftrek bij belanghebbende:

“4.24 Met betrekking tot eiseres 10 [de belanghebbende; PJW] is de rechtbank van oordeel dat verweerder [de inspecteur; PJW] onvoldoende aannemelijk heeft gemaakt dat zij transacties is aangegaan waarvan gezegd kan worden dat zij in strijd zijn met enige wettelijke bepaling of regeling. Verweerder heeft slechts weergegeven dat de winsten in eiseres 10 ontstonden door vorderingen die in deze vennootschap rendeerden. Na de inbreng van eiseres 10 in de [A] groep is eiseres 10 leningen aangegaan waaruit rentekosten voortkwamen. Deze rentekosten zijn door eiseres 10 afgezet tegen de winsten uit de vorderingen. Dat, en op welke wijze, het aangaan van de renteverplichtingen in strijd is met de Wet Vpb heeft verweerder onvoldoende onderbouwd. Dat eiseres 10 de transacties in aangegaan met als doorslaggevende beweegreden belasting te besparen op zodanige wijze dat daarmee in strijd wordt gekomen met doel en strekking van de wet, heeft verweerder evenmin aannemelijk gemaakt. Gelet hierop dient verweerder met betrekking tot de (navorderings)aanslagen ten name van eiseres 10 in het ongelijk te worden gesteld.”

Het Hof Amsterdam 5

Het Hof Amsterdam heeft eerst, op 8 oktober 2015, uitspraak gedaan in de tien samenhangende zaken die bij u aanhangig zijn onder de rolnummers 15/05278 en 15/05349 t/m 15/05357. In die uitspraak heeft het Hof ook de (navorderings)aanslagen 2005-2007 ten laste van de belanghebbende beoordeeld. Zijn oordeel over de aanslag 2008 heeft het Hof aangehouden tot 6 juni 2016, toen hij de thans in cassatie bestreden uitspraak deed. In de eerdere uitspraak van 8 oktober 2015 heeft het Hof over de (navorderings)aanslagen 2005-2007 ten laste van de belanghebbende als volgt overwogen:6

“4.4.17. De inspecteur heeft zich in zijn conclusie van dupliek in hoger beroep met een beroep op (fraus legis van) artikel 10a van de Wet VPB nader op het standpunt gesteld dat de rentelasten ook dienen te worden weggedacht als met die rentelasten eigen winsten worden geëlimineerd, zoals bij [X] het geval is. Bij de vorming van zijn voorlopig oordeel van 7 juli 2015 heeft het Hof deze nadere standpuntbepaling niet onderkend, en het Hof komt in zoverre op dat voorlopige oordeel terug. De desbetreffende stellingen dienen dus te worden beoordeeld. Daarbij gaat het voor de jaren 2005 tot en met 2007 om een beroep op fraus legis van artikel 10a en voor het jaar 2008 om een beroep op wetstoepassing van artikel 10a.

Het Hof verwerpt het beroep van de inspecteur op fraus legis van artikel 10a. Naar 's Hofs oordeel heeft de inspecteur onvoldoende specifiek onderbouwd waarom het handelen van [X] in de jaren 2005 tot en met 2007 in strijd zou zijn met doel en strekking van de (specifieke) antimisbruikbepaling van artikel 10a van de Wet VPB. Voor een dusdanige (zware) kwalificatie is te minder aanleiding nu [X] (niet, althans onvoldoende gemotiveerd betwist) heeft gesteld dat over de rente bij [C] als de genieter ervan een naar Nederlandse maatstaven redelijke heffing heeft plaatsgevonden.

Wat betreft het beroep op de tekst van artikel 10a zoals die luidde in het jaar 2008, hebben belanghebbenden in hun pleitnota voor de zitting van 23 november 2014 gesteld dat zij door de desbetreffende, in een laat stadium naar voren gebrachte, stelling van de inspecteur verrast zijn, een bewijsaanbod gedaan en verzocht het onderzoek ter zitting aan te houden. In verband met het voorgaande zal het Hof, in zoverre terugkomende op zijn voorlopig oordeel inzake [X] , het onderzoek in de zaak betreffende de aan [X] voor het jaar 2008 opgelegde aanslag en beschikkingen heropenen.”

In zijn thans bestreden uitspraak van 9 juni 2016 over 2008 heeft het Hof onder verwijzing naar de onderdelen 4.4.4. t/m 4.4.6., 4.4.16. en 4.4.17 van zijn uitspraak van 8 oktober 2015 overwogen (r.o. 4.2) dat de Inspecteur zich ook voor 2008 niet kan beroepen op de artt. 8b, 8c, 20(4) of 20a Wet Vpb en evenmin op schijnhandeling, fiscale kwalificatie, of fraus legis, zodat voor 2008 nog slechts beoordeeld moet worden of de Inspecteur zich kan beroepen op (rechtstreekse toepassing van) art. 10a(1) Wet Vpb. Het Hof gaat er van uit dat aan de toepassingsvoorwaarden van art. 10a(1) Wet Vpb is voldaan:

“4.3.3.2. (…) Nu belanghebbende op dit onderdeel van de stelling van de inspecteur geen specifiek verweer heeft gevoerd en de aanwending van de door haar van [C] aangetrokken gelden die stelling lijkt te bevestigen, zal het Hof hierna ervan uitgaan dat aan de in artikel 10a, eerste lid, van de Wet opgenomen toepassingsvoorwaarden is voldaan.“

Het Hof achtte de wijziging per 1 januari 2008 in letter b van art. 10a(3) niet relevant en heeft zich geconcentreerd op letter a:

“4.3.3.3. Anders dan ter zake van de jaren vóór 2008, waarover het Hof heeft geoordeeld in zijn uitspraak van 8 oktober 2015, acht de inspecteur belanghebbende bij een rechtstreekse toepassing van artikel 10a van de Wet voor het jaar 2008 niet geslaagd in het door haar op de voet van artikel 10a, derde lid, onderdeel b, van de Wet te leveren tegenbewijs. Dit standpunt houdt verband met de met ingang van 1 januari 2008 geldende aanscherping van de tegenbewijsregeling van artikel 10a, derde lid, onderdeel b, van de Wet, ingevolge de wet Overige fiscale maatregelen 2008 (wet van 20 december 2007, Stb. 563). Naar het oordeel van het Hof laat de door de inspecteur gestelde toepasselijkheid van de tegenbewijsregeling van artikel 10a, derde lid, onderdeel b, van de Wet evenwel onverlet dat de renteaftrekbeperking van artikel 10a, eerste lid, van de Wet, eveneens niet van toepassing is indien wordt voldaan aan de tegenbewijsmogelijkheid van artikel 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet.”

Het Hof heeft vervolgens uit de in onderdeel 3 hieronder geciteerde parlementaire geschiedenis van art. 10a(3)(a) Wet Vpb afgeleid dat het niet de bedoeling van de wetgever was om de aftrek te beperken van rente verschuldigd over een uiteindelijk extern aangegane schuld die een art. 10a-rechtshandeling financiert in aftrek te beperken:

