Uitspraken

Op grond van de Wmo komt een ingezetene van Nederland in aanmerking voor een maatwerkvoorziening opvang als hij de thuissituatie heeft verlaten en niet in staat is om zich op eigen kracht, met gebruikelijke hulp, met mantelzorg of met andere personen uit zijn sociale netwerk te handhaven in de samenleving (artikel 1.2.1. sub c van de Wmo).

De Wmo is volgens het beleid van de gemeente bedoeld om mensen, die niet zelfredzaam zijn vanwege een beperking of vanwege chronische psychische of psychosociale problemen, een maatwerkvoorziening van maatschappelijke opvang te bieden. Het gaat dan bijvoorbeeld om iemand die schizofreen is en hulp nodig heeft, omdat hij zich vanwege zijn psychische klachten niet staande kan houden in de maatschappij. De gemeente heeft haar verantwoordelijkheid om op grond van de Wmo opvang te bieden in haar verordening en beleid zo uitgelegd dat iemand hier alleen voor in aanmerking komt als hij of zij:

- dakloos is,

- beperkt zelfredzaam is op meerdere leefgebieden,

- en niet beschikt over alternatieven die een eind kunnen maken aan de dakloosheid.

De hoger beroepsrechter oordeelde in juni 2020 dat de manier waarop de gemeente toetst of iemand wel of niet in aanmerking komt voor maatschappelijke opvang juist is.1 Iemand komt alleen in aanmerking voor maatschappelijke opvang als hij of zij beperkt zelfredzaam is. Dit houdt in dat iemand niet in staat is zichzelf te handhaven in de samenleving op meerdere leefgebieden (en in principe dus niet als er alleen sprake is van dakloosheid). In de zaak bij de hoger beroepsrechter was aangevoerd dat iemand die feitelijk niet in staat blijkt te zijn onderdak voor zichzelf te regelen, beperkt zelfredzaam is en dus altijd in aanmerking moet komen voor maatschappelijke opvang. De hoger beroepsrechter oordeelde dat dit niet het geval is. De beoordelingsmaatstaaf is of iemand door problemen bij het zich handhaven in de samenleving niet in staat is zelf in onderdak te kunnen voorzien.

Anders dan eiseres aanvoert, oordeelt de rechtbank met de gemeente dat eiseres en haar zoon geen recht hebben op maatschappelijke opvang. Zoals hiervoor is toegelicht bij het beoordelingskader, mag de gemeente het beleid voeren dat zij alleen mensen toelaat tot de maatschappelijke opvang, die beperkt zelfredzaam zijn op meerdere leefgebieden. De gemeente onderzocht zorgvuldig of eiseres beperkt zelfredzaam is. De gemeente liet de Centrale Toegang van de GGD een screeningsonderzoek doen. Eiseres en haar zoon zijn op gesprek geweest bij de GGD. De GGD heeft de zelfredzaamheid van eiseres onderzocht op de leefgebieden verslaving middelen, somatische en psychische bijzonderheden, veiligheid en justitie, en steun vanuit de zorg. Verder heeft de GGD gekeken naar de algemene situatie van eiseres en haar huisvestingsprobleem en naar de situatie van haar zoon. Er waren geen problemen, behalve het huisvestingsprobleem en het vinden van een school voor [zoon] .

De gemeente kwam dus na zorgvuldig onderzoek tot de conclusie dat eiseres een vrouw is met een huisvestingsprobleem, die zich op andere levensgebieden zelf kan redden en staande kan houden in de maatschappij. Eiseres stelt dat ze niet zelfredzaam is, maar heeft dit verder niet onderbouwd. De enkele omstandigheid dat zij geen woning kan vinden, is daartoe onvoldoende. Concluderend mocht de gemeente beslissen dat eiseres niet in aanmerking komt voor maatschappelijke opvang en dat de Wmo niet de weg is voor eiseres om haar huisvestingsprobleem op te lossen.

In artikel 20, tweede lid en onder a van het VWEU staat dat de burgers van de Unie de rechten genieten en de plichten hebben die bij de Verdragen zijn bepaald. Zij hebben onder andere het recht zich vrij op het grondgebied van de lidstaten te verplaatsen en er vrij te verblijven.

In artikel 1 van het Handvest van de EU staat dat de menselijke waardigheid onschendbaar is. Zij moet worden geëerbiedigd en beschermd. In artikel 24 van het Handvest staat dat kinderen recht hebben op de bescherming en de zorg die nodig zijn voor hun welzijn.

