Uitspraken

terwijl hij, verdachte, en zijn, verdachtes, mededader bezig waren met het voorbereiden van een gewapende overval op het Belvoir Hotel aan de Graadt van Roggenstraat te Nijmegen,

en terwijl hij, verdachte, en zijn, verdachtes, mededader niet in het bezit waren van een voor het besturen van dat motorrijtuig (motorfiets) vereist rijbewijs,

met dat (geheelde) motorrijtuig (motorfiets) als berijder of als medeberijder over een trottoir aan de Graadt van Roggenstraat, nabij het Belvoir Hotel, heeft gereden,

zonder daarbij verlichting te voeren,

en, toen hij, verdachte, en/of zijn, verdachtes, mededader een politievoertuig had/hadden waargenomen, door zijn, verdachtes, mededader, is geroepen: “politie”, met hoge snelheid is weggereden in de richting van het Keizer Traianusplein en zonder te stoppen voormeld trottoir is afgereden en die Graadt van Roggenstraat is overgestoken

en, gekomen op dat Keizer Traianusplein, dat verkeersplein tegen het verkeer in rijdend, is opgereden en linksaf gaand de weg, de Sint Canisiussingel, is opgereden en (daarbij) niet de verplichte rijrichting heeft gevolgd

en met een aanzienlijk hogere snelheid dan de ter plaatse voor dat motorrijtuig (motorfiets) geldende maximum snelheid van 50 kilometer per uur over die weg, de Sint Canisiussingel, heeft gereden

en, gekomen ter hoogte van de kruising van deze weg, de Sint Canisiussingel, en de weg, de Van der Brugghenstraat, met voormeld motorrijtuig (motorfiets) met aanzienlijk snelheidsverschil tussen de op de rijstroken van die Sint Canisiussingel stilstaande of langzamer rijdende andere motorrijtuigen is doorgereden

en een bij die kruising Sint Canisiussingel/Van der Brugghenstraat geplaatst, voor hem, verdachte, en zijn, verdachtes, mededader geldend, rood licht uitstralend verkeerslicht heeft genegeerd

en (daarbij) in strijd met artikel 62 van het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990 geen gevolg heeft gegeven aan een verkeersteken dat een gebod of verbod inhoudt, immers niet is gestopt voor een voor hun rijrichting bestemd driekleurig verkeerslicht dat rood licht uitstraalde,

en (daarbij) die kruising, zonder te stoppen, met nagenoeg dezelfde snelheid is opgereden

en (daarbij) niet, althans in onvoldoende mate, heeft gelet op het overige verkeer en de overige verkeersdeelnemers

en in strijd met het gestelde in artikel 49, tweede lid, van voormeld reglement een zich op voormelde kruising bevindende voetganger, welke voetganger doende was om, bij groen licht, komende vanaf die Van der Brugghenstraat, op een op die kruising gesitueerde voetgangersoversteekplaats, die Sint Canisiussingel over te steken, niet voor heeft laten gaan

en (vervolgens) met voormeld motorrijtuig (motorfiets) in aanrijding is gekomen met voormelde voetganger, zijnde [slachtoffer] ,

en aldus zich zodanig heeft gedragen dat een aan zijn, verdachtes, en zijn, verdachtes, mededaders schuld te wijten verkeersongeval heeft plaatsgevonden, waardoor een ander, te weten voornoemde [slachtoffer] , werd gedood.”

“4. Medeplegen van dood door schuld in het verkeer

De advocaten-generaal hebben betoogd dat, ongeacht wie ten tijde van de vlucht voor de politie de motorscooter heeft bestuurd, zowel de bestuurder als de passagier aangemerkt kunnen worden als medepleger.

