Uitspraken

Bij brief van 16 april 2012 heeft de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (hierna ‘de Staatssecretaris’) aan de Tweede Kamer meegedeeld dat hij, mede naar aanleiding van inventarisatie uitgevoerd onder levenslanggestraften en in lijn met het beleidskader Modernisering Gevangeniswezen (MGW), voornemens is speciale afdelingen te creëren voor levenslanggestraften en voor gestraften met een straf van langer dan 10 jaar. In deze brief schrijft de Staatssecretaris onder meer het volgende:

“Levenslang is levenslang. Van terugkeer in de samenleving is geen sprake, tenzij in een uitzonderlijk geval aan een levenslanggestrafte gratie wordt verleend. Derhalve komen levenslanggestraften niet in aanmerking voor activiteiten die gericht zijn op re-integratie in de maatschappij. Ik acht het van belang om op toegesneden wijze inhoud te geven aan de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf. Het leefklimaat op de te creëren afdelingen zal beter op het langdurig verblijf zijn afgestemd dan het leefklimaat op reguliere afdelingen binnen het gevangeniswezen, waar veelal kortgestraften verblijven.

(…)

Aan de plaatsing van een gedetineerde op een dergelijke afdeling gaat een uitgebreide en weloverwogen selectieprocedure vooraf. De gedetineerden die in aanmerking kunnen komen voor plaatsing op de afdelingen zijn mannelijke, groepsgeschikte, onherroepelijk afgestrafte gedetineerden met een levenslange gevangenisstraf of een tijdelijke gevangenisstraf met bij voorkeur een netto strafrestant van minimaal tien jaar. De gedetineerden hebben geen of een stabiele psychiatrische stoornis. (…)

(…)

Het dagprogramma van de gedetineerden die samen worden geplaatst op deze afdelingen is gericht op zinvolle dagbesteding waarbij ook nadrukkelijk een beroep wordt gedaan op de eigen verantwoordelijkheid van de gedetineerde. Voor iedere gedetineerde binnen het gevangeniswezen wordt een persoonlijk detentie- en re-integratieplan opgesteld. Voor de levenslang-gestraften, die niet terugkeren in de samenleving, wordt een persoonlijk detentieplan opgesteld.”

(Zie Kamerstukken II, 2011–2012, 24 587, nr. 464)

Op 9 augustus 2012 heeft de European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT), een comité van de Raad van Europa, naar aanleiding van een door hem afgelegd bezoek aan Nederland een rapport openbaar gemaakt over detentiesituatie in Nederland. Naar aanleiding van de in dat rapport opgenomen vragen met betrekking tot langgestraften heeft de Nederlandse regering in een verklaring van 21 augustus 2013 onder meer het volgende geantwoord:

“It is important to give substance to the enforcement of the life imprisonment in a tailored way. A survey conducted by the Custodial Institutions Agency (Dienst Justitiële Inrichtingen or DJI) among persons sentenced to a life sentence showed that most of them prefer to stay in a ward together with other long-term prisoners. In line with the personal approach of the Prison system modernisation project (MGW), the results of the survey will be used to create the possibility of placing prisoners serving a life sentence together with prisoners serving a very long sentence. Wards will be created for this purpose. The living conditions in the wards to be created will be better attuned to a long-term stay than the living conditions in regular prison wards, where prisoners serving a short sentence usually reside. Persons serving a life sentence will be placed on these wards designed for them and long-term prisoners on a voluntary basis.”

Bij brief van 24 november 2014 heeft de Stichting Forum Levenslang (hierna ‘Forum Levenslang’), door haar voorzitter mevrouw mr. dr. [voorzitter], aan de Staatssecretaris verzocht om af te zien van het voornemen tot opheffing van Afdeling K. In deze brief schrijft Forum Levenslang dat Afdeling K de enige afdeling is die zich als afdeling voor (levens)langgestraften in Nederland manifesteert en dat door het personeel en de gedetineerden veel inspanningen zijn geleverd om de afdeling aan de behoeften van de bijzondere doelgroep te laten voldoen. Volgens de brief getuigt het niet van humaniteit om deze gedetineerden te dwingen op zo korte termijn elders weer een geheel nieuwe start te maken. Forum Levenslang schrijft voorts nog het volgende:

“Wij veronderstellen dat de opgebouwde expertise in Norgerhaven niet direct beschikbaar zal zijn op een andere locatie. De overplaatsing zal in onze ogen daarom opnieuw een ernstige leedtoevoeging zijn aan deze mensen, leedtoevoeging die op korte termijn zal bijdragen aan verdere detentieschade.”

