Uitspraken

“3.6.3. De vraag of [de man] tijdig verzet heeft ingesteld, moet worden beantwoord aan de hand van de regeling die is neergelegd in de leden 2 en 3 van artikel 143 Rv.

Artikel 143 lid 2 Rv luidt als volgt.

“Het verzet moet worden gedaan bij exploot van dagvaarding binnen vier weken na de betekening van het vonnis of van enige uit kracht daarvan opgemaakte of ter uitvoering daarvan strekkende akte aan de veroordeelde in persoon, of na het plegen door deze van enige daad waaruit noodzakelijk voortvloeit dat het vonnis of de aangevangen tenuitvoerlegging aan hem bekend is. (…)”

Artikel 143 lid 3 Rv luidt als volgt:

‘‘Buiten de gevallen bedoeld in het vorige lid vangt de termijn waarbinnen het verzet moet worden gedaan, aan op de dag waarop het vonnis ten uitvoer is gelegd.”

“Het vonnis wordt geacht ten uitvoer te zijn gelegd:

a. in geval van gerechtelijke verkoop van goederen, na de verkoop;

b. in geval van derdenbeslag op een vordering, na de uitbetaling aan de beslaglegger, of, indien dit beslag wordt gelegd op een vordering tot periodieke betalingen, na de eerste uitbetaling;

c. in geval van tenuitvoerlegging van een veroordeling tot levering of afgifte van goederen die geen registergoederen zijn, nadat de levering of afgifte heeft plaatsgevonden;

d. in geval van gedwongen ontruiming van onroerende zaken, nadat de ontruiming heeft plaatsgevonden.”

“6.2.3. Het hof stelt bij de beoordeling van deze grieven voorop dat [de vrouw] niet, althans niet met zoveel woorden, heeft aangevoerd dat aan de overweging van de rechtbank in de beschikking van 3 maart 2009, dat [de vrouw] jegens [de man] aanspraak kan doen gelden op betaling van het bedrag aan Kindergeld van € 5.821,02, op de voet van artikel 236 lid 1 Rv gezag van gewijsde toekomt. Ingevolge artikel 236 lid 3 Rv mag de rechter het gezag van gewijsde niet ambtshalve toepassen.

Het onderdeel miskent dat in het aan de orde zijnde geval de overweging van de rechtbank dat (rechtens vaststaat dat) de vrouw jegens de man aanspraak kan doen gelden op betaling van het bedrag aan Kindergeld van € 5.821,02 (óók) geen vaststelling is die deel uitmaakt van een beslissing omtrent de rechtsbetrekking in geschil, in dier voege dat deze rechtsbetrekking (mede) wordt bepaald door de volgens die beslissing voor partijen aan het vastgestelde feit verbonden rechtsgevolgen.6 In deze zaak is immers in het geheel geen beslissing genomen omtrent deze rechtsbetrekking, omdat het ging om een vordering die met een dagvaarding had moeten worden ingeleid, en niet in een verzoekschriftprocedure kon worden ingediend of toegewezen (terwijl er volgens de rechtbank geen aanleiding was om art. 69 Rv. toe te passen). De rechter in kwestie kon daarom in de hem voorgelegde verzoekprocedure niet over deze rechtsbetrekking (en de daaruit voortvloeiende vordering) beslissen, hij kon en mocht daarover geen uitspraak doen (met een op deze rechtsbetrekking betrekking hebbend dictum). Het debat tussen partijen over die vordering moest immers in de context van een dagvaardingsprocedure (en volgens de daarvoor geldende regels) worden gevoerd. Dat maakt de (ongelukkige) vaststelling die de rechtbank desondanks heeft gedaan tot een overweging ten overvloede, waaraan geen gezag van gewijsde toekomt. In die zin was deze vaststelling ook niet dragend voor de beslissing die wél is genomen (de afwijzing van het verzoek, zowel voor zover dat eigenlijk een vordering betrof – vanwege de verkeerd ingeleide procedure – als voor zover het (wel degelijk) betrekking had op kinderalimentatie). De overweging van het hof in die zin gaat dan ook niet uit van een onjuiste rechtsopvatting.

