Uitspraken

In cassatie kan worden uitgegaan van de volgende feiten.2

Eiseres tot cassatie (hierna: [eiseres] ) oefent een transportonderneming uit en is lid van de Vereniging Transport en Logistiek Nederland (TLN). TLN3 heeft met FNV Bondgenoten jarenlang CAO’s voor het Beroepsgoederenvervoer over de weg en de verhuur van mobiele kranen afgesloten. De CAO voor de periode 2012 – 2013 (hierna: de CAO) is op dit geschil van toepassing. De CAO is algemeen verbindend verklaard geweest van 1 februari 2013 tot 1 januari 2014.4 De opvolgende CAO’s zijn eveneens algemeen verbindend verklaard.

In de CAO is onder meer het volgende bepaald: 5

In eerdere CAO’s was een soortgelijke bepaling opgenomen. In een vonnis van de rechtbank Middelburg, locatie Terneuzen, van 18 oktober 2006 heeft de kantonrechter daaromtrent het volgende overwogen: 7

FNV heeft vastgehouden aan het standpunt dat voor ritten tussen 20.00 en 04.00 uur voor elk gewerkt uur een toeslag is verschuldigd. Bij brief van 1 oktober 2014 heeft FNV Bondgenoten [eiseres] gesommeerd om uiterlijk 8 oktober 2014 schriftelijk aan haar te bevestigen dat zij de nachttoeslag aan haar chauffeurs zal uitbetalen conform de uitleg die FNV Bondgenoten aan het desbetreffende CAO-artikel geeft.

Het valt op dat het standpunt van [eiseres] in de verschillende instanties niet volledig gelijkluidend is. Blijkens rov. 3.4 van het vonnis van 24 september 2015 heeft de kantonrechter begrepen dat zij een uitleg bepleit waarbij alleen een toeslag vanaf 20.00 wordt ontvangen, indien er na 00.00 uur met werken wordt gestart. In hoger beroep heeft [eiseres] gesteld dat die uitleg van haar stellingen onjuist is en verdedigd dat voor de verschuldigdheid van een vergoeding vereist is dat een werknemer tenminste één uur na 00.00 moet hebben gewerkt.15 Het thans in cassatie ingenomen standpunt wijkt daar weer enigszins van af: de toeslag voor de uren tussen 20.00 en 24.00 uur is (alleen) verschuldigd als een rit ten minste gedeeltelijk na 24.00 valt.16 Ik ga van die laatste versie uit.

Ik verklap nu al dat ik de door FNV toegestane uitleg juist acht omdat de tekst van art. 37 CAO duidelijk is. Er staat: voor de diensturen gelegen tussen 20.00 en 04.00 uur wordt een vergoeding toegekend. Daaraan is niet gevoegd: indien na 24.00 uur moet worden doorgewerkt. We hebben hier dus de luxe van een cao-bepaling die eigenlijk niet voor verschillende uitleg vatbaar is. The provision means what it says.

Daarmee zijn we er nog niet helemaal, want we moeten vervolgens kijken of de letterlijke tekst niet een onbillijk resultaat te zien geeft. Dat is niet het geval. Integendeel: de door [eiseres] verdedigde uitleg kan juist leiden tot onbillijke uitkomsten. Ik illustreer dat aan de hand van twee voorbeelden:

[eiseres] staat dus een interpretatie voor waarbij een toeslag alleen moet worden betaald indien na middernacht moet worden gereden. Zij stelt niet: indien en voor zover er na middernacht wordt gereden, omdat dan in het tweede voorbeeld slechts over twee uur (van 24.00 tot 02.00 uur) een toeslag verschuldigd zou zijn. Als deze uitleg wordt gevolgd, hangt het recht op een toeslag over de uren vóór 24.00 uur dus af van het toevallige – en mogelijk te beïnvloeden17 – moment waarop de rit eindigt. De chauffeur die om 23.45 binnen is krijgt geen toeslag, zijn collega die om 00.15 klaar is krijgt die toeslag wél. Deze uitleg leidt tot ongelijke behandeling van (sterk) vergelijkbare situaties en daarmee tot onaannemelijke rechtsgevolgen.

Art. 37 was in het relevante tijdvak algemeen verbindend verklaard en is daarom aan te merken als ‘recht’ in de zin van art. 79 RO. De aan de bepaling te geven uitleg kan derhalve in cassatie op juistheid worden getoetst.18

Het cassatiemiddel is gericht tegen de door het hof in rov. 3.4.1 tot en met 3.4.7 aan art. 37 CAO gegeven uitleg. [eiseres] klaagt dat, anders dan het hof aanneemt, van een nachtrit in de zin van die bepaling eerst sprake is als een ééndaagse rit als hier aan de orde tenminste deels na middernacht plaatsvindt, omdat het spraakgebruik meebrengt dat een rit die vóór 00.00 uur (middernacht) eindigt, niet een nachtrit maar een avondrit is. Derhalve berust het bestreden arrest op een onjuiste rechtsopvatting, aldus het middel. Ter nadere onderbouwing van haar klacht wijst [eiseres] naar de door haar in feitelijke aanleg betrokken stellingen, die zij als volgt samenvat:19

