Uitspraken

Nummer23/03754

Zitting 28 mei 2024

Inleiding

1. De verdachte is bij arrest van 25 september 2023 door het gerechtshof Amsterdam onder meer wegens 1. "medeplegen van moord" veroordeeld tot een gevangenisstraf van dertig jaar, met aftrek van voorarrest. Voorts heeft het hof beslissingen genomen ten aanzien van de vorderingen van de benadeelde partijen, een en ander zoals in het arrest vermeld.

2. Er bestaat samenhang met de zaken 23/02770, 23/02882 en 23/03874. In deze zaken zal ik vandaag ook concluderen.

3. Het cassatieberoep is ingesteld namens de verdachte. M. Berndsen, advocaat te Amsterdam, heeft drie middelen van cassatie voorgesteld.

De zaak

4. Op 16 mei 2021 heeft een schietpartij plaatsgevonden op de Maassluisstraat, te Amsterdam. Op camerabeelden is te zien dat om 17:45 uur een VW Caddy de betreffende straat is ingereden, dat deze een aantal keer van plek is gewisseld en uiteindelijk ter hoogte van de uitgang van de parkeergarage behorende bij een appartementencomplex is geparkeerd. Om 19:38 uur is een Mercedes – met daarin als bestuurder [slachtoffer ] en als bijrijder haar vriend [betrokkene 1] – de parkeergarage uit gereden. Enkele seconden nadat de Mercedes de parkeergarage verliet, zijn twee personen de auto van achteren genaderd en hebben zij deze met automatische aanvalsgeweren onder vuur genomen, waarbij ten minste zesendertig kogels zijn afgevuurd. [slachtoffer ] is daarbij door een kogel in haar rug geraakt. Zij is later in het ziekenhuis aan de gevolgen van haar verwondingen overleden. Kogels hebben ook meerdere woningen en auto’s beschadigd. Aannemelijk is dat [betrokkene 1] het beoogde slachtoffer was. Vermoedelijk verkeerden de schutters in de veronderstelling dat [betrokkene 1] in de Mercedes zat. Direct na het schieten zijn de schutters achter in de VW Caddy gesprongen. Deze auto is enkele minuten later geparkeerd in de August Vermeylenstraat en binnen ongeveer dertig seconden in brand gestoken. In de uitgebrande VW Caddy zijn twee automatische vuurwapens aangetroffen waarmee de schutters de Mercedes onder vuur hebben genomen.

5. Deze zaak draait in de kern om de vraag of de verdachte, als één van de twee schutters, tezamen en in vereniging met de medeverdachten [medeverdachte 1] en [medeverdachte 2] , betrokken is geweest bij deze feiten.

De middelen

Het eerste middel

7. Het eerste middel behelst de klacht dat de onder 1 bewezen verklaarde ‘voorbedachte raad’ ontoereikend is gemotiveerd, althans dat ’s hofs oordeel dat ten aanzien van beide inzittenden van de Mercedes voorbedachte raad bestond, niet zonder meer begrijpelijk is.

8. Nu het voorgestelde middel een motiveringsklacht bevat over het bewijs van voorbedachte raad, geef ik eerst de bewezenverklaring en (voor zover relevant) de bewijsvoering weer. Daarna volgt een nadere toelichting op het middel.

De bewezenverklaring en de bewijsvoering

9. Ten laste van de verdachte is onder 1 bewezen verklaard dat:

10. Het bestreden arrest houdt, voor zover thans relevant, het volgende in (met onderstrepingen mijnerzijds):

Opzet

Voorbedachte raad

De toelichting op het eerste middel

11. De steller van het middel betoogt dat het hof uit de uitvoering van het feit weliswaar heeft afgeleid dat het opzet was gericht op het doden van ‘alle’ inzittenden van de Mercedes – waarbij de schutters waarschijnlijk vermoedden dat beoogd doelwit [betrokkene 1] daarin zat – maar dat uit de overwegingen niet blijkt dat deze wijze van uitvoeren deel uitmaakte van het tevoren gemaakte plan. De steller van het middel doet daarbij een beroep op de rechtspraak omtrent zogenoemde ‘vergismoorden’ en voert aan dat een dergelijke situatie zich onderscheidt van de voorliggende situatie nu niets in de bewijsvoering duidt op kalm beraad en rustig overleg ten aanzien van het doden van een eventueel aanwezige andere persoon, ofwel twee personen, ofwel het latere slachtoffer [slachtoffer ] .