In de door het onderdeel genoemde jurisprudentie ligt niet anders besloten. In het met name door het onderdeel aangehaalde arrest Van Gasteren/Beemster e.a. was deze kwestie niet, althans niet direct, aan de orde. Daar heeft de Hoge Raad zich slechts uitgesproken over de hem voorliggende klacht dat een beroep op gezag van gewijsde niet in verzoekschriftprocedures kon worden gedaan (dat kan wel, met betrekking tot beslissingen over een rechtsbetrekking in geschil tussen partijen) en de klacht dat in dat geval geen beroep op dat gezag van gewijsde was gedaan (volgens de Hoge Raad was niet onbegrijpelijk dat het hof kennelijk had geoordeeld van wel). Voor zover daarin ook besloten zou liggen dat het hier daadwerkelijk gaat over een beslissing over een rechtsbetrekking in geschil (daarover was als gezegd echter niet geklaagd) – welk standpunt door de advocaat-generaal in die zaak wel werd ingenomen7 – vermeld ik nog het volgende. In die zaak was volgens de advocaat-generaal sprake van ‘een beoordeling van een rechtsbetrekking in geschil tussen partijen en een definitieve uitspraak dienaangaande op basis van een aan een bodemprocedure eigen onderzoek’ en was in wezen sprake van een soort voortzetting van het eerdere geding.8 In de nu voorliggende zaak is hiervan geen sprake, aangezien nu juist een andere procedure diende te worden gevolgd, in welke procedure de betreffende rechtsbetrekking nog volledig ter discussie kon en mocht worden gesteld, en in welke procedure nu juist het daarop betrekking hebbende onderzoek (nog ten volle) diende plaats te vinden.

Hierbij speelt ook een rol wat het hof hierover nog overweegt, namelijk dat voor de man gelet op de eerdere beslissing van de rechtbank op 3 maart 2009 (de afwijzing van het verzoek van de vrouw) geen aanleiding bestond om tegen deze beschikking in hoger beroep te komen en zijn (afgewezen) standpunt hierover opnieuw aan de rechter voor te leggen (en hij daarbij overigens ook geen belang zou hebben). Daarmee zou niet stroken om de man de mogelijkheid te ontzeggen om in deze procedure dit standpunt opnieuw en ten volle – in alle hem beschikbare instanties – te verdedigen.

Het onderdeel faalt dus.

“6.2.5. Naar het oordeel van het hof zijn de grieven I en II terecht voorgedragen. Het hof acht daarbij de navolgende feiten en omstandigheden van belang.

- Tijdens de samenwoning van partijen, die tot 1 juli 2007 heeft geduurd, had [de vrouw] geen eigen inkomen. Tijdens deze periode zijn de kosten van de huishouding, inclusief de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen, geheel ten laste van het inkomen van [de man] gekomen.

- In verband daarmee heeft de Familienkasse Aachen het bedrag van € 5.821,02 aan [de man] toegekend. Dit bedrag had volgens de toekenningsbeslissing betrekking op de periode van juli 2005 tot maart 2007, dus op de periode waarin [de man] en [de vrouw] nog een gezamenlijke huishouding voerden en waarin [de man] (en niet [de vrouw] ) de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen droeg. Het bedrag diende ertoe om (een deel van) de door [de man] gemaakte kosten te dekken.

- Vanaf 1 juli 2007, het moment dat de samenwoning tussen [de man] en [de vrouw] is verbroken, ontvangt [de vrouw] in verband met de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen kinderbijslag in Nederland.

- Het is niet duidelijk waarom de beslissing tot toekenning van het Kindergeld over de periode van juli 2005 tot maart 2007 aan [de man] pas op 2 oktober 2007 is genomen. Er is niet gesteld of gebleken dat daarvan aan [de man] een verwijt valt te maken.

- [de vrouw] heeft niet gesteld dat [de man] tekortgeschoten is in de nakoming van zijn verplichting om de kinderen van partijen tijdens de periode van samenwoning te onderhouden. In dit hoger beroep moet ervan worden uitgegaan dat [de man] tijdens de periode van samenwoning de kosten van verzorging en opvoeding uit zijn inkomen heeft voldaan.

Gelet op deze feiten en omstandigheden voert [de man] terecht aan dat er geen grondslag is om hem te veroordelen het bedrag van € 5.821,02, dat de Familienkasse aan hem heeft toegekend, aan [de vrouw] door te betalen. Het bedrag heeft betrekking op een periode waarin [de man] de kosten van verzorging van opvoeding van de kinderen heeft gedragen en het bedrag dient als tegemoetkoming in die kosten. Over de periode vanaf de verbreking van de samenwoning op 1 juli 2007 heeft [de vrouw] in Nederland kinderbijslag ontvangen. [de vrouw] kan bij deze stand van zaken geen aanspraak doen gelden op het genoemde bedrag, dat geen betrekking heeft op de periode vanaf de verbreking van de samenwoning op 1 juli 2007 maar op de periode van juli 2005 tot maart 2007 waarin [de man] de kosten van opvoeding en verzorging van de kinderen heeft voldaan.”

