Uitspraken

In beginsel worden alimentatie aanspraken niet definitief vastgesteld, omdat de omvang daarvan afhangt van de aan de persoon gebonden levensomstandigheden van de alimentatiegerechtigde en -plichtige, die steeds kunnen wijzigen (het zogenoemde veranderlijkheidsbeginsel8). De hoofdregel, die is vastgelegd in art. 1:401 lid 1 BW, is dan ook dat de alimentatie kan worden gewijzigd wanneer de vastgestelde/overeengekomen alimentatie ophoudt aan de wettelijke maatstaven te voldoen doordat de omstandigheden zijn gewijzigd. Van deze hoofdregel kan worden afgeweken door deze wijzigingsmogelijkheid contractueel uit te sluiten (het niet-wijzigingsbeding). Voor een dergelijk beding gelden strenge waarborgen9 (de zogenoemde veiligheidskleppen). Zo vereist art. 1:159 lid 1 BW dat het niet-wijzigingsbeding schriftelijk wordt aangegaan en vervalt het beding indien het verzoek tot echtscheiding niet binnen drie maanden na het opstellen van het beding is ingediend (lid 2). De rechter past deze termijn ambtshalve toe. 10

Toch kan ook een alimentatieovereenkomst met een niet-wijzigingsbeding worden gewijzigd door de rechter. Dit is op grond van art. 1:159 lid 3 BW mogelijk indien sprake is van “een zo ingrijpende wijziging van omstandigheden dat de partij die wijziging verzoekt naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet langer aan het beding mag worden gehouden”.

In deze zaak hebben partijen voorafgaand aan de echtscheidingsbeschikking een regeling over de partneralimentatie getroffen (op grond van art. 1:158 BW). Bij het opstellen daarvan komt partijen een grote mate van vrijheid toe. Een dergelijke regeling, kan op grond van art. 1:401 BW worden gewijzigd wanneer:

a) de overeengekomen alimentatie ophoudt aan de wettelijke maatstaven te voldoen doordat de omstandigheden zijn gewijzigd (lid 1), of

b) de alimentatieovereenkomst is aangegaan met grove miskenning van de wettelijke maatstaven (lid 5).

In hoger beroep heeft het hof geoordeeld dat partijen bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven. Wijziging is daardoor op grond van lid 5 niet mogelijk.12 Als partijen geen niet-wijzigingsbeding zijn overeengekomen maar bewust van de wettelijke maatstaven zijn afgeweken, geldt het volgende13:

a. de rechter mag slechts tot een wijziging van de alimentatieovereenkomst overgaan indien “de verzoeker stelt en de rechter aannemelijk oordeelt dat na het tot stand komen van de overeenkomst een wijziging van omstandigheden is ingetreden die meebrengt dat de wederpartij, in het licht van alle dan bestaande omstandigheden, naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag verwachten”;

b. de rechter zal terughoudendheid moeten betrachten i.) bij zijn oordeel of aan de voorwaarde onder a. is voldaan, en zo ja, ii) bij de uitoefening van zijn bevoegdheid tot wijziging, gezien de aan de echtgenoten toekomende vrijheid de financiële gevolgen van hun echtscheiding zelf te regelen;

c. de rechter zal bij een eventuele wijziging van de alimentatie zoveel mogelijk aansluiting moet zoeken bij wat partijen bij hun overeenkomst voor ogen stond, waarbij hij mede zal dienen te letten op het verband dat kan zijn beoogd tussen de regeling betreffende het levensonderhoud en eventuele door partijen getroffen regelingen van andere aard;

d. de terughoudendheid tot wijziging zal uitsluitend moeten worden betracht ten aanzien van die specifieke onderdelen waarvan partijen bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven;

e. als partijen wensen dat hun afwijking van de wettelijke maatstaven een verdere strekking krijgt dan het desbetreffende specifieke punt zelf, dan kunnen zij het niet-wijzigingsbeding als bedoeld in art. 1:159 BW overeenkomen.

Hof Amsterdam 4 maart 2014, ECLI:NL:GHAMS:2014:663, JIN 2014/82:

Het hof oordeelde dat geen sprake kon zijn van bewuste afwijking van de wettelijke maatstaven, aangezien de afspraken van partijen waren vastgelegd in een convenant door een niet-geschoolde mediator.

Hof Den Haag 27 augustus 2014, ECLI:NL:GHDHA:2014:2866, JPF 2015/10:

Het hof concludeerde rekening houdend met het feit dat de vader alle lasten met betrekking tot de woning van partijen voor zijn rekening nam dat partijen bewust waren afgeweken van de wettelijke maatstaven, aangezien zij een lagere kinderalimentatie waren overeengekomen dan de advocaat destijds had berekend aan behoefte van de minderjarige.

