Uitspraken

Naast voormelde stukken is nog gecorrespondeerd over de vraag of de zaak vanwege de uitbraak van het coronavirus schriftelijk diende te worden behandeld. Besloten is dat de geplande fysieke zitting doorgang zou vinden. Vervolgens is nog gecorrespondeerd over een door [eiser] gevraagde verplaatsing van de zitting van 25 mei 2020. Mede vanwege het bezwaar van [gedaagde, sub 2] tegen deze verplaatsing, is dit verzoek niet gehonoreerd.

Ter zitting is vonnis bepaald op heden.

[gedaagde, sub 3] , [gedaagde, sub 4] , [gedaagde, sub 5] en [gedaagde, sub 6] zijn behoorlijk opgeroepen tegen de terechtzitting van 25 mei 2020, maar zij zijn daar niet verschenen. Tegen hen is verstek verleend. Op grond van artikel 140 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) wordt tussen [eiser] , de Staat en [gedaagde, sub 2] voortgeprocedeer d en wordt tussen alle partijen één vonnis gewezen dat als een vonnis op tegenspraak zal worden beschouwd.

[gedaagde, sub 2] heeft gevorderd zich te mogen voegen aan de zijde van de Staat in de procedure tussen de Staat en [eiser] . Weliswaar heeft [eiser] in die procedure ook [gedaagde, sub 2] betrokken, maar de vorderingen in de dagvaarding (de hierna weergegeven vorderingen sub 1 en 2) richten zich niet tegen hem. Omdat [gedaagde, sub 2] echter wel belang heeft bij de beslissing op de niet op hem gerichte vorderingen en [eiser] , noch de Staat, bezwaar hebben tegen deze voeging, zal [gedaagde, sub 2] voor zover de vorderingen van [eiser] zich uitsluitend richten op de Staat worden toegelaten als gevoegde partij. Hierbij is in aanmerking genomen dat niet is gebleken dat de voeging aan een voortvarende afdoening van dit kort geding in de weg staat. Hierdoor ontstaat er ook geen strijd met de goede procesorde in het algemeen.

[gedaagde, sub 2] heeft de Staat verzocht te verklaren dat de hierna bedoelde schilderijen worden overgedragen aan de beslagleggende deurwaarder zodra de voorzieningenrechter de vorderingen van [eiser] in dit kort geding heeft afgewezen. Indien de Staat tot deze toezegging niet bereid is, wil [gedaagde, sub 2] tussenkomen in dit kort geding en zelfstandig een vordering instellen. De Staat is niet bereid de door [gedaagde, sub 2] gewenst toezegging te doen, zodat de voorzieningenrechter de gevorderde tussenkomst moet beoordelen. [eiser] en de Staat hebben verklaard geen bezwaar te hebben tegen de tussenkomst. [gedaagde, sub 2] wordt daarom toegelaten als tussenkomende partij, aangezien hij aannemelijk heeft gemaakt dat hij daarbij voldoende belang heeft. Ook voor deze tussenkomst geldt dat niet is gebleken dat de tussenkomst aan een voortvarende afdoening van dit kort geding in de weg staat, zodat er ook geen strijd met de goede procesorde in het algemeen ontstaat.

De aanvulling van eis is door [eiser] tijdig aangekondigd en de Staat en [gedaagde, sub 2] hebben geen bezwaar tegen het in aanmerking nemen van deze vermeerdering van eis, ook niet tegen de wijziging van de aanvulling van eis zoals ter zitting geformuleerd. De gewijzigde aanvulling van eis wordt derhalve in aanmerking genomen. Volledigheidshalve overweegt de voorzieningenrechter nog dat de aanvulling van eis niet is betekend aan [gedaagde, sub 3] , [gedaagde, sub 4] , [gedaagde, sub 5] en [gedaagde, sub 6] en dus jegens hen is uitgesloten. Dit stuit niet op bezwaren, omdat de aanvulling van eis niet op hen is gericht.

In 1988 heeft [eiser] samen met zijn broer [broer I] (hierna: [broer I] ) een aantal schilderijen gekocht. Het betreft:

[broer I] en [gedaagde, sub 2] hebben samen een aantal keren geïnvesteerd in onroerend goed en in kunst. Zij hebben gezamenlijke ondernemingen gehad, waaronder [B.V.] In deze onderneming werd onder meer een winkelpand geëxploiteerd.