De verdediging heeft zich op het standpunt gesteld dat niet kan worden bewezen dat de verdachte als passagier op de motorscooter aan de vlucht een bijdrage heeft geleverd die hem tot medepleger van enig ten laste gelegd feit maakt. Volgens de verdediging maakte de vlucht voor de politie op geen enkele wijze onderdeel uit van het plan om het hotel te overvallen, was het gevaarlijk rijgedrag van de bestuurder tijdens de vlucht niet voor de passagier te voorzien en bestond voor de passagier geen enkele mogelijkheid om zich gedurende de vlucht van het gevaarlijk rijgedrag van de bestuurder te distantiëren.

Het hof overweegt als volgt.

Om tot een bewezenverklaring van medeplegen te komen, dient sprake te zijn van een nauwe en bewuste samenwerking tussen de verdachte en de medeverdachte bij het plegen van het feit.

Door het hof Arnhem zijn de verdachten vrijgesproken van het medeplegen omdat niet is gebleken van enige samenwerking of overleg tussen de beide verdachten over de wijze waarop zij zich aan de controle door de politie wilden onttrekken vanaf het moment dat zij zich ter hoogte van het Belvoir hotel door de politie betrapt voelden.

De Hoge Raad heeft over deze door het hof Arnhem gegeven vrijspraak het volgende overwogen:

‘2.3.2. In een geval als het onderhavige, waarin het verweten medeplegen van een met de vlucht verband houdend misdrijf is voorafgegaan door het mogelijk daarmee samenhangende medeplegen van een ander strafbaar feit, is geenszins uitgesloten dat de voor het medeplegen van dat misdrijf relevante samenwerking reeds vóórdien - in het onderhavige geval: in het kader van het medeplegen van de voorbereiding van de overval - is ontstaan.

2.3.3. Het Hof heeft kennelijk geoordeeld dat de wijze waarop de beide verdachten met de scooter zijn gevlucht, niet als een zó waarschijnlijke mogelijkheid besloten lag in de eerdere nauwe en bewuste samenwerking met het oog op de voorgenomen overval, dat ook wat betreft die vlucht zo bewust en nauw is samengewerkt dat van medeplegen kan worden gesproken. Gelet op de vaststellingen en overwegingen van het Hof, in het bijzonder wat betreft de voorbereiding van de overval en de directe reactie op het waarnemen van een politie-auto, is dat oordeel niet zonder meer begrijpelijk.’

Uit de bewijsmiddelen blijkt onder meer het navolgende ten aanzien van het voorbereiden van de overval.

[medeverdachte] heeft voorafgaand aan de geplande overval op het Belvoir Hotel contact gehad met [verdachte] over het voornemen een overval te plegen. Op enig moment hebben zij op basis van informatie waarover [medeverdachte] zei te beschikken het plan opgevat om op vrijdagavond 15 januari 2010 rond 23.00 uur een overval te plegen op het Belvoir Hotel. Op de avond van de overval heeft [verdachte] [medeverdachte] met de motorscooter opgehaald en beiden zijn naar de woning van [verdachte] gereden. Omdat de verdachten een wapen nodig hadden om de overval te plegen, is in de woning van [verdachte] een mes gepakt en heeft [medeverdachte] het mes, nadat het door beiden geschikt was bevonden, vervolgens in zijn jaszak gedaan. Beiden hebben zich voorzien van gezichtsbedekkende kleding om zoveel mogelijk onherkenbaar te zijn. Vervolgens heeft [medeverdachte] de motorscooter gepakt en heeft [verdachte] de motorscooter op contact gezet. Beide verdachten zijn toen op de motorscooter gestapt en naar het hotel gereden. Bij het hotel aangekomen zijn zij gaan kijken of zij de overval konden plegen. Zij hebben eerst een rondje om het hotel gereden om te kijken of er niemand in de buurt was. Toen zij daarna met de motorscooter het trottoir bij het hotel op reden, kwamen de verbalisanten [verbalisant 1] en [verbalisant 2] (in politie-uniform) in een (onopvallende) politieauto aldaar ter plaatse.

Uit de bewijsmiddelen is gebleken dat de verdachten nauw en bewust hebben samengewerkt met het oog op de voorgenomen overval. Beide verdachten zijn daar eerder door het hof Arnhem ook onherroepelijk voor veroordeeld.

