Uitspraken

De rechtbank acht in de eerste plaats wettig en overtuigend bewezen dat op 17 juli 2014 vlucht MH17 in Oekraïne, meer concreet in de oblast Donetsk, is verongelukt, waardoor de 298 inzittenden van dit vliegtuig, 283 passagiers en vijftien bemanningsleden wier namen in de bijlage bij de tenlastelegging zijn opgenomen (bijlage 1), zijn gedood. Niet ter discussie staat of heeft gestaan dat vlucht MH17 toen en aldaar is neergestort en dat geen van de 298 inzittenden deze vliegtuigcrash heeft overleefd.54

De rechtbank acht voorts wettig en overtuigend bewezen dat vlucht MH17 is neergeschoten door een Buk-raket die is afgevuurd met een Buk-TELAR vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi. Hiertoe overweegt de rechtbank dat er een overvloed aan bewijsmiddelen is die – zeker in onderling verband en samenhang bezien – deze conclusie rechtvaardigen. Tegelijkertijd zijn er geen aanknopingspunten die voldoende overtuigend zijn om in redelijkheid te twijfelen aan deze conclusie. De rechtbank komt tot deze conclusie op grond van de volgende overwegingen.

6.3.2.1 Foto’s inversiespoor

Op 17 juli 2014 om 16.20 uur is vlucht MH17 in Oost-Oekraïne neergestort. Om 19.23 uur

– ongeveer drie uur na het neerstorten van vlucht MH17 – is op het twitteraccount ‘WowihaY’ een foto van een verticaal rookspoor geplaatst, waarbij is gesuggereerd dat dit afkomstig was van de raket die MH17 had neergeschoten.55 Degene die de foto op Twitter heeft geplaatst, heeft de contactgegevens van de maker van de foto verstrekt. Deze persoon is (onder zijn eigen naam) als getuige gehoord en heeft verklaard dat hij op 17 juli 2014 om 16.25 uur twee foto’s vanaf zijn balkon bij zijn woning in Torez heeft genomen nadat hij twee zware knallen hoorde. Even later, zo heeft hij verklaard, is hij naar het dak van zijn flat gegaan en heeft hij ook foto’s genomen van de rookpluim die uit de richting van het plaatsje Hrabove (rechtbank: een van de crashlocaties) kwam.56 De maker heeft verklaard dat hij de originele digitale foto’s heeft verzonden naar een vriend die de foto online heeft gezet. Die vriend heeft contact opgenomen met de Oekraïense autoriteiten en de SBU heeft vervolgens de getuige benaderd. De getuige heeft op 20 juli 2014 de camera en de geheugenkaart aan de SBU gegeven en heeft kopieën van de foto’s bewaard.57 Op 12 augustus 2014 zijn de camera en de geheugenkaart in beslag genomen door het onderzoeksteam.58

De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat de foto’s van het bewijs moeten worden uitgesloten, omdat ze mogelijk zijn gemanipuleerd. Hiertoe is aangevoerd dat de maker van de foto’s Oekraïense sympathieën heeft, zijn vriend die de foto’s online heeft gezet en de originele foto’s heeft gekregen banden heeft met de ATO en omdat de camera en de geheugenkaart in het bezit zijn geweest van de SBU, vóórdat ze zijn overhandigd aan het onderzoeksteam.

De rechtbank overweegt andermaal dat het hebben van sympathieën voor één van de strijdende partijen en het feit dat informatie via de SBU is ingebracht bewijs niet uitsluit, maar reden is voor behoedzaamheid. Daarom merkt de rechtbank specifiek over de foto’s van het inversiespoor nog het volgende op. Niet alleen is de maker van de foto’s, net als zijn echtgenote, achterhaald en ondervraagd over wanneer en waar de foto’s zijn gemaakt en wat er mee is gebeurd, maar ook de camera, de geheugenkaart en de foto’s zelf zijn op vele manieren door verschillende instanties, die geen belang hebben bij de uitkomst van het onderzoek, onderzocht. Niet alleen is onderzocht wat op de foto te zien zou zijn, maar ook waar en wanneer de foto is gemaakt en of het beeld op de foto kan zijn bewerkt. Deze bevindingen bevestigen hetgeen de maker van de foto’s heeft verklaard, zoals blijkt uit het navolgende.