Hof Arnhem-Leeuwarden 31 maart 2015, ECLI:NL:GHARL:2015:2373:

Het hof oordeelde dat partijen bewust waren afgeweken van de wettelijke maatstaven. Niet gesteld noch gebleken was dat de mediator, een vFAS advocaat/mediator partijen onjuist of onvolledig had voorgelicht over de wijze waarop de alimentatie overeenkomstig de maatstaven pleegt te worden berekend, of dat hij zelf van onjuiste of onvolledige gegevens was uitgegaan. De man had de overeenkomst pas ondertekend na advies van zijn toenmalige advocaat. De vrouw volhardde in haar eis/wens om de helft van het netto salaris van de man te ontvangen, ongeacht hoe dit voor de man zou uitpakken. Daarmee stond voor het hof vast dat voor de hoogte van de partneralimentatie bewust was afgeweken van de wettelijke maatstaven.

Hof Amsterdam 29 september 2015, ECLI:NL:GHAMS:2015:4053, RFR 2016/5:

Het hof oordeelde dat partijen onopzettelijk en niet bewust waren afgeweken van de wettelijke maatstaven. Op voorstel van de man, hadden partijen afgesproken dat de man een partnerbijdrage aan de vrouw zou voldoen gelijk aan het bedrag dat hij tijdens het huwelijk aan de vrouw voldeed in verband met de maandelijkse boodschappen. Partijen hadden zich niet verdiept in de Tremanormen en hadden geen advies gevraagd aan een deskundige. Verder was gesteld, noch gebleken dat de advocaat die partijen had bijgestaan tijdens de echtscheidingsprocedure partijen had gewezen op hun wederzijdse rechten en verplichtingen met betrekking tot de onderhoudsverplichting van de man, dan wel partijen had gewezen op de wettelijke maatstaven en met hen had besproken welke partnerbijdrage de man, uitgaande van die maatstaven, aan de vrouw zou kunnen voldoen.

Hof Amsterdam 8 december 2015, ECLI:NL:GHAMS:2015:5145, RFR 2016/44:

Het hof oordeelde dat partijen bewust waren afgeweken van de wettelijke maatstaven doordat het inkomen uit vermogen van de vrouw bij de draagkrachtberekeningen niet was meegenomen, partijen expliciet in het convenant hadden vermeld dat zij dat inkomen van de vrouw bij berekening van de (toekomstige) draagkracht buiten beschouwing zouden laten en partijen waren bijgestaan door een (door de man als ‘ongekwalificeerde’, maar wel tot drie keer toe door hem benaderde) scheidings-makelaar.

Hof Arnhem-Leeuwarden 7 juni 2016, ECLI:NL:GHARL:2016:4627, RFR 2016, 125:

Het hof oordeelde dat sprake was van bewuste afwijking van de wettelijke maatstaven, nu partijen waren bijgestaan door professionals, de vrouw had erkend dat zij het bedrag aan partneralimentatie had aanvaard ondanks dat zij het te laag vond en er sprake was van een groter pakket van regelingen.

Hof Arnhem-Leeuwarden 2 augustus 2016, ECLI:NL:GHARL:2016:6925:

Het hof oordeelde dat sprake was van bewuste afwijking van de wettelijke maatstaven. Het hof had de indruk dat partijen geen intentie hadden gehad om zich te richten op de wettelijke maatstaven behoefte en draagkracht. Voor partijen was namelijk steeds leidend geweest hun afspraak om de vrouw in de woning te laten wonen. Er was geen berekening van de behoefte en draagkracht gemaakt. De partneralimentatie was ook mede bedoeld om het aandeel van de man in de onderhoudskosten van de kinderen te dekken. De strekking van de gemaakte constructie was om de vrouw en de kinderen goed achter te laten en partijen hebben er destijds alles aan gedaan om de vrouw in het nieuwe huis te kunnen laten wonen.

Hof Arnhem-Leeuwarden 5 maart 2019, ECLI:NL:GHARL:2019:1973

Het hof oordeelde dat sprake was van bewuste afwijking van de wettelijke maatstaven. De mediator had de draagkracht van de man voor partneralimentatie berekend op € 547,- bruto per maand bij een kinderalimentatie van € 450,- per maand. Partijen hebben deze berekeningen bij de mediator ingezien. Vervolgens zijn partijen een hogere kinderalimentatie overeengekomen. De draagkracht van de man voor partneralimentatie is vervolgens niet opnieuw berekend met inachtneming van deze hogere kinderalimentatie. De man moet hebben begrepen dat de hogere kinderalimentatie gevolgen zou hebben voor zijn draagkracht voor partneralimentatie. Dat in het echtscheidingsconvenant is opgenomen dat partijen de partneralimentatie vaststellen aan de hand van een draagkrachtberekening conform de Tremanormen, maakt dit volgens het hof niet anders gelet op de hiervoor geschetste gang van zaken bij de mediator.

