Uitspraken

Het cassatiemiddel bevat vier onderdelen. Alvorens die te bespreken merk ik ter inleiding het volgende op.

In het huwelijksvermogensrecht moet onderscheid worden gemaakt tussen de begrippen ‘aansprakelijkheid’, ‘verhaal’ en ‘draagplicht’. Aansprakelijkheid heeft betrekking op de persoon van de schuldenaar en zijn gehoudenheid ten opzichte van een schuldeiser om aan een bepaalde verbintenis te voldoen. Het verhaalsrecht richt zich op het vermogen van de schuldenaar en niet op persoon. Bij de draagplicht gaat het om de vraag wie uiteindelijk in de onderlinge verhouding tussen de echtgenoten opdraait voor de aangegane verbintenis. Tijdens het huwelijk zijn beide echtgenoten hoofdelijk aansprakelijk voor de door hen ten behoeve van de gewone gang van de huishouding aangegane verbintenissen (art. 1:85 BW). Daarnaast is iedere echtgenoot aansprakelijk voor de overige schulden die door hem zijn aangegaan buiten de gewone gang van de huishouding. Na ontbinding van de wettelijke gemeenschap van goederen blijft ieder der echtgenoten voor het geheel aansprakelijk voor de gemeenschapsschulden waarvoor hij voordien aansprakelijk was. Voor andere gemeenschapsschulden is hij op grond van art. 1:102 BW3 hoofdelijk met de andere echtgenoot verbonden, met dien verstande evenwel dat daarvoor slechts kan worden uitgewonnen hetgeen hij uit hoofde van verdeling van de gemeenschap heeft verkregen, onverminderd de artikelen 3:190 lid 1 en 3:191 lid 1 BW. Vóór 1 januari 2012 bepaalde art. 1:102 BW dat na ontbinding van de gemeenschap ieder der echtgenoten voor het geheel aansprakelijk blijft voor de gemeenschapsschulden waarvoor hij voordien aansprakelijk was en dat hij voor de andere schulden van de gemeenschap voor de helft aansprakelijk is en voorts dat hij voor dat gedeelte van de schuld hoofdelijk met de andere echtgenoot is verbonden.

Het onderdeel bevat verschillende klachten. Het onderdeel bevat in punt 1 geen klacht. De klacht in punt 2 is gericht tegen rov. 4.5, hiervoor weergegeven in 1.18. Het onderdeel klaagt dat het hof heeft miskend dat [verweerders] aan hun vordering de geldleningsovereenkomst van 10 november 20084 en de daarna gesloten vaststellingsovereenkomst van 13 augustus 20105 ten grondslag hebben gelegd.6 Het onderdeel stelt dat deze overeenkomsten, gesloten tussen [verweerders] en [betrokkene 1] , dateren van na de ontbinding van het huwelijk tussen [betrokkene 1] en [eiseres] op 4 april 2008 en dat [verweerders] en [betrokkene 1] vervolgens op 2 mei 20157 een nieuwe vaststellingsovereenkomst hebben gesloten. Het onderdeel stelt dat [eiseres] in hoger beroep heeft aangevoerd (i) dat zij en [betrokkene 1] op 3 maart 2008 hun huwelijk hebben omgezet in een geregistreerd partnerschap, (ii) dat de participatie op 10 november 2008 door [betrokkene 1] is omgezet in een geldlening, (iii) dat [betrokkene 1] en [verweerders] nadien een vaststellingsovereenkomst hebben gesloten en (iv) dat [eiseres] bij deze overeenkomsten niet was betrokken.8 Het onderdeel klaagt dat het hof in rov. 4.5 ten onrechte aan dit verweer voorbij is gegaan, althans ten onrechte heeft verworpen. Ter toelichting stelt het onderdeel dat het hof in rov. 4.5 uitsluitend “de bedoelingen van [verweerders] en [betrokkene 1] ” onderzoekt, doch niet ingaat op de essentiële stellingen van [eiseres] “dat de rechtsverhouding naderhand is omgezet in een geldlening en/of dat zij geen partij was bij deze na ontbinding van het huwelijk (opnieuw) gesloten geldlening en de opvolgende vaststellingsovereenkomst”.

Het onderdeel mist feitelijke grondslag in zowel de processtukken als in het bestreden arrest. Ik licht dit als volgt toe.