In de periode tussen 1988 en 1998 heeft [broer I] gelden geleend van [gedaagde, sub 2] en/of door [gedaagde, sub 2] beheerste rechtspersonen.

In een notariële akte van 27 september 1996 is bepaald dat [broer I] vanwege leningen een bedrag van fl. 700.000,00 aan [gedaagde, sub 2] verschuldigd is. In deze akte is ten behoeve van [gedaagde, sub 2] een bezitloos pandrecht verstrekt op het schilderij van [naam schilder 1] .

Op 25 november 2009 hebben [eiser] en [broer I] een beheersovereenkomst gesloten met betrekking tot de schilderijen, waarin zij (nogmaals) hebben opgenomen dat zij ieder voor de onverdeelde helft eigenaar van de schilderijen zijn en dat [eiser] het beheer van de schilderijen op zich zal nemen en deze in een geschikte, brandveilige ruimte zal opslaan.

Op [datum overlijden] 2010 is [broer I] overleden. Sinds zijn overlijden zijn zijn echtgenote [gedaagde, sub 3] en zoon [gedaagde, sub 4] (hierna gezamenlijk ook aan te duiden als ‘de erven’) naast [eiser] , voor de onverdeelde helft eigenaar van de schilderijen.

1. door de overledene toevoeging voorzieningenrechter: bedoeld is [broer I] ] in de periode tussen één januari negentienhonderdachtentachtig en eenendertig december negentienhonderdachtennegentig als schuldenaar in privé diverse leningen zijn aangegaan met schuldeiser [toevoeging voorzieningenrechter: bedoeld is [gedaagde, sub 2] ], welke leningen zijn weergegeven in een aan deze akte te hechten overzicht (overzicht I), op grond van welk overzicht schuldenaar [toevoeging voorzieningenrechter: bedoeld is opnieuw [broer I] ] op één januari tweeduizend elf in totaal inclusief rente schuldig is aan schuldeiser een bedrag groot een miljoen vierenveertigduizend zevenhonderd negenentwintig euro (€ 1.044.729,00);

2. a. door de besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid [B.V.] als schuldenaar op negentien december negentienhonderdnegenenzeventig een overeenkomst van geldlening is gesloten met [makelaarskantoor] , gevestigd te [vestigingsplaats] , (…), in welke akte schuldenaar verklaarde schuldig te zijn aan de schuldeiser een bedrag groot (…) eenhonderddertienduizend achthonderd achtennegentig euro en drieëntachtigcent (€ 113.898,83);

3. a. voormelde geleende bedragen zijn aangewend onder meer ter financiering van na te melden schilderijen;

4. schuldenaar op één januari tweeduizend elf derhalve in totaal schuldig is aan schuldeiser een bedrag groot een miljoen driehonderd tweeënnegentigduizend negenhonderd zevenentwintig euro (€ 1.392.927,00):

c. schuldeiser en de comparanten 1, 2 en 4, handelend als gemeld, de comparanten sub 1 en 2 en de volmachtgever van comparante sub 4 hierna tezamen te noemen “de schuldenaar”, bij wege van schuldvernieuwing zijn overeengekomen dat de schuldenaar aan schuldeiser per één januari tweeduizend elf uit hoofde van geldlening schuldig is, en wel de comparanten 1 en 2 toevoeging voorzieningenrechter: bedoeld zijn de erven), hoofdelijk, voor de ene helft en de volmachtgever van de comparante sub 4 voor de andere helft, een bedrag groot een miljoen driehonderd tweeënnegentigduizend negenhonderd zevenentwintig euro (€ 1.392.927,00).

1. De vanaf één januari tweeduizend elf door de schuldenaar aan de schuldeiser te betalen rente over het geleende bedrag of niet afgeloste gedeelte daarvan bedraagt zes procent (6%) per jaar.