“4.3.3.6. Op grond van de tekst van artikel 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet dienen zowel aan de geldlening, alsmede aan de daarmee verband houdende rechtshandeling in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag te liggen. Dat betekent dat voor het tegenbewijs van onderdeel a van artikel 10a, derde lid, van de Wet (in beginsel) een dubbele zakelijkheidstoets dient te worden aangelegd. Op grond van de parlementaire behandeling (incl. de aangehaalde passages van het rapport van Werkgroep II) lijkt deze dubbele toets in voorkomend geval in één toets op te gaan, te weten die betreffende de aanwezigheid – rechtens dan wel in feite direct of indirect – van een externe financiering van de geldlening. Het Hof baseert deze uitleg op de hiervoor aangehaalde passages uit de parlementaire geschiedenis, nu daarin, in geval van een – ter financiering van de geldlening – jegens een derde aangegane lening, zakelijke overwegingen zonder meer als ten grondslag liggend aan de rechtshandeling en die geldlening aanwezig worden geacht. Deze uitleg vindt bevestiging in par. 2.1.2 van het Besluit. Op grond van deze uitlatingen concludeert het Hof derhalve dat het (kennelijk) de bedoeling van de wetgever is geweest om in geval van externe financiering de aftrek van rente niet op grond van artikel 10a van de Wet te beperken. Hieraan verbindt het Hof als conclusie – voor zover nodig met toepassing van het vertrouwensbeginsel – dat artikel 10a, eerste lid, van de Wet ten aanzien van belanghebbende niet van toepassing is, indien de lening van [C] aan belanghebbende door middel van een externe lening is gefinancierd, mits tevens sprake is van parallelliteit tussen beide leningen. De voorwaarde van parallelliteit ligt naar het oordeel van het Hof besloten in de met ingang van 1 januari 1997 geldende regeling van artikel 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet. Die voorwaarde verstaat het Hof aldus dat er een causaal (historisch) verband bestaat tussen de geldlening en de externe lening en dat de voorwaarden tussen die leningen vergelijkbaar zijn. Het voorgaande wordt – anders dan de inspecteur kennelijk meent – niet anders als gevolg van het met ingang van 1 januari 2008 aan de eerste volzin van artikel 10a, derde lid, onderdeel b, van de Wet toegevoegde slot (“behoudens enz.”), omdat deze uitzondering op de mogelijkheid om ingevolge die bepaling tegenbewijs te leveren, zich tot die bepaling beperkt en niet doorwerkt naar de daarnaast geldende mogelijkheid van tegenbewijs op grond van artikel 10a, derde lid, onderdeel a, van de Wet. De toelichting op de wijziging van artikel 10a, derde lid, onderdeel b, van de Wet bevat geen aanwijzing voor een zodanig doorwerken (Kamerstukken II 2007/08, 31206, nr. 7, p. 7 en 12).”

Tot bewijs van het bestaan van parallellie7 tussen de lening van [C] aan de belanghebbenden en externe inlening door [C] , heeft belanghebbende de boven (2.21) geciteerde verklaring van een trader van [A] , [B] , overgelegd. Het Hof heeft op basis van onvoldoende weerspreking van deze verklaring aangenomen dat de lening van [C] aan de belanghebbende extern is gefinancierd:

“4.3.3.7. (…) Op grond van deze verklaring is in beginsel aannemelijk te achten dat tegenover de door [C] aan belanghebbende verstrekte lening, ter financiering daarvan één of meer leningen van [C] van derden hebben gestaan. Gelet hierop, heeft het op de weg van de inspecteur gelegen om de externe financiering van de geldlening gemotiveerd te weerspreken, in welk geval belanghebbende – desverlangd en afhankelijk ook van de aard van die betwisting – in de positie zou zijn geweest nader bewijs te leveren. Het Hof constateert dat de inspecteur niet gemotiveerd op de verklaring van [B] is ingegaan. Het Hof ziet ambtshalve geen noodzaak voor een nader feitenonderzoek op dit punt en concludeert dat de parallelliteit van de interne en de externe leningen op grond van hetgeen belanghebbende daartoe heeft aangevoerd voldoende aannemelijk is te achten.”

Het cassatieberoep van de Staatssecretaris

Het verweer van de belanghebbende

Repliek van de Staatssecretaris

De dupliek van de belanghebbende

Het in 1996 ingevoerde en in 2007 en 2008 gewijzigde art. 10a Wet Vpb luidde in 2008 als volgt:

“1. Bij het bepalen van de winst komen mede niet in aftrek renten — kosten en valutaresultaten daaronder begrepen — ter zake van schulden rechtens dan wel in feite direct of indirect verschuldigd aan een verbonden lichaam of verbonden natuurlijk persoon, voor zover die schulden rechtens dan wel in feite direct of indirect verband houden met een van de volgende rechtshandelingen:

a. een winstuitdeling of een teruggaaf van gestort kapitaal door de belastingplichtige of door een met hem verbonden lichaam dat aan deze belasting is onderworpen, aan een met hem verbonden lichaam of verbonden natuurlijk persoon;

b. een kapitaalstorting door de belastingplichtige, door een met hem verbonden lichaam dat aan deze belasting is onderworpen of door een met hem verbonden natuurlijk persoon die in Nederland woont, in een met hem verbonden lichaam;

c. de verwerving of uitbreiding van een belang door de belastingplichtige, door een met hem verbonden lichaam dat aan deze belasting is onderworpen of door een met hem verbonden natuurlijk persoon die in Nederland woont, in een lichaam dat na deze verwerving of uitbreiding een met hem verbonden lichaam is.

2. Van een verband als bedoeld in het eerste lid tussen een schuld en een rechtshandeling kan ook sprake zijn indien de schuld is aangegaan na het verrichten van de rechtshandeling.

3. Het eerste lid vindt geen toepassing:

a. indien de belastingplichtige aannemelijk maakt dat aan de schuld en de daarmee verband houdende rechtshandeling in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen; of

b. indien de belastingplichtige aannemelijk maakt dat over de rente bij degene aan wie de rente rechtens dan wel in feite direct of indirect is verschuldigd, per saldo een belasting naar de winst of het inkomen wordt geheven welke naar Nederlandse maatstaven redelijk is en dat er geen sprake is van verrekening van verliezen of van andersoortige aanspraken uit jaren voorafgaande aan het jaar waarin de schuld is aangegaan waardoor over de rente per saldo geen heffing naar bedoelde redelijke maatstaven is verschuldigd, behoudens ingeval de inspecteur aannemelijk maakt dat de schuld is aangegaan met het oog op het verrekenen van verliezen of andersoortige aanspraken welke in het jaar zelf zijn ontstaan dan wel op korte termijn zullen ontstaan of dat aan de schuld of aan de daarmee verband houdende rechtshandeling niet in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen. Voor de toepassing van dit onderdeel is een naar de winst geheven belasting naar Nederlandse maatstaven redelijk indien deze resulteert in een heffing naar een tarief van ten minste 10% over een naar Nederlandse maatstaven bepaalde belastbare winst, waarbij de artikelen 12b en 12c buiten toepassing blijven.

4. – 6. (…).”

De MvT bij het wetsvoorstel fiscale infrastructuur dat art. 10a invoerde, vermeldt over de term ‘rechtens dan wel in feite direct of indirect’ in het eerste lid:10

“De (…) term 'rechtens dan wel in feite direct of indirect' strekt ertoe niet alleen die rente van aftrek uit [te; PJW] sluiten welke zich voordoet in een situatie waarin er sprake is van het direct schuldig blijven maar ook in die gevallen waarin er rechtens geen, maar materieel gezien wel sprake is van schuldig blijven eventueel in samenhang met een kasrondje. Bij de beoordeling of de rente samenhangt met een schuldigerkenning wordt derhalve gekeken naar de materiële werkelijkheid. Dit brengt met zich dat de rente van een lening die formeel afkomstig is van een derde (bijvoorbeeld een financiële instelling) terwijl er in feite sprake is van rente terzake van een hiervoor bedoelde schuldigerkenning, niet in aftrek kan worden gebracht. Of de rente hier in feite mee samenhangt, dient te worden beoordeeld aan de hand van alle relevante omstandigheden. In dit verband kunnen worden genoemd de rente, de looptijd van de lening, het overeengekomen aflossingsschema, de hoogte van de verstrekte lening in relatie tot het uitgekeerde dividend, het terugbetaalde kapitaal of de kapitaalstorting en voorts eventueel gestelde zekerheden. Deze omstandigheden kunnen in onderlinge samenhang bezien tot de conclusie leiden dat de aan het crediteurschap verbonden risico’s in feite niet worden gedragen door de juridische schuldeiser maar bij voorbeeld door de moedermaatschappij. Dit zal zich bij voorbeeld voordoen in het geval een dochtermaatschappij bij een derde een lening afsluit teneinde dividend uit te betalen of gestort kapitaal terug te betalen. Neemt de moedermaatschappij de lening aan de dochter van de derde over of loopt zij een reëel risico te worden aangesproken voor de terugbetaling van de lening dan doet zich materieel gezien een schuldigerkenning van dividend of teruggaaf van gestort kapitaal voor (zou de moedermaatschappij worden aangesproken dan ontstaat van rechtswege een schuld van de dochtervennootschap aan de moedermaatschappij nu deze laatste de schuld van de dochtervennootschap heeft voldaan). Ook in andere situaties is echter voorstelbaar dat op grond van de omstandigheden waaronder de lening tot stand is gekomen de conclusie moet worden getrokken dat de rente in feite samenhangt met een schuldigerkenning van dividend, teruggaaf van gestort kapitaal of kapitaalstorting. Op grond van het voorgestelde eerste lid zou de rente in de casus die voorlag in het arrest van de Hoge Raad van 23 augustus 1995, BNB 1996/3, niet aftrekbaar zijn.”

