Uitspraken

Het Hof heeft in rechtsoverweging 6.6 overwogen:

Anders dan de heffingsambtenaar stelt, wordt de vergoeding voor de immateriële schade aan de belanghebbende toegekend en niet aan diens gemachtigde. Belanghebbende is degene die de frustratie van de lange duur van de procedure ondervindt en recht kan doen gelden op een vergoeding. Dat neemt niet weg dat belanghebbende de toekomstige vordering op schadevergoeding kan cederen aan zijn rechtsbijstandverlener of zoals in het onderhavige geval de gemachtigde als zijn vertegenwoordiger aan kan wijzen om voor hem het bedrag te ontvangen.

“Daarnaast machtigt volmachtgever gevolmachtigde om de vergoeding voor de geleden processchade, immateriële schadevergoeding, proceskostenvergoeding, voor hem/haar op rekening van gevolmachtigde te ontvangen. Dit alles met het recht van substitutie.”

Rechtbank Rotterdam

Voor zover thans in cassatie van belang, heeft de Rechtbank overwogen:

De rechtbank wijst eisers verzoek om schadevergoeding, wegens overschrijding van de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (hierna: het EVRM) toe.

Gelet op de uitgangspunten die zijn neergelegd in HR 22 april 2005, nr. 37.984 - ECLI:NL:HR:2005:A09006, geldt dat behoudens bijzondere omstandigheden die hier niet aan de orde zijn, de berechting van een zaak door de rechtbank niet binnen een redelijke termijn geschiedt indien de rechtbank niet binnen twee jaar nadat de termijn is aangevangen, uitspraak doet, waarbij de behandeling van het bezwaar ten hoogste een half jaar en de behandeling van het beroep ten hoogste anderhalf jaar mag duren. De termijn vangt in beginsel aan op het moment dat verweerder het bezwaarschrift ontvangt.

De rechtbank stelt vast dat verweerder eisers bezwaarschrift heeft ontvangen op 27 februari 2013, terwijl de onderhavige uitspraak wordt gedaan op 21 oktober 2015 derhalve 7 maanden en drie weken nadat bezwaar is gemaakt. De redelijke termijn is derhalve met 7 maanden en drie weken overschreden. Uitgaande van een tarief van € 500,- per halfjaar dat de redelijke termijn is overschreden, waarbij het totaal van de overschrijding naar boven wordt afgerond, zal de rechtbank verweerder daarom veroordelen tot een bedrag van € 1.000,- aan eiser als vergoeding van de door hem geleden immateriële schade.

Gerechtshof Den Haag

Het Hof heeft het geschil als volgt omschreven:

In geschil is of de rechtbank terecht de termijnoverschrijding in bezwaar en beroep volledig heeft toegerekend aan de bezwaarfase en de heffingsambtenaar heeft veroordeeld tot vergoeding van immateriële schade wegens lange duur van de procedure in bezwaar.

Verder is in geschil of in het geval een gemachtigde optreedt op no cure no pay-basis zoals in dit geval een vergoeding kan worden toegekend voor immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn.

Het Hof heeft, voor zover thans in cassatie relevant, overwogen:

Beoordeling van het hoger beroep

In het onderhavige geval vangt de termijn aan op 27 februari 2013 met de ontvangst van het bezwaarschrift en eindigt met de uitspraak van de rechtbank op 21 oktober 2015.

De overschrijding van de redelijke termijn die in beginsel op twee jaar wordt gesteld, bedraagt derhalve afgerond acht maanden. De stelling van de heffingsambtenaar dat een extra voortvarende behandeling in hoger beroep ertoe leidt dat door compensatie geen overschrijding van de redelijke termijn heeft plaatsgevonden, treft geen doel aangezien reeds voor de rechtbank een beroep op overschrijding van de redelijke termijn is gedaan. De rechtbank dient bij een dergelijke overschrijding een vergoeding toe te kennen. Een voortvarende behandeling in hoger beroep doet hier niet aan af.

Proceskosten en griffierecht

Het College heeft in cassatie één middel aangevoerd. Dit middel luidt:

In zijn uitspraak heeft het Gerechtshof ’s-Gravenhage zich schuldig gemaakt aan schending van het recht als genoemd in artikel 79, lid 1 RO, terwijl de uitspraak bovendien blijk geeft van een onbegrijpelijke motivering.

Het College licht dit middel als volgt toe:

Het cassatiemiddel richt zich op rechtsoverweging 6.6. van de uitspraak. Hierin beoordeelt het Hof de stelling van de gemeente dat immateriële schadevergoeding niet kan worden geclaimd door no cure no pay bureaus.

In de onderhavige procedure is sprake van een juridisch bijstandverlener die op massale schaal (hoger) beroepsprocedures voert waarbij de hoogte van de aan hem uit keren proceskostenvergoeding centraal staat. Belanghebbende, in dit geval [X], heeft geen enkele actieve of persoonlijke bemoeienis met de bezwaar-, beroeps- en hoger beroepsprocedure, en er kan in de optiek van de gemeente dan ook principieel geen sprake zijn van een recht op immateriële schadevergoeding dat naar zijn aard hoogst persoonlijk is.