Ten aanzien van de vlucht kan het volgende worden vastgesteld.

De verdachten zijn bij het zien van de politieambtenaren onmiddellijk op de vlucht geslagen. Dit blijkt uit de verklaringen van de beide verbalisanten. Zij zien dat de verdachten op de motorscooter eerst rustig het trottoir bij het Belvoir Hotel oprijden. Vervolgens kijken de verdachten of een van hen om naar de verbalisanten. Direct daarop rijden de verdachten in volle vaart over het trottoir weg.

Ook uit de verklaringen van de verdachten volgt dat sprake was van een vlucht voor de politie. Uit die verklaringen blijkt namelijk dat [medeverdachte] en [verdachte] eerst rustig het trottoir bij het hotel oprijden, dat [medeverdachte] vervolgens de politieambtenaren in de auto ziet en dan (naar [verdachte] ) roept: ‘politie, politie’ en dat vervolgens gas wordt gegeven en hard wordt weggereden.

De vlucht voor de politie vond plaats op de wijze zoals hiervoor is beschreven: met de motorscooter over het trottoir wegrijden, over een fietspad rijden, tegen het verkeer in rijden, met een te hoge snelheid over de Sint Canisiussingel rijden, tussen twee rijen stilstaande auto’s door en door rood licht rijden en de overstekende voetganger geen voorrang verlenen. Dit gevaarlijk rijgedrag heeft geleid tot de dood van [slachtoffer] .

De vraag is vervolgens of beide verdachten medepleger zijn van art. 6 WVW 1994, dood door schuld in het verkeer. Daartoe moet in het onderhavige geval de vraag worden beantwoord of de voor het medeplegen van art. 6 WVW relevante samenwerking reeds is ontstaan in het kader van het medeplegen van de voorbereiding van de overval. Het hof beantwoordt deze vraag bevestigend.

De verdachten wilden samen een gewapende overval plegen op het Belvoir Hotel. Zij hebben zich daartoe voorzien van een snel en wendbaar voertuig, een motorscooter 150cc. Beide verdachten wisten dat het om een snel voertuig ging. Het viel te verwachten dat die avond ook (veel) andere verkeersdeelnemers, waaronder ook voetgangers, zich op de weg bevonden: de overval zou worden gepleegd op een vrijdagavond, een uitgaansavond, en het hotel is gelegen in de directe omgeving van een verkeersplein en een doorgaande weg richting het centrum van Nijmegen waar de bewuste voetgangersoversteekplaats met verkeerslichten is gelegen.

Als de verdachten de overval aan het voorbereiden zijn, maken zij zich ogenblikkelijk uit de voeten als zij de politie in de auto vlak achter hen waarnemen.

Om aan de politie te ontkomen wordt tijdens de vlucht tegen het verkeer in gereden, de maximum snelheid overschreden en tenslotte door een rood verkeerslicht gereden met fatale gevolgen voor een overstekende voetganger. De vlucht voor de politie en het daarmee gepaard gaande gevaarlijk rijgedrag vloeiden rechtstreeks voort uit het zich betrapt voelen bij de voorbereiding van een gewapende overval.

In het voorbereiden van een ernstig misdrijf als een gewapende overval ligt besloten dat men niet gepakt wil worden en bij een eventuele betrapping op de vlucht slaat. De verdachten zijn bij het zien van de politie ook daadwerkelijk onmiddellijk op de vlucht geslagen om aan een aanhouding te ontkomen. Dat daarbij de geldende verkeersvoorschriften zoals de maximum snelheid of het stoppen voor een rood verkeerslicht niet in acht worden genomen en daardoor gevaarlijke verkeerssituaties kunnen ontstaan ligt voor hand. Voor de verdachten was dit te voorzien.