Diezelfde MvT vermeldt over art. 10a(3)(a) (tegenbewijs van zakelijkheid):11

“Zoals (…) uiteengezet neemt het derde lid, onderdeel a, de uitsluiting van de rente-aftrek terug indien de belastingplichtige aannemelijk maakt dat aan het complex van rechtshandelingen alsmede aan de lening in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen. Als voorbeeld van een situatie waarin sprake kan zijn van in overwegende mate zakelijke overwegingen kan worden gedacht aan het geval waarin een belastingplichtige waarvan de aandelen gedeeltelijk in handen zijn van een verbonden lichaam en gedeeltelijk in handen van derden, ten behoeve van een consistente dividendpolitiek overgaat tot het uitdelen van winstreserves, welke uitdeling wordt gefinancierd door het aangaan van een geldlening bij een verbonden lichaam. Voorts kan worden gedacht aan de situatie dat er sprake is van een lening verstrekt door een verbonden lichaam, terwijl dit lichaam op zijn beurt leent van een derde. Feitelijk is de lening alsdan aangegaan jegens een derde.”

De Nota naar aanleiding van het verslag vermeldt over de eerste twee leden van art. 10a Wet Vpb zoals die in 1996 luidden (het eerste lid betrof schuldigerkenning van dividend, kapitaalteruggaaf of kapitaalstorting; het tweede lid besmette rechtshandelingen gefinancierd met een verbonden lening):12

“De leden van de D66-fractie constateren terecht dat de rente op leningen die rechtens en in feite bij een derde, bij voorbeeld een financiële instelling, zijn opgenomen, in artikel 10a, eerste en tweede lid niet van de aftrek zijn uitgesloten. In het kader van artikel 10a zou een regeling als voorgesteld in artikel 15, vijfde lid, op grond waarvan de aftrekbeperking niet geldt voor externe financieringen – deze leden informeren daarnaar – dan ook overbodig zijn.”

De in de MvT aan art. 10a(3)(a) Wet Vpb gegeven uitleg (zie 4.4 hierboven) is herhaald in de Nota naar aanleiding van het nader verslag van de Tweede Kamer:13

“Ingevolge het derde lid van artikel 10a wordt de uitsluiting van de renteaftrek in de eerste plaats teruggenomen indien de belastingplichtige aannemelijk maakt dat aan het complex van rechtshandelingen en de lening in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen. In de memorie van toelichting is op bladzijde 21 aangegeven dat hierbij kan worden gedacht aan de situatie waarin sprake is van een lening verstrekt door een verbonden lichaam, terwijl dit lichaam op zijn beurt leent van een derde. Feitelijk is de lening dan aangegaan jegens een derde.”

De MvT zegt over formeel externe maar feitelijk verbonden leningen:14

“Evenals bij het eerste lid wordt bij de beoordeling of leningen afkomstig zijn van een verbonden lichaam of verbonden natuurlijk persoon gekeken naar de materiële werkelijkheid, zij het dat bij het tweede lid [thans het eerste; PJW] de situatie wordt bezien vanuit de schuldeiser. Dit brengt met zich dat de rente van een lening die formeel afkomstig is van een derde (bijvoorbeeld een financiële instelling), terwijl er in feite sprake is van een lening van een verbonden lichaam of verbonden natuurlijk persoon, niet in aftrek kan worden gebracht. Of de lening in feite verstrekt is door een verbonden lichaam of een verbonden natuurlijk persoon, dient te worden beoordeeld aan de hand van alle relevante omstandigheden. In dit verband kunnen worden genoemd de rente, de looptijd van de lening, het overeengekomen aflossingsschema, de hoogte van de verstrekte lening in relatie tot de intrinsieke waarde van de overgenomen aandelen en eventueel gestelde zekerheden. Deze omstandigheden kunnen in onderlinge samenhang bezien tot de conclusie leiden dat de aan het crediteurschap verbonden risico's in feite niet worden gedragen door de niet-verbonden schuldeiser, maar door een met de schuldenaar verbonden lichaam of een verbonden natuurlijk persoon. Het meest duidelijke voorbeeld hiervan is de situatie waarin een met de schuldenaar verbonden lichaam of natuurlijk persoon in verband met de schuld een tegoed aanhoudt bij de schuldeiser. Ook in andere situaties is echter voorstelbaar dat op grond van de omstandigheden waaronder de lening tot stand is gekomen de conclusie moet worden getrokken dat de lening in feite is opgenomen bij een verbonden lichaam of een natuurlijk persoon.”

De Nota naar aanleiding van het verslag gaat in op het geval van een externe lening waarvoor een groepsvennootschap garant staat maar die de debiteur ook zonder garantie had kunnen krijgen en de garantie alleen strekt tot betere voorwaarden zoals lagere rente:15

“Door de leden van de fracties van de VVD, D66 en de RPF is gevraagd aan te geven wanneer het stellen van zekerheid door een verbonden lichaam tot gevolg heeft dat een lening die wordt aangegaan bij een derde al dan niet besmet moet worden geacht. Mijn reactie hierop is dat een lening niet besmet is als de vennootschap die de lening bij de derde aangaat, ook zonder dat er zekerheid zou zijn gesteld, zelfstandig een dergelijke lening zou hebben kunnen verkrijgen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als de borgstelling door het verbonden lichaam slechts plaatsvindt teneinde betere voorwaarden, zoals een lagere rente, te kunnen bedingen. Ook kan dit het geval zijn als de aansprakelijkheidsstelling voortvloeit uit artikel 403 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek.”

De Nota naar aanleiding van het nader verslag verklaart daarover nader:16

“In de nota naar aanleiding van het verslag is gesteld, dat indien een vennootschap een lening aangaat bij een derde en deze lening wordt gegarandeerd door een verbonden lichaam, de lening niet besmet wordt geacht indien de vennootschap die de lening aangaat ook zonder dat er zekerheid zou zijn gesteld, zelfstandig 'een dergelijke lening' zou hebben verkregen. Op de vraag van de leden van de D66-fractie wat wordt bedoeld met ‘een dergelijke lening’ kan ik antwoorden dat daarmee wordt gedoeld op de hoogte van het bedrag van de lening. Indien de dochtermaatschappij zelfstandig bij voorbeeld 100 had kunnen lenen, maar door de garantiestelling een lening kan aantrekken ter hoogte van 200, dan zal de lening besmet kunnen worden geacht. Indien de vennootschap door de garantiestelling slechts een lagere rente verschuldigd is dan wel minder of andere zekerheden aan de derde behoeft te verstrekken, is dit nog geen reden om de lening besmet te achten.”

De Nota naar aanleiding van het verslag bij de wijziging van art. 10a Wet Vpb per 1 januari 2007 in de Wet ‘Werken aan winst’17 vermeldt over art. 10a(3)(a) Wet Vpb, mede naar aanleiding van het hieronder (4.11) geciteerde beleidsbesluit van eind 2005:

“De leden van de fractie van het CDA wijzen in het kader van de tegenbewijsregeling van artikel 10a op de voor de toepassing van de huidige bepaling in het besluit van 23 december 2005, nr. CPP2005/2662M, VN 2006/5.15 neergelegde mogelijkheid dat de geldlening (‘schuld’ in de nieuwe bepaling) en de rechtshandeling zakelijk zijn, indien de geldlening uiteindelijk extern gefinancierd is en sprake is van zogenoemde parallelliteit tussen de geldlening en deze externe financiering. Deze leden vragen te bevestigen dat deze beleidsregel ook voor de onder het nieuwe artikel 10a begrepen situaties van toepassing blijft. Ook de leden van de fractie van de VVD vragen naar het buiten toepassing laten van artikel 10a bij uiteindelijke externe financiering. Tevens vragen de leden van de fractie van het CDA naar de mogelijkheid om de eis van parallelliteit te laten vallen.

De eis van parallelliteit tussen de schuld en de uiteindelijke externe financiering is nodig omdat het moet gaan om situaties waarin tussen beide een direct verband bestaat. Is dat het geval, dan blijft ook het gewijzigde artikel 10a buiten toepassing.”