(…)

Naar mijn oordeel is in deze casus toepasselijk artikel 6:106 BW. (…)

(…)

Bij de vaststelling van BW6 is deze ratio als volgt toegelicht:

"Vooropgesteld moet worden dat de ratio van de vergoeding van ideële schade – een genoegdoening in de relatie tussen aansprakelijke en benadeelde – meebrengt, dat in beginsel slechts de benadeelde de desbetreffende vordering moet kunnen instellen. In zoverre heeft deze vordering een hoogstpersoonlijk karakter. Dat neemt uiteraard niet weg dat, wanneer de genoegdoening eenmaal door betaling van een zeker bedrag is voltrokken, dit bedrag zonder meer in het vermogen van de benadeelde valt, zodat het vatbaar is voor beslag of vererving en daarover vrijelijk beschikt kan worden. Dit is trouwens ook reeds het geval met de vordering wanneer zij eenmaal aanhangig is gemaakt of bij overeenkomst is vastgelegd. Aan het voormelde uitgangspunt doet dit een en ander echter niet af.”

(Tweede Kamer, zitting 1975-1976, 7729, nrs. 6-7, p. 101 en 102, Memorie van Antwoord inzake Vaststelling van Boek 6 van het nieuwe Burgerlijke Wetboek).

Over de voor de onderhavige procedure relevante uitgangspunten overwoog de Hoge Raad in zijn arrest van 17 oktober 2014, 13/06130, ECLI:NL:HR:2014:2981, BNB 2015/39 m.nt. Bosma, FED 2014/107 m.nt. Thomas, V-N 2014/57.5:

(…)9

Het oordeel van het Hof dat belanghebbende degene is die de frustratie van de lange duur van de procedure ondervindt – als enige partij - en recht kan doen gelden op een vergoeding is naar mijn mening in zijn algemeenheid correct en conform standaardjurisprudentie.

De Rechtbank Oost-Brabant gaf in zijn uitspraak van 4 oktober 2013 (ECLI:NL:RBOBR:2013:5493) de ratio van het recht op immateriële schadevergoeding als volgt weer:

“15. Bij overschrijding van de redelijke termijn wordt naar vaste jurisprudentie, behoudens bijzondere omstandigheden, spanning en frustratie als grond voor vergoeding van immateriële schade verondersteld. Met overeenkomstige toepassing van artikel 8:73 van de Awb kan het bestuursorgaan tot vergoeding van die schade worden veroordeeld.

16. Onder verwijzing naar de uitspraak van het gerechtshof 's-Hertogenbosch van 23 augustus 2012 (ECLI:NL:GHSGE:2012:BX5668, zie de daarin opgenomen overwegingen onder 4.6) overweegt de rechtbank dat het recht op immateriële schadevergoeding van hoogst persoonlijke aard is [......].”

De Rechtbank Den Haag oordeelde in zijn uitspraak van 3 juli 2013, ECLI:NL:RBDHA:2013:15674:

(…)10

Op 18 juli 2015, na de bezwaarfase, heeft belanghebbende aan gemachtigde een machtiging verstrekt met onder meer de volgende tekst:

“Daarnaast machtigt volmachtgever gevolmachtigde om de vergoeding voor geleden processchade, immateriële schadevergoeding, proceskostenvergoeding, voor hem/haar op rekening van gevolmachtigde te ontvangen. Dit alles met het recht van substitutie”.

Echter, hoe het mogelijk zou zijn om, in de terminologie van het Hof, een “toekomstige vordering op schadevergoeding kan cederen aan zijn rechtsbijstandverlener of zoals in het onderhavige geval de gemachtigde als zijn vertegenwoordiger aan kan wijzen om voor hem het bedrag te ontvangen”, is voor mij juridisch alsook rationeel onbegrijpelijk.

Nergens uit de stukken blijkt ook dat in enig stadium van de procedure zich bij belanghebbende, [X], spanning en frustratie heeft voorgedaan en evenmin dat hem bekend was dat zulks jegens de gemeente Rotterdam zou kunnen leiden tot een vordering om schadevergoeding die hemzelf financiële genoegdoening zou kunnen verschaffen. Door de feitenrechter is deze principiële grondslag voor de vordering ook niet vastgesteld, waardoor de uitspraak in mijn optiek in strijd is met het recht.

Uit de stukken in het dossier blijkt evenmin dat het mogelijke toekomstige ontstaan van een schadevergoedingsvordering, laat staan de uiteindelijke hoogte daarvan bekend was bij belanghebbende op het moment dat de rechtsbijstandsverlener door hem werd gecontracteerd met als oogmerk de WOZ-waarde van zijn woning te betwisten.

Er is dus een fictieve vordering gecedeerd, die zijn basis vindt in niet bestaande frustratie bij degene die deze volgens vaste rechtspraak exclusief ondervindt. De vordering is gecedeerd aan een commercieel bureau die de grondslag van de vordering, frustratie en spanning, niet ondervindt – noch volgens de jurisprudentie, noch gezien de aard van de werkzaamheden. Tegenover dit bedrag staan ook geen werkzaamheden van het bureau.

In dit licht kan de uitspraak van het Gerechtshof slechts als volslagen onbegrijpelijk gemotiveerd worden gekwalificeerd.

De bestreden uitspraak is ook inhoudelijk inconsequent: indien de “frustratiegenoegdoening” van belanghebbende gecedeerd is aan gemachtigde, ontvalt hieraan iedere persoonlijke betrokkenheid die nu juist in essentie de grondslag van de vordering vormt.

Ik wijs in dit verband op de uitspraak van het Gerechtshof Den Bosch van 23 augustus 2012, 04/01848bis, LJN BX5668, waarin wordt overwogen dat het recht op immateriële schadevergoeding van hoogst persoonlijke aard is en niet vererft, tenzij de gerechtigde aan de wederpartij reeds heeft medegedeeld op deze vergoeding aanspraak te maken.