De Staatssecretaris heeft de brief van Forum Levenslang onbeantwoord gelaten.

Bij uitgebreid gemotiveerde brief van 5 december 2014 hebben de advocaten van eisers de Staatssecretaris gesommeerd om de detentie van eisers te continueren op Afdeling K. Subsidiair hebben de advocaten de Staatssecretaris verzocht om eisers samen te (doen) plaatsen op een andere afdeling met behoud van verworvenheden, faciliteiten en regiemskenmerken van Afdeling K.

Ook deze brief is door de Staatssecretaris onbeantwoord gelaten.

Bij brief van 19 januari 2015 heeft de Staatssecretaris onder meer het volgende meegedeeld aan de Tweede Kamer:

“In reactie op dit verzoek kan ik uw Kamer melden dat er voortgang is geboekt in de onderhandelingen. Op 18 december 2014 hebben beide landen overeenstemming bereikt over de huurprijs voor de locatie Norgerhaven van de PI Veenhuizen. In Norgerhaven zullen 242 Noorse gedetineerden worden gehuisvest voor de tenuitvoerlegging van Noorse vonnissen naar Noors recht.. Aan het opstellen van een verdrag tussen beide landen dat de komst van de Noorse gedetineerden naar Norgerhaven mogelijk maakt wordt gewerkt. Het verdrag en een invoeringswet zullen binnenkort aan uw Kamer ter goedkeuring worden voorgelegd.”

Bij brief van 18 februari 2015 heeft de heer [psychiater], behandelend psychiater van eiser sub 1, naar aanleiding van vragen van mr. Serrarens over Afdeling K en een eventuele overplaatsing onder meer het volgende geantwoord:

“Patiënt heeft het eind 2013 heel moeilijk gevonden te worden overgeplaatst naar en opnieuw te starten in PI Norgerhaven. Ondanks zijn aarzeling heeft plaatsing aldaar vrij gunstig uitgepakt. Hij kwam er bijvoorbeeld achter dat hij voor het eerst in al die jaren geen betonnen muren meer zag. “No walls, I could see rabbits, nature, farmers working, the canal… I had not realized how important that was for me. They have created a liveable environment; this place is a success!”

In mijn gesprekken met hem komt naar voren dat er voor hem in de begintijd veel aanpassingsproblemen hebben gespeeld, met aanvankelijk niet voor deze afdeling getraind personeel, maar ook met een gemengde populatie gedetineerden. Thans spelen die problemen niet meer (zo sterk), aldus patiënt, die mijns inziens inderdaad aanzienlijk minder gestrest is en een duidelijk betere stemming heeft, minder angsten en stressreacties ervaart en beter in staat is zijn 24-uursritme te bewaken - waarbij opgemerkt dat een sterke verstoring daarvan snel opduikt ingeval van stresserende situaties. Het is daarom dat ik meen dat patiënt in deze relatief gunstige gevangenisomgeving op de lijn stabiel-labiel in een middenpositie verkeert, ook wel te omschrijven als meta-stabiel.

(…)

Uiteraard ben ik niet in staat de toekomst te voorspellen, maar de eerdere overplaatsingservaringen van patiënt beschouwend afgezet tegen zijn relatieve guns[t]ige waardering van PI Norgerhaven, meen ik dat het valt te verwachten dat patiënts psychiatrische (waaronder ook somatische) klachten en symptomen in ernst en omvang sterk zullen toenemen en de kans niet denkbeeldig is dat deze geruime tijd zullen aanhouden, met andere woorden: zijn gezondheidstoestand kan van een meta-stabiel naar een labiel evenwicht overgaan. Hoe lang een dergelijke toestandsverslechtering dan zal aanhouden, valt voor mij niet te voorspellen.