De MvA aan de Eerste Kamer bij de Wet ‘Werken aan winst’ (2007) zegt over gelieerde garanties voor externe leningen, mede in verband met het hieronder (4.11) geciteerde beleidsbesluit uit 2005:18

“De leden van de CDA-fractie vragen of de toezegging van de staatssecretaris in het besluit van 23 december 2005, nr. CPP2005/2662M in punt 2.1.4 (inzake externe financiering en garantstelling), welke is gedaan voor het af te schaffen artikel 15ad, ook geldt voor het gewijzigde artikel 10a. De vraag van deze leden kan bevestigend worden beantwoord. In onderdeel 2.1.4 van het genoemde besluit wordt de situatie geschetst waarin een overnameholding met het oog op een overname een banklening aantrekt die zij niet op eigen kracht had kunnen verkrijgen, terwijl een verbonden lichaam of natuurlijk persoon zich garant stelt. Er is dan sprake van een indirecte lening van een verbonden lichaam of natuurlijk persoon, welke echter zelf geen externe financiering heeft aangetrokken. Deze situatie kan zich ook bij het gewijzigde artikel 10a voordoen. Indien voor de groep als geheel de door belanghebbende opgenomen lening als een echte derdenlening kan worden beschouwd, is voldaan aan de tegenbewijsregeling van artikel 10a, derde lid, onderdeel a.

De leden van de CDA-fractie merken op dat in de nota naar aanleiding van het verslag op pagina 80 een voorbeeld wordt gegeven inzake een schuldig gebleven dividend waarbij rente wordt betaald aan een verbonden Antilliaanse vennootschap C NV. Artikel 10a is in dit voorbeeld niet van toepassing op de belastingplichtige omdat deze fungeert als ‘doorgeefluik’. Kan worden aangegeven wanneer sprake is van een vennootschap die fungeert als ‘doorgeefluik’? Een vennootschap fungeert als doorgeefluik wanneer sprake is van parallelliteit van een opgenomen respectievelijk een verstrekte lening. Of daarvan sprake is wordt voornamelijk beoordeeld aan de hand van de looptijd, aflossing, rentevergoeding, omvang en het tijdstip van aangaan van de leningen.”

Het Besluit van 23 december 200519 gaf voor de toepassing van art. 15ad Wet Vpb aan onder welke omstandigheden een overname volgens de Staatssecretaris zakelijk is gefinancierd (dit besluit is in 2013 geactualiseerd door het Besluit van 25 maart 2013, nr. BLKB2013/110M) en paragraaf 2.1.2 van dat 2005-Besluit gaf aan dat dezelfde benadering geldt bij de toepassing van de tegenbewijsregeling van art. 10(3)(a) Wet Vpb:

“2.1. De externe financieringseis en de gefinancierde overnameholdingstructuur

Het Mauritius-arrest HR BNB 2015/16520 betrof een externe overname door een Nederlandse concernvennootschap/overnemer, uiteindelijk gefinancierd uit een concern-aandelenemissie in Zuid-Afrika, waarvan de opbrengst omgeleid was langs en binnen Mauritius en als vreemd vermogen aan de Nederlandse overnemer ter beschikking was gesteld. U bevestigde dat de tegenbewijsregeling van art. 10a(3)(a) Wet Vpb een dubbele zakelijkheidstoets stelt: zowel aan de rechtshandeling als aan de daarmee verband houdende schuld moeten zakelijke overwegingen ten grondslag liggen:

“3.2.1. Middel I (…) van belanghebbenden bepleit dat ook na invoering van artikel 10a van de Wet, in overeenstemming met het arrest van de Hoge Raad van 17 december 2004, nr. 39080, ECLI:NL:HR:2004:AP6652, BNB 2005/169 (hierna: het arrest BNB 2005/169), moet gelden dat bij de overname van derden van de aandelen in een vennootschap, het zakelijke karakter van de daartoe aangegane schuld is gegeven. Volgens het middel betekent dit dat met betrekking tot een zodanige schuld steeds aannemelijk is dat aan de schuld in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen in de zin van artikel 10a, lid 3, aanhef en letter a, van de Wet.

U overwoog in het Mauritius-arrest voorts als volgt:

“3.1.1. (…). Volgens artikel 10a, lid 1, aanhef en letter c, van de Wet [tekst 2007/2008; PJW] komen bij het bepalen van de winst niet in aftrek renten ter zake van schulden verschuldigd aan een verbonden lichaam, voor zover die schulden verband houden met de verwerving van een belang in een lichaam dat na deze verwerving een met hem verbonden lichaam is. Ingevolge artikel 10a, lid 3, aanhef en letter a, van de Wet is dit anders indien de belastingplichtige aannemelijk maakt dat aan de schuld en de daarmee verband houdende rechtshandeling in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag liggen. De tekst van laatstgenoemde bepaling laat geen andere uitleg toe dan dat de rente slechts aftrekbaar is als de belastingplichtige de feiten stelt, en bij betwisting aannemelijk maakt, die de conclusie kunnen dragen dat de beweegredenen voor de concrete aan de orde zijnde verwerving en voor het daartoe aangaan van een schuld zakelijk waren. Indien in geschil is of dit bewijs is geleverd, kan daarom niet ermee worden volstaan af te gaan op de aard en inhoud van de verrichte (rechts)handelingen als zodanig. In een zodanig geval moet wat de schuld betreft tevens vastgesteld worden welke de beweegredenen waren van de betrokkenen bij het aangaan van de schuld. Uit artikel 10a, lid 3, aanhef en letter a, van de Wet volgt dat de bewijslast voor deze beweegredenen bij belanghebbende ligt. Daarbij kunnen aan de gekozen structuur en de daaraan verbonden fiscale en niet-fiscale gevolgen vermoedens worden ontleend omtrent die beweegredenen.

HR BNB 2016/19721 betrof een concern met een groepsvennootschap C waarvan 28.81% van de aandelen genoteerd was op de Italiaanse beurs. Het concern wilde C van de beurs halen. Daartoe werd een Italiaanse biedingsvennootschap G opgericht. De belanghebbende Nederlandse groepsvennootschap leende van een verbonden lichaam geld om kapitaal in G te storten, die er (het grootste gedeelte van) de genoemde 28.81% in C mee kocht. In geschil was of aan de schuld en de storting in overwegende mate zakelijke overwegingen ten grondslag hadden gelegen. U formuleerde ter zake van de tegenbewijsregeling van art. 10a Wet Vpb de volgende uitgangspunten:

“2.6.3. Met betrekking tot het onderzoek naar de beweegredenen voor de desbetreffende rechtshandeling – in het onderhavige geval de kapitaalstorting in [G] – en de geldlening heeft te gelden dat slechts relevant zijn de overwegingen die aan die rechtshandeling en die geldlening ten grondslag liggen. Bij dat onderzoek dienen de volgende uitgangspunten in aanmerking te worden genomen.

In de eerste plaats ligt in het systeem van de Wet besloten dat een belastingplichtige, in het onderhavige geval een concern, keuzevrijheid heeft bij de wijze van financiering van een vennootschap waarin hij deelneemt (vgl. HR 7 februari 2014, nr. 12/03540, ECLI:NL:HR:2014:224, BNB 2014/79).

De omstandigheid dat een storting van kapitaal in een verbonden lichaam strekt ter verwezenlijking van zakelijk gefundeerde doeleinden sluit echter niet uit dat aan de wijze van financiering overwegingen ten grondslag liggen die niet in overwegende mate zakelijk zijn. Na de invoering van de in artikel 10a, lid 3, aanhef en letter a, van de Wet neergelegde dubbele zakelijkheidstoets sluit de omstandigheid dat een binnen een concern opgezette financieringsstructuur uiteindelijk een zakelijk doel dient, derhalve niet uit dat een geldlening van een verbonden lichaam die onderdeel van die financieringsstructuur is, onder het bereik valt van de uitsluiting van renteaftrek (vgl. HR 5 juni 2015, nr. 14/00343, ECLI:NL:HR:2015:1460, BNB 2015/165). In die zin maakt artikel 10a van de Wet door het niet in aftrek toelaten van verschuldigde rente een inbreuk op de vrijheid van belastingplichtigen bij het inrichten van hun financieringsstructuur.