In de casus waarover het Hof Den Bosch zich uitsprak is dus sprake van een concrete aanspraak en een expliciete stellingname van de exclusieve gerechtigde deze te willen materialiseren. Dit is in de onderhavige situatie expliciet niet gebeurd.

Mocht [X], hetgeen nadrukkelijk niet door de feitenrechter is vastgesteld, wél gebukt gaan onder spanning en frustratie, kan worden vastgesteld dat in deze zaak door gemachtigden bewust een inhoudelijk irreëel – want door de Rechtbank ongegrond bevonden en in hoger beroep niet meer aangevoerd - beroep tegen de WOZ-waarde is ingesteld wat de procedure blijkbaar ten nadele van hun cliënt nodeloos heeft verlengd.

Onderhavige gemachtigde voert honderden (hoger) beroepsprocedures alleen al tegen de gemeente Rotterdam waarin veelal enkel de proceskostenvergoeding in geding is en van enig concreet belang voor de werkelijke belanghebbenden geen enkele sprake is.

Ook ontbeert de uitspraak van het Hof elke basale ratio. Waar de exclusieve grondslag van de schadevergoeding (ook in de ogen van het Hof) de persoonlijke frustratie van belanghebbende zou zijn, is het in mijn optiek onduidelijk hoe er sprake van zou kunnen zijn dat de geldelijke genoegdoening voor deze toch zo intieme spanningen overgedragen zou kunnen worden aan een vrijblijvend commercieel opererende derde, die – diametraal contrair aan de belangen van de in spanning verkerende belanghebbende - slechts voordeel heeft bij een overschrijding van de procesduur. Het feit dat gemachtigde een zeer groot aantal (hoger) beroepsprocedures aanzienlijk verlengt door enkel aanspraak te maken op immateriële schadevergoeding als inkomstenbron, illustreert dit ondubbelzinnig.

De eerste volzin van rechtsoverweging 6.6 van de uitspraak getuigt derhalve van een onjuiste rechtsopvatting, de daarop voortbouwende volzinnen 2 en 3 eveneens. In de eerste volzin van rechtsoverweging 6.6 heeft het Hof verzuimd zich uit te spreken over wat in deze procedure nu juist de essentialia zijn: de toepasselijkheid van de hoofdregel dan wel, bij wege van uitzondering, aan te geven waarom de mijns inziens toepasselijke bijzondere omstandigheden, conform het arrest van de Hoge Raad van 17 oktober 2014, niet van toepassing zouden zijn. De crux van de uitspraak, de motivering, is in deze zin niet alleen onvoldoende, maar in essentie geheel ontbrekend.

Het rechtsgevolg - geen immateriële schadevergoeding voor zowel belanghebbende als zijn vertegenwoordiger – leidt ook tot een redelijke rechtstoepassing omdat de vertegenwoordiger een no cure no pay proceskostenbureau is. De (buitenwettelijke) regeling van immateriële schadevergoeding in het belastingrecht is er niet voor bedoeld om vertegenwoordigers of gevolmachtigden te laten verdienen aan een overschrijding van de redelijke termijn die belanghebbende vanwege de ‘no cure no pay’ niet heeft gevoeld en de vertegenwoordiger/het no cure no pay proceskostenbureau niet kan hebben gevoeld, omdat zij geen negatieve financiële gevolgen kunnen ondervinden van een overschrijding van de redelijke termijn.

Aangezien no cure no pay proceskostenbureaus een financieel belang hebben bij overschrijding van de redelijke termijn en daarvan dus slechts positieve gevolgen kunnen ondervinden, zou het in strijd zijn met (1) de ratio van het recht om immateriële schadevergoeding en (2) de bijzondere omstandigheden in de zin van HR 17 oktober 2014 om een recht tot immateriële schadevergoeding toe te kennen, waar het recht om deze schadevergoeding te innen is overgedragen aan een no cure no pay proceskostenbureau.

Conclusie

In de onderhavige casus heeft het Hof het recht geschonden op meerdere punten.

Het Hof heeft:

• nagelaten te onderzoeken of er sprake is van gebleken frustraties bij belanghebbende; uit het dossier is dit niet op te maken. Er blijkt uit de overgelegde stukken niet dat sprake is van een concrete aanspraak van belanghebbende op immateriële schadevergoeding en er is geen sprake van een expliciete stellingname van de exclusieve gerechtigde deze te willen materialiseren. In deze zin is de uitspraak onvoldoende gemotiveerd.

• verzuimd om in het licht van het arrest van de Hoge Raad van 17 oktober 2014 de toepasselijkheid van de hoofdregel en de niet-toepasselijkheid van de bijzondere omstandigheden te motiveren. Hier is sprake van ontbrekende motivering waar het de essentiële rechtsvraag betreft.

• een inhoudelijk inconsequente uitspraak gedaan: indien (de inning van) een hoogst persoonlijke grondslag voor de vordering, spanning en frustratie, overgedragen zou (kunnen) worden aan een commercieel opererend bureau, bestaat deze niet meer bij belanghebbende, terwijl deze naar zijn aard niet kan bestaan bij het betreffende bureau. Hier is sprake van een onbegrijpelijke motivering.

De Raad voor de Rechtspraak heeft bij geschrift als volgt zijn visie aangaande de onderhavige procedure kenbaar gemaakt:

De gemeente Rotterdam richt zijn cassatiemiddel tegen rechtsoverweging 6.6 van de uitspraak van het gerechtshof Den Haag van 20 juli 2016. De gemeente Rotterdam stelt zich op het standpunt dat het door [X] ingeschakelde rechtsbijstand bureau, gelet op grond van artikel 6:106 lid 2 BW, geen aanspraak kan maken op immateriële schadevergoeding in verband met het overschrijden van de redelijke termijn. Een dergelijke vordering is volgens de gemeente Rotterdam niet vatbaar voor overgang. Bovendien heeft zich bij [X] volgens de gemeente Rotterdam geen spanning en frustratie voorgedaan.