Het hof heeft terecht vooropgesteld dat bij de uitleg van de bepalingen van een CAO de bewoordingen daarvan, gelezen in het licht van de gehele tekst van die overeenkomst, in beginsel van doorslaggevende betekenis zijn. Dit betekent niet dat bij het bepalen van inhoud en strekking van een CAO-bepaling onder alle omstandigheden alleen gelet mag worden op de letterlijk (grammaticale) betekenis van de bewoordingen. Een uitleg naar objectieve maatstaven houdt tevens in dat acht mag worden geslagen op de elders in de CAO gebruikte formuleringen en op de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de onderscheiden, op zichzelf mogelijke tekstinterpretaties zouden leiden. Indien de bedoeling van de partijen bij de CAO naar objectieve maatstaven volgt uit de CAO-bepalingen en de eventueel daarbij behorende schriftelijke toelichting en dus voor de individuele werknemers en werkgevers die niet bij de totstandkoming van de overeenkomst betrokken zijn geweest kenbaar is, kan ook daaraan bij de uitleg betekenis worden toegekend. Deze zogenoemde CAO-norm strekt ertoe te voorkomen dat een niet kenbare partijbedoeling wordt tegengeworpen aan derden en heeft verder tot doel te verzekeren dat een CAO voor alle onder de werkingssfeer daarvan vallende partijen op dezelfde wijze wordt uitgelegd. Deze dubbele ratio (derdenbescherming en uniforme toepassing) kwam recent duidelijk naar voren in het arrest FNV/Condor.20

Het hof heeft een juiste uitleg gegeven aan de onderhavige CAO-bepaling. Uit de bewoordingen volgt, zoals het hof in rov. 3.4.3 vooropstelt, dat werkzaamheden vallend tussen 20.00 en 04.00 in beginsel voor een toeslag in aanmerking komen (zie ook hiervoor onder 3.2). De door [eiseres] gestelde voorwaarde komt in de CAO niet voor en leidt tot onaannemelijke rechtsgevolgen (zie hiervoor onder 3.4). Zoals het hof overweegt, zou de door [eiseres] voorgestane uitleg ertoe leiden dat ingeval van een eendaagse rit de uren gewerkt tussen 20.00 en 00.00 uur de ene keer wel en de andere keer niet voor vergoeding in aanmerking komen. Dat staat op gespannen voet met het feit dat het gaat om een inconveniëntentoeslag. Het mag zo zijn - zoals het middel aanvoert - dat het inconveniënt zich sterker laat voelen na 00.00,21 het ongemak voor de werknemer verbonden aan het rijden tussen 20.00 en 00.00 uur varieert niet naar gelang er al dan niet ook na dat tijdstip moet worden gereden.22 Namens FNV wordt er verder terecht op gewezen dat de door [eiseres] verdedigde uitleg strategisch gedrag van zowel de werkgever als de werknemer in de hand kan werken, in die zin dat er voor de werkgever een prikkel bestaat ritten aldus in te roosteren dat zij voor 00.00 uur eindigen en er voor werknemers een prikkel bestaat ritten over dat tijdstip heen te tillen.23

Uit het voorgaande volgt dat onder 3.6 weergegeven klacht moet falen, evenals de onder 3.7 opgesomde klachten voor zover die direct verband houden met de besproken argumenten voor de door [eiseres] bepleite uitleg.

De klacht onder (ii) (over de betekenis van oudere versies van een CAO) staat meer op zich zelf. Naar ik hierna zal toelichten, klaagt [eiseres] er terecht over dat het hof in rov. 3.4.4 betekenis heeft toegekend aan de systematiek van de CAO’s geldend vóór 1994. Dit kan haar echter niet baten, nu de in rov. 3.4.3 gegeven motivering reeds volstaat om het oordeel van het hof over de juiste uitleg van art. 37 CAO te dragen. [eiseres] heeft derhalve geen belang bij deze klacht.

In het arrest De Heel/Huisman28 heeft de Hoge Raad beslist dat de tekst van een vorige, inmiddels vervallen verklaarde CAO-bepaling onder omstandigheden in aanmerking mag worden genomen bij de uitleg van een andere bepaling in een daaropvolgende CAO. Bijzondere omstandigheid was destijds dat de tekst van de vervallen bepaling een objectief kenbare interpretatiefactor vormde doordat de latere CAO een van een toelichting voorziene vermelding van de vervallenverklaring bevatte.29 Bij het gebruik van een eerdere CAO als interpretatiefactor voor een latere CAO is terughoudendheid geboden. Die terughoudendheid heeft het hof hier onvoldoende betracht. In het onderhavige geval verwijst de uit te leggen CAO op geen enkele wijze naar de tekst van de CAO’s geldend vóór 1994. Daarbij komt dat de door het hof in aanmerking genomen CAO’s bijna twintig jaar ouder zijn dan de uit te leggen CAO. Van een objectief kenbare interpretatiefactor is onder die omstandigheden geen sprake.

De stelling van FNV dat met latere versies (niet eerdere versies) van dezelfde CAO rekening kan worden gehouden30 volgt m.i. niet uit het door FNV genoemde arrest van 23 september 2016.31 De Hoge Raad merkt in dat arrest in rov. 3.4.4 slechts op dat de eerder in rov. 3.4.3 gegeven uitleg strookt met de latere versies van de CAO. Deze latere versies worden derhalve niet als argument bij de uitleg zelf betrokken. 32 Voorts is nog van belang dat art. 37 lid 1 van de CAO 2017-2019, waarnaar door FNV in haar schriftelijke toelichting onder 25 wordt verwezen, slechts wat betreft het vermelde sub b algemeen verbindend is verklaard. In zijn algemeenheid geldt dat voor een CAO-overstijgende blik in beginsel geen plaats is, gezien de eis van objectieve kenbaarheid.33

In haar schriftelijke toelichting onder 10 klaagt [eiseres] dat het hof zou hebben heeft aangenomen dat de tekst van de CAO contra proferentem dient te worden uitgelegd.34 De klacht, die overigens niet is terug te vinden in het middel zelf, mist feitelijke grondslag nu het hof zulks niet heeft aangenomen.

De slotsom luidt dat het oordeel van het hof dat de door FNV voorgestane uitleg van art. 37 CAO moet worden aangehouden, juist is en het daartegen gerichte middel faalt.