(…)

De insteek van een afdeling speciaal voor (levens)langgestraften is van grote importantie, niet alleen vanuit humanitair oogpunt, maar ook vanuit gedragskundige optiek. Stabiliteit, overzichtelijkheid en voorspelbaarheid zijn daarbij - niet limitatief - kernwoorden. Zou patiënt niet meer op Afdeling K kunnen verblijven, dan meen ik dat een verblijf op een soortgelijke afdeling met vergelijkbare faciliteiten noodzakelijk is voor het hervinden van een nieuw evenwicht.”

Eisers vorderen, zakelijk weergegeven:

primair: de Staat te verbieden om afdeling K ter beschikking te stellen aan de Noorse autoriteiten en/of om eisers over te plaatsen vanuit afdeling K naar een andere gevangenisafdeling;

subsidiair: de Staat te gebieden eisers gezamenlijk te plaatsen op een gevangenis- of (voormalige) TBS-afdeling, bij voorkeur in de buurt van Norgerhaven, met hetzelfde karakter, dezelfde faciliteiten, verworvenheden en regimekenmerken als afdeling K en waar, net als op afdeling K, gespecialiseerd personeel aanwezig is;

een en ander op straffe van een dwangsom en met veroordeling van de Staat in de proceskosten.

Daartoe stellen eisers het volgende. De terbeschikkingstelling van Norgerhaven aan de Noorse autoriteiten is in strijd met het door de Staat opgewekte vertrouwen dat eisers tot aan het einde van hun detentie op Afdeling K konden verblijven. Eisers zijn immers geselecteerd en/of op aanvraag van de Staat naar Afdeling K gekomen. Afdeling K is opgericht ter voorkoming van extra detentieschade bij (levens)langgestraften en de Staat heeft hierover beloften gedaan aan het CPT. Afdeling K is door eisers, andere gedetineerden en het personeel zelf opgebouwd en zij wordt door gedetineerden positiever ervaren dan andere PI’s. Bijzonder aan Afdeling K zijn onder meer de eigen verantwoordelijkheid en de keuzevrijheid van de gedetineerden, het gemotiveerde personeel, de keuken, de crearuimte, de tuin en het uitzicht. Een aantal van deze kenmerken is ook vastgelegd in de productspecificatie. Met Afdeling K voldoet de Staat aan de verplichting om de rehabilitatie van veroordeelden mogelijk te maken. Een gedwongen overplaatsing van eisers leidt tot dreigende psychische schade, aangezien er geen alternatieven zijn met dezelfde faciliteiten en regimekenmerken als Afdeling K. Een dergelijke overplaatsing is daarom inhumaan en apert onrechtmatig en in strijd met de positieve verplichtingen voortvloeiend uit artikel 3 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele Vrijheden (EVRM) en de verplichting zoals geformuleerd in de uitspraak van het Europese Hof van de Rechten van de Mens (EHRM) van 9 juli 2013 in de zaak Vinter e.a. vs. VK, appl. nrs. 66069/09, 130/10, 3896/10 (hierna: het Vinter-arrest). Deze verplichtingen gelden ook ten aanzien van (levens)langgestraften. Met het voornemen om Norgerhaven ter beschikking te stellen aan de Noorse autoriteiten houdt de Staatssecretaris opnieuw – net als in de zaken ECLI:NL:RBDHA:2014:8409 en ECLI:NL:RBDHA:2014:11541 – onvoldoende rekening met de belangen van langgestrafte gedetineerden. Dit handelen is temeer onrechtmatig, aangezien de Staat tot aan dit kort geding in het geheel niet heeft gereageerd op de brieven waarin aandacht wordt gevraagd voor de situatie van eisers.

Indien geoordeeld zou worden dat de Staat wel bevoegd is over te gaan tot de terbeschikkingstelling van Norgerhaven aan de Noorse autoriteiten, dan hebben eisers er recht op en belang bij een voorziening op grond waarvan zij als groep worden overgeplaatst naar een afdeling met vergelijkbare faciliteiten en (regime)kenmerken als Afdeling K.