Naar de Raad begrijpt gaat de gemeente Rotterdam er in haar beroep in cassatie van uit dat [X] zijn vordering ten aanzien van de overschrijding van de redelijke termijn heeft gecedeerd aan zijn gemachtigde. De Raad heeft in de stukken niet kunnen vaststellen of dit inderdaad het geval is. Als dit inderdaad het geval is, kan de Raad zich voorstellen dat moet worden onderzocht in hoeverre artikel 6:106 lid 2 BW van toepassing is.

Verder begrijpt de Raad uit de stellingen van de gemeente Rotterdam, dat deze zich op het standpunt stelt dat de afspraken tussen [X] en zijn rechtsbijstandverlener materieel op hetzelfde neerkomen als een cessie. Dit roept de vraag op of er in dergelijke gevallen aanspraak gemaakt kan worden op immateriële schadevergoeding in verband met de overschrijding van de redelijke termijn. De Raad refereert zich aan het oordeel van de Hoge Raad en ontvangt te zijner tijd graag een exemplaar van de uitspraak in deze zaak.

Artikel 3:60 van het Burgerlijk Wetboek luidt sinds 1 januari 1992 als volgt:

1 Volmacht is de bevoegdheid die een volmachtgever verleent aan een ander, de gevolmachtigde, om in zijn naam rechtshandelingen te verrichten.

2 Waar in deze titel van rechtshandeling wordt gesproken, is daaronder het in ontvangst nemen van een verklaring begrepen.

Artikel 3:62, tweede lid, van het Burgerlijk Wetboek luidt sinds 1 januari 1992 als volgt:

Een bijzondere volmacht die in algemene bewoordingen is verleend, strekt zich slechts uit tot daden van beschikking indien dit ondubbelzinnig is bepaald. Niettemin strekt een volmacht die voor een bepaald doel is verleend, zich uit tot alle daden van beheer en van beschikking die dienstig kunnen zijn tot het bereiken van dit doel.

Artikel 3:66, eerste lid, van het Burgerlijk wetboek luidt sinds 1 januari 1992 als volgt:

Een door de gevolmachtigde binnen de grenzen van zijn bevoegdheid in naam van de volmachtgever verrichte rechtshandeling treft in haar gevolgen de volmachtgever.

Artikel 6:106 van het Burgerlijk Wetboek luidt sinds 1 januari 1998:

1 Voor nadeel dat niet in vermogensschade bestaat, heeft de benadeelde recht op een naar billijkheid vast te stellen schadevergoeding:

a. indien de aansprakelijke persoon het oogmerk had zodanig nadeel toe te brengen;

b. indien de benadeelde lichamelijk letsel heeft opgelopen, in zijn eer of goede naam is geschaad of op andere wijze in zijn persoon is aangetast;

c. indien het nadeel gelegen is in aantasting van de nagedachtenis van een overledene en toegebracht is aan de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot, de geregistreerde partner of een bloedverwant tot in de tweede graad van de overledene, mits de aantasting plaatsvond op een wijze die de overledene, ware hij nog in leven geweest, recht zou hebben gegeven op schadevergoeding wegens het schaden van zijn eer of goede naam.

2 Het recht op een vergoeding, als in het vorige lid bedoeld, is niet vatbaar voor overgang en beslag, tenzij het bij overeenkomst is vastgelegd of ter zake een vordering in rechte is ingesteld. Voor overgang onder algemene titel is voldoende dat de gerechtigde aan de wederpartij heeft medegedeeld op de vergoeding aanspraak te maken.

Wetsgeschiedenis

In de memorie van toelichting bij de Algemene regels van bestuursrecht (Algemene wet bestuursrecht) staat:11

De door de belanghebbende ingeschakelde derde wordt in navolging van de wettelijke regelingen van bestuursprocesrecht aangeduid als gemachtigde. Met deze woordkeus komt ook tot uitdrukking dat op deze vorm van vertegenwoordiging de bepalingen van het nieuwe Burgerlijk Wetboek niet rechtstreeks van toepassing zijn. In het nieuwe Burgerlijk Wetboek wordt in Titel 3 van Boek 3 gesproken over «gevolmachtigde». Ingevolge de toepasselijke schakelbepaling, (…), vinden de bepalingen van deze titel buiten het vermogensrecht overeenkomstige toepassing, voor zover de aard van de rechtshandeling of van de rechtsbetrekking zich daartegen niet verzet. De regeling inzake volmacht uit Titel 3 van Boek 3 van het nieuwe Burgerlijk Wetboek kan dus ook voor overeenkomstige toepassing in aanmerking komen in bestuursrechtelijke verhoudingen. De bestuursrechtelijke verhoudingen vergen in het algemeen geen bijzondere regeling ten aanzien van vertegenwoordiging. Derhalve kan hier van het opnemen van bepalingen worden afgezien.

