Uitspraken

Het klaagschrift strekt tot opheffing van het beslag op de hiervoor genoemde documenten met een last tot teruggave aan de beslagene, met een verbod van kennisneming en gebruik van de in beslag genomen stukken door het Openbaar Ministerie.

Het standpunt van klager komt er in het kort op neer dat concepten van de Realisatieovereenkomst evenals correspondentie daarover niet als corpora delicti of instrumenti kunnen worden aangemerkt. Op grond van het arrest van de Hoge Raad van 10 december 2013 (ECLI:Nederland:HR:2013:1740) mogen de termen corpora of instrumenti delicti niet extensief worden geïnterpreteerd. Om te kwalificeren als corpora of instrumenti delicti dient het te gaan om stukken die een zelfstandige betekenis hebben bij het strafbare feit. Niet kan worden gesteld dat concepten en/of correspondentie een zelfstandige bijdrage hebben geleverd aan het begaan van de strafrechtelijke verwijten.

De raadslieden van klager hebben in raadkamer ter toelichting op het klaagschrift onder meer het volgende aangevoerd. Het Openbaar Ministerie doet in deze zaak aan grensverkenning. Ongeoorloofde grensverkenning, die de wet en zijn eigen beleid ver te buiten gaat. De notaris is een vertrouwenspersoon en komt in die hoedanigheid een verschoningsrecht toe. Dat verschoningsrecht is heel belangrijk en moet – behoudens specifieke wettelijke uitzonderingen – worden gerespecteerd. Uit de vaste jurisprudentie van de Hoge Raad (vgl. HR 2 maart 2010, ECLI:NL:HR:2010:BJ9262) is af te leiden dat de aard van de hier aan de orde zijnde bevoegdheid tot verschoning met zich brengt dat het oordeel omtrent de vraag of brieven of geschriften object van de bevoegdheid tot verschoning uitmaken in beginsel toekomt aan de verschoningsgerechtigde en dat dit oordeel door justitie dient te worden geëerbiedigd, tenzij er redelijkerwijs geen twijfel over kan bestaan dat dit standpunt onjuist is.” Volgens dit arrest kan van de hoofdregel alleen worden afgeweken indien zich zeer uitzonderlijke omstandigheden voordoen, welke omstandigheden zich niet in een algemene regel laten vatten. Zelfs indien die zeer uitzonderlijke omstandigheden zich voordoen dan nog geldt dat de inbreuk op het verschoningsrecht niet verder mag gaan dan strikt noodzakelijk is voor het aan het licht brengen van de waarheid. De Hoge Raad volgt daarmee het advies van advocaat-generaal mr. Knigge van 15 oktober 2013 (ECLI:NL:PHR:2013:1759). Hij kent in deze conclusie voor wat betreft de vraag of sprake is van corpora en/of instrumenti delicti doorslaggevende betekenis toe aan de vraag of de betreffende bewijsstukken zelfstandige betekenis hebben gehad bij het vermeende strafbare feit. Of de betreffende stukken als corpora dan wel als instrumenti moeten worden aangemerkt is vooral afhankelijk van de vraag waarop de verdenking ziet. In die betreffende zaak ging het om de onderliggende stukken van aan vragen voor tewerkstellingsvergunningen. In relatie tot een verdenking van valsheid in geschrifte betreffende de aanvragen, is de vergunningsaanvraag het corpus delicti; in relatie tot een verdenking van oplichting van de autoriteiten is de vergunningsaanvraag het instrumentum. Niettemin is in beide gevallen de uitzondering op het verschoningsrecht beperkt tot de vergunningsaanvraag zelf. De onderliggende dossierstukken van de geheimhouder behoren daartoe niet, aldus ook de advocaat-generaal. De conclusie is dus dat de Hoge Raad in een recent arrest duidelijke richtlijnen heeft gegeven voor de beoordeling van een zaak als de onderhavige. Er is geen relevant verschil te bedenken tussen deze casus en die voornoemde zaak. Dat betekent derhalve dat deze zaak kan worden beoordeeld langs de criteria in r.o. 3.1. tot en met 3.3. van het arrest van 10 december 2013. Het oordeel omtrent de toepassing van het verschoningsrecht komt toe aan de verschoningsgerechtigde [klager]. Hij heeft na zorgvuldige bestudering