De foto’s en de camera/geheugenkaart waarmee ze zijn gemaakt en waarop ze zijn opgeslagen zijn onderzocht door het NFI. Het NFI ziet geen aanwijzingen dat het beeld op de betreffende foto’s gemanipuleerd is. Een wijziging van het oorspronkelijke beeld zou volgens het NFI terug te zien zijn in het format waarin het wordt opgeslagen (dit wijzigt van NEF in bijvoorbeeld jpeg) of in de NEF-nummers van de foto’s (het gewijzigde bestand krijgt een nieuw NEF nummer), en dat is niet het geval bij de bestanden op de in beslaggenomen camera/geheugenkaart. Het NFI kent geen software waarmee de beeldinhoud van NEF bestanden gericht kan worden aangepast. Wel kunnen bytes worden ingevoegd, verwijderd of overschreven, maar dit heeft een lukraak karakter en zal naar verwachting een duidelijk waarneembare storing in het beeld te zien geven, die niet is waargenomen.59 Naar het oordeel van de rechtbank blijkt hieruit afdoende dat de afbeelding zelf niet is gemanipuleerd. De verdediging van verdachte Pulatov heeft in dit kader ook gewezen op de verklaring van een getuige die ter plaatse is geweest en zou hebben geconstateerd dat op de plek waar de foto’s zijn genomen geen elektriciteitskabels hangen terwijl die wel op de (niet ingezoomde) foto te zien zijn. De rechtbank overweegt evenwel dat dit onjuist is. De betreffende getuige heeft juist bevestigd dat hij de kabels bij het balkon heeft zien hangen.60

Ter verificatie van de metadata van de twee foto’s van het rookspoor heeft het KNMI onderzoek gedaan naar het tijdstip waarop de foto’s zijn gemaakt. De twee foto’s zijn volgens de metadata om 16.25 uur (conform de verklaring van de getuige), zeven seconden na elkaar gemaakt. Het KNMI heeft dit tijdstip kunnen verifiëren onder andere aan de hand van een vergelijking van de vlak hierna genomen foto’s van de rookwolk bij de crashsite die zijn gemaakt vanaf het dak met een video van deze rookwolk waarvan het begintijdstip kon worden vastgesteld.61 De rechtbank ziet geen reden om aan de resultaten van dit onderzoek te twijfelen.

Onder verwijzing naar hetgeen het KNMI heeft opgemerkt over de aard van het spoor (zichtbaar vlak bij de horizon, verticaal georiënteerd, sterker ontwikkeld bij de horizon)62 concludeert de rechtbank dat het spoor op de foto’s inderdaad een inversiespoor is en geen wolk of condensspoor van een vliegtuig. Gelet op de vorm en kleur ziet zij geen reden om aan te nemen dat het ook het resultaat kan zijn van het verbranden van een landbouwveld, zoals de verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd. Integendeel, de rechte witte streep in combinatie met de grijze wolk bij de grond komt overeen met het inversiespoor op foto’s van de lancering van een Buk-raket.63

Op basis van het onderzoek, waarbij aan de hand van het intekenen van op de foto herkenbare landschapskenmerken op een satellietbeeld van de omgeving zowel informatie kon worden achterhaald van de plek waar de foto is gemaakt áls van de richting van waaruit het inversiespoor zijn oorsprong vindt, concludeert de rechtbank dat de foto’s inderdaad in Torez zijn gemaakt in zuidoostelijke richting en dat het inversiespoor zijn oorsprong vindt in de globale richting van Pervomaiskyi.64 Gelet op het feit dat het spoor op de foto recht omhoog gaat, kan worden geconcludeerd dat hetgeen de getuige hierover heeft verklaard, namelijk dat de raket recht over zijn woning leek te gaan, juist is. Deze conclusies, gecombineerd met het tijdstip waarop de foto’s zijn gemaakt en uitgaande van de positie van de MH17 op het moment dat het vliegtuig van de radar verdween65, rechtvaardigen het oordeel dat deze foto’s het inversiespoor tonen van een raket die is afgevuurd vanuit de richting van Pervomaiskyi in de richting van de MH17 rondom het tijdstip dat de MH17 is neergestort. Gelet op het voorgaande en nu de maker van de foto die op Twitter is geplaatst onder zijn eigen naam als getuige is gehoord, acht de rechtbank het horen als getuige van de gebruiker van het twitteraccount ‘WowihaY’, zoals voorwaardelijk verzocht door de verdediging van verdachte Pulatov, niet noodzakelijk. De rechtbank wijst dit verzoek dan ook af.