Jurisprudentie | Hoge Raad

Bij arrest van 15 december 1995 heeft de Hoge Raad overwogen:12

Daarbij dient het volgende te worden opgemerkt. Blijkens de Memorie van Toelichting bij het ontwerp van wet nr. 22 495 - welke toelichting mede geldt voor artikel 5a van de Wet administratieve rechtspraak belastingzaken - heeft de wetgever met het opnemen in een algemene maatregel van bestuur van een specifieke tarifiëring van de kosten met betrekking tot de onderscheiden processuele handelingen, ter beperking van de taakverzwaring voor de rechter, mede beoogd dat het gevolg van die normering zou zijn ,,dat de rechter nog slechts zal behoeven te beoordelen of er reden is voor een proceskostenveroordeling'' (Kamerstukken II, 1991/92, 22 495, nr. 3, blz. 153). Hieruit volgt dat naar de bedoeling van de wetgever, mede gezien het forfaitaire karakter van de in het Besluit proceskosten fiscale procedures neergelegde regeling ter vergoeding van de kosten voor beroepsmatig verleende rechtsbijstand, indien zodanige bijstand is verleend, elk onderzoek naar de daarvoor werkelijk gemaakte kosten achterwege zal worden gelaten.

In het onderhavige geval dient derhalve, anders dan door de Staatssecretaris van Financiën is aangevoerd, de vraag of de in dit geval door belanghebbende gemaakte kosten lager zijn dan het aan de hand van voormeld Besluit te berekenen bedrag, niet in de beoordeling te worden betrokken.

Bij arrest van 7 oktober 2011 heeft de Hoge Raad overwogen:13

4. Proceskosten

Het College zal worden veroordeeld in de kosten van het geding in cassatie. Daarbij verdient opmerking dat - zoals het Hof terecht heeft overwogen - aan toekenning van een vergoeding van kosten van beroepsmatig verleende rechtsbijstand niet in de weg staat dat die bijstand is verleend op basis van "no cure no pay".

Noordermeer Van Loo heeft bij dit arrest geannoteerd:14

De andere discussie is waar bovenstaand arrest over gaat, namelijk waarbij de beroepsmatige verleende rechtsbijstand door een gemachtigde wordt verleend op basis van het betalingsprincipe ‘no cure no pay’. Deze discussie laat de gemoederen vaak hoog oplopen. Mijn inziens volledig ten onrechte. Het is niet aan de gemeente om zich te mengen in een privaatrechtelijke afspraak tussen belanghebbende/belastingplichtige en zijn rechtsbijstandverlener over de wijze van honorering van die verleende rechtsbijstand. Gemeenten zijn hierin geen partij. Het oordeel van de Hoge Raad doet recht aan de vrijheid van keuzen die een belanghebbende/belastingplichtige hierin kan maken. Ook dat is marktwerking. Uiteraard kunnen de insteek, de wijze waarop proceshandelingen worden verricht of de toon van het gesprek frustraties oproepen bij de betrokken partijen. Dat is niet meer dan menselijk. Ter afsluiting verwijs ik daarom nog naar de uitspraak van Rechtbank 's-Gravenhage (LJN: BO5666, AWB 10/451, Belastingblad 2011/145) die duidelijk maakt dat deze frustratie geen vat mag krijgen op het proces als zodanig. Houd het zakelijk!

Thijssen heeft ook bij dit arrest geannoteerd:15

Nadat de overige hoogste bestuursrechters (zie CRvB 25 april 2000, nr. 97/10734 AAW, LJN ZB8757 en ARRvS 18 februari 2009, nr. 200806839/1, LJN BH3232) reeds hadden geoordeeld dat aan de toekenning van een vergoeding van kosten van beroepsmatig verleende rechtsbijstand niet in de weg staat dat die bijstand is verleend op basis van ‘no cure, no pay’, heeft de Hoge Raad in het onderhavige arrest gelijkluidend geoordeeld. Dat lijkt mij een terecht oordeel. Hoewel in voorkomende gevallen de vraag kan rijzen hoe ‘ cure’ exact is gedefinieerd, brengt het bestaan van een ‘no cure, no pay’- overeenkomst in zijn algemeenheid mee dat indien de procedure wordt gewonnen, er door belanghebbende proceskosten worden gemaakt voor het inschakelen van de rechtshulpverlener. Alsdan is er reden om aan belanghebbende een vergoeding toe te kennen voor de door hem gemaakte proceskosten. Dat de rechtshulpverlener de kosten pas na afloop van een procedure in rekening brengt, doet daaraan niets af (vgl. Hof Arnhem 22 maart 2011, nr. 10/00323, NTFR 2011/822).

Boone heeft bij dit arrest geannoteerd:20

4. Een schadevergoeding is dus niet aan de orde in zaken met ‘een zeer gering financieel belang’. Een interessante vraag is wat dit betekent voor geschillen over lokale belastingheffing waar vaak kleine bedragen op het spel staan. Heeft dit arrest tot gevolg dat veel van dergelijke geschillen – bijvoorbeeld met bedragen onder de € 100 – voortaan buiten de schadevergoeding vallen?

Naar mijn mening is dit niet noodzakelijkerwijs het geval. De Hoge Raad acht een schadevergoeding niet nodig bij geschillen met een ‘zeer gering financieel belang’. De Hoge Raad hanteert dus een open, vage norm in plaats van een concreet bedrag. Voordeel hiervan is dat de feitenrechter in een voorliggend geval de gelegenheid heeft op een zodanige wijze invulling te geven aan deze open norm dat recht wordt gedaan aan de concrete feiten of omstandigheden van het geval. De open norm laat met andere woorden ruimte voor maatwerk in de toepassing. Zo acht ik het goed denkbaar dat een burger voor een gemeentelijke belastingaanslag van € 250 wel wordt gecompenseerd voor een termijnoverschrijding, terwijl een groot bedrijf het moet doen met de constatering van de rechter dat de redelijke termijn is overschreden. Waar voor het bedrijf sprake is van een ‘zeer gering financieel belang’ is dit voor de burger niet het geval. Die ervaart wel degelijk spanning en frustratie. Een bescheiden belastingaanslag heeft voor een groot bedrijf niet die impact die het wel heeft voor een mens van vlees en bloed.