Getoetst aan de overwegingen die door de Hoge Raad zijn gegeven is het hof dan ook van oordeel dat de wijze waarop de verdachten met de motorscooter zijn gevlucht als een zó waarschijnlijke mogelijkheid besloten lag in de eerdere nauwe en bewuste samenwerking met het oog op de voorgenomen overval, dat ook wat betreft het met die vlucht (en het daaruit voortvloeiend gevaarlijk rijgedrag) verband houdend misdrijf van art. 6 WVW 1994, zo bewust en nauw is samengewerkt dat van medeplegen van dat misdrijf kan worden gesproken.

Dat bij de voorbereiding van de overval door de verdachten de vlucht met de motorscooter bij een eventuele betrapping niet zou zijn besproken, staat hier niet aan in de weg. De vlucht met de motorscooter en het gevaarlijk rijgedrag dat daaruit voortvloeide lag al besloten in hun plan om een gewapende overval te gaan plegen.

Of de verdachte zich tijdens de vlucht al dan niet heeft kunnen onttrekken aan het gevaarlijk rijgedrag doet niet ter zake. Door met een ander een overval voor te bereiden heeft hij zich ook verbonden aan hetgeen in die voorbereidingen, in de uitvoering van dat plan, besloten lag, te weten een eventuele vlucht. Overigens zijn bij het onderzoek geen aanwijzingen naar voren gekomen waaruit zou volgen dat de verdachte niet met de vlucht en het daarmee samenhangende rijgedrag instemde.”

“Nu een overtreding geen opzetdelict is, volgt daaruit dat voor medeplegen van overtredingen “slechts” opzet op de samenwerking is vereist. Een andere opvatting zou er immers toe leiden dat via de achterdeur een opzetvereiste – in de vorm van een voor medeplegen vereist opzet op de bestanddelen van het delict – voor overtredingen gaat gelden.”14

Bij deze benadering sluit onder meer Machielse zich aan.15 En ook Postma lijkt zich in deze rechtspraak goed te kunnen vinden.16 De Hullu heeft daarover in het verleden anders gedacht. Hij meende dat het medeplegen zo enigszins in de lucht komt te hangen omdat het daarbij steeds moet gaan om het medeplegen van een bepaald delict en de op dat delict gerichte bewuste samenwerking bijna automatisch opzet op de delictsgedraging impliceert.17 Van dit standpunt is De Hullu in de meest recente druk van zijn handboek teruggekomen, onder meer op grond van hetgeen Postma daaromtrent heeft betoogd.18 Postma benadrukt dat De Hullu’s eerdere standpunt dan met betrekking tot de medepleger een eis stelt die voor de pleger niet geldt. Het verschil van een dergelijk standpunt met de benadering van de Hoge Raad schetst hij aan de hand van een instructief voorbeeld. Twee in beschonken toestand verkerende studenten dragen ’s nachts gezamenlijk een krat bier over straat. Zij laten deze krat per ongeluk vallen waardoor de naburige honden aanslaan. Aldus veroorzaken zij een overtreding die in art. 431 Sr als burengerucht is strafbaar gesteld. In de benadering van de Hoge Raad zijn beide studenten wegens het medeplegen van burengerucht strafrechtelijk aansprakelijk, terwijl dat bij toepassing van het vroegere standpunt van de Hullu niet het geval is omdat gezegd kan worden dat de medeplegers op het laten vallen van de krat geen opzet hebben gehad.