De rechtbank overweegt dat in 2016 bij een zoekslag door het onderzoeksteam naar foto’s die in de stad Snizhne zijn gemaakt op internet nog twee andere foto’s van een rookspoor zijn ontdekt. De foto-bestanden zijn ge-upload naar een website waarbij de uploaddatum 17 juli 2014 is vermeld en hebben 17 juli 2014 15.22:23+02:00 en 15.22:33+02:00 uur als ‘File Modification Date’.66 De uploader heeft in een e-mailbericht aangegeven dat hij de foto’s op een web(pagina) van Snezhnyanskiy nieuws aantrof op 17 juli 2014.67 Volgens het KNMI is het wolkenspoor precies hetzelfde van structuur en kleur als het spoor op de foto vanuit Torez. Ook het bewolkingsbeeld zichtbaar op de foto’s is gelijk.68 De landschapskenmerken die op de foto zichtbaar zijn plaatsen de fotograaf in een gebouw midden in Snizhne69 en duiden op een oorsprong van het inversiespoor uit zuidelijke richting.70 Het inversiespoor leidt eveneens in de richting van de laatst waargenomen positie van de MH17.71 Naar het oordeel van de rechtbank mag op basis van deze overeenkomst in vorm, richting, vermeld tijdstip en richting van oorsprong van het rookspoor worden aangenomen dat deze foto’s afbeeldingen betreffen van hetzelfde inversiespoor als dat is te zien op de hiervoor vermelde foto uit Torez. Het feit dat deze foto’s los van elkaar zijn genomen, al snel zijn ge-upload en op geheel andere wijze en tijdstippen bij het onderzoeksteam terecht zijn gekomen bekrachtigt over en weer de authenticiteit van de afbeeldingen. Het feit dat de maker van de foto’s uit Snizhne niet is achterhaald doet hieraan niet af.

De rechtbank overweegt dat de foto’s vanuit Torez en Snizhne ieder voor zich slechts een richting aangeven van de oorsprong van het inversiespoor, maar in samenhang bezien en rekening houdend met de glooiing in het landschap72, kruisen de lijnen die de richting aangeven elkaar iets ten westen van Pervomaiskyi.

De hiervoor genoemde foto’s van het inversiespoor – en dan met name de foto vanuit Torez – vormen dan ook een belangrijke bron van bewijs voor het daadwerkelijk afvuren van een raket in de richting van de MH17, vlak voordat deze neerstortte, en ook voor de plek vanaf waar deze is afgevuurd. Deze conclusies – gebaseerd op de foto’s – vinden steun in vele andere bewijsmiddelen. Op die bewijsmiddelen zal de rechtbank hierna ingaan.

6.3.2.2 Verklaringen van getuige M58

Een belangrijke ooggetuige is M58. Hoewel de verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat de verklaringen van deze getuige onbetrouwbaar zijn en niet voor het bewijs mogen worden gebezigd, zal de rechtbank dit verweer niet honoreren. De rechtbank zal eerst een korte uiteenzetting van de kern van de verklaring van M58 geven, waarna zij zal motiveren waarom zijn verklaring betrouwbaar is en kan worden gebruikt voor het bewijs.