In de praktijk zullen zaken met een zeer gering financieel belang zich vaker voordoen in geschillen over lokale belastingheffing dan bij rijksbelastingen waar de financiële belangen nu eenmaal groter zijn. Ik geloof echter niet dat de Hoge Raad met dit arrest de bedoeling heeft gehad geschillen over bepaalde lokale heffingen categorisch uit te zonderen van de schadevergoedingsregeling.

5. Ten slotte wil ik nog kort aandacht besteden aan de WOZ-beschikking die zoals bekend geen rechtstreekse financiële consequenties heeft voor de procederende belanghebbende. Die financiële gevolgen heeft de WOZ-beschikking uiteraard wel via de belastingen waarvoor de WOZ-waarde de grondslag vormt. Alleen al het feit dat de WOZ-beschikking heffingsgrondslag is voor meerdere belastingen zou mijns inziens reden moeten zijn om bij WOZ-zaken altijd een financieel belang te veronderstellen dat meer is dan ‘zeer gering’. Dit te meer omdat een belanghebbende in een procedure tegen de belastingaanslag zelf de WOZ-beschikking niet meer ter discussie kan stellen.

Pechler heeft ook geannoteerd bij dit arrest:21

Een zeer gering financieel belang kan tot gevolg hebben dat een vergoeding achterwege blijft, ook al is de redelijke termijn overschreden, zo volgt uit r.o. 3.3.2. In dat geval mag men niet uitgaan van de veronderstelling dat die overschrijding spanning en frustratie heeft veroorzaakt, oordeelt de Hoge Raad nu, met verwijzing naar een uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. In deze zaak – met een financieel belang van € 11,34 (leges) – acht de Afdeling niet aannemelijk dat de spanning en frustratie als gevolg van de overschrijding zodanig zijn dat deze een vergoeding rechtvaardigen. Hieruit maak ik op dat de Afdeling de mogelijkheid openlaat dat er ook bij een zeer gering financieel belang reden kan zijn voor toekenning van een vergoeding. De bewijslastverdeling wordt alleen anders. In zaken met een zeer gering financieel belang geldt niet dat spanning en frustratie als grond voor vergoeding van immateriële schade worden verondersteld, zoals het in de arresten van 10 juni 2011 wordt geformuleerd, maar kan een vergoeding toch op haar plaats zijn wanneer aannemelijk is dat de spanning en frustratie, opgeroepen door de overschrijding van de redelijke termijn, dat rechtvaardigen. Ik denk bijvoorbeeld aan principezaken. De burger zal het bewijsrisico hebben te dragen. Dat een en ander ook geldt in belastinggeschillen, leid ik af uit de in r.o. 3.3.2 gebruikte bewoordingen. Over de vraag wanneer men kan spreken van ‘een zeer gering financieel belang’, laat de Hoge Raad zich niet uit. Gaat het alleen om de absolute hoogte van het belang? Of speelt ook de financiële positie van de belastingplichtige een rol? In een belastingzaak achtte Hof Amsterdam het in geschil zijnde bedrag – € 14 aan in rekening gebrachte aanmaningskosten – ‘dermate gering’ dat hij toekenning van schadevergoeding achterwege liet; het hof achtte de overschrijding voldoende gecompenseerd met de vaststelling door de rechter dat inbreuk is gemaakt op de rechtszekerheid (Hof Amsterdam 25 juli 2013, nr. 12/00660, NTFR 2013/1656). In een andere belastingzaak merkte Rechtbank Noord-Holland een bedrag van € 54,30 aan parkeerbelasting inclusief kosten als ‘dermate gering’ aan dat het gerecht geen schadevergoeding toekende (Rb. Noord-Holland 2 januari 2014, nr. 11/3120, ECLI:NL:RBNHO:2014:47). In deze belastingzaken (en in die van de Afdeling) gaat het kennelijk alleen om de absolute hoogte van het belang. Bij bedragen in de orde van grootte van € 10 tot € 14 kunnen we wel spreken van een zeer gering financieel belang, maar is dat ook nog zo bij een bedrag van ruim € 50?

Djebali heeft eveneens bij voornoemd arrest geannoteerd:22

Naar aanleiding van deze jurisprudentie rijzen twee met name praktische vragen, te weten (i) wanneer is nu precies sprake van een zeer gering financieel belang, en (ii) zou de aanwezigheid van een zodanig belang ook aanleiding kunnen vormen tot de vergoeding van een lager bedrag per halfjaar dan de standaard € 500? Om met de laatste vraag te beginnen, de Hoge Raad lijkt met dit arrest niet een dergelijke differentiatie van vergoedingen op het oog te hebben afhankelijk van de hoogte van de belastingheffing. Die differentiatie zou ook niet in overeenstemming zijn met de forfaitaire berekeningswijze waarvoor in het arrest van juni 2011 reeds de basis is gelegd. Wel volgt uit het onderhavige arrest helder een indeling naar zeer geringe financiële belangen die niet voor een schadevergoeding in aanmerking komen. En voorts het bestaan van geringe financiële belangen die hier mogelijk nog wel voor in aanmerking komen. Deze vooralsnog niet uitgekristalliseerde indeling zal in de praktijk hoogstwaarschijnlijk tot vragen gaan leiden. Hierbij denk ik vooral aan de kwestie waar de begrenzing in die afbakening van het (zeer) geringe financiële belang komt te liggen. Met deze opmerking heb ik gelijk enig licht op de eerste vraag geworpen, namelijk dat het financiële belang aan de hand van dit arrest nog maar moeilijk te duiden is. De Hoge Raad heeft hieraan nog geen nadere invulling gegeven en het karakter van het financiële belang zal daarom voor iedere zaak vooralsnog afzonderlijk dienen te worden beoordeeld. Het verdient echter zeker aanbeveling dat deze richtlijnen er wel komen in de rechtspraak. Ter vergelijking wijs ik op de richtlijnen die destijds door Hof Amsterdam (2 juli 2009, nr. 04/03329, NTFR 2009/1549) zijn uiteengezet ter zake van de vermindering van de boete wegens een termijnoverschrijding.