15. De hiervoor in randnummer 13 geciteerde overweging van de Hoge Raad ten aanzien van het medeplegen van een overtreding (“nu een overtreding geen opzetdelict is, volgt daaruit…”) opent de mogelijkheid om dezelfde redenering toe te passen op het geval waarin een culpoos delict wordt medegepleegd. Wanneer immers voor het plegen van een culpoos delict evenmin is vereist dat de pleger opzet op de meest nabij gelegen, het delict veroorzakende gedraging heeft, meen ik dat, naar analogie van de overtredingen, logischerwijs het opzet van de medepleger daarop ook niet behoeft te zijn gericht. Wel zal, als gezegd, het door culpa beheerste bestanddeel ook aan de schuld van de medepleger te wijten moeten zijn, hetgeen een wezenlijke en naar mijn inzicht belangrijke begrenzing van de strafrechtelijke aansprakelijkheid behelst. Daarnaast zullen de betrokkenen nauw én bewust moeten hebben samengewerkt. Dit vereiste van bewuste samenwerking zal er doorgaans op neerkomen dat bij de medeplegers opzet op de delictsgedraging aanwezig is, maar (als gezegd) een zelfstandige voorwaarde voor strafrechtelijke aansprakelijkheid wegens het medeplegen van een culpoos delict is het opzet op de delictsgedraging mijns inziens niet. Het belang van deze nuance laat zich illustreren aan de hand van een kleine bewerking van de hiervoor aangehaalde voorbeelden van Modderman (uit het raam werpen van een zwaar voorwerp dat op het hoofd van een voorbijganger valt) en Postma (burengerucht door laten vallen krat bier). In het door Modderman gegeven voorbeeld hebben de beide betrokkenen zonder meer opzet op de delictsgedraging. Zij gooien immers opzettelijk een zwaar voorwerp uit het raam. Maar stel nu dat zij in het kader van een gezamenlijk ondernomen verbouwing van de door hen gedeelde woning samen een zwaar object trachten te verplaatsen langs een balustrade, maar daarbij aanmerkelijk onvoorzichtig te werk gaan en het object uit hun handen laten glippen waardoor het vele verdiepingen naar beneden op het hoofd van een ander terecht komt. Dan lijkt mij van opzet op de delictsgedraging geen sprake meer. Wel komt het mij voor dat bewust is samengewerkt voordat het delict zich manifesteert en is het gevolg vanwege de aanmerkelijke onvoorzichtigheid aan de schuld van beide mededaders te wijten. Iets soortgelijks doet zich voor wanneer in het voorbeeld van Postma het laten vallen van de krat bier geen burengerucht maar zwaar hoofdletsel bij een op de grond liggende, al door de drank benevelde student veroorzaakt (zwaar lichamelijk letsel door schuld in de zin van art. 308 Sr). Ook dan is er geen opzet op de delictsgedraging, maar kan wél van bewuste samenwerking worden gesproken.

16. De hiervoor gegeven aanloop acht ik voor de beoordeling van het middel van belang. In de cassatieschriftuur wordt namelijk veel belang gehecht aan het feit dat het hof zich niet expliciet heeft uitgelaten over het opzet van de verdachte op het levensgevaarlijke rijgedrag. Uit het voorgaande is duidelijk geworden dat het middel daarmee een eis stelt die het recht mijns inziens niet kent. Het hof heeft in zijn nadere bewijsoverwegingen als zijn oordeel tot uitdrukking gebracht dat wat betreft het met de vlucht verband houdende misdrijf van art. 6 WVW 1994 tussen de verdachten nauw en bewust is samengewerkt. Daarmee heeft het hof de juiste maatstaf toegepast. In zoverre faalt het middel.

17. Voor zover het middel tevens klaagt dat de bewezenverklaring ook wat betreft het samenwerkingsopzet onvoldoende met redenen is omkleed, geldt het volgende.