Het onderdeel klaagt dat het hof ten onrechte althans op onvoldoende begrijpelijke wijze heeft geoordeeld dat de vrouw noch de kinderen aanspraak kunnen maken op het na het verbreken van de gezamenlijke huishouding uitbetaalde bedrag aan Kindergeld. Volgens het onderdeel heeft het hof miskend dat art. 25 Rv. de rechter tot zelfstandige rechtsvinding en –toepassing verplicht, ook als dat buitenlands recht betreft. Uit de arresten van het hof wordt niet duidelijk of het de Duitse of Nederlandse normen van toepassing heeft geacht. Het hof heeft geoordeeld dat het Kindergeld een tegemoetkoming in de kosten van de kinderen is waarop de man, die in de periode waarop het Kindergeld betrekking had de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen heeft gedragen, aanspraak kan maken. Het is daarbij voorbij gegaan aan het Duitse recht en het doel dat de Duitse wetgever voor ogen stond, namelijk dat het Kindergeld ten behoeve van de kinderen moet worden aangewend. Het onderdeel verwijst naar de stellingen van de vrouw hierover in hoger beroep, waarin zij aanvoert dat het Duitse Kindergeld een doeluitkering is met het zojuist genoemde doel, dit geld derhalve aan haar diende te worden uitbetaald, aangezien de kinderen ten tijde van de uitkering bij haar in Nederland woonden en de man ten tijde van de uitkering niet voor de opvoeding en verzorging van de kinderen zorgde, en voorts niet relevant is over welke periode en door wie het Kindergeld is opgebouwd. Daarbij doet zij een beroep op § 64 Abs. 2 Satz 1 van het Einkommensteuergesetz (EStG). Volgens het onderdeel waren partijen het over dit doel eens. Het hof had dat niet buiten beschouwing mogen laten. In elk geval is het oordeel niet te verenigen met dat doel, althans is het op dat punt (zonder nadere motivering) onbegrijpelijk.

Het oordeel strookt evenmin met het Nederlandse systeem van overheidstegemoetkomingen in de kosten van kinderen en met de uitgangspunten van de wettelijke onderhoudsverplichting van ouders voor hun minderjarige kinderen, zoals neergelegd in art. 1:397 en 1:404 BW, althans is het op dat punt zonder nadere motivering onbegrijpelijk. Wat betreft de onderhoudsverplichting wijst het onderdeel erop dat indien geen overheidsondersteuning wordt ontvangen, dit resulteert in een lager gezinsinkomen en dus in een lagere behoefte van het kind.

Voor zover het oordeel impliceert dat de man het aan de kinderen bestede geld (als onverschuldigd betaald) terug zou kunnen vorderen, berust dat oordeel niet op een wettelijke grondslag en is het evenmin begrijpelijk. Voor zover het oordeel zou inhouden dat de man het bij wijze van voorschot en wellicht teveel aan de kinderen bestede geld zou mogen verrekenen met het door hem ontvangen Kindergeld, getuigt ook dat oordeel van een onjuiste rechtsopvatting, althans is het onbegrijpelijk.

Het hof heeft in rov. 6.2.5 (in cassatie onbestreden) vastgesteld dat in de periode van samenwoning – waarover het nabetaalde Kindergeld is toegekend – de vrouw geen inkomsten had en de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen geheel ten laste van het inkomen van de man zijn gekomen. Ook heeft het vastgesteld dat de vrouw niet heeft gesteld dat de man is tekortgeschoten in de nakoming van zijn verplichting om de kinderen van partijen tijdens die periode te onderhouden. Bovendien wordt in cassatie geen beroep erop gedaan dat in feitelijke instanties zou zijn gesteld dat op deze wijze onvoldoende in de behoefte van de kinderen zou zijn voorzien – voor zover in de vaststelling dat niet is gesteld dat de man is tekortgeschoten in zijn verplichting de kinderen te onderhouden, niet reeds het tegendeel besloten ligt – zodat ervan uit moet worden gegaan dat dit niet het geval was (ook niet als bij de bepaling van die behoefte het aan de man toegekende Kindergeld in aanmerking zou worden genomen).