In de tweede plaats heeft een belastingplichtige, en in het onderhavige geval een concern, de vrijheid zijn economische belangen en (financiële) middelen onder te brengen in een in Nederland gevestigde vennootschap, ook al wordt die keuze bepaald door omstandigheden die zijn gelegen in de sfeer van de belastingheffing. Anders dan met betrekking tot de hiervoor vermelde inbreuk op de vrijheid van de belastingplichtige met betrekking tot de keuze van zijn financieringsstructuur, blijkt uit de parlementaire behandeling van artikel 10a van de Wet niet dat met de invoering van die bepaling beoogd is deze tweede vrijheid te beperken. Hierom moet ervan worden uitgegaan dat de omstandigheid dat de Nederlandse vennootschap door het concern om fiscale redenen is ingeschakeld, voor de in het kader van artikel 10a, lid 3, letter a, van de Wet plaats vindende beoordeling van de beweegredenen van de desbetreffende rechtshandeling en de geldlening niet van belang is.

In BNB 2016/197 annoteert Marres:

“9. Gelet op de keuzevrijheid is niet van belang of er fiscale overwegingen waren voor de keuze van eigen vermogen in plaats van vreemd vermogen, maar volgens de Hoge Raad wel of er zakelijke motieven waren om de aandelen C van de beurs te laten halen door de Italiaanse biedingsvennootschap (r.o. 2.6.4). Hieruit leid ik allereerst af dat er zakelijke motieven moeten zijn voor de transactie (dat wil zeggen: het van de beurs halen van de aandelen C). Dat spreekt vanzelf: als die er niet zijn, is er geen reële financieringsbehoefte, en is de schuld reeds om die reden onzakelijk. Ten tweede kan hieruit worden afgeleid dat er ook zakelijke motieven moeten zijn om de transactie te laten verrichten door de biedingsvennootschap. Als die biedingsvennootschap alleen uit fiscale overwegingen zou worden gebruikt zou de kapitaalstorting de zakelijkheidstoets kennelijk niet doorstaan. Hieruit leid ik af dat de leer van de onzakelijke omleiding niet alleen geldt in de context van de schuld, maar ook als het gaat om de zakelijkheid van de rechtshandeling (in casu de storting in de biedingsvennootschap).”

De belanghebbende in HR BNB 2016/197 beriep zich op de tegenbewijsregeling van art. 10a(3)(letter b) (compenserende heffing) Wet Vpb. U overwoog daarover:

“2.7.3. Vooropgesteld wordt dat de terminologie ‘rechtens dan wel in feite direct of indirect’ in artikel 10a van de Wet niet alleen is opgenomen in lid 3, letter b, van die bepaling, maar ook in de leden 1 en 2 van die bepaling. In de geschiedenis van de totstandkoming van artikel 10a van de Wet wordt onder meer opgemerkt:

[zie het citaat in 4.3 hierboven; PJW]

Met de terminologie ‘rechtens dan wel in feite direct of indirect’ heeft de wetgever dus beoogd aan te sluiten bij de materiële werkelijkheid. In de geschiedenis van de totstandkoming van artikel 10a van de Wet wordt voorts met name aan de hand van voorbeelden van situaties waarin een samenstel van rechtshandelingen juridisch zo is vormgegeven dat de materiële werkelijkheid aan het oog is onttrokken om buiten het bereik te blijven van de door de wetgever beoogde beperking van renteaftrek, nadere toelichting gegeven op de gebruikte terminologie. Aansluiting bij de materiële werkelijkheid kan echter ook ertoe leiden dat een samenstel van rechtshandelingen dat zich bij eerste waarneming binnen het bereik van de onderhavige beperking van renteaftrek bevindt, niettemin daarbuiten valt omdat de litigieuze geldlening materieel is verstrekt door een derde of door een verbonden persoon van wie over de rente per saldo een belasting naar de winst of het inkomen wordt geheven welke naar Nederlandse maatstaven redelijk is in de zin van artikel 10a, lid 3, letter b, van de Wet. Gelet op deze strekking van de regeling moet daarom ervan worden uitgegaan dat de toets of sprake is van een compenserende heffing in de zin van artikel 10a, lid 3, letter b, van de Wet niet alleen dan bij een achterliggende crediteur moet worden aangelegd indien sprake is van een verplichting om de rente door te betalen, maar ook indien een met de belastingplichtige verbonden vennootschap de feitelijke financier is, maar de lening niet rechtstreeks aan de belastingplichtige heeft verstrekt, doch aan een andere partij die de gelden heeft doorgeleend aan de belastingplichtige. Looptijd, aflossingsschema, rentevergoeding, omvang en tijdstip van aangaan van de leningen moeten in ieder geval worden betrokken in de beoordeling van de vraag of een dergelijk geval zich voordoet.”

Marres annoteerde in BNB 2016/197 (ik laat voetnoten weg):

“13. De relevantie van de redelijkeheffingnorm is vanaf 2008 fors afgenomen omdat die –terecht – is gedegradeerd van een safe harbour tot een weerlegbaar bewijsvermoeden. In het onderhavige jaar was nog wel sprake van een safe harbour. Maar het is van belang te benadrukken dat de overwegingen van de Hoge Raad niet alleen relevant zijn voor de compenserendeheffingstoets. De Hoge Raad constateert in r.o. 2.7.3 dat “de terminologie ‘rechtens dan wel in feite direct of indirect’ in artikel 10a van de Wet niet alleen is opgenomen in lid 3, letter b, van die bepaling, maar ook in de leden 1 en 2 van die bepaling”, en verbindt vervolgens aan de toelichting in de wetsgeschiedenis op het eerste en tweede lid, conclusies voor de toepassing van zowel het eerste en tweede als het derde lid. De Hoge Raad overweegt dat “[a]ansluiting bij de materiële werkelijkheid […] ertoe [kan] leiden dat een samenstel van rechtshandelingen dat zich bij eerste waarneming binnen het bereik van de onderhavige beperking van renteaftrek bevindt, niettemin daarbuiten valt omdat de litigieuze geldlening materieel is verstrekt door een derde of door een verbonden persoon van wie over de rente per saldo een belasting naar de winst of het inkomen wordt geheven welke naar Nederlandse maatstaven redelijk is in de zin van artikel 10a, lid 3, letter b, van de Wet”. Ik vat deze zin zo op dat het zinsdeel “van wie … de Wet” alleen terugslaat op ‘een verbonden persoon’ en niet op ‘een derde’. Die lezing sluit het beste aan bij de voorgaande overwegingen van de Hoge Raad, waarin hij – aan de hand van een toelichting op art. 10a lid 1 (oud) Wet VPB 1969 – vaststelt dat de wetgever met de terminologie ‘rechtens dan wel in feite direct of indirect’ heeft beoogd aan te sluiten bij de materiële werkelijkheid, en vervolgens verwijst naar voorbeelden uit de wetsgeschiedenis ter illustratie van de reikwijdte van het oude eerste en tweede lid. Kortom, niet alleen moet de compenserende heffing louter bij de ‘feitelijke financier’ worden getoetst, ook voor het antwoord op de vraag of een geldlening binnen de reikwijdte van art. 10a valt is beslissend wie de ‘feitelijke financier’ is, niettegenstaande de termen ‘dan wel’ en ‘of’ in de gebruikte terminologie. Wanneer de ‘feitelijke financier’ een derde is, mist art. 10a lid 1 toepassing, zodat de tegenbewijsregeling niet aan de orde komt en eventuele double dips door hybride mismatches irrelevant zijn. Het in onderdeel 12 besproken beleidsbesluit over art. 10a Wet VPB 1969 is daarmee in zoverre achterhaald.