12. Daarnaast betoogt de steller van het middel, onder verwijzing naar HR 28 februari 2012, ECLI:NL:HR:2012:BR2342, NJ 2012/518 m.nt. Keulen, dat aan de bewezenverklaring van het bestanddeel ‘voorbedachte raad’ bepaaldelijk eisen moeten worden gesteld. ‘s Hofs overwegingen over voorbedachte raad zijn echter (te) algemeen van aard en spitsen zich niet in het bijzonder toe op [slachtoffer ] .

Het beoordelingskader ten aanzien van ‘voorbedachte raad’ 1

13. Voor een bewezenverklaring van het bestanddeel met ‘voorbedachten rade’ moet komen vast te staan dat de verdachte zich gedurende enige tijd heeft kunnen beraden op het te nemen of het genomen besluit en hij niet heeft gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zodat hij de gelegenheid heeft gehad na te denken over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven. Bij de vraag of sprake is van voorbedachte raad gaat het bij uitstek om een weging en waardering van de omstandigheden van het concrete geval door de rechter, waarbij deze het gewicht moet bepalen van de aanwijzingen die voor of tegen het bewezen verklaren van voorbedachte raad pleiten.

14. De vaststelling dat de verdachte voldoende tijd had om zich te beraden op het te nemen of het genomen besluit vormt weliswaar een belangrijke objectieve aanwijzing dat met voorbedachte raad is gehandeld, maar behoeft de rechter niet ervan te weerhouden aan contra-indicaties een zwaarder gewicht toe te kennen. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de omstandigheid dat de besluitvorming en uitvoering in plotselinge hevige drift plaatsvinden, dat slechts sprake is van een korte tijdspanne tussen besluit en uitvoering of dat de gelegenheid tot beraad eerst tijdens de uitvoering van het besluit ontstaat. Zo kunnen bepaalde omstandigheden (of een samenstel daarvan) de rechter uiteindelijk tot het oordeel brengen dat de verdachte in het gegeven geval niet met voorbedachte raad heeft gehandeld.

15. Mede met het oog op het hierboven aangeduide strafverzwarende gevolg dat dit bestanddeel heeft, moeten – anders dan wel uit eerdere rechtspraak van de Hoge Raad wordt afgeleid – aan de vaststelling dat de voor voorbedachte raad vereiste gelegenheid heeft bestaan, bepaaldelijk eisen worden gesteld en dient de rechter, in het bijzonder indien de voorbedachte raad niet rechtstreeks uit de bewijsmiddelen volgt, daaraan in zijn motivering van de bewezenverklaring nadere aandacht te geven.

16. De achtergrond van het vereiste dat de verdachte de gelegenheid heeft gehad na te denken over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven, is dat ingeval vaststaat dat de verdachte die gelegenheid heeft gehad, het redelijk is aan te nemen dat de verdachte gebruik heeft gemaakt van die gelegenheid en dus daadwerkelijk heeft nagedacht over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap heeft gegeven (vgl. het overleg en nadenken dat in de wetsgeschiedenis is geplaatst tegenover de ogenblikkelijke gemoedsopwelling). Dat de verdachte daadwerkelijk heeft nagedacht en zich rekenschap heeft gegeven leent zich immers moeilijk voor strafrechtelijk bewijs, zeker in het geval dat de verklaringen van de verdachte en/of eventuele getuigen geen inzicht geven in wat voor en tijdens het begaan van het feit in de verdachte is omgegaan. Of in een dergelijk geval voorbedachte raad bewezen kan worden, hangt dan sterk af van de hierboven bedoelde gelegenheid en van de overige feitelijke omstandigheden van het geval zoals de aard van het feit, de omstandigheden waaronder het is begaan alsmede de gedragingen van de verdachte voor en tijdens het begaan van het feit. Daarbij verdient opmerking dat de enkele omstandigheid dat niet is komen vast te staan dat is gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, niet toereikend is om daaraan de gevolgtrekking te verbinden dat (dus) sprake is van voorbedachte raad.