In de akte van 4 mei 2016 hebben [verweerders] het volgende aangevoerd:

De stellingen kunnen niet anders worden begrepen dan dat [verweerders] hun vordering, voor zover gericht tegen [eiseres], hebben gebaseerd op art. 1:102 BW en dat zij aan die vordering ten grondslag hebben gelegd dat [betrokkene 1] in 2006 en 2007, derhalve tijdens het huwelijk van partijen, een bedrag van in totaal € 93.000,- heeft geleend van [verweerders] en dat [betrokkene 1] en [verweerders] nadien, na ontbinding van de huwelijksgoederengemeenschap, nadere afspraken over deze lening op papier hebben gezet. De klacht dat het hof heeft miskend dat [verweerders] aan hun vordering jegens [eiseres] de geldleningsovereenkomst van 10 november 2008 en de daarna gesloten vaststellingsovereenkomst van 13 augustus 2010 ten grondslag hebben gelegd, mist derhalve feitelijk grondslag in de processtukken.

Het hof heeft in rov. 4.4, in cassatie niet bestreden, overwogen dat [eiseres] met betrekking tot het hiervoor in 1.3 genoemde bedrag van € 75.000,- heeft aangevoerd dat [verweerders] dit bedrag in 2007 aan [betrokkene 1] hebben overgemaakt, omdat verweerder in cassatie onder 1 voor dit bedrag als aandeelhouder wenste te participeren in een onderneming van [betrokkene 1] , dat [betrokkene 1] dit bedrag direct na ontvangst in twee tranches heeft doorbetaald naar de betreffende onderneming, dat de participatie vervolgens op 10 november 2008, derhalve na de omzetting van het huwelijk in een geregistreerd partnerschap en de ontbinding van dat geregistreerd partnerschap, is omgezet in een geldlening. Het hof heeft dit betoog expliciet en gemotiveerd verworpen in rov. 4.5. Het hof concludeert aan het slot van deze rechtsoverweging dat het (primaire) verweer van [eiseres] iedere feitelijke onderbouwing mist. Gelet op het voorgaande mist de klacht dat het hof niet heeft gerespondeerd op de door het onderdeel genoemde stellingen van [eiseres] eveneens feitelijke grondslag. De klacht dat het hof genoemde stellingen “ten onrechte heeft verworpen” wordt door het onderdeel niet nader uitgewerkt.

Het onderdeel klaagt in punt 3 dat het hof heeft miskend dat de overeenkomst van geldlening van 10 november 2008 en de vaststellingsovereenkomst van 13 augustus 2010 rechtens kwalificeren als een vaststellingsovereenkomst in de zin van art. 7:900 BW. Het onderdeel stelt dat door het sluiten van beide overeenkomsten, althans de overeenkomst van 13 augustus 2010, “een nieuwe rechtstoestand tot stand is gekomen” die enkel geldt tussen [betrokkene 1] en [verweerders] en op grond waarvan [eiseres] niet uit hoofde van art 1:102 BW hoofdelijk aansprakelijk kan worden gehouden, nu de overeenkomsten zijn gesloten na ontbinding van het geregistreerd partnerschap. Het onderdeel klaagt dat het hof dit heeft miskend, althans heeft nagelaten te onderzoeken wat de bedoelingen van partijen (lees: [betrokkene 1] en [verweerders] ) waren bij het aangaan van de overeenkomst van geldlening en de vaststellingsovereenkomst.

Het onderdeel faalt. Zoals hiervoor weergegeven hebben [verweerders] aan hun vordering tegen [eiseres] ten grondslag gelegd dat zij aan [betrokkene 1] bedragen van in totaal € 93.000,- hebben geleend op een moment dat hij was gehuwd met [eiseres] , en dat zij met [betrokkene 1] na de omzetting van het huwelijk en de ontbinding van het geregistreerd partnerschap nadere afspraken over deze lening op papier hebben gezet. Het hof heeft in rov. 4.4, in cassatie niet bestreden, de stellingen van [eiseres] met betrekking tot het bedrag van € 75.000,- weergegeven. Deze stellingen komen er in de kern op neer dat dit bedrag geen lening betrof doch geld waarvoor verweerder in cassatie onder 1 wenste te participeren in een onderneming van [betrokkene 1] , en dat deze participatie na het huwelijk tussen [betrokkene 1] en [eiseres] is omgezet in een geldlening. Het hof heeft in rov. 4.5 gemotiveerd overwogen dat dit verweer iedere feitelijke onderbouwing mist op grond waarvan het moet worden verworpen. Zodoende is de stelling van [verweerders] dat het bedrag van € 75.000,- (eveneens) een lening betrof waarover [verweerders] en [betrokkene 1] nadien nadere afspraken hebben gemaakt, in de appelprocedure komen vast te staan. Anders dan het onderdeel betoogt, heeft het hof niet miskend dat door het sluiten van de overeenkomsten van 10 november 2008 en 13 augustus 2010, althans de overeenkomst van 13 augustus 2010, een (in de woorden van het onderdeel) “nieuwe rechtstoestand tot stand is gekomen”. Het bestreden oordeel komt er immers op neer dat [eiseres] onvoldoende gemotiveerd heeft weersproken de stelling dat er met betrekking tot het bedrag van € 75.000,- steeds sprake is geweest van een overeenkomst van geldlening. Daarmee is van een “omzetting” of “nieuwe rechtstoestand” derhalve geen sprake.