14. Het voorgaande geeft het belang aan van het identificeren van de ‘feitelijke financier’. Het is mij echter nog niet glashelder hoe die identificatie moet plaatsvinden. Twee punten zijn duidelijk. Ten eerste dat het – voor het constateren van een andere ‘feitelijke’ financier dan de juridische crediteur – niet noodzakelijk is dat er een doorstootverplichting is. Terecht, want de tegengestelde opvatting zou, indien zij ook zou worden toegepast bij toetsing aan art. 10a lid 1 Wet VPB 1969, ertoe leiden dat aan de aftrekbeperking van art. 10a vrij eenvoudig zou kunnen worden ontkomen door tussenschuiving van een derde. Ten tweede leren wij dat bij de zoektocht naar de ‘feitelijke financier’ in ieder geval de looptijd, het aflossingsschema, de rentevergoeding, de omvang en het tijdstip van aangaan van de leningen moeten worden beoordeeld. Wat mij echter nog enigszins duister is, is welke kenmerken van een crediteur de ‘feitelijke financier’ met name moet bezitten. Gaat het erom wie de feitelijke liquiditeitenverstrekker is (dus om de vraag waar het geld vandaan komt), of gaat het erom wie de feitelijke kredietrisicodrager is (dus om de vraag wie de aan het crediteurschap verbonden risico’s in feite draagt)? Het slot van het citaat uit de memorie van toelichting lijkt op het laatste te duiden. Daar staat immers dat “deze omstandigheden” tot de conclusie kunnen leiden dat “de aan het crediteurschap verbonden risico’s in feite niet worden gedragen door de juridische schuldeiser”. Maar de in de memorie van toelichting genoemde omstandigheden geven, op één omstandigheid na, veeleer een indicatie van de herkomst van de gelden, en niet van de persoon die de werkelijke risico’s draagt. De uitzondering is de omstandigheid van eventueel gestelde zekerheden, en juist die omstandigheid noemt de Hoge Raad niet in het slot van r.o. 2.7.3! Ook andere omstandigheden die relevant zijn voor de vraag wie feitelijk de kredietrisico’s draagt (zoals de aanwezigheid van overige activa en passiva van de juridische crediteur, diens solvabiliteit et cetera) worden door de Hoge Raad niet genoemd. Een en ander leidt mij tot de voorzichtige conclusie dat in gevallen van in- en doorlenen met de ‘feitelijke financier’ de feitelijke liquiditeitenverschaffer is bedoeld. Daarbij moet worden bedacht dat het niet altijd duidelijk is wie die persoon is, juist vanwege de fungibiliteit van geld. Men merke op dat de Hoge Raad – mijns inziens terecht – niet overweegt dat de door hem genoemde criteria per se beslissend zijn, maar slechts dat ze in de beoordeling moeten worden betrokken. Wanneer een met de belastingplichtige verbonden lichaam een externe lening opneemt en dit bedrag aan de belastingplichtige doorleent, en beide leningen, beoordeeld aan de hand van de genoemde criteria, identiek zijn, kan in beginsel worden aangenomen dat de externe crediteur de ‘feitelijke financier’ is. Er zijn mijns inziens echter uitzonderingen denkbaar, bijvoorbeeld wanneer de band tussen beide leningen kunstmatig tot stand wordt gebracht.”

D.S. Smit kwam in FED 2016/115 tot dezelfde conclusie:

“Ook als een groepslening materieel door een derde is verstrekt, prevaleert de materiële werkelijkheid boven de formele (r.o. 2.7.3). Zoals ik de Hoge Raad begrijp, betekent dit dat men in dat geval in het geheel buiten de reikwijdte van art. 10a Wet VPB 1969 valt, omdat er geen sprake meer is van een lening van een verbonden lichaam. Uit het besluit van 25 maart 2013, BLKB2013/110M, V-N 2013/19.19, punt 4.2.2) valt af te leiden dat de staatssecretaris parallelliteit tussen de leningen in dit geval niet zonder meer als ‘safe harbour’ aanmerkt (punt 4.2.2). Zie goed dat volgens de staatssecretaris een en ander via de tegenbewijsregeling van lid 3 verloopt. Ik leid uit het onderhavige Hoge Raad-arrest echter af dat men bij parallel in- en doorlenen in het geheel niet meer aan art. 10a Wet VPB 1969 toekomt, zodat het beleid naar mijn mening in zoverre door de Hoge Raad is overruled (zie in dezelfde zin Marres in punt 13 van zijn noot bij dit arrest in BNB 2016/197).”

De anonieme redacteur van V-N 2016/36.9 tekende aan:

“De Hoge Raad legt aan de hand van de wetsgeschiedenis van art. 10a Wet VPB 1969 de terminologie ‘rechtens dan wel in feite direct of indirect’ materieel uit en acht op basis daarvan de klacht gegrond (en dus niet op grond van het vertrouwensbeginsel). Er moet worden gekeken naar de feitelijke financier.

(…).

Wij menen dat de Hoge Raad met onderhavig arrest en het Mauritius-arrest recht heeft gedaan aan de oorspronkelijke bedoelingen van de wetgever bij de invoering van art. 10a Wet VPB 1969. (…) Na de aanscherping van de fraus-legisjurisprudentie van de Hoge Raad is met art. 10a Wet VPB 1969 een sterk wapen voor de fiscus in de wet gekomen, waarmee gekunstelde constructies met concernleningen aan banden wordt gelegd. In het Mauritius-arrest hebben we vooral gezien dat dit een krachtig wapen is en in onderhavig arrest zien we dat de belastingplichtige niettemin via de tegenbewijsmogelijkheden toch ook zeker mogelijkheden heeft zich hiertegen in rechte te verzetten.”

Van Horzen (commentaar in NTFR 2016/1857) merkte over HR BNB 2016/197 op:

“Ik vind het opvallend dat waar de Hoge Raad het bij de zakelijkheidstoets irrelevant vindt of de keuze voor Nederland is ingegeven door fiscale motieven, een vergelijkbare ruimhartigheid niet geldt met betrekking tot de keuze van het concern om de Italiaanse aandelen via een Italiaanse biedingsvennootschap van de beurs te halen. Althans, er dient te worden getoetst of er zakelijke motieven waren voor de inschakeling van de Italiaan in plaats van een rechtstreekse bieding door belanghebbende. Ik zou dit willen aanduiden als een (milde) vorm van discriminatie, mild omdat de bewijslast mij eenvoudig voorkomt. De benadering van de Hoge Raad komt in casu neer op toepassing van het criterium inzake de onzakelijke omleiding aan de kant van de rechtshandeling van art. 10a Wet VPB 1969. Het rechtsreeks door een belastingplichtige van de beurs halen van aandelen is zakelijk. Het door een belastingplichtige inschakelen van een biedingsvennootschap om die klus te klaren, is bezien vanuit het perspectief van de belastingplichtige een omleiding bij het nastreven van een op zich zakelijk doel.”

Marres22 schetst de achtergrond van het in 4.11 geciteerde beleidsbesluit van de Staatssecretaris:

“De achtergrond van dit beleid is gelegen in het ‘met het oog op’-criterium in art. 15ad, derde lid, onderdeel a (oud), de voorganger van art. 15, vijfde lid, onderdeel a (oud). Volgens die bepaling werd de rente niet getemporiseerd indien:

1° de rente bij de schuldeiser in de grondslag van een belasting naar de winst of het inkomen werd betrokken; en

2° het lichaam of de natuurlijke persoon waaraan de geldlening is verschuldigd, of een daarmee verbonden lichaam, met het oog op de verwerving van aandelen vermogen uit hoofde van geldlening had aangetrokken van een niet-verbonden lichaam.

Het beleid zag op deze tweede eis. De geëiste parallellie is kennelijk een bewijsrechtelijke invulling van het vereiste dat de externe lening met het oog op de verwerving van aandelen is aangetrokken. Uit het besluit blijkt niet klip en klaar of de parallellie een noodzakelijke of een voldoende voorwaarde is voor het vereiste tegenbewijs. Enerzijds wordt opgemerkt dat parallellie ‘dient’ te bestaan. Anderzijds wordt een paar zinnen verder opgemerkt dat het ontbreken van de bedoelde parallellie een aanwijzing kan zijn voor de afwezigheid van het verband tussen de interne lening en de externe lening. Daarmee wordt de indruk gewekt dat parallellie niet noodzakelijk is. Ten slotte wordt opgemerkt dat ‘het voorgaande’ ook geldt voor de tegenbewijsregeling van art. 10a, derde lid, onderdeel a:

‘Indien de lening van een verbonden lichaam of verbonden natuurlijk persoon uiteindelijk extern is gefinancierd wordt voldaan aan de tegenbewijsregeling van artikel 10a, derde lid, onderdeel a, zolang de bedoelde parallelliteit aanwezig is.’

Deze laatste zinswending voert mij tot de conclusie dat het beleid – althans met betrekking tot art. 10a – parallellie als voorwaarde stelt, en niet slechts als een aanwijzing voor het verband met een externe lening.”