Uit de arresten [arrest 1] en [arrest 2] volgt dat een kind met de nationaliteit van een EU land (zoals Nederland), vanwege artikel 20, tweede lid en onder a van het VWEU niet gedwongen kan worden de EU te verlaten. Als het kind een ouder heeft met een nationaliteit van buiten de EU die wordt gedwongen de EU te verlaten, kan dit ertoe leiden dat het kind ook gedwongen wordt de EU te verlaten. Er kan daarom een verblijfsrecht ontstaan voor de ouder met de nationaliteit van een land buiten de EU, zodat het kind gebruik kan maken van zijn recht om vrij in de EU te verblijven. Dit is sowieso het geval bij een alleenstaande moeder, die voor het kind zorgt, als de vader buiten beeld is.

De rechtbank is allereerst met eiseres van oordeel dat de brief van de wethouder van 5 juni 2019 (voor zover deze al extern gericht is) niet kan worden aangemerkt als beleid, omdat niet is gebleken dat deze op de juiste manier officieel bekend is gemaakt.8 Het beleid is daardoor niet vindbaar voor burgers. De gemeente heeft dit beleid ook niet in de Nadere Regels Wmo opgenomen, waarin het relevante beleid van de gemeente is neergelegd. De rechtbank is daarom van oordeel dat geen sprake is van beleid, maar wel van een vaste gedragspraktijk.

De rechtbank oordeelt vervolgens dat de vaste gedragspraktijk van de gemeente - zoals neergelegd in de brief van de wethouder van 5 juni 2019 - in strijd is met artikel 20 van het VWEU. De gemeente kan de noodopvang van remigrantengezinnen met gezinsleden die de nationaliteit hebben van een EU lidstaat niet beëindigen om de reden dat zij zouden kunnen terugkeren naar hun land van herkomst buiten de EU. Uit de (hierboven toegelichte) arresten [arrest 1] en [arrest 2] volgt immers dat kinderen die de nationaliteit hebben van een EU land, feitelijk niet gedwongen kunnen worden de EU te verlaten. EU burgers hebben in dit kader ook recht op een minimum aan sociale voorzieningen. Dus niet alleen op bijstand en kinderbijslag (eiseres ontvangt ook een daklozenuitkering en kinderbijslag), maar ook op de algemene voorziening noodopvang. De noodopvang is immers bedoeld als humanitaire ondergrens wat betreft het recht op onderdak voor gezinnen.

De gemeente maakt - in navolging van de recente conclusie van de procureur-generaal van de Hoge Raad, waarin deze uiteenzet dat er in een soortgelijk geval geen sprake is van schending van artikel 20 van het VWEU - een onderscheid tussen de sociale voorziening noodopvang en sociale voorzieningen zoals bijstand, kinderbijslag en de maatwerkvoorziening opvang. De rechtbank vindt dit onderscheid niet gerechtvaardigd. Het gaat immers om de vraag of de voorziening van de staat nodig is voor het kind om een menswaardig bestaan te leiden in de EU en het kind het niet uiterst moeilijk, dan wel feitelijk onmogelijk wordt gemaakt, zijn of haar verblijfsrecht uit te oefenen.

De gemeente handelde in strijd met artikel 20 van het VWEU door de noodopvang van eiseres en haar zoon te beëindigen, omdat eiseres geen gebruik wilde maken van de door de gemeente aangeboden terugkeerregeling. Door de voorziening noodopvang, die de ouders van andere Nederlandse kinderen ook ontvangen, te beëindigen, werden eiseres en haar zoon (die de Nederlandse nationaliteit heeft en daarmee burger van de Unie is) dakloos. Immers, ze verbleven wel bij kennissen en vrienden, maar verkeerden altijd in onzekerheid waar zij de volgende nacht weer zouden slapen. Daarom kon eiseres niet voorzien in een menswaardig bestaan in Nederland voor haar zoon. Het werd haar zoon daardoor feitelijk onmogelijk gemaakt om gebruik te maken van het effectieve genot van zijn rechten als burger van de Unie. Haar zoon werd op die manier dus feitelijk gedwongen de EU te verlaten.

Het argument van de gemeente dat de zoon van eiseres slechts tijdelijk de EU hoefde te verlaten om weer goed voorbereid naar Nederland te komen, leidt niet tot een ander oordeel. Op grond van artikel 20 van het VWEU mag de zoon van eiseres immers ook niet tijdelijk worden gedwongen de EU te verlaten. Te meer nu weliswaar gesproken wordt over een tijdelijke terugkeer, maar de tijdsduur onbekend en daarmee onbepaald is.

Het beroep van eiseres is dus gegrond. Omdat het beroep al gegrond is op het onderdeel van het EU recht, is voor het tegenwerpen van het vereiste van regiobinding in een geval als in deze zaak geen ruimte. Eiseres heeft immers met geen enkele Nederlandse regio de vereiste binding, zodat het tegenwerpen daarvan het verblijfsrecht van de zoon van eiseres eveneens feitelijk teniet zou doen.