Het onderdeel klaagt in punt 4 dat het hof heeft miskend dat de geldleningsovereenkomst en de vaststellingsovereenkomst tevens kunnen worden aangemerkt als onderhandse akten in de zin van art. 157 lid 2 Rv en dat dergelijke akten dwingend bewijs opleveren van de waarheid ten aanzien van de verklaring van een partij omtrent hetgeen de akte bestemd is ten behoeve van de wederpartij te bewijzen. Nu in de overeenkomsten is verklaard dat [verweerders] en [betrokkene 1] op 10 november 2008 een geldlening zijn aangegaan en beide overeenkomsten slechts betalingsverplichtingen van [betrokkene 1] bevatten, levert dat volgens het onderdeel “dwingend bewijs op van de stelling dat de geldlening pas is aangegaan of dat de schuld is vernieuwd na omzetting van het huwelijk en de ontbinding van het geregistreerd partnerschap”. Tevens levert de verklaring in de vaststellingsovereenkomst dat sprake is van een vaststellingsovereenkomst volgens het onderdeel “dwingend bewijs op van het feit dat [betrokkene 1] en [verweerders] een nieuwe, althans van de tevoren bestaande afwijkende, rechtstoestand tot stand wilden brengen.”

Het onderdeel faalt op uiteenlopende gronden. Het onderdeel verwijst allereerst niet naar een vindplaats in de processtukken waar al dan niet de stelling is ingenomen dat de overeenkomsten van 10 november 2008 en 13 augustus 2010 kunnen worden aangemerkt als onderhandse akten in de zin van art. 157 lid 2 Rv. Daarnaast ziet het onderdeel eraan voorbij dat de weergegeven passages uit de overeenkomsten geenszins uitsluiten dat het daarbij gaat om nadere afspraken met betrekking tot eerder gesloten leenovereenkomsten. Voorts miskent het onderdeel dat de dwingende bewijskracht van een onderhandse akte alleen betrekking heeft op hetgeen de akte bestemd is ten behoeve van de wederpartij te bewijzen. Zoals gezegd was [eiseres] bij de overeenkomsten in kwestie geen partij.

Het onderdeel klaagt in punt 5 dat, voor zover in de overwegingen van het hof besloten ligt dat het dwingend bewijs is ontzenuwd door [verweerders] , het hof heeft miskend dat [eiseres] een bewijsaanbod10 heeft gedaan zodat zij tot het leveren van tegenbewijs had moeten worden toegelaten. Deze klacht faalt op grond van het voorgaande.

De klacht in punt 6 bouwt uitsluitend voort op de voorgaande klachten en dient daarvan het lot te delen.

Het onderdeel is voorgesteld voor het geval dat onderdeel 1 wordt verworpen. Aangezien de klachten van onderdeel 1 alle niet tot cassatie kunnen leiden, zal ik onderdeel 2 bespreken. Het onderdeel neemt in punt 8 tot uitgangspunt dat het hof in zijn arrest is uitgegaan van het huidige art. 1:102 BW, aangezien het [eiseres] hoofdelijk heeft veroordeeld tot betaling van een bedrag van € 93.000,- in hoofdsom, welk bedrag door het hof is aangemerkt als gemeenschapsschuld. Het onderdeel klaagt dat het hof in het dictum is uitgegaan van een onjuiste rechtsopvatting, omdat het heeft nagelaten de beperking van art. 1:102 BW daarin op te nemen. Het onderdeel betoogt dat het hof, mede ter voorkoming van executiegeschillen en problemen bij de uitleg van het arrest, bij de veroordeling tot betaling had behoren toe te voegen de volgende - in art. 1:102 BW opgenomen - passage: “(…), met dien verstande evenwel dat daarvoor slechts kan worden uitgewonnen hetgeen zij uit hoofde van verdeling van de gemeenschap heeft verkregen, onverminderd de artikelen 190, eerste lid, en 191 eerste lid, van Boek 3.”