2. De hoofdsom dient voor zover mogelijk te worden afgelost op het moment dat één of meerdere van na te noemen schilderijen worden verkocht en geleverd. Het betreft de navolgende

4. Indien de netto opbrengst van alle schilderijen tezamen hoger blijkt te zijn dan voormelde hoofdsom ten tijde van de verkoop en levering van de laatste van de schilderijen heeft de schuldeiser recht op vijftig procent (50%) van het aandeel van de comparanten sub 1 en 2, als rechtsopvolgers onder algemene titel van de overledene, in deze meeropbrengst, zulks echter met een maximum van een miljoen euro (€ 1.000.00,00) te vermeerderen met de eventuele door de schuldeiser verschuldigde/betaalde belasting betreffende zijn vordering.

5. Indien de netto opbrengst van alle schilderijen tezamen lager blijkt te zijn dan de voormelde hoofdsom ten tijde van de verkoop en levering van de laatste van de schilderijen doet schuldeiser reeds nu voor alsdan afstand van zijn vorderingsrecht op dat moment, welke afstand bij deze door de comparanten sub 1, 2 en 4 handelend als gemeld, reeds nu voor alsdan wordt aanvaard.

Opeisbaarheid

6. De hoofdsom of het restant daarvan alsmede de daarover verschuldigde nog niet bijgeschreven rente zijn terstond opeisbaar, zonder dat enige ingebrekestelling nodig zal zijn:

Bij exploot van 18 juni 2012 is een grosse van de akte van geldlening op verzoek van [gedaagde, sub 2] aan [eiser] betekend en is [eiser] gesommeerd tot betaling van de in de akte van geldlening genoemde hoofdsom, vermeerderd met rente en kosten, over te gaan. Daarbij is gesteld dat [eiser] de schilderijen zonder toestemming van [gedaagde, sub 2] op enige andere wijze in gebruik geeft en dat [eiser] de schilderijen niet heeft verzekerd.

In 2013 is namens de erven en [gedaagde, sub 2] aangifte gedaan tegen [eiser] van verduistering en oplichting in verband met de schilderijen.

Op 3 augustus 2015 zijn de schilderijen in strafvorderlijk beslag genomen onder [gedaagde, sub 6] . De schilderijen bevinden zich ook nu nog onder de Staat, bij de Dienst Domeinen Roerende Zaken, locatie [locatie] . Diverse tegens het beslag op de schilderijen gerichte klaagschriften ex artikel 552a van het Wetboek van Strafvordering (Sv) (van [eiser] , [gedaagde, sub 2] , de erven, [gedaagde, sub 6] en [gedaagde, sub 5] ) zijn sindsdien ongegrond verklaard.

Het strafrechtelijk onderzoek naar aanleiding van de aangifte van de erven en [gedaagde, sub 2] is niet voortgezet.

Op 11 mei 2016 is op verzoek van [gedaagde, sub 2] ten laste van [eiser] executoriaal beslag gelegd op de schilderijen in het kader van de tenuitvoerlegging van de akte van geldlening. Bij exploot van 17 mei 2016 is [eiser] gesommeerd de in akte van geldlening genoemde vordering van € 1.044.729,= aan [gedaagde, sub 2] te voldoen, bij gebreke waarvan de schilderijen executoriaal zullen worden verkocht.

[eiser] heeft op 17 mei 2016 ten laste van – onder meer – de erven conservatoir beslag tot afgifte laten leggen op de schilderijen.

Bij exploot van 16 november 2016 is op verzoek van [gedaagde, sub 2] (opnieuw) aan [eiser] aangezegd dat de in de akte van geldlening genoemde hoofdsom van € 1.392.927,= opeisbaar is omdat [eiser] niet heeft voldaan aan artikel 6 sub g en h van de akte van geldlening en dat [eiser] daarvoor voor 50% hoofdelijk aansprakelijk is, waarbij [eiser] bevel is gedaan om de helft van voornoemd bedrag, derhalve € 696.463,50 te voldoen, te vermeerderen met rente en kosten. Daarbij is tevens de op verzoek van [gedaagde, sub 2] op 3 november 2016 voor tweede grosse uitgegeven akte van geldlening aan [eiser] betekend.