Het voorgaande betekent dat ervan moet worden uitgegaan dat in deze periode aan de behoefte van de kinderen is voldaan. De vraag of het later uitbetaalde (extra) bedrag aan Kindergeld dan ook nog had dienen te worden aangewend ten behoeve van de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen waarvoor deze bijdrage is uitgekeerd, moet in die omstandigheden mijn inziens ontkennend worden beantwoord. Ouders zijn niet verplicht om meer aan hun kinderen te besteden dan nodig is om in de behoefte van die kinderen te voorzien. Als daarvoor bedragen van een derde worden ontvangen door de ouders, of één van hen, zoals van een binnenlandse of buitenlandse overheid of van de andere ouder, dan kan het zo zijn (en zal het in beginsel wellicht vaak ook zo zijn) dat deze – althans een som ter hoogte van deze bedragen – aan de kinderen dienen te worden besteed, maar als dus reeds uit andere bron volledig in de behoefte van de kinderen is voorzien dan komt het mij voor dat de ouders (in casu de man) in elk geval niet verplicht kunnen worden gehouden ook die bedragen nog (extra) aan de kinderen te besteden, in plaats van deze ter delging van de reeds aan de kinderen uit eigen bron gedane uitgaven te gebruiken. Ook dan meen ik immers dat gezegd kan (en moet) worden dat deze bedragen – de facto – ten behoeve van de kinderen zijn aangewend.

Op het bovenstaande stuit het onderdeel mijns inziens reeds in zijn geheel af.

Voorts bevat het onderdeel een klacht over de toepassing en/of interpretatie van het Duitse recht. Dat is een punt dat in cassatie slechts op begrijpelijkheid kan worden getoetst. Voor een toetsing van de juistheid van buitenlands recht is op grond van art. 79 lid 1 sub b RO immers geen plaats.

Het hof heeft wat dit betreft enkel vastgesteld dat het bedrag aan Kindergeld ertoe diende om (een deel van) de door de man gemaakte kosten te dekken. Ten eerste kan worden opgemerkt dat duidelijk is dat het hof hiermee uitleg heeft gegeven aan het Duitse Kindergeld en dus aan het Duitse recht. Ook valt, gelet hierop, niet in te zien dat het hof zijn verplichting om dit recht ambtshalve bij de zaak te betrekken (voor zover de stellingen van partijen daartoe aanleiding geven), zou hebben geschonden. Deze vaststelling kan ten slotte mijns inziens ook niet als onbegrijpelijk worden aangemerkt in het licht van de (op het Duitse recht betrekking hebbende) stellingen van de vrouw die het onderdeel hierover aanhaalt, en die volgens haar zouden moeten leiden tot de conclusie dat het Kindergeld ten behoeve van de kinderen moet worden aangewend en derhalve aan haar diende te worden uitbetaald, omdat de kinderen ten tijde van de uitkering bij haar woonden. Ten eerste kan hierover immers worden opgemerkt dat het hof niet van doorslaggevend belang heeft geacht wanneer het Kindergeld werd uitgekeerd, maar op welke periode dit uitbetaalde geld betrekking had, namelijk de periode waarin partijen een gemeenschappelijke huishouding voerden en de kinderen dus bij hen beiden woonden. Het door het onderdeel aangehaalde betoog van de vrouw in hoger beroep bevat geen stellingen die dit laatste oordeel onbegrijpelijk (kunnen) maken en het onderdeel betoogt ook niet dat dit laatste oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting (wat mijns inziens overigens ook niet het geval is), anders dan dat het een citaat bevat uit het betoog van de vrouw in hoger beroep waarin zij (niet verder onderbouwd) stelt dat niet relevant is over welke periode het Kindergeld is opgebouwd. Daarnaast verwijst de vrouw voor haar stelling dat het Kindergeld aan haar diende te worden uitbetaald naar § 64 Abs. 2 Satz 1 van het Einkommensteuergesetz (EStG). Deze volzin luidt als volgt:

“Bei mehreren Berechtigten wird das Kindergeld demjenigen gezahlt, der das Kind in seinen Haushalt aufgenommen hat.”

De volzin bepaalt dus slechts – zoals ook de vrouw zelf overigens aangeeft – dat het Duitse Kindergeld (in het geval er meerdere gerechtigden zijn9) toekomt aan de ouder die de kinderen in zijn huishouding heeft opgenomen. In de periode waarover het Kindergeld is betaald – die het hof relevant heeft geacht – leefden de kinderen echter in de gemeenschappelijke huishouding van de man en de vrouw samen, zodat al om die reden aan deze volzin geen onderscheidend belang kan worden gehecht in het nu voorliggende geval.