Hof ’s-Hertogenbosch 19 september 2019, ECLI:NL:GHSHE:2019:3459:

Het hof oordeelde dat geen sprake was van bewuste afwijking van de wettelijke maatstaven. Weliswaar was duidelijk geworden dat partijen waren afgeweken van de wettelijke maatstaven, maar de man heeft onvoldoende feiten en omstandigheden gesteld waaruit de bewuste afwijking blijkt. Dat partijen ten aanzien van de kinderalimentatie zijn overeengekomen dat deze in 2018 wordt heroverwogen acht het hof onvoldoende. Evenmin bleek dit uit het feit dat de huurinkomsten van de man niet in het convenant zijn vermeld en dat enkel wordt verwezen naar de draagkracht van de man zonder nadere uitwerking. Een bewuste afwijking impliceerde volgens het hof dat partijen wisten dat in dit geval de man over een hogere draagkracht voor de betaling van partneralimentatie beschikte, maar dat partijen die beschikbare draagkracht niet hebben omgezet in partneralimentatie, terwijl de vrouw hier wel behoefte aan had. Uit het convenant bleek niet wat de draagkracht van de man volgens de wettelijke maatstaven zou zijn en evenmin dat partijen ten aanzien van de partneralimentatie bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven. Volgens de man was destijds door de mediator een alimentatieberekening gemaakt, op grond waarvan de man over een draagkracht van € 4.830, per maand beschikte, maar zijn partijen, vanwege de mogelijkheden van de man om middelen liquide te maken, een “package deal” overeengekomen ten aanzien van de verdeling en de partneralimentatie. De vrouw heeft deze package deal echter gemotiveerd betwist, terwijl de man heeft nagelaten deze berekening, waarbij is gerekend conform de wettelijke maatstaven, in het geding te brengen. Daarbij komt dat ook indien al sprake zou zijn van een package deal, daaruit nog niet, althans niet zonder meer, volgt dat de man niet over meer draagkracht beschikte. De vrouw heeft gemotiveerd aangevoerd dat zij niet bekend was met de wettelijke maatstaven, dat zij geen draagkrachtberekening heeft gezien en dat de in het convenant opgenomen partneralimentatie nattevingerwerk is geweest.

In onderdeel 1 stelt de man in de kern weergegeven dat het hof is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting voor wat betreft de uitleg van de term “bewuste”. Het onderdeel bevat, naast een inleiding, vijf (sub)klachten:

a) het hof heeft alleen getoetst of partijen zich ervan bewust waren dat zij van de wettelijke maatstaven zijn afgeweken, zonder te beoordelen in hoeverre zij zich ook bewust waren van de gevolgen daarvan. Die uitleg van de term bewust is te beperkt, niet verenigbaar met art. 3:33 BW en leidt er toe dat partijen onbewust een niet-wijzigingsbeding zijn overeengekomen, terwijl een dergelijk beding aan strenge waarborgen moet voldoen en daarvoor ook strenge eisen gelden voor de mediator/advocaat die partijen bijstaat (de man verwijst daarbij naar een beslissing van het Hof van Discipline van 9 december 2013, ECLI:NL:TAHVD:2013:343);

b) de partij die in een procedure stelt dat partijen met de afspraken in het convenant bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven, zal niet alleen moeten stellen en bewijzen dat partijen feitelijk zijn afgeweken daarvan (en zich daarvan bewust waren), maar ook dat zij zich ten volle de gevolgen daarvan hebben gerealiseerd en die welbewust hebben aanvaard (informed consent);

c) het hof heeft met zijn beperktere uitleg miskend dat het echtscheidingsconvenant moet worden uitgelegd conform de Haviltex-norm;

d) een andere uitleg dan de door de man voorgestane, is onverenigbaar met de redelijkheid en billijkheid die de rechtsverhouding tussen ex-echtgenoten beheerst, aangezien het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat partijen elkaar – binnen hun interne werkingssfeer – houden aan de gevolgen die later blijken te kleven aan een overeenkomst terwijl partijen zich dit niet hebben gerealiseerd en zij dit niet hebben willen afspreken;

e) het door het hof geschetste toetsingskader “het betreft gevallen waarin partijen onopzettelijk door onjuist inzicht of onjuiste gegevens, dus niet bewust van de wettelijke maatstaven, zijn afgeweken”, is te beperkt geformuleerd.