Hij meent dat aan de parallellie-eis ook kan worden voldaan als er meer dan twee leningen zijn, als de voorwaarden van alle leningen maar voldoende overeenkomen.23 Hij meent voorts, anders dan de Staatssecretaris, dat parallellie geen noodzakelijke voorwaarde is voor de toepassing van de tegenbewijsregeling van art. 10a(3)(a) Wet Vpb. Hij acht het Besluit te strikt:24

“Uit de parlementaire geschiedenis van de Wet fiscale infrastructuur blijkt dat er sprake is van in overwegende mate zakelijke overwegingen wanneer uiteindelijk geld van derden wordt geleend. In dat geval zal aannemelijk moeten worden gemaakt dat er een verband is tussen de interne lening en de externe lening. Parallellie van de leningsvoorwaarden kan een aanwijzing voor dat verband zijn, maar het lijkt niet reëel om uit het ontbreken van parallellie af te leiden dat er geen verband is tussen beide leningen. Mijns inziens is parallellie dan ook geen noodzakelijke voorwaarde voor toepassing van de tegenbewijsregeling van art. 10a, derde lid, onderdeel a, wanneer die bepaling op wetshistorische wijze wordt geïnterpreteerd. Men denke bijvoorbeeld aan de situatie die voorlag in HR 27 september 1995, BNB 1996/6, waarin de interne schuld pas geruime tijd na het opnemen van de externe lening ontstond, maar waarin volgens de wetsgeschiedenis er desalniettemin sprake is van 'in overwegende mate zakelijke overwegingen'. Een ander voorbeeld is, mijns inziens, het geval waarbij de ene interne lening vervangen wordt door de andere interne lening. Men denke aan een geval waarin extern is geleend en binnen de groep is doorgeleend, en de interne schuld wordt afgelost voordat de externe schuld wordt afgelost. Indien de aldus vrijgekomen gelden voor de resterende looptijd aantoonbaar worden gebruikt voor een nieuwe interne lening, dan houdt ook die nieuwe interne lening voldoende verband met de externe schuld.”

Marres25 meent voorts dat de tegenbewijsmogelijkheid bij uiteindelijk extern inlenen onvoldoende is doordacht, omdat zich gevallen kunnen voordoen waarin weliswaar duidelijk is dat een lening uiteindelijk van derden wordt ingeleend, maar waarbij de 10a-transactie onderdeel uitmaakt van een volstrekt overbodige omweg. Ter illustratie geeft hij het volgende voorbeeld:

“De tophoudster van een bankconcern (‘Moeder’) leent gelden in de markt in, die zij doorleent aan haar Nederlandse dochtermaatschappij (‘Dochter BV’). Dochter BV stort de gelden in een vennootschap in een tax haven (‘Tax Haven Co’), die de gelden weer doorleent aan Moeder, die de gelden ten slotte aan derden uitleent (zie figuur 5).

Wij nemen aan dat in dit geval Dochter BV en Tax Haven Co geen wezenlijke functie verrichten, maar zijn tussengeschakeld om renteaftrek in Nederland te bewerkstelligen, 227 terwijl Moeder slechts (tweemaal) over een spread wordt belast, en Tax Haven Co geen belasting van enige betekenis verschuldigd is. Hoewel de storting in Tax Haven Co uiteindelijk extern is gefinancierd, zegt dit niets over de zakelijkheid van de schuld en de storting, omdat die deel uitmaken van een geheel overbodige omweg: Moeder had de gelden eenvoudig rechtstreeks kunnen doorlenen. Enerzijds kan men betogen dat art. 10a naar de ratio niet zou behoren te worden toegepast, omdat het fiscale voordeel slechts bestaat als de deelnemingsvrijstelling ten aanzien van Tax Haven Co van toepassing is, en dat wanneer dat het geval is Tax Haven Co hetzij redelijk wordt belast hetzij actief is. Anderzijds zegt de toepassing van de deelnemingsvrijstelling niets over de functie van de vordering aan Moeder binnen de onderneming van Tax Haven Co. Dit argument is dus niet beslissend.

Mijns inziens is het twijfelachtig of in zulke gevallen een beroep kan worden gedaan op de wetsgeschiedenis of het ‘parallellie-beleid’. Indien de lening aan Dochter BV, de storting in Tax Haven Co en de lening aan Moeder geen reële betekenis hebben maar een volstrekt kunstmatige, overbodige omweg vormen, zou kunnen worden betoogd dat een onderscheid moet worden gemaakt tussen:

a. het in- en doorlenen op het niveau van Moeder; en

b. een kunstmatig kasrondje.

In dat geval zou de externe schuld mogelijk niet samenhangen met het kasrondje, maar slechts met de lening aan derden, zodat verdedigd zou kunnen worden dat er geen gerechtvaardigd vertrouwen aan het beleid kan worden ontleend. Anderzijds is evident dat uiteindelijk extern is ingeleend indien in het voorbeeld Dochter BV het geld zou hebben ingeleend met een garantie van Moeder (zie par. 5.12.4.6). Het valt dan moeilijk in te zien waarom het voorbeeld waarbij Moeder in- en doorleent anders zou worden behandeld, nu beide situaties in economische zin op hetzelfde neerkomen.“

Zie ik het goed, dan is dit de situatie die de Staatssecretaris in belanghebbendes geval aan de orde acht: een weliswaar uiteindelijk extern gefinancierde verbonden schuld die een commercieel volstrekt overbodige omweg (langs de belanghebbende en haar deelnemingen) financiert (een ‘U-bocht’).

Kok en De Vries26 bespreken de situatie waarin een lening is verstrekt door een verbonden lichaam – waarmee de belastingplichtige een 10a-transactie is aangegaan – die extern is gefinancierd:

“Vanuit de ratio van art. 10a Wet VPB 1969 bezien is er veel voor te zeggen om dergelijke situaties, mits het verband tussen de interne en externe lening voldoende sterk is, niet met de renteaftrekbeperking van art. 10a Wet VPB 1969 te treffen. Immers, bij een rechtstreekse externe lening was men volledig buiten het toepassingsbereik van art. 10a Wet VPB 1969 gebleven, aangezien deze bepaling uitsluitend “verbonden” rente van aftrek beoogt uit te sluiten.”

Op basis van onder meer de volgens hen volstrekt duidelijke NnavV (zie 4.6) komen zij tot de conclusie dat de dubbele zakelijkheidstoets van art. 10a(3)(a) Wet Vpb de facto is teruggebracht tot een enkele toets:

“(…) was in de memorie van toelichting (…) de volgende casus geschetst:

“Een ander voorbeeld is de situatie waarin een vennootschap de aandelen in een niet-verbonden lichaam heeft verworven en enige tijd later de aandelen in deze nieuw verworven vennootschap overdraagt aan een daartoe opgerichte tussenholding. Indien deze tussenhoudster de koopsom ter zake van deze aandelen schuldig blijft aan haar moedermaatschappij, dan is op deze rente, die verband houdt met de verwerving van aandelen in een verbonden lichaam de regeling van art. 10a van toepassing. Voor deze situatie, die overeenkomt met de casus uit het arrest van de Hoge Raad van 27 september 1995, BNB 1996/6, wordt aldus een resultaat bereikt dat in lijn is met de beslissing van de Hoge Raad. Daarbij dient dan te worden bedacht dat ingeval met het oog op de verwerving van de aandelen een lening is opgenomen bij een niet-verbonden lichaam, zoals in de casus van het arrest het geval was, het voorgestelde derde lid, onderdeel a (zie hierna), ertoe leidt dat de rente in aftrek kan worden gebracht.” 27

Uit de voorgaande passages [de bovenstaande en die in 4.4 en 4.6; PJW] kan geen andere conclusie worden getrokken dan dat de wetgever heeft beoogd feitelijk van derden ingeleende gelden niet onder het toepassingsbereik van art. 10a Wet VPB 1969 te brengen. Daarmee is de dubbele zakelijkheidstoets van art. 10a lid 3 onderdeel a Wet VPB 1969 (in dergelijke situaties) de facto teruggebracht tot een enkelvoudige toets: kan de lening die afkomstig is van een verbonden lichaam of een verbonden natuurlijke persoon, materieel worden “gelinkt” aan een financiering van een derde? Is dat het geval, dan is (on)zakelijkheid van de rechtshandeling dus in het geheel niet van belang.”