17. Tot slot acht ik voor de beoordeling van het middel de volgende passages uit een conclusie van Hofstee (ECLI:NL:PHR:2023:1019), die voorafging aan HR 16 januari 2024, ECLI:NL:HR:2024:36 (art. 81 lid 1 RO) – waarnaar ook de steller van het middel in zijn cassatieschriftuur verwijst –, in het bijzonder van belang. Ook in die zaak stond – voor zover thans relevant – de vraag centraal of het hof kon oordelen dat de verdachte met voorbedachte raad had gehandeld. Hofstee beantwoordde die vraag bevestigend en overwoog (met weglating van de voetnoten en onderstrepingen mijnerzijds):

De bespreking van het eerste middel

18. Het hof heeft overwogen dat voor een bewezenverklaring van het bestanddeel ‘voorbedachte raad’ i.c. moet komen vast te staan dat de verdachte zich gedurende enige tijd heeft kunnen beraden op het te nemen of het genomen besluit “de inzittenden van de Mercedes” om het leven te brengen en dat hij niet heeft gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling, zodat hij de gelegenheid heeft gehad na te denken over de betekenis en de gevolgen van zijn voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven. Daarmee heeft het hof toepassing gegeven aan het juiste beoordelingskader.

19. Het hof heeft vastgesteld (i) dat de verdachte en medeverdachten, vermomd en voorzien van een automatisch aanvalsgeweer, naar de parkeergarage aan de Maassluisstraat in Amsterdam zijn gereden, (ii) dat zij – nadat zij daar bijna twee uur hadden gewacht en meermaals van positie waren gewisseld – onmiddellijk toen de Mercedes de parkeergarage kwam uitrijden nietsontziend de beslissing hebben genomen “alle inzittenden” van de Mercedes neer te schieten, (iii) dat zij in de aanloop naar, tijdens en na afloop van de vuurwapenaanval gebruik hebben gemaakt van een gestolen en van valse kentekenplaten voorziene VW Caddy en BMW en (iv) dat de VW Caddy na de aanval in brand is gestoken, terwijl het gelet op het korte tijdsbestek, niet anders kan dan dat alle benodigdheden voor de te stichten brand reeds in de VW Caddy aanwezig waren.

20. Deze omstandigheden, in onderling verband bezien, brengen het hof tot het oordeel dat de verdachte en de medeverdachten hebben gehandeld conform een tevoren door hen genomen besluit om de inzittenden van de Mercedes om het leven te brengen. De aard van het misdrijf en de wijze waarop het is uitgevoerd, maken dat er volgens het hof sprake moet zijn geweest van een vooropgezet plan, terwijl van contra-indicaties die tot een ander oordeel zouden kunnen leiden niet is gebleken. 2

21. Naar het mij voorkomt heeft het hof, in navolging van het onder randnummers 13 tot en met 17 geschetste beoordelingskader, voldoende objectieve indicaties vastgesteld voor het bewijs van voorbedachte raad. De wijze waarop het delict volgens deze vaststellingen ten uitvoer is gebracht, duidt op een planmatige en gecoördineerde actie waarbij het opgewachte voertuig met automatische wapens onder vuur is genomen, ongeacht wie er precies in dat voertuig zaten. Uit de bewijsvoering blijkt dan ook dat de verdachte vanaf het moment dat hij – samen met zijn medeverdachten – in de VW Caddy in de Maassluisstraat arriveerde voldoende tijd en gelegenheid heeft gehad om zich te beraden op het besluit om alle inzittenden van de Mercedes – waaronder dus óók het uiteindelijke (‘onbedoelde’) slachtoffer [slachtoffer ] – om het leven te brengen, terwijl daarnaast geen (contra-indicatieve) feiten en omstandigheden aannemelijk zijn geworden die de gevolgtrekking rechtvaardigen dat de verdachte níet in overeenstemming met dat voorbedachte plan is blijven handelen.

22. Anders dan de steller van het middel voorstaat, is voor een bewezenverklaring van voorbedachte raad niet vereist dat de bewijsvoering duidt op kalm beraad en rustig overleg ten aanzien van specifiek het onbedoelde slachtoffer en/of dat ’s hofs bewijsoverwegingen over voorbedachte raad zich daarop in het bijzonder toespitsen. Met die opvatting miskent de steller van het middel de hiervoor door mij aangehaalde rechtspraak van de Hoge Raad die uitwijst dat de voorbedachte raad zich kan uitstrekken tot voorzienbare gevolgen die bij de uitvoering van het vooropgezette plan voor lief zijn genomen. Voorbedachte raad is dan ook verenigbaar met voorwaardelijk opzet.

23. Het hof heeft voldaan aan de eisen die in dit geval aan de bewijsmotivering worden gesteld. Zijn oordeel dat de verdachte met voorbedachte raad heeft gehandeld, is dan ook niet onbegrijpelijk en evenmin ontoereikend gemotiveerd.

24. Het eerste middel is tevergeefs voorgesteld.

Het tweede middel

Het verweer van de verdediging

“Adolescentenstrafrecht

Ernst en aard van het feit + proceshouding (zwijgen)

Conclusie m.b.t. adolescentenstrafrecht

Ik verzoek uw Hof wel het adolescentenstrafrecht toe te passen en, indien uw aan een bewezenverklaring toekomt, te straffen conform het jeugdstrafrecht.”

Ernst van de feiten

Het hof heeft in hoger beroep de op te leggen straf bepaald op grond van de ernst van de feiten en de omstandigheden waaronder deze zijn begaan en gelet op de persoon van de verdachte. (…)

Persoon van de verdachte/volwassenenstrafrecht

Op grond van artikel 77c Sr kan het hof ten aanzien van een verdachte die ten tijde van het begaan van een strafbaar feit de leeftijd van 18 jaren maar nog niet die van 23 jaren heeft bereikt recht doen overeenkomstig de artikelen 77g tot en met 77gg Sr (het jeugdstrafrecht), indien het hof daartoe grond vindt in de persoonlijkheid van de dader of in de omstandigheden waaronder het feit is begaan. De psychiater M.M. Sprock en de psycholoog S.A. Moonen hebben op respectievelijk 18 en 8 maart 2022 Pro Justitia-rapportages over de verdachte opgemaakt. Volgens de psychiater is bij de verdachte sprake van een psychische stoornis in de vorm van een bedreigde persoonlijkheidsontwikkeling met antisociale trekken. Ook de psycholoog concludeert dat bij de verdachte sprake is van een bedreigde ontwikkeling met antisociale trekken, met vooral psychosociale problematiek en een beperkte maatschappelijke inbedding, maar de psycholoog kwalificeert deze niet als een psychische stoornis. Volgens de psychiater zijn er onvoldoende argumenten om het jeugdstrafrecht toe te passen. Voor toepassing van jeugdstrafrecht pleit enigszins dat bij de verdachte sprake is van een achterstand in zijn cognitieve ontwikkeling, dat hij moeite heeft om zijn gedrag te organiseren en dat hij jonger overkomt in contact. Een pedagogische aanpak is echter niet meer aan de orde. De verdachte neemt geen deel meer aan zijn gezin van herkomst en hij heeft geen groepsgericht leefklimaat nodig om zijn ontwikkeling positief te beïnvloeden. De justitiële voorgeschiedenis van de verdachte en de toename in ernst van de feiten zijn volgens de psychiater contra-indicaties voor het toepassen van het jeugdstrafrecht. Een verblijf in de penitentiaire inrichting wordt door de psychiater als haalbaar ingeschat. Ook de psycholoog acht toepassing van het jeugdstrafrecht niet aan de orde. De mogelijkheden voor pedagogische beïnvloeding van de verdachte lijken gering en de insteek moet nu vooral praktisch zijn. Er is in het verleden al de nodige hulpverlening voor de verdachte georganiseerd, maar zonder het beoogde resultaat. Gezinsgerichte hulpverlening is een gepasseerd station. De verdachte heeft niet per se een groepsgericht leefklimaat nodig en hij kan goed op zichzelf zijn.

Conclusie

Al het voorgaande brengt het hof tot de conclusie dat een gevangenisstraf van dertig jaar passend en geboden is.”

De bespreking van het tweede middel

28. In de strafmotivering, zoals hiervoor onder randnummer 27 weergegeven, heeft het hof uitvoerig de gronden voor de strafoplegging uiteengezet. Daarbij heeft het hof onder meer acht geslagen op (i) de pro justitia-rapportage van psychiater Sprock en psycholoog Moonen. Daarin concluderen zij weliswaar dat bij de verdachte (onder andere) sprake is van een bedreigde persoonlijkheidsontwikkeling, maar dat toepassing van het jeugdstrafrecht niet aan de orde is. Aansluitend op deze bevindingen heeft het hof vastgesteld (ii) dat de verdachte al sinds zijn vijftiende in aanraking komt met politie en justitie, waarbij er een zeer sterke toename valt waar te nemen in de ernst van de delicten, en (iii) dat noch in de persoonlijkheid van de verdachte, noch in de omstandigheden waaronder de feiten zijn begaan gronden kunnen worden gevonden voor toepassing van het jeugdstrafrecht. Bij de strafoplegging heeft het hof bovendien betrokken (iv) dat de verdachte zowel in eerste aanleg als in hoger beroep geen openheid van zaken heeft willen geven en dat de psychiater en de psycholoog daardoor niet in staat zijn geweest om onderzoek te doen naar verdachtes gevoelens, gedachtes en motivatie om de strafbare feiten te plegen. Daardoor is het voor de gedragsdeskundigen (en dientengevolge ook het hof) niet mogelijk geweest om enig verband vast te stellen tussen de strafbare feiten en de bedreigde ontwikkeling van de persoonlijkheid van de verdachte.

29. Ik acht het niet onbegrijpelijk dat het hof de verdachte op de besproken gronden volgens het volwassenenstrafrecht heeft berecht. Bovendien heeft het hof voldoende gerespondeerd op het uitdrukkelijk onderbouwde standpunt dat zich hiertegen keerde. Dat het hof niet elk onderdeel van dat standpunt heeft besproken, doet daaraan niet af. Daartoe was het hof immers niet gehouden.

30. Het tweede middel snijdt geen hout.

Het derde middel

De toelichting op het derde middel

38. De steller van het middel betoogt dat op aanhoudingsverzoeken als de onderhavige een gemotiveerde respons dient te komen, terwijl ’s hofs motivering van de beslissing, mede gelet op hetgeen voor de verdachte op het spel stond (een gevangenisstraf van aanzienlijke duur), de toets der begrijpelijkheid in cassatie niet kan doorstaan. Het hof heeft immers niet nader gemotiveerd wat het in casu verstaat onder “het strafvorderlijk belang”, op welke wijze dit is afgewogen tegen het belang van de verdachte en waarom die afweging in zijn nadeel uitvalt.