van de stukken en in afstemming met de ringvoorzitter [persoon 4] het standpunt ingenomen dat de desbetreffende geschriften onder zijn verschoningsrecht vallen. Dit standpunt dient door politie en justitie te worden gevolgd, tenzij er redelijkerwijs geen twijfel over kan bestaan dat dit standpunt onjuist is. Een zeer marginale toets derhalve. De Hoge Raad heeft geoordeeld dat de beslissing van de rechtbank in die zaak – het oordeel dat de inhoud van het dossier van de advocaat die de vermeende frauduleuze aanvragen had verzorgd geen corpora of instrumenti delicti vormde – niet getuigde van een onjuiste rechtsopvatting en niet onbegrijpelijk was. Nu deze zaak in juridische zin vergelijkbaar is, is er geen enkele goede reden om van deze jurisprudentie van de Hoge Raad af te wijken. Klager vermag niet in te zien op grond waarvan er redelijkerwijs twijfel over kan bestaan dat het standpunt van notaris [klager] onjuist zou zijn. Anders dan in de zaak van HR 10 december 2013 spelen in deze zaak geen uitzonderlijke omstandigheden. Dergelijke uitzonderlijke omstandigheden zijn door het Openbaar Ministerie ook niet gesteld. Afgezien daarvan spelen die ook niet. Klager is geen verdachte in deze zaak. De wettelijke uitzondering in artikel 98 Sv is duidelijk bedoeld om de bewijsmiddelen die direct bij het plegen van het strafbare feit een rol hebben gespeeld (valse administratie, valse overeenkomsten, dreigbrief etc.) van het verschoningsrecht uit te sluiten. Dat is ook logisch. De geheimhouder is er voor vertrouwelijke raad en advies. De documenten waarop dit klaagschrift betrekking heeft zien geen van allen op de verdenkingen zelf. Die verdenkingen zien op de valsheid van de realisatieovereenkomst en de als gevolg daarvan gedane onjuiste belastingaangiften. De (elektronische) correspondentie met de notaris en de in het kader van zijn dienstverlening opgemaakte en uitgewisselde concepten dan wel notities hebben daarbij geen zelfstandige betekenis. Slechts het uiteindelijk opgemaakte en getekende stuk kan leiden tot de vermeende fraude. Concepten en correspondentie daarover hebben geen definitieve betekenis tussen de verdachte partijen. De belangrijke maatschappelijke betekenis van het verschoningsrecht is dat een burger zich tot zo’n geheimhouder moet kunnen wenden teneinde in alle openheid en vrijheid raad en advies te vragen zonder dat hij of zij het gevaar loopt dat de inhoud van dit contact op straat komt te liggen. De notaris wordt het werken onmogelijk gemaakt indien zijn dossier niet meer vertrouwelijk is indien er op enig moment een strafrechtelijk onderzoek start. Correspondentie met zijn cliënten – ook via de e-mail – alsmede concepten die worden opgemaakt ten behoeve van het overleg met zijn cliënten vormen dan ook een belangrijk element van dat verschoningsrecht. Het is dan ook terecht dat daaraan in de wet en jurisprudentie een belangrijke betekenis wordt toegekend. Ook in de Aanwijzing van het College van procureurs-generaal (Stcrt. 23 maart 2011, nr. 4981 (2011A003)) wordt dit belang erkend. Daarin staat heel duidelijk omschreven dat het begrip corpora et instrumenti delicti niet extensief moet worden geïnterpreteerd. Aanwijzingen hebben rechtskracht en binden het Openbaar Ministerie op grond van beginselen van een behoorlijke procesorde. Het Openbaar Ministerie handelt in strijd met de algemene beginselen van procesorde door een standpunt in te nemen in strijd met deze Aanwijzing. De beslagneming stuit derhalve tevens af op de schending van het vertrouwensbeginsel.

Het Openbaar Ministerie stelt zich op het standpunt dat de rechters-commissarissen zowel processueel als inhoudelijk bij de vaststelling dat de desbetreffende stukken het voorwerp van het strafbare feit uitmaken of tot het begaan van het strafbare feit hebben gediend, een juiste maatstaf hebben gehanteerd. Beide klaagschriften moeten om die reden ongegrond worden verklaard.

