Uitspraken

Het middel klaagt dat de rechtbank enerzijds een voorlopige machtiging heeft verleend voor de duur van twee maanden, op grond van de vaststelling dat bij betrokkene sprake is van een geestesstoornis die hem gevaar doet veroorzaken, doch anderzijds ten aanzien van deze wettelijke beslispunten het verzoek om een second opinion van een psychiater heeft ingewilligd. De rechtsklacht houdt in dat deze combinatie in strijd is met de Wet Bopz en met art. 5, lid 1 onder e, EVRM Ter toelichting betoogt het middel dat indien de rechter niet heeft kunnen vaststellen dat sprake is van een stoornis van de geestvermogens en van een door die stoornis veroorzaakt gevaar, de rechtbank niet de gevraagde voorlopige machtiging had mogen verlenen: ook niet voor twee maanden. Subsidiair klaagt het middel over innerlijke tegenstrijdigheid van de motivering.

Op grond van artikel 2, lid 1 en 2, Wet Bopz kan een voorlopige machtiging worden verleend indien de betrokkene aan een stoornis van de geestvermogens lijdt, deze stoornis de betrokkene gevaar (als bedoeld in art. 1 lid 1 Wet Bopz) doet veroorzaken en het gevaar niet buiten een psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend. Bij de beslissing over het verlenen van een voorlopige machtiging kan ook na het psychiatrisch onderzoek ten behoeve van de geneeskundige verklaring twijfel blijven bestaan of aan deze wettelijke vereisten is voldaan, met name in gevallen waarin de betrokkene nog niet in een psychiatrisch ziekenhuis verblijft of nog niet wordt behandeld4. In de periode 2006 tot 2009 heeft de wetgever beoogd dit probleem te ondervangen met de regeling van de observatiemachtiging5. Op grond van die regeling kon een persoon gedurende ten hoogste drie weken worden opgenomen voor nader onderzoek “indien het ernstig vermoeden bestaat dat een stoornis van de geestvermogens de betrokkene gevaar voor zichzelf doet veroorzaken”. De Hoge Raad heeft in 2006 beslist dat, in verband met artikel 5 EVRM, het verlenen van een observatiemachtiging slechts aanvaardbaar is indien met voldoende zekerheid kan worden aangenomen dat sprake is van een geestesstoornis die het gevaar doet veroorzaken6.

De tekst van artikel 2 Wet Bopz vereist dat de rechter vaststelt dat aan alle vereisten voor een voorlopige machtiging is voldaan7. Indien daarover bij de rechter twijfel bestaat, is dit reden om hetzij het verzoek van de officier van justitie af te wijzen, hetzij nader onderzoek te (laten) verrichten voordat de verzochte machtiging kan worden verleend. In artikel 8 lid 6 Wet Bopz is daarvoor een regeling gegeven. Wat betreft de voorwaarde van een stoornis van de geestvermogens, is voldoende dat met zekerheid kan worden vastgesteld dát betrokkene hieraan lijdt en dat deze stoornis betrokkene gevaar doet veroorzaken. De vraag om welke stoornis het precies gaat behoeft nog niet eenduidig beantwoord te zijn. Onzekerheid over de precieze diagnose kan voor de rechter aanleiding zijn om een voorlopige machtiging te verlenen met een geldigheidsduur die korter is dan de (doorgaans door de officier van justitie verzochte) wettelijke maximumtermijn van zes maanden8. Evenmin behoeft vast te staan welke psychiatrische behandeling(en) na opname in het ziekenhuis zal of zullen worden gegeven. Hoewel in de regel de geneesheer-directeur degene is die beslist over ontslag uit het psychiatrisch ziekenhuis (zie artikel 48 Wet Bopz), kan onzekerheid dat op langere termijn nog steeds aan de voorwaarden voor de verlening van een voorlopige machtiging zal zijn voldaan, voor de rechter een reden zijn om een machtiging te verlenen met een kortere geldigheidsduur dan zes maanden9. In dat geval verbiedt de wet niet dat de rechtbank een zogenaamde ‘deelbeschikking’ geeft waarin het verzoek gedeeltelijk wordt toegewezen en gedeeltelijk wordt aangehouden, daarmee de mogelijkheid open houdend om in een latere beschikking een machtiging voor het restant van de maximale geldigheidsduur te verlenen10. Voor een voorlopige machtiging die bij deelbeschikking wordt verleend geldt evenzeer dat voldaan moet zijn aan alle voorwaarden die artikel 2 Wet Bopz daaraan stelt11. Een van de vereisten is actualiteit van het geneeskundig onderzoek. Dat maakt dat een deelbeschikking nauwelijks enig voordeel biedt, in vergelijking met een eindbeschikking: alvorens te kunnen beslissen over de resterende periode van het oorspronkelijke verzoek van de officier van justitie, zal de rechter zich toch weer opnieuw moeten laten voorlichten door een niet bij de behandeling betrokken psychiater.

Op grond van artikel 8 lid 6 Wet Bopz kan de betrokkene de rechter vragen om gebruiken te maken van zijn bevoegdheid om een nader onderzoek door een of meer deskundigen te gelasten (bij wijze van contra-expertise of second opinion, naast de door de officier van justitie overgelegde geneeskundige verklaring). Overeenkomstig de algemene regels in de verzoekschriftprocedure (zie artikelen 194 en 184 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering) is de rechter vrij een verzoek tot het verrichten van nader onderzoek door een deskundige af te wijzen. De Hoge Raad heeft uitgemaakt dat niettemin, gelet op de ingrijpende aard van de door de rechter te nemen tot vrijheidsbeneming leidende beslissing, een verzoek van de betrokkene aan de rechtbank om door een deskundige nader onderzoek te doen verrichten slechts gemotiveerd kan worden afgewezen12.

Ook in Bopz-zaken is gebruikelijk dat de rechtbank een deskundigenonderzoek bij tussenbeschikking beveelt en daartoe zelf een deskundige benoemt13. In dit geval heeft de rechtbank het verzoek om een deskundigenonderzoek ingewilligd, maar het inschakelen en de keuze van de deskundige (een psychiater) overgelaten aan de advocaat van betrokkene. Dit neemt niet weg dat het hier gaat om een door de rechtbank bevolen deskundigenonderzoek: in het dictum is bepaald dat de deskundige dient te rapporteren aan de rechtbank. Verder heeft de rechtbank overwogen dat de uit te brengen second opinion antwoord moet geven “op de vraag of de betrokkene lijdt aan een stoornis van de geestvermogens als gevolg waarvan hij gevaar doet veroorzaken dat niet door tussenkomst van personen of instellingen buiten een psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend” (zie de bestreden beschikking onder 5). Het bevelen van een nader onderzoek door een deskundige met betrekking tot deze vraag is naar mijn mening inderdaad niet verenigbaar met het tegelijkertijd verlenen van een voorlopige machtiging, ook niet voor de duur van twee maanden14. Dat volgt uit hetgeen ik hiervoor in alinea’s 2.2 en 2.3 heb opgemerkt; een voorlopige machtiging is geen observatiemachtiging. Het middel slaagt.