18. Naar aanleiding van de eerdere cassatieprocedure in deze zaak heeft de Hoge Raad over het vereiste samenwerkingsverband overwogen hetgeen door het hof in het thans bestreden arrest is aangehaald en ik hierboven in randnummer 4 (met de toevoeging van overweging 2.3.4. iets uitgebreider) heb weergegeven. Ik verwijs daarnaar. Het hof heeft uitvoerig uiteengezet waarom het van oordeel is dat tussen de verdachte en de medeverdachte tot het met de vlucht (en het daaruit voortvloeiend gevaarlijk rijgedrag) verband houdende misdrijf zo nauw en bewust is samengewerkt dat van medeplegen van ook dat misdrijf kan worden gesproken (zie hiervoor randnummer 9). Aan dat oordeel heeft het hof onder meer ten grondslag gelegd dat een nauwe en bewuste samenwerking met betrekking tot het bewezenverklaarde delict reeds is ontstaan in het kader van de met de vlucht samenhangende overval, waarbij overigens het hof ten aanzien van die overval (nog eens) niet onbegrijpelijk de zeer nauwe en bewuste samenwerking heeft vastgesteld. Voorts heeft het hof in aanmerking genomen dat de medeverdachte bij het bemerken van de politie “politie, politie” heeft geroepen, dat de verdachte en de medeverdachte zich vervolgens onmiddellijk gezamenlijk uit de voeten hebben gemaakt, dat zij beiden ervan op de hoogte waren dat het een snel (accelererend) en wendbaar voertuig betrof, dat te verwachten viel dat die avond veel andere verkeersdeelnemers waaronder voetgangers zich op de weg bevonden, terwijl nergens uit blijkt dat de verdachte met de vlucht en het daarmee samenhangende rijgedrag niet instemde. De – niet onderbouwde – stelling van de steller van het middel dat “de waarschijnlijkheid van een vlucht tijdens de voorbereiding van die (voorgenomen, EH) overval in de onderhavige kwestie niet zo pregnant aanwezig [is]”, onderschrijf ik dan ook niet, ook al acht de verdachte (als requirant in cassatie) zelf de conclusie dat er een aanmerkelijke kans bestond op dusdanige situaties dat levensgevaar voor andere verkeersdeelnemers ontstond “een brug te ver”.

19. Het oordeel dat nauw en bewust is samengewerkt met betrekking tot het met de vlucht verband houdende misdrijf acht ik – mede in het licht van het eerste arrest van de Hoge Raad in deze zaak – dus niet onbegrijpelijk en tevens toereikend gemotiveerd. Daarbij hecht ik in aanvullende zin nog waarde aan de in de door het hof gebezigde bewijsmiddelen besloten liggende vaststelling dat de verdachte reeds vóórdat de vlucht aanving enkele van de gevaar-zettende verkeershandelingen heeft aanvaard en kennelijk al rekening hield met een mogelijke vlucht. Ik denk dan in het bijzonder aan de omstandigheid dat beide verdachten niet over een voor het besturen van het voertuig bestemd rijbewijs beschikten (bewijsmiddel 33), dat zij zonder verlichting reden en dat de scooter niet voorzien was van een kentekenplaat (bewijsmiddelen 1, 2, 4, 5, 6 en 16), dat de scooter als gestolen gesignaleerd stond (bewijsmiddel 16) en dat beiden donker gekleed waren en een capuchon over hun hoofd hadden (bewijsmiddelen 1, 2, 5 en 6). Dat zij zonder verlichting reden is temeer relevant nu uit de als bewijsmiddel 20 gebezigde eigen waarneming van het hof ter plaatse tevens blijkt dat het niet-gebruiken van verlichting de motorscooter voor het slachtoffer slecht (bijna niet) zichtbaar moet hebben gemaakt.

20. Het middel faalt.

21. Het tweede middel klaagt dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM in de cassatiefase is overschreden, omdat de stukken van het geding te laat door het hof zijn ingezonden.

22. Het beroep in cassatie is namens de verdachte ingesteld op 1 juli 2016. De Hoge Raad heeft de stukken van het geding blijkens een daarop geplaatst stempel ter griffie ontvangen op 9 juni 2017. Dit brengt mee dat de inzendtermijn van acht maanden met meer dan drie maanden is overschreden. Dat tijdsverlies kan niet meer door een bijzonder voortvarende behandeling in cassatie worden gecompenseerd. De overschrijding van de redelijke termijn dient derhalve te leiden tot vermindering van de opgelegde gevangenisstraf. De Hoge Raad kan de hoogte daarvan verminderen naar de gebruikelijke maatstaf.

23. Het tweede middel is terecht voorgesteld.

24. Het eerste middel faalt, het tweede middel slaagt.

25. Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

26. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, maar uitsluitend wat betreft de duur van de opgelegde gevangenisstraf, tot vermindering daarvan aan de hand van de gebruikelijke maatstaf en tot verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG