Uitspraken

Het cassatieberoep in deze onteigeningszaak betreft in de eerste plaats de vraag of de Provincie voldoende heeft getracht om de perceelsgedeelten waarvan de onteigening gevorderd wordt, minnelijk te verkrijgen (art. 17 Ow), en in de tweede plaats het ontbreken in het dictum van het bestreden vonnis van een bepaling volgens welke de Provincie de door haar gedane bijkomende aanbiedingen gestand moet doen (art. 54i Ow).

De klacht met betrekking tot de bijkomende aanbiedingen slaagt.

Het cassatiemiddel bestaat uit twee onderdelen, waarvan het eerste in twee subonderdelen uiteenvalt.

De rechtbank overweegt het volgende. In artikel 17 Ow is bepaald dat de onteigenende partij tracht hetgeen onteigend moet worden bij minnelijke overeenkomst te verkrijgen. Deze bepaling heeft betrekking op de onderhavige, gerechtelijke procedure. Desalniettemin hanteert ook de Kroon het minnelijk traject in de voorafgaande administratieve fase als één van de vereisten waaraan wordt getoetst bij de beoordeling van de noodzaak tot onteigening (zie de door de provincie genoemde overweging in het KB). De Kroon heeft vervolgens onder verwijzing naar concrete correspondentie en het logboek vastgesteld dat er voldoende minnelijk overleg heeft plaatsgevonden en dat dit niet tot vrijwillige eigendomsoverdracht zal leiden. Derhalve kan naar het oordeel van de rechtbank niet worden gezegd dat de Kroon ten onrechte heeft geoordeeld dat er voldoende overleg heeft plaatsgevonden. Dat na het KB en voorafgaand aan de onderhavige procedure onvoldoende minnelijk overleg heeft plaatsgevonden is gesteld noch gebleken. De rechtbank merkt daarbij op dat het [de Eigenaar] zelf is geweest die steeds een voorkeur heeft uitgesproken voor een totaaloplossing. Dat is gelet op de door hem geschetste context begrijpelijk, echter dat neemt niet weg dat er daardoor juist minder gesproken is over de overdracht van uitsluitend de onderhavige perceelsgedeelten. Het onderhavige verweer van [de Eigenaar] wordt derhalve gepasseerd.’

Subonderdeel Ia richt een motiveringsklacht tegen de overweging van de rechtbank dat gesteld noch gebleken is dat na het Koninklijk Besluit en voorafgaand aan de onderhavige procedure onvoldoende minnelijk overleg heeft plaatsgevonden. Het klaagt erover dat deze overweging onvoldoende begrijpelijk en onvoldoende gemotiveerd is, nu de Eigenaar wel degelijk gesteld heeft dat in die periode geen minnelijk overleg heeft plaatsgevonden over de verwerving van het onteigende, dat geen bijkomend aanbod is besproken en dat daarover geen contact is geweest en hij dit voor het eerst in de brief (‘laatste aanbod’) van 16 juli 2018 heeft gezien. Daarbij zou van belang zijn dat de in de brief van 16 juli 2018 en bij dagvaarding aangeboden schadeloosstelling van € 81.824,80 en bijkomende aanbiedingen onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden en dat de Eigenaar voordien een schadeloosstelling van € 120.873,— was aangeboden.

Deze stellingen naar aanleiding van het voorstel van 16 juli 2018 hebben onmiskenbaar wél betrekking op de periode van na het Koninklijk Besluit (dat van 28 maart 2018 is). Het oordeel van de rechtbank dat niet gesteld is dat in die periode onvoldoende minnelijk overleg heeft plaatsgevonden is dus inderdaad onbegrijpelijk.

Toch kan de klacht niet tot cassatie leiden. De rechtbank heeft niet alleen overwogen dat niet is gesteld dat na het Koninklijk Besluit en voorafgaand aan de onderhavige procedure onvoldoende minnelijk overleg heeft plaatsgevonden, maar ook dat dit niet is gebleken. De rechtbank heeft de kwestie dus toch onderzocht, ook al meende zij ten onrechte dat een daarop gericht verweer van de Eigenaar ontbrak. De Eigenaar heeft bij zijn klacht daarom geen belang.

Subonderdeel 1b richt zich tegen de overwegingen aan het slot van rechtsoverweging 4.6, waar de rechtbank nader uitwerkt waarom zij van oordeel is dat niet kan worden gezegd dat onvoldoende is onderhandeld. Het subonderdeel klaagt erover dat de overwegingen en beslissingen aan het slot van rechtsoverweging 4.6 onjuist en/of onvoldoende begrijpelijk zijn, omdat de omstandigheid dat het de Eigenaar zelf is geweest die steeds een voorkeur heeft uitgesproken voor een totaaloplossing, niet afdoet aan de verplichting van de Provincie op grond van art. 17 Ow te trachten de perceelsgedeelten waarvan de onteigening gevorderd wordt (de 2.56.18 ha) bij minnelijke overeenkomst te verkrijgen.

De klacht faalt. De vraag of aan het voorschrift van art. 17 Ow is voldaan, wordt mede bepaald door hetgeen aan het definitief worden van het onteigeningsbesluit tussen partijen heeft afgespeeld en op het daaruit blijkende standpunt van de eigenaar.5 De rechtbank mocht daarom oordelen dat het in verband met de herhaald uitgesproken voorkeur van de Eigenaar voor een totaaloplossing toelaatbaar was dat door de Provincie ‘minder’ is gesproken over minnelijke verwerving van de perceelsgedeelten waarvan de onteigening is gevorderd.

Onderdeel II klaagt er over dat de rechtbank in strijd met art. 54i lid 1 Ow verzuimd heeft in het dictum van het vonnis te bepalen dat de Provincie de drie bij dagvaarding6 gedane bijkomende aanbiedingen gestand zal doen.

De klacht slaagt. De rechtbank was gelet op art. 54i lid 1 Ow inderdaad gehouden om in het vervroegde onteigeningsvonnis te bepalen dat de drie bijkomende aanbiedingen gestand gedaan worden. Dit artikel schrijft weliswaar voor dat bij het vonnis tot vervroegde onteigening het voorschot op de schadeloosstelling wordt bepaald en ‘de door de onteigenaar te treffen bijkomende voorzieningen, indien deze in het aanbod zijn opgenomen’, maar in de praktijk heeft dit de vorm gekregen dat de onteigenaar wordt bevolen dat aanbod gestand te doen.7

Uw Raad kan de zaak zelf afdoen door aan het dictum van het vonnis van de rechtbank toe te voegen dat de Provincie de op pagina 4 van de dagvaarding opgenomen bijkomende aanbiedingen gestand zal doen. Mijns inziens ligt het in verband met de aard van de bijkomende aanbiedingen voor de hand om bij het vonnis waarbij de vervroegde onteigening wordt uitgesproken, aan de gestanddoening geen termijn te verbinden.8 Oordeelt de onteigeningsrechter in het vonnis waarmee hij over de schadeloosstelling beslist dat een of meer van de bijkomende aanbiedingen schadebeperkend is en aanvaarding ervan redelijk, dan zal hij bij dat vonnis alsnog een termijn kunnen bepalen gedurende welke de aanbiedingen gestand moeten worden gedaan.9