Een beschouwing: welke maatstaven zijn op het aanhoudingsverzoek van toepassing?

39. Alvorens ik toekom aan de inhoudelijke bespreking van het middel merk ik ten aanzien van aanhoudingsverzoeken in algemene zin het volgende op. Een aanhoudingsverzoek dient m.i. te worden geplaatst in de sleutel van de strekking ervan. Die strekking is bepalend voor de maatstaven aan de hand waarvan het verzoek moet worden beoordeeld. Dit betekent bijvoorbeeld dat een aanhoudingsverzoek met het oog op het effectueren van het aanwezigheidsrecht, moet worden beoordeeld als een verzoek dat ertoe strekt de verdachte in staat te stellen ter terechtzitting aanwezig te zijn. Een aanhoudingsverzoek met het oog op de effectuering van het ondervragingsrecht (zoals in het onderhavige geval) dient te worden beoordeeld als een verzoek tot het oproepen en horen van een getuige. De omstandigheid dat (bij toewijzing van het verzoek) het onderzoek ter terechtzitting (eventueel) dient te worden aangehouden, moet daarbij in de weging worden betrokken.3

40. Het verzoek van de raadsvrouw betreft een verzoek als bedoeld in artikel 331 lid 1 in verbinding met artikel 328 Sv om toepassing te geven aan artikel 281 lid 1 Sv met het oog op de uitoefening van de bevoegdheid van artikel 315 Sv, welke artikelen ingevolge artikel 415 Sv van overeenkomstige toepassing zijn op het rechtsgeding in hoger beroep. De maatstaf die bij de beslissing op dat aanhoudingsverzoek dient te worden gehanteerd, is of het belang van het onderzoek de aanhouding (“schorsing”) vordert, en zulks is in casu het geval als aan de rechter de noodzakelijkheid van het verzochte is gebleken.4

41. De rechter dient, indien hij een dergelijk verzoek afwijst, de feitelijke en/of juridische gronden waarop die afwijzing berust, in het proces-verbaal van de terechtzitting dan wel de uitspraak op te nemen. Die rechterlijke motiveringsplicht steunt mede op artikel 6 EVRM.5 In cassatie gaat het bij de beoordeling van de afwijzing van een verzoek tot het oproepen van getuigen uiteindelijk om de vraag of de beslissing begrijpelijk is in het licht van enerzijds hetgeen aan het verzoek ten grondslag is gelegd en anderzijds de gronden waarop het is afgewezen.6

De bespreking van het derde middel

42. De steller van het middel klaagt over de begrijpelijkheid van de op de terechtzitting van 4 september 2023 genomen afwijzende beslissingen van het hof om de zaak aan te houden teneinde medeverdachte [medeverdachte 2] als getuige (naar ik begrijp: à décharge) te horen. Het middel behelst geen klacht over de door het hof gehanteerde maatstaf bij de beoordeling van de aanhoudings- c.q. getuigenverzoeken.

43. Het hof heeft de ter terechtzitting gedane verzoeken afgewezen op de gronden, zoals hiervoor onder randnummers 34 en 37 weergegeven. Ik acht de beslissingen van het hof niet onbegrijpelijk en bovendien toereikend gemotiveerd. Daarbij neem ik in aanmerking dat het aanhoudingsverzoek naar de kern bezien niet meer inhoudt dan de door de raadsvrouw niet nader onderbouwde stelling dat de proceshouding van de medeverdachte [medeverdachte 2] wellicht zal wijzigen, en dat het feit dat hij mogelijk een inhoudelijke verklaring zal afleggen kan resulteren in nieuwe onderzoekswensen aan de zijde van de verdediging.7 Bovendien is van belang dat het hof de verklaring van de medeverdachte [medeverdachte 2] niet voor het bewijs heeft gebruikt. Gelet op het voorgaande heeft het derde middel geen kans van slagen.