Onderdeel 3 van de man richt zich tot het hieronder geciteerde deel van rechtsoverweging 5.9 van het hof:

“Voorts neemt het hof in aanmerking dat partijen naast de mediator bij het opmaken van het convenant ook bijstand hebben gehad van een gemeenschappelijke advocaat die naar de man niet heeft betwist het convenant met partijen heeft doorgenomen, waaronder de bepalingen over het levensonderhoud.”

De man klaagt dat het oordeel getuigt van een onjuiste rechtsopvatting voor zover het hof voor de beoordeling van belang heeft geacht dat een gemeenschappelijke advocaat het convenant met partijen heeft doorgenomen. De man wijst daarbij op de betekenis van het werkwoord “doornemen” in de Van Dale en stelt dat het niet relevant is of het convenant is besproken, maar wat er is besproken. Over de strekking en consequenties van de alimentatieafspraak is niets concreets door de vrouw gesteld. Voor zover het oordeel van het hof aldus moet worden gelezen dat de man niet heeft betwist dat partijen door de advocaat op de juridische gevolgen van de alimentatieovereenkomst zijn gewezen, is het oordeel onbegrijpelijk in het licht van het partijdebat, aldus de man. Hij verwijst daarbij naar zijn verweerschrift in hoger beroep randnummer 13 en verder.

In 1974 heeft Uw Raad15, zoals ik hiervoor heb weergegeven, overwogen dat wijziging van de partneralimentatie op de grond dat de alimentatieovereenkomst is aangegaan met grove miskenning van de wettelijke maatstaven, slechts mogelijk is indien partijen zich wel op de wettelijke maatstaven hebben willen richten doch als gevolg van een onjuist inzicht in de betekenis van die maatstaven, of doordat zij uitgingen van onjuiste of onvolledige gegevens, tot een resultaat zijn gekomen dat evident in strijd is met de uitkomst waartoe de toepassing van die maatstaven zou hebben geleid [mijn arcering].

Ik heb me afgevraagd of deze overweging aldus moet worden opgevat dat indien partijen zich niet hebben willen richten op de wettelijke maatstaven, sprake is van bewuste afwijking. Nu deze opvatting lijkt te corresponderen met de overweging van Uw Raad in 198716 dat het hof met zijn overweging “dat partijen niet de intentie hebben gehad de wettelijke maatstaven in acht te nemen”, tot uitdrukking heeft gebracht dat partijen bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven, ga ik daar vanuit. De vraag is dan ook of dit criterium, dat moet worden toegepast overeenkomstig de regels zoals vermeld onder 2.5, aanpassing behoeft zoals de man betoogt.

Voor zover de man in de onderdelen 1 tot en met 3 erover klaagt dat het oordeel van het hof onbegrijpelijk dan wel onvoldoende gemotiveerd is, is daar naar mijn mening geen sprake van. Hoewel de man terecht stelt dat het bij de uitleg van een alimentatieovereenkomst, en dus ook bij de vraag of partijen bewust zijn afgeweken van de wettelijke maatstaven, aan komt op de zin die partijen over en weer redelijkerwijs aan de bepalingen in het convenant mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten (de zogenoemde Haviltex-maatstaf)22, heeft het hof deze maatstaf niet miskend. In rechtsoverweging 5.9 heeft het hof immers invulling gegeven aan die maatstaf. Het oordeel van het hof, dat veel gewicht lijkt toe te kennen aan het argument dat partijen er (met opzet) voor hebben gekozen om geen berekeningen te laten opstellen van de behoefte van de vrouw en de draagkracht van de man en daarmee het risico lopen (door het hof aangeduid als “op de koop toegenomen”) dat zij bewust van de wettelijke maatstaven zijn afgeweken en niet op de hoogte zijn van de gevolgen daarvan, is niet onbegrijpelijk en ook niet onvoldoende gemotiveerd. Voorts heeft het hof er rekening mee gehouden dat partijen zijn bijgestaan door een mediator en een advocaat.

Het beroep in onderdeel 2 van de man op artikel 25 Rv – dat bepaalt dat de rechter ambtshalve de rechtsgronden aanvult, kan ik niet volgen. Immers, de man geeft niet aan met welke rechtsgronden het hof zijn oordeel dan had moeten aanvullen.

De klacht over de overweging van het hof – dat het echtscheidingsconvenant, waaronder de bepalingen over het levensonderhoud, door de gemeenschappelijke advocaat zijn doorgenomen – faalt eveneens. De vrouw heeft op pagina 3 van het verweerschrift in het incidenteel hoger beroep aangevoerd dat door de advocaat van partijen en de mediator is uitgelegd wat de strekking en de gevolgen van opname van de artikelen zijn, waaronder artikel 2.2. De man heeft dit niet betwist.23

De onderdelen 1 tot en met 3 van de man slagen dan ook niet.