Het betoog dat partijen het eens waren dat het Kindergeld een doeluitkering was, die dient te worden aangewend ten behoeve van de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen waarvoor deze bijdrage is toegekend, is hierbij niet van belang. Het hof was immers als feitenrechter – zoals ook het onderdeel betoogt – gehouden tot ambtshalve toepassing en zelfstandige bepaling van de inhoud van het Duitse recht. Ook daarnaast meen ik dat dit betoog geen hout snijdt, gelet op hetgeen het onderdeel citeert over wat de man in hoger beroep heeft aangevoerd en waaruit een heel andere benadering volgt dan die van de vrouw:

“(…) De man kan erkennen dat de kindergelduitkering moet worden besteed ten behoeve van de kosten van verzorging en opvoeding van het kind ten behoeve van wie deze bijdrage wordt uitgekeerd. De man is echter van mening dat de Rechtbank volledig voorbij is gegaan aan het feit dat het kindergeld weliswaar eerst in oktober 2007 aan de man werd uitgekeerd, docht dat deze uitkering betrekking had op het tijdvak van 14 maart 2005 tot 30 juni 2007, zijnde de periode dat partijen in gezinsverband hebben samengeleefd en de man als kostwinner als enige inkomsten genereerde en als enige de kosten van het gezin inclusief de kosten van opvoeding en verzorging van de kinderen voor zijn rekening nam (…).”

Ik heb bij dit alles overigens nog buiten beschouwing gelaten dat ik, gezien mijn overwegingen hierboven bij 2.8, en naar het lijkt ook in navolging van de man in bovenvermeld citaat, van mening ben dat ook op de wijze van omgaan met het Kindergeld die door het hof is bepaald (waarbij de man het Kindergeld niet hoeft door te betalen aan de vrouw) óók sprake is van de door de vrouw bepleite aanwending van het Kindergeld ten behoeve van de kinderen.

“Aus dem Zweck des Kindergeldes folgt keine von der Auszahlung unabhängige Zuordnung als Einkommen des Kindes. Nach der steuerrechtlichen Regelung des Kindergeldes in §§ 31, 62 ff. EStG fällt wegen eines Kindes in Höhe des Kindergeldes weniger Steuer an oder ist das Kindergeld eine Leistung zur Förderung der Familie und fließt in dieser Höhe Einkommen zu (BVerwGE 114, 339 <340>). Daraus kann aber entgegen der Auffassung des Verwaltungsgerichts nicht geschlossen werden, die Zweckbindung des Kindergeldes bestehe nach § 31 EStG darin, das Existenzminimum des Kindes abzudecken. Vielmehr ist ein Zweck des Kindergeldes, die steuerliche Freistellung eines Einkommensbetrages in Höhe des Existenzminimums eines Kindes zu bewirken (§ 31 EStG). Mit diesem Zweck wird Kindergeld nicht dem Kind selbst (vertreten durch die Eltern) als Einkommen zur Sicherung seines Existenzminimums gewährt, sondern es bleibt der Teil des elterlichen Einkommens steuerfrei, den diese zur Existenzsicherung ihres Kindes benötigen. Eine Steuerfreistellung kann zu einem höheren Nettoeinkommen des Anspruchsberechtigten, nicht dagegen zu Einkommen des Kindes selbst führen, für das Kindergeld gewährt wird. Zum anderen dient das Kindergeld, soweit es für den Zweck der steuerlichen Freistellung nicht erforderlich ist, "der Förderung der Familie" und nicht etwa allein oder vorrangig der Förderung des Kindes, für das Kindergeld gewährt wird.

Auch das Zivilrecht ordnet Kindergeld nicht abweichend vom Steuerrecht dem Kind als Einkommen zu. § 1612b BGB regelt allein die Anrechnung von Kindergeld in Bezug auf den Unterhalt für das Kind (vgl. dazu BGH, Urteil vom 29. Januar 2003 - XII ZR 289/01 - FamRZ 2003, 445 = MDR 2003, 749 = NJW 2003, 1177; BVerfG, Beschluss vom 9. April 2003 - 1 BvL 1/01 und 1 BvR 1749/01 - FamRZ 2003, 1370 = NJW 2003, 2733). (…)

Nach §§ 11, 28 BSHG müssen Eltern ihr Einkommen, zu dem das einem Elternteil ausgezahlte Kindergeld gehört, auch für den Bedarf ihrer minderjährigen Kinder einsetzen. Allerdings steht ihnen ein für ihre Kinder einsetzbares Einkommen erst zur Verfügung, soweit sie es nicht selbst zur Deckung ihres eigenen Existenzminimums benötigen. (…)”10

Ook op basis van het bovenstaande kan mijns inziens niet worden geconcludeerd dat de uitleg die het hof in de gegeven omstandigheden aan de strekking van het Duitse Kindergeld heeft gegeven – als middel om (een deel van) de door de man gemaakte kosten te dekken – onbegrijpelijk is.