Het huidige art. 1:102 BW is op 1 januari 2012 in werking getreden. Art. V lid 7 van de Wet van 18 april 2011 tot wijziging van de titels 6, 7 en 8 van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek (aanpassing wettelijke gemeenschap van goederen)11 luidt als volgt:

Het huwelijk van [betrokkene 1] en [eiseres] is op 3 maart 2008 omgezet in een geregistreerd partnerschap en op 4 april 2008 is dit geregistreerd partnerschap ontbonden door inschrijving in de registers van de burgerlijke stand van een daartoe strekkende notariële akte van 2 april 2008. Onder het toenmalige recht werd op dat moment de gemeenschap ontbonden.12 Dit betekent dat art. 1:102 BW, zoals dat luidde vóór 1 januari 2012, op de onderhavige zaak van toepassing is. Zoals hiervoor in 2.2 reeds weergegeven bepaalde dit artikel dat na ontbinding van de gemeenschap ieder der echtgenoten voor andere schulden van de gemeenschap dan de gemeenschapsschulden waarvoor hij voordien aansprakelijk was, voor de helft aansprakelijk is en voor dat gedeelte der schuld hoofdelijk met de andere echtgenoot is verbonden.

Het onderdeel neemt in de kern tot uitgangspunt dat art. 1:102 BW, zoals dat thans luidt, van toepassing is in de onderhavige zaak. Gelet op het hiervoor weergegeven juridisch kader is dat uitgangspunt niet juist. Dat het hof toepassing heeft gegeven aan het huidige art. 1:102 BW blijkt niet expliciet uit het bestreden arrest. Toegegeven zij dat de omstandigheid dat [eiseres] is veroordeeld tot betaling van het gehele bedrag van € 93.000,- in hoofdsom, en niet de helft van dat bedrag, pleit voor het standpunt dat het hof het huidige art 1:102 BW heeft toegepast, zij het op onjuiste wijze en, gelet op het vorenstaande, ten onrechte. Het gegeven dat het hof in het dictum niet de door het onderdeel aangehaalde passage heeft opgenomen kan evenwel een aanwijzing vormen voor het standpunt dat het hof het huidige art. 1:102 BW niet heeft toegepast. In dat geval heeft het hof, zoals het hierna te bespreken onderdeel 3 met juistheid betoogt, art. 1:102 (oud) BW op onjuiste wijze toegepast. Omdat in de onderhavige zaak art. 1:102 (oud) van toepassing is, ben ik geneigd om tot de conclusie te komen dat het onderdeel faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag, waar het tot uitgangspunt neemt dat het hof toepassing heeft gegeven aan het huidige art. 1:102 BW.

Het onderdeel is voorgesteld voor het geval dat de onderdelen 1 en 2 worden verworpen en Uw Raad oordeelt dat het hof niet is uitgegaan of niet had mogen uitgaan van het huidige art. 1:102 BW. Aangezien de onderdelen 1 en 2 niet tot cassatie kunnen leiden en het hof naar ik meen niet is uitgegaan van het huidige art. 1:102 BW, is de voorwaarde waaronder onderdeel 3 is voorgesteld, vervuld. Het onderdeel komt derhalve voor bespreking in aanmerking.

Het onderdeel klaagt in punt 10 dat het hof in zijn overwegingen en in het dictum heeft miskend dat art. 1:102 BW, zoals dat luidde vóór 1 januari 2012, in deze zaak van toepassing was en dat dit betekent dat [eiseres] slechts voor de helft van de gemeenschapsschuld in kwestie (de hoofdsom) aansprakelijk is. [verweerders] hebben zich met betrekking tot deze klacht gerefereerd aan het oordeel van Uw Raad.

Ik neem bij de beoordeling tot uitgangspunt dat in de onderhavige zaak art. 1:102 BW van toepassing is, zoals dat luidde vóór 1 januari 2012. De huwelijksgemeenschap van partijen was immers reeds voordien, namelijk op 4 april 2008, ontbonden. Ervan uitgaande dat (i) alleen [betrokkene 1] de schulden in kwestie is aangegaan, (ii) die schulden niet kunnen worden aangemerkt als huishoudelijke schulden en (iii) die schulden wel in de huwelijksgemeenschap van [betrokkene 1] en [eiseres] zijn gevallen, brengt art. 1:102 (oud) BW mee dat [eiseres] na de ontbinding van de huwelijksgemeenschap voor de helft daarvan aansprakelijk is en voor dat gedeelte hoofdelijk met [betrokkene 1] is verbonden. Het hof heeft dit miskend. Indien het bestreden arrest op dit punt wordt vernietigd, dan meen ik dat Uw Raad de zaak zelf aldus kan afdoen dat wordt bepaald dat [eiseres] voor een bedrag van € 46.500,- hoofdelijk aansprakelijk is jegens [verweerders] en dat zij wordt veroordeeld dat betaling van dit bedrag aan [verweerders] , te vermeerderen met de wettelijke rente vanaf 16 november 2016.

Het bovenstaande leidt tot de volgende conclusie.