In november 2016 heeft [eiser] een kort geding aanhangig gemaakt, waarin hij heeft gevorderd [gedaagde, sub 2] te veroordelen om de executie op basis van de akte van geldlening te staken en gestaakt te houden en het beslag op de schilderijen op te heffen. De erven hebben zich in deze procedure gevoegd aan de zijde van [eiser] . De vordering van [eiser] is bij vonnis van de voorzieningenrechter van deze rechtbank van 29 december 2016 afgewezen. Het gerechtshof Den Haag heeft dit vonnis bij arrest van 10 april 2018 bekrachtigd. Bij arrest van de Hoge Raad van 7 juni 2019 is het door [eiser] en de erven ingestelde cassatieberoep verworpen (dit alles hierna gezamenlijk ook aan te duiden als ‘de vorige procedure in kort geding’).

Bij vonnis van de rechtbank Zeeland-West-Brabant van 6 september 2017 is voor recht verklaard dat [gedaagde, sub 5] en [gedaagde, sub 6] geen recht hebben op de schilderijen. [gedaagde, sub 5] en [gedaagde, sub 6] hebben hoger beroep ingesteld tegen dit vonnis. Bij arrest van het gerechtshof ’ s-Hertogenbosch van 12 juni 2018 zijn zij niet-ontvankelijk verklaard in dat hoger beroep. Tegen dit arrest is geen cassatie ingesteld.

[eiser] heeft een bodemprocedure bij de rechtbank Oost-Brabant aanhangig gemaakt tegen [gedaagde, sub 2] en de erven. In deze bodemprocedure heeft hij, voor zover nu relevant, gevorderd dat voor recht wordt verklaard dat de akte van geldlening is vernietigd op grond van bedrog en/of misbruik van omstandigheden en/of dwaling, althans dat deze akte op één van deze gronden wordt vernietigd. De vorderingen van [eiser] zijn bij vonnis van 24 april 2019 afgewezen. [eiser] heeft hoger beroep ingesteld tegen dit vonnis, [gedaagde, sub 2] heeft in dit hoger beroep verweer gevoerd en tevens voorwaardelijk incidenteel appel ingesteld. [eiser] is verder voornemens in deze procedure bij het gerechtshof ’ s-Hertogenbosch een voorlopige voorziening te verzoeken, strekkende tot veroordeling van [gedaagde, sub 2] om de executie te staken en gestaakt te houden totdat door het gerechtshof eindarrest zal zijn gewezen.

Per e-mail van 23 december 2019 heeft [gedaagde, sub 2] de officier van justitie verzocht om een last tot teruggave van de schilderijen aan de eigenaren van de schilderijen ( [eiser] en de erven) te geven en daarbij – gelet op de uitspraken van de rechtbank Den Haag, het gerechtshof Den Haag en de Hoge Raad waaruit blijkt dat [gedaagde, sub 2] mag executeren – te bepalen dat de bewaarder de schilderijen aan de deurwaarder van [gedaagde, sub 2] afgeeft.

Bij dagvaarding van 16 januari 2020 heeft [gedaagde, sub 2] de Staat in kort geding gedagvaard tegen de zitting van de voorzieningenrechter van 13 februari 2020 en gevorderd de Staat te veroordelen tot overdracht van de schilderijen aan de namens [gedaagde, sub 2] executerende deurwaarder. Dit kort geding is later door [gedaagde, sub 2] ingetrokken.

[eiser] vordert, zakelijk weergegeven, na aanvulling van eis:

1. de Staat op straffe van verbeurte van een boete te verbieden de schilderijen in de macht van [gedaagde, sub 2] te brengen door deze aan de beslagleggende deurwaarder af te geven;

2. de Staat te gebieden met inachtneming van het bepaalde in artikel 116 lid 2 sub b Sv om te gelasten dat de schilderijen ten behoeve van de rechthebbenden in bewaring blijven, totdat het mogelijk is de schilderijen aan de rechthebbenden af te geven in de zin zoals in het lichaam van deze dagvaarding gesteld;

primair:

3. het onder [eiser] en de erven gelegd executoriaal beslag op te heffen;

4. het onder de Staat gelegde derdenbeslag op de schilderijen op te heffen;

subsidiair:

5. [gedaagde, sub 2] op straffe van verbeurte van een boete te veroordelen de executie te staken en gestaakt te houden totdat in de hoofdzaak een eindarrest zal zijn gewezen en te gedogen dat de schilderijen bij de Staat in bewaring blijven.