Volgens hen rust op de belastingplichtige de bewijslast (ik laat voetnoten weg):

“Of sprake is van parallelliteit, wordt voornamelijk beoordeeld aan de hand van de looptijd, aflossing, rentevergoeding, omvang en het tijdstip van aangaan van de leningen. De bedoeling is dat door de belastingplichtigen duidelijk zichtbaar wordt gemaakt dat het gaat om het in- en doorlenen van gelden door het met de belastingplichtige verbonden lichaam.”

Zij menen dat als schuldparallellie bestaat, ook onderdeel 4.2.2 van het nieuwe Besluit van 25 maart 201328 (dat het in 4.10 geciteerde Besluit van 2005 actualiseerde) nog steeds niet kan meebrengen dat de (on)zakelijkheid van de rechtshandeling ter zake zou doen (ik laat voetnoten weg):

“Door de verwijzing naar een (vanuit het concern bezien) externe acquisitie is — naar wij aannemen — beoogd de suggestie te wekken, dat bij een uiteindelijk extern gefinancierde interne lening de zakelijkheid van de rechtshandeling thans wel relevant is. Dit zou een beleidswijziging betekenen. Dat laat zich niet goed rijmen met het feit dat onderdeel 4.2.2, waarin het zojuist geciteerde standpunt is opgenomen, in het begin van dit beleidsbesluit niet is vermeld als een onderdeel dat een gewijzigd standpunt bevat, terwijl dat met de overigens gewijzigde onderdelen wel expliciet is gebeurd. Uit het niet vermelden van onderdeel 4.2.2 als een onderdeel waarin een nieuw beleidsstandpunt is neergelegd, kan worden afgeleid dat de staatssecretaris op dit punt juist geen beleidswijziging voorstaat, hetgeen automatisch meebrengt dat de zakelijkheid van de rechtshandeling thans nog steeds niet relevant is. Al met al is het daarom de vraag of bij een combinatie van een feitelijk jegens een derde aangegane interne lening en een andere rechtshandeling dan een externe acquisitie een beroep kan worden gedaan op het recente beleidsbesluit van 25 maart 2013. Maar zelfs als dat niet zou kunnen, blijven er op basis van de hiervoor weergegeven wetsgeschiedenis voldoende argumenten over om met succes het standpunt in te nemen dat bij een uiteindelijk externe financiering aan de tegenbewijsregeling van art. 10a lid 3 onderdeel a Wet VPB 1969 is voldaan en de (on)zakelijkheid van de rechtshandeling aldus niet relevant is. Een beleidsbesluit kan immers, zoals eerder opgemerkt, niet de wetsgeschiedenis herroepen of bijbuigen. Diezelfde wetsgeschiedenis biedt voorts geen basis in deze context onderscheid te maken tussen externe overnames en andere (lees: interne) rechtshandelingen die in beginsel binnen de draaicirkel van art. 10a Wet VPB 1969 vallen: gegeven een daadwerkelijke externe financiering wordt de rente verschuldigd wegens de financiering van al deze rechtshandelingen naar de bedoeling van de wetgever niet op de voet van art. 10a Wet VPB 1969 in aftrek beperkt.”

Als het doel van de door art. 10a(1) aangewezen en ‘rechtens’ intern gefinancierde rechtshandeling niet-zakelijk (antifiscaal) is, is er mijns inziens overigens in uitgangspunt ook geen zakelijke financieringsbehoefte, ongeacht of die financiering uiteindelijk extern is opgenomen. In die zin ook Marres in BNB 2016/197 (zie 5.4 hierboven):

“9. (…). Hieruit leid ik (…) af dat er zakelijke motieven moeten zijn voor de transactie (…). Dat spreekt vanzelf: als die er niet zijn, is er geen reële financieringsbehoefte, en is de schuld reeds om die reden onzakelijk.”

Als ik het goed zie, neemt de fiscus in belanghebbendes zaak dit standpunt in: volgens de fiscus dient de storting in belanghebbendes deelneming slechts een antifiscaal doel, zodat de financiering ervan alleen daardoor al niet zakelijk kan zijn. De belanghebbende daarentegen ziet als volstrekt zakelijk uiteindelijke doel van de kapitaalstorting de financiering van het bedrijf van [E] , die financieringen aan derden verstrekt. Het Hof is niet op deze kwestie ingegaan.

Marres leidt uit HR BNB 2016/197 ook af (zie 5.4):

“9. (…) dat er ook zakelijke motieven moeten zijn om de transactie te laten verrichten door de biedingsvennootschap. Als die biedingsvennootschap alleen uit fiscale overwegingen zou worden gebruikt zou de kapitaalstorting de zakelijkheidstoets kennelijk niet doorstaan. Hieruit leid ik af dat de leer van de onzakelijke omleiding niet alleen geldt in de context van de schuld, maar ook als het gaat om de zakelijkheid van de rechtshandeling (in casu de storting in de biedingsvennootschap).”

Ook deze benadering valt te herkennen in het standpunt van de fiscus in belanghebbendes geval: de belanghebbende heeft volgens de fiscus het door haar van [C] geleende geld niet zelf doorgeleid naar [E] maar in haar deelneming(en) gestort om een Bosalgat te kunnen creëren en niet om [E] te financieren: een onzakelijke omleiding dus van de reeds bestaande financiering van [E] .

Als het anders is (als geen schuldidentiteit maar een vagere schuldparallellie voldoende is voor een safe haven onder art. 10a(3)(a) waarin het ontbreken van de door die bepaling geëiste zakelijke rechtshandeling niet ter zake doet), acht ik ’s Hofs uitspraak onvoldoende gemotiveerd. De Inspecteur heeft voor het Hof gesteld (zie 2.22 hierboven) dat

‘er (…) geen sprake is van parallelliteit tussen die leningen (verbonden leningen worden afgelost als belastingschuld is geëlimineerd).’

Daarmee slaagt mijns inziens de klacht dat niet-begrijpelijk is ’s Hofs oordeel dat de Inspecteur de gestelde schuldparallellie onvoldoende weersproken zou hebben: de Inspecteur stelt immers dat de eigenschappen van de interne schuld bepaald worden door de te elimineren winst, dat het causale verband dus omgekeerd is aan het door de wetgever veronderstelde en geen sprake is van voldoende schuldparallellie. Het Hof heeft uitsluitend op grond van de door de belanghebbende overgelegde verklaring van [B] geoordeeld dat:

‘in beginsel aannemelijk is te achten dat tegenover de door [C] aan belanghebbende verstrekte lening, ter financiering daarvan één of meer leningen van [C] van derden hebben gestaan.’

Dat is vaag. Uit die verklaring valt dan ook niet meer op te maken dan dat [A] in staat was allerlei door derden aan [C] verstrekte leningen boekhoudkundig te volgen naar lening(en) van [C] aan de belanghebbende (tracing). Er valt niet uit op te maken dat omvang, looptijd, aflossing, rentevergoeding en tijdstip van aangaan parallel liepen; eerder integendeel.

Dan resteert ’s Hofs tussenzin (r.o. 4.3.3.6; zie 2.28 hierboven):

‘- voor zover nodig met toepassing van het vertrouwensbeginsel –‘

Kennelijk heeft het Hof belanghebbendes beroep gehonoreerd op vertrouwen, gewekt door het in 4.11 geciteerde Besluit. Zoals in 7.20 bleek, kan mijns inziens op de verklaring van [B] niet gebaseerd worden dat de belanghebbende voldoet aan de in het Besluit gestelde criteria voor schuldparallellie, zodat daarom al een beroep op het Besluit faalt. Maar ik lees in dat Besluit ook niet dat bij de toepassing van art. 10a(3)(a) Wet Vpb de (on)zakelijkheid van de rechtshandeling irrelevant is als voldoende schuldparallellie bestaat. De desbetreffende paragraaf 2.1.2 gaat alleen over de schuld, niet over de 10a-rechtshandeling, en het irrelevant verklaren van de (on)zakelijkheid van die rechtshandeling staat zodanig haaks op de tekst van art. 10a(3)(a) dat die irrelevantie mijns inziens expliciet uit het beleidsbesluit zou moeten blijken om evident contra legem vertrouwen te kunnen wekken. Dat is mijns inziens niet het geval. Ook het Besluit eist in onderdeel 2.1.4 een ‘echte derdenlening’ en gaat daarbij overigens uit van een zakelijke rechtshandeling (een externe overname).