Bosma heeft bij dit arrest geannoteerd:24

In het onderhavig arrest oordeelt de Hoge Raad voorts dat de mate van spanning en frustratie niet van belang is. Reeds in het arrest van 10 juni 2011 oordeelde de Hoge Raad dat indien sprake is van een overschrijding van de redelijke termijn, spanning en frustratie worden verondersteld, behoudens bijzondere omstandigheden. De belanghebbende behoeft die spanning en frustratie dus niet aan te tonen. Als de spanning en frustratie worden verondersteld, dan is de mate daarvan van geen enkel belang; de mate van spanning en frustratie heeft dan ook geen invloed op de hoogte van de toe te kennen schadevergoeding. Dit is slechts anders indien sprake is van een bijzondere situatie zoals de situatie waarin sprake is van een geschil met een zeer beperkt financieel belang. In dat geval zijn spanning en frustratie niet aanwezig zodat de rechter kan volstaan met de constatering dat de redelijke termijn is overschreden (HR 29 november 2013, 12/04301, Belastingblad 2014/55 m.nt. L.J. Boone). Een geringe kans op succes in de procedure is in ieder geval geen bijzondere situatie op grond waarvan spanning en frustratie afwezig worden geacht.

Van der Vegt heeft bij dit arrest en de samenhangende zaken geannoteerd:26

Ook valt op dat de Hoge Raad geen andere eisen stelt aan een verzoek om schadevergoeding dat afkomstig is van een rechtspersoon of een natuurlijk persoon. Het hiervoor genoemde conceptwetsvoorstel27 vraagt van een rechtspersoon dat zij aannemelijk maakt dat sprake is van immateriële schade, terwijl dat voor een natuurlijk persoon wordt aangenomen. De Hoge Raad maakt in 3.3.5 van zijn arrest in de zaak met nr. 09/05112 dat onderscheid mijns inziens terecht niet. Een rechtspersoon leidt evenzeer immateriële schade, doordat de uiteindelijke beslissing in een belastingzaak te lang op zich laat wachten.

Bij arrest van 19 februari 2016 heeft de Hoge Raad een overzicht gegeven van zijn oordelen met betrekking tot de vergoeding van immateriële schade wegens overschrijding van de redelijke termijn in belastingzaken, voor zover het daarin niet om een bestuurlijke boete gaat. De Hoge Raad heeft in dit arrest onder meer overwogen:28

a) Basisprincipe

De rechtszekerheid als algemeen aanvaard rechtsbeginsel, dat aan artikel 6 van het EVRM mede ten grondslag ligt, brengt mee dat belastinggeschillen binnen een redelijke termijn behoren te worden berecht (zie het arrest BNB 2011/232).

(…)

d) Gevolgen van overschrijding van de redelijke termijn

Jurisprudentie | Overige rechters

Bij uitspraak van 3 juli 2013 heeft Rechtbank Den Haag overwogen:32

13. De spanning en frustratie als grond voor vergoeding van immateriële schade dient zich naar het oordeel van de rechtbank voor te doen bij de belanghebbende. Eiser heeft een gemachtigde ingeschakeld die zijn diensten verricht op basis van no cure no pay. Dat brengt mee dat eiser zelf geen vergoeding verschuldigd is aan gemachtigde, ook niet wanneer de kostenvergoeding op een lager bedrag wordt vastgesteld dan waarom in het bezwaar is gevraagd. Nu in de uitspraak op bezwaar geheel aan het bezwaar is tegemoet gekomen, verkeerde eiser vanaf dat moment derhalve niet langer in onzekerheid. De termijn die is verstreken na die uitspraak op bezwaar dient daarom voor de beoordeling of de redelijke termijn is overschreden, buiten beschouwing te blijven.

Bij het bezwaarschrift is een door belanghebbende ondertekende machtiging gevoegd waarin voor zover hier van belang het volgende staat vermeld:

"De ondergetekende:

(…)

Daarnaast machtigt volmachtgever gevolmachtigde om de vergoeding voor de geleden processchade, de proceskostenvergoeding, voor hem/haar op rekening van gevolmachtigde te ontvangen."

(…)

Drukken van de kosten

Literatuur

Van der Wal heeft geschreven:34

De vraag werpt zich op in hoeverre de privaatrechtelijke vertegenwoordigingsregels rechtstreeks toepassing kunnen vinden in belastingzaken dan wel via de schakelbepaling van art. 3:79 BW binnen het belastingrecht van overeenkomstige toepassing zijn. Voor het antwoord op die vraag moet onderscheid worden gemaakt tussen de interne verhouding en de externe verhouding binnen de driehoeksverhouding van Belastingdienst, belastingplichtige en fiscale rechtsbijstandverlener.