Ten aanzien van vordering sub 1 en 2 voert [eiser] – samengevat – het volgende aan. De officier van justitie neemt al sinds 2016 het standpunt in dat hij de schilderijen pas zou teruggeven aan de rechthebbenden als hij daartoe verplicht zou zijn op grond van een rechterlijke uitspraak of als partijen daarover een regeling zouden treffen. In de brief van 2 januari 2020 heeft de officier van justitie dit standpunt nog herhaald. Enkele weken heeft de officier van justitie zijn standpunt gewijzigd en besloten dat de schilderijen afgegeven worden aan [gedaagde, sub 2] . Aan deze standpuntwijziging liggen geen nieuwe feiten ten grondslag. Er is sprake van schending van het vertrouwensbeginsel ten aanzien van de beslissing van de officier van justitie. De belangen van partijen bij de beslissing van de officier van justitie zijn groot. Uit het optreden van [gedaagde, sub 2] blijkt dat hij koste wat het kost de schilderijen openbaar wil verkopen. De feiten in de onderliggende civiele procedure wijzen uit dat de vorderingen waarop de akte van geldlening is gebaseerd niet (in de gestelde omvang) bestonden. In het tegen het vonnis van de rechtbank Oost-Brabant van 24 april 2019 ingestelde hoger beroep is de kans groot dat dat vonnis zal worden vernietigd. Als het vonnis wordt vernietigd, ontvalt de grond aan de executie die [gedaagde, sub 2] wil doorzetten, maar de schilderijen zullen dan inmiddels verkocht zijn, [gedaagde, sub 2] heeft de beweerde vordering geïncasseerd en [eiser] en de erven staan met lege handen als zij het ten onrechte door [gedaagde, sub 2] geïncasseerde bedrag terugvorderen. Daarnaast is de kans aanmerkelijk dat een openbare verkoop niet de hoogste opbrengst zal genereren. [eiser] en de erven zouden de schade weliswaar op [gedaagde, sub 2] kunnen verhalen, maar [gedaagde, sub 2] zal geen verhaal bieden. Door met voorbijgaan aan de weging van deze betrokken belangen op 10 februari 2020 een tegengesteld besluit te nemen aan het besluit van 2 januari 2020 handelt de officier van justitie onzorgvuldig. Tot slot is het voornemen van de officier van justitie in strijd met artikel 116 Sv, waarin is bepaald dat een in beslag genomen voorwerp moet worden teruggegeven aan de rechthebbende. De rechthebbenden zijn [eiser] en de erven, maar de schilderijen zullen niet aan hen worden teruggegeven – in de zin van ‘in de macht brengen’ – maar worden in de macht gebracht van [gedaagde, sub 2] , terwijl [gedaagde, sub 2] geen rechthebbende is. De officier van justitie moet gebruik maken van de bevoegdheid die hij op grond van artikel 116 lid 2 sub b Sv heeft, waarin is bepaald dat de officier van justitie een voorwerp in bewaring kan houden, als het voorwerp niet kan worden teruggegeven aan degene die redelijkerwijs als rechthebbende kan worden aangemerkt.

Ten aanzien van de vorderingen sub 3 en 4 voert [eiser] samengevat het volgende aan. De rechtbank Oost-Brabant heeft in het vonnis van 24 april 2019 vastgesteld dat de in de akte van geldlening onder de overwegingen (“in aanmerking nemende dat”) onder 1 en 2 weergegeven vorderingen niet volgen uit die akte. De akte bevat daarover innerlijk tegenstrijdige informatie en onjuiste informatie. De akte van geldlening omschrijft de vorderingen dus niet, het oordeel dat de beweerde vorderingen wel zouden bestaan wordt geheel buiten de akte om op andere gronden beoordeeld. Daarmee voldoet de akte van geldlening niet aan de criteria die zijn gesteld om een executoriale titel op te leveren.