De officieren van justitie hebben in raadkamer onder meer het volgende aangevoerd. Door de rechters-commissarissen is in ogenschouw genomen dat het hier gaat om een verdenking van het (mede)plegen van een intellectueel delict, dat de aan verdachten verweten strafbare gedragingen in dit geval meerdere jaren omspannen en dat de strafbare feiten in de visie van het Openbaar Ministerie over een langere tijd zijn voorbereid en uitgedacht. Mede om die redenen hebben zij geoordeeld dat hetgeen als instrumenti delicti kan worden opgevat in deze casus ruim moet worden geïnterpreteerd en documenten kunnen omvatten als in de gegeven beslissingen verwoord. Het Openbaar Ministerie meent dat tevens van belang is dat de definitieve realisatieovereenkomst – die in beslag is genomen omdat deze het voorwerp van het strafbare feit uit maakt en derhalve een valselijk opgemaakte realisatieovereenkomst is – slechts na een langdurig, ingewikkeld en dakpansgewijs proces tot stand is gekomen. De totstandkoming van de finale realisatieovereenkomst is het resultaat van een proces van onderhandelen, discussiëren over meerdere conceptversies, het circuleren daarvan onder de betrokken partijen en het inventariseren van haalbaarheid en risico’s. De conceptversies, het hiermee verband houdend memo en de aan de conceptversies gerelateerde correspondentie vormen in dit opzicht een elementair onderdeel van de totstandkoming van de finale valselijk opgemaakte overeenkomst. In zoverre hebben zij een zelfstandige betekenis gespeeld bij de totstandkoming van de strafbare feiten. Naar de mening van het Openbaar Ministerie zijn al deze concepten van de realisatieovereenkomst instrumenti delicti.

De Aanwijzing van het College van procureurs-generaal inzake toepassing opsporingsbevoegdheden en dwangmiddelen tegen advocaten (hierna: de Aanwijzing) ziet op dwangmiddelen tegen advocaten en in het bijzonder bij het doorzoeken van advocatenkantoren.

Het Openbaar Ministerie meent dat de in het geding zijnde stukken een zelfstandige betekenis hebben gespeeld bij de strafbare feiten. Een vermeend handelen in strijd met de Aanwijzing is naar het oordeel van het Openbaar Ministerie absoluut niet aanwezig. Daarnaast vermeldt de Aanwijzing slechts dat om stukken onder de categorie corpora en instrumenti deliciti te kunnen scharen het onvoldoende is dat het document uitsluitend als bewijs van het feit kan dienen. Het document moet een zelfstandige betekenis hebben. De Aanwijzing geeft niet aan dat er geen ruimte is voor interpretatie van wat nu precies instrumenti delicti zijn. In de woorden van klager: dat niet extensief mag worden geïnterpreteerd. Een ruime interpretatie valt dus wel degelijk binnen de reikwijdte van de Aanwijzing. Daarnaast is het predicaat instrumenti delicti niet een duidelijk gedefinieerd en vaststaand gegeven, dit biedt per definitie ruimte om te manoeuvreren. Bovendien rechtvaardigt de complexe aard en omvang van onderhavige strafbare feiten een ruime interpretatie.

De stukken waarop de beslissingen van de rechters-commissarissen betrekking hebben en waarover wordt geklaagd dat er ten onrechte beslag op rust zijn de stukken A-7-1-1-3 en A-7-l-1-4 en MG 32 afkomstig uit de doorzoeking bij [bedrijf 1 B.V.], de stukken met extensie MG36, MG37, MG40, MG41, MG42, MG44, MG61, MG62 en MG64 zijn afkomstig uit de doorzoeking ter inbeslagneming en de doorzoeking ter vastlegging van gegevens bij [bedrijf 2 B.V.] en stuk MG27 en het ongenummerde stuk zijn afkomstig uit een vordering uitlevering ter inbeslagneming.

Uit regelgeving en jurisprudentie kan het volgende juridische toetsingskader worden afgeleid.

De rechtbank komt dan tot het volgende oordeel.