De interne rechtsverhouding tussen de rechtszoekende belastingplichtige en de fiscale rechtsbijstandsverlener ligt buiten het belastingrecht: zij vormt een zuiver privaatrechtelijke aangelegenheid. Deze verhouding berust op een overeenkomst waarbij de overheid geen partij is. Op de onderlinge rechtsverhouding tussen belastingplichtige en belastingadviseur zijn dan ook in beginsel de privaatrechtelijke regels, waaronder die van vertegenwoordiging, rechtstreeks van toepassing.

De externe verhouding tussen belastingplichtige en Belastingdienst, het (eigenlijke) belastingrecht, is primair publiekrechtelijk van aard. Voorop staat daarbij het dogmatische verschil tussen privaatrecht en publiekrecht.

(…)

De wetgever gaat er dus vanuit dat de privaatrechtelijke vertegenwoordigingsregels niet rechtstreeks op de deze relatie van toepassing zijn. In de parlementaire geschiedenis van de eerste tranche van de Awb is ten aanzien van de vertegenwoordiging in het bestuursrecht onder meer het volgende overwogen: ‘(…)’35. De wetgever heeft in de Awb enerzijds uitdrukkelijk (een schijn van) rechtstreekse toepassing van titel 3.3. BW in het bestuursrecht willen vermijden, terwijl anderzijds een eigen regeling in de Awb niet nodig of wenselijk werd geacht in verband met de schakelbepaling van art. 3:79 BW. Kennelijk heeft de wetgever daarmee tot uitdrukking willen brengen dat binnen het bestuursrecht niet alle privaatrechtelijke vertegenwoordigingsregels gelden, althans niet op dezelfde wijze in het vermogensrecht.

In het belastingrecht36 zijn de privaatrechtelijke volmachtregels dan ook niet rechtstreeks van toepassing, maar op grond van de schakelbepaling van art. 3:79 BW slechts van overeenkomstige toepassing voorzover de aard van de rechtshandeling of van de rechtsbetrekking zich daartegen niet verzet.

(…)

(…) Als het gaat om volmacht kunnen op grond van art. 3:79 BW in beginsel alle bepalingen uit titel 3.3. BW. van overeenkomstige toepassing zijn. Naar mijn oordeel verzet de aard van de fiscale rechtsbetrekking zich in beginsel niet tegen overeenkomstige toepassing van de art, 3:60 tot en met 3:66 BW. Datzelfde geldt voor de art. 3:69 BW tot en met 3:77 BW.

Verder schrijft Van der Wal:37

De omvang van de vertegenwoordigingsbevoegdheid wordt ook in belastingzaken primair bepaald door de inhoud van de volmacht, zodat de interne verhouding tussen vertegenwoordiger en vertegenwoordigde – althans in principe – doorwerkt in de verhouding tot de belastingadministratie. De belastingplichtige bepaalt dan ook primair door zijn wilsverklaring (volmachtverlening) het bestaan en de omvang van de volmacht.

De vraag naar bestaan en omvang van een volmacht in een concrete situatie steeds worden beantwoord door de vaststelling en de inhoud daarvan. De inhoud van een volmacht is een feitelijke kwestie, voor de vaststelling waarvan slechts de feitenrechter competent is, zodat de uitlegging van een verleende volmacht in cassatie, mits deugdelijk gemotiveerd, onaantastbaar is. Een klacht met betrekking tot de (on)bevoegdheid van een gemachtigde kan ook niet met vrucht voor het eerst in cassatie worden aangevoerd. Principieel kan de Hoge Raad zich slechts uitspreken over de vraag of de feitenrechter al dan niet blijk heeft gegeven van een juiste rechtsopvatting (en zijn uitspraak voldoende heeft gemotiveerd). De vraag naar de reikwijdte van een volmacht kan, gegeven de feitelijke vaststelling dat een volmacht rechtsgeldig is verleend en ook gegeven een bepaalde formulering van de volmacht, wel een rechtsvraag zijn.

In de Asser-serie staat:38

Reeds lang wordt aanvaard dat een volmacht kan worden gegeven in het belang van een ander dan de volmachtgever, in het bijzonder ook in het belang van de gevolmachtigde zelf. Men denke bijvoorbeeld aan de volmacht tot inning van vorderingen bij een bankkrediet. Voor zulk een volmacht wordt wel de term procuratio in rem suam gebezigd. Bij een volmacht aan de bank is de volmacht ingebed in de kredietverhouding met de bank; de volmachtgever geeft de volmacht omdat de bank hem in zijn belang een krediet heeft verleend. Een verbod van procuratio in rem suam past niet in het gecompliceerde rechtsverkeer van onze maatschappij.

Verder staat in de Asser-serie:39

Tot slot zij opgemerkt dat de termen machtiging en volmacht ook worden gebezigd voor allerlei rechtsverhoudingen waarbij van enige vertegenwoordigingsbevoegdheid geen sprake is; verhoudingen waarbij niets anders is geschied dan het verlenen van een bepaald recht, een zichzelf binden. Machtiging om de boeken in te zien is niets anders dan het recht verlenen tot zulk een inzage. Bij vertegenwoordiging gaat het steeds om het optreden tegenover derden. Het recht dat ik een ander geef om mijn kantoor te betreden, mijn voorraden op te nemen, mijn kas te controleren, is geen volmacht. De term machtiging wordt ook wel gebruikt bij de contractuele verlening van beschikkingsbevoegdheid aan een ander.