De Staat refereert zich, behalve ten aanzien van de gevorderde boete, die volgens de Staat moet worden afgewezen. [gedaagde, sub 2] voert verweer, dat hierna, voor zover nodig, zal worden besproken.

[gedaagde, sub 2] vordert – zakelijk weergegeven – de Staat op straffe van een dwangsom te veroordelen tot overdracht van de schilderijen aan de namens [gedaagde, sub 2] executerende deurwaarder.

Verkort weergegeven stelt [gedaagde, sub 2] daartoe dat [eiser] als sinds 2012 alles in het werk stelt om de executie te voorkomen. Het strafvorderlijk belang is niet meer aanwezig en dan is de officier van justitie verplicht een beslissing te nemen en het beslag op te heffen. Gezien de uitkomst van de vorige procedure in kort geding moeten de schilderijen worden afgegeven aan de namens [gedaagde, sub 2] executerende deurwaarder. [gedaagde, sub 2] heeft er gezien zijn leeftijd en na jarenlang wachten belang bij dat de executie wordt voortgezet. Een hoger beroep van dit vonnis en van het vonnis van de rechtbank Oost-Brabant van 24 april 2019 hoeft niet afgewacht te worden. De Staat handelt onrechtmatig door het beslag nu niet op te heffen en moet aan deze onrechtmatigheid een einde maken door de schilderijen af te geven aan de namens [gedaagde, sub 2] executerende deurwaarder.

Voor zover nodig zullen de standpunten van de Staat en [eiser] met betrekking tot deze vordering van [gedaagde, sub 2] hierna worden besproken.

[gedaagde, sub 2] vordert, zakelijk weergegeven, [eiser] te veroordelen tot afgifte, door middel van overdracht van de originele bescheiden een aan de executerende deurwaarder, van:

1. de documenten van prof. [A] , waarin deze verklaart na onderzoek van de drie schilderijen, dat ze echt zijn;

2. de onderzoeken van [B] van TU Delft naar de echtheid van de schilderijen;

3. de taxatie van dr. [C] van het Institute of comparable sciences educational trust restoration of old masters clinical evaluations fine Arts van februari 2005;

4. het origineel van de notariële akte van 16 juni 1988, opgemaakt door notaris [de notaris] , inhoudende de verklaring van de heer [D] omtrent de geschiedenis van de [naam schilder 1] ;

5. het origineel van de verklaring van [E] van 6 maart 1990 betreffende de [naam schilder 1] ;

6. de brief van mevrouw [F] , waarin haar beoordelingsrapportage van de [naam schilder 1] ;

7. de Thread Count Report van het [het Museum] van oktober 2010;

8. de brief van [G] van 6 juli 1979;

9. het Report of Authenticity and Valuation van [H] van 2 oktober 2007;

binnen 8 dagen na betekening van dit vonnis, primair op straffe van lijfsdwang, subsidiair op straffe van een dwangsom.

Daartoe voert [gedaagde, sub 2] – samengevat – volgende aan. [eiser] heeft in het kader van de uitvoering van de beheersovereenkomst een aantal onderzoeken door deskundigen laten verrichten die voor de verkrijging van een hogere opbrengst bij de executie van de schilderijen van belang zijn. [eiser] is reeds gesommeerd deze bescheiden aan [gedaagde, sub 2] of de executerende deurwaarder af te geven, maar heeft dat geweigerd, stellende dat het recht hem daartoe niet kan dwingen. [eiser] moet de stukken afgeven om gevolg te kunnen geven aan het in artikel 3:187 van het Burgerlijk Wetboek (BW) bepaalde. Dit vloeit ook voort uit de redelijkheid en billijkheid die de beheersovereenkomst en de akte van geldlening aanvullen. Subsidiair geldt dat [eiser] handelt in strijd met hetgeen volgens het ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt door stukken achter te laten, die voor hem niet meer van nut kunnen zijn, maar voor de executie van groot belang zijn. Aan de veroordeling tot afgifte moet lijfsdwang worden verbonden, vanwege het grote belang, de weigerachtige houding van [eiser] en omdat hij geen enkele vorm van verhaal biedt anders dan de mede-eigendom van de schilderijen.

[eiser] voert verweer, dat hierna voor zover nodig, zal worden besproken.