M58 heeft verklaard dat hij behoorde tot de verkennersgroep onder het commando van verdachte Kharchenko73 en dat hij zich in de middag dat de MH17 werd neergeschoten bevond bij een checkpoint nabij een kruispunt op de weg tussen Snizhne en Marynivka.74 Uit de plek waar getuige M58 het kruispunt op een satellietfoto heeft ingetekend75, in combinatie met de tekeningen die hij van het kruispunt heeft gemaakt76 en hetgeen hij erover heeft verklaard77, blijkt dat het gaat om het kruispunt met checkpoint op de T0522, iets ten westen van Pervomaiskyi.78 De T0522 is ook bekend onder de naam Gagarinastraat.79 In die middag stond hij op enig moment in een veld naast dit kruispunt. Uit de tekening die hij van dit kruispunt heeft gemaakt blijkt dat het om het veld in de noordwestelijke hoek van het kruispunt gaat. Hij stond bij de tent (of tenten) die in dat veld was/waren opgezet en hoorde iets over de onverharde weg rijden in het veld ten zuiden van het veld waar hij stond.80 Hij omschrijft het geluid als dat van rupsbanden van een tank.81 Even later hoorde hij een harde explosie en zag hij een raket die een rookspoor achter liet slingerend vliegen.82 Hij zag hoe de raket naar het vliegtuig vloog en hoe het vliegtuig na de ontploffing van de raket naar beneden viel. Toen hij vervolgens naar het kruispunt liep en het veld ernaast in keek zag hij een Buk die een raket miste. De Buk passeerde hem vervolgens op het kruispunt.83 De rechtbank begrijpt dat daar waar M58 spreekt over een Buk hij doelt op een Buk-TELAR, nu een Buk-raket alleen (zelfstandig) kan worden afgevuurd door een Buk-TELAR. De rechtbank overweegt dat het veld waarover M58 verklaart dat hij daar de Buk-TELAR zag staan die een raket miste, exact de omgeving is waar het rookspoor op de hiervoor besproken foto’s uit Torez en Snizhne is ontstaan.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft – mede onder verwijzing naar een rapport van een rechtspsycholoog – betoogd dat de verklaringen van M58 niet kunnen worden gebruikt voor het bewijs. Deze rechtspsycholoog heeft in zijn rapport een analyse gemaakt van de verschillende verklaringen van M58 en heeft een groot aantal tekortkomingen benoemd in de wijze waarop de verklaringen tot stand zijn gekomen en tegenstrijdigheden aangewezen in de verklaringen als zodanig, waardoor hij tot de conclusie komt dat het geen betrouwbare verklaringen zijn. Met het Openbaar Ministerie constateert de rechtbank dat de benoemde voorbeelden van vermeende gebreken zodanig vaak op een onjuiste weergave of lezing van de verklaringen als zodanig dan wel van de omstandigheden waaronder de verklaringen zijn afgelegd berusten, dat de rechtbank de conclusies die in het rapport worden getrokken naast zich neer legt. Dit neemt niet weg dat de rechtbank, mede naar aanleiding van het verweer van de verdediging van verdachte Pulatov, maar vooral vanwege de vereisten die aan het gebruik van een bewijsmiddel worden gesteld, zich een beeld zal moeten vormen van de betrouwbaarheid van getuige M58 en diens verklaringen. Hierbij zal de rechtbank acht slaan op hetgeen bekend is over zijn achtergrond, de wijze waarop hij zich heeft gemeld bij het onderzoeksteam, de wijze waarop de verklaringen tot stand zijn gekomen, inconsistenties en opmerkelijkheden in zijn verklaringen en de mate waarin zijn verklaringen kunnen worden bevestigd door (openbare en niet-openbare) andere informatie in het dossier.

De rechtbank overweegt dat getuige M58 zich op 18 september 2018 met een eerste e-mail rechtstreeks bij het JIT meldde. In deze e-mail liet hij weten dat hij getuige was van hoe de Boeing MH17 is neergehaald. Hij was in de zomer van 2014 met een groep gelijkgestemde mensen in Oekraïne om daar aan de zijde van de opstandelingen te vechten. Zij verbleven in de buurt van het dorp Snezhnoe. Daar was een checkpoint. Op de plek waar zij waren was, zoals later bleek, een Buk en met die Buk is MH17 neergehaald.84 M58 verklaarde zich bereid om op naam een verklaring af te leggen, hetgeen hij heeft gedaan. Hij is in het totaal twaalf keer gehoord, waarvan twee keer door de rechter-commissaris.

Door het onderzoeksteam zijn de verklaringen van M58 onderzocht op betrouwbaarheid, wat heeft geleid tot een validatie proces-verbaal.85 Daarin is een groot aantal door M58 genoemde feiten of omstandigheden nagegaan die voornamelijk betrekking hebben op zijn aanwezigheid in dat gebied en op 17 juli 2014 bij het kruispunt nabij Pervomaiskyi en is naar validatie van die feiten gezocht.

M58 heeft in zijn verklaringen een aantal gebeurtenissen, personen en plaatsen genoemd die konden worden geverifieerd aan de hand van open bronnen. Het gaat hier bijvoorbeeld om wat hij heeft verklaard over een busongeluk op zijn heenreis tussen Sint-Petersburg en Moskou86, om de naam van degene die hen heeft verwelkomd bij aankomst in Donetsk, te weten Gubarev87, en over het kamp in het Russische Rostov on Don, waar hij verbleef voordat hij naar Oekraïne vertrok.88 Hetgeen hij hierover heeft verklaard kon worden geverifieerd aan de hand van open bronnen. Terecht heeft de verdediging van verdachte Pulatov evenwel opgemerkt dat de mogelijkheid van verificatie aan de hand van open bronnen de waarde van de verificatie beperkt, nu de getuige deze informatie ook zou kunnen hebben opgezocht.

Meer overtuigend acht de rechtbank dan ook de informatie die M58 tijdens de verhoren uit zichzelf verschaft die kan worden bevestigd op basis van onderzoeksresultaten die niet openbaar bekend zijn (gemaakt). In dit kader wijst de rechtbank op de teruggevonden berichten op het VK-account uit juni/juli 2014, die M58 op eigen naam heeft gepost in een discussiegroep, waarin hij heeft gesproken over zijn op handen zijnde vertrek. Deze berichten zijn door de ondervragers aan hem voorgelezen en hem is gevraagd of hij de berichten kent. Opvallend is dat M58 hierover twijfelt, omdat hij een deel van de inhoud van de berichten niet kan plaatsen. Vervolgens is gebleken dat hem abusievelijk een deel is voorgehouden dat niet uit zijn berichten komt: precies dat deel dat hij niet kon plaatsen.89 Niet alleen komt dit overtuigend over omdat hij de onjuistheid in de voorgehouden berichten alleen kon benoemen als deze daadwerkelijk van hem afkomstig waren, maar ook omdat het illustreert dat hij zich geen dingen in de mond laat leggen en zijn verhaal niet wil onderbouwen met zaken die hij zich niet kan herinneren. Deze berichten lijken dan ook te bevestigen dat hij in ieder geval is wie hij zegt dat hij is, dat hij sympathie had voor de DPR en van plan was naar Oekraïne te vertrekken. De door M58 overgelegde foto’s onderbouwen dat hij midden 2014 inderdaad in Donetsk is geweest.90 Daarnaast omschrijft M58 het gebouw in Donetsk waar ze gelegerd waren en wijst het gebouw aan op de kaart. De vragen die hierover gaan zijn open gesteld. De informatie die M58 geeft over dit gebouw vindt bevestiging in bijvoorbeeld een telefoontap van een gesprek tussen verdachte Kharchenko en een andere DPR-strijder, waarin aanwijzingen worden gegeven om het instituut aan de Boidukovastraat in Donetsk te vinden.91 De rechtbank overweegt dat dit wel hele specifieke informatie betreft over het gebouw en dat de verifiërende tapgesprekken niet openbaar zijn gemaakt.

Ten slotte noemt M58 ook een aantal specifieke feiten en omstandigheden die hij alleen kan weten als hij daadwerkelijk tot de legereenheid van Kharchenko behoorde en op 17 juli 2014 op het veld bij Pervomaiskyi was. Zo heeft hij voordat de naam van Kharchenko als verdachte openbaar was gemaakt al over Kharchenko/Krot, verklaard. M58 heeft verklaard dat Krot de commandant van zijn verkenningseenheid was en hij noemt ook vele andere namen van personen in de eenheid van Kharchenko zoals Dikson en Ryazan.92 Deze informatie wordt bevestigd door overige onderzoeksbevindingen in het dossier en was op het moment dat hij hierover verklaarde nog niet openbaar gemaakt. Ten slotte is een chatbericht93 tussen M58 en Ryazan van 25 april 2015 gevonden, welk bericht bevestigt dat ze elkaar kenden.

De afvuurlocatie heeft M58 aanvankelijk slechts omschreven en pas later daarover verklaard dat dit kruispunt nabij Pervomaiskyi lag. Met de verdediging van verdachte Pulatov constateert de rechtbank dat M58 niet spontaan heeft verklaard dat het ging om een kruispunt nabij Pervomaiskyi, maar dat hij dit pas heeft verklaard nadat de verbalisant de naam van het dorp had genoemd. Dat neemt niet weg dat M58 het kruispunt wel zelf al had getekend (bijlagen) en het al uitgebreid had omschreven (verharde/onverharde weg, bomenrijen, wegblokkades, tent(en), loopgraven, omgeving) en dat hij aan het begin van zijn eerste verhoor in reactie op een open vraag heeft aangegeven dat het ging om een blokpost onder Snizhne, in het gebied waar zij zich toen bevonden.94 De rechtbank acht in dit geval vooral van belang dat die tekening en die omschrijving en plaatsing exact passen bij het kruispunt bij Pervomaiskyi. De rechtbank ziet niet in waarom het feit dat hem de plaatsnaam Pervomaiskyi is aangereikt onder die omstandigheden nog van belang zou zijn, temeer nu niet in geschil is dat deze naam reeds openbaar gemaakt was tijdens verschillende persconferenties. Indien M58 zonder aanmoediging zelf de naam Pervomaiskyi zou hebben genoemd zou hem kunnen worden verweten dat hij deze slechts noemt omdat hij die tijdens een persconferentie al zou hebben gehoord. Terwijl ook zou kunnen worden betoogd dat het feit dat hij die naam niet zelf noemt bevestigt dat hij slechts wil verklaren over wat hij zich zelf kan herinneren en probeert te voorkomen dat hij gaten gaat invullen met informatie die op andere wijze tot hem is gekomen. Wat hier ook van zij, belangrijker dan de naam van het kruispunt is dat hij details over de plaats heeft genoemd en getekend die nog niet waren getoond of benoemd op de persconferentie, noch die konden blijken uit andere openbaar toegankelijke bronnen. De rechtbank heeft in dat kader met name acht geslagen op de volgende onderdelen van zijn verklaring.

M58 omschrijft dat er planten groeien die lijken op klissen. Een foto op een social media account van een militair die in het betreffende veld lijkt te zijn genomen bevestigt de aanwezigheid van een dergelijk soort plantje (een op een klis lijkende speerdistel is hierop zichtbaar). Hoewel het een algemeen voorkomende bloem in Europese weilanden en bermen is en dus niet heel uniek, is het wel heel specifieke informatie.95

Meer overtuigend in dit verband acht de rechtbank de verklaringen van M58 omtrent de door de troepen opgezette tenten in het veld. Tijdens het verhoor van 30 april 2019 noemt M58 dat zij twee tenten hebben opgezet. Later in het verhoor en in latere verhoren uit hij zijn twijfel over of het om één of twee tenten ging. Uiteindelijk geeft hij aan dat het om één tent ging. Ook heeft M58 een foto opgezocht van het soort tent.96 De tent op deze foto lijkt erg op een tent die op het kruispunt is te zien in de rapportage van de ARD uit 2015, zij het dat de tent dan op een andere plek staat.97 Op een satellietbeeld van 20 juli 2014 van het betreffende kruispunt nabij Pervomaiskyi zijn op de plek waar volgens M58 de tent of tenten stonden lichte ‘ronde’ plekken te zien. Die plekken zijn op een satellietbeeld van 16 juli 2014 niet zichtbaar. 98 De rechtbank overweegt dat de binnenste cirkel van deze beide plekken lijkt op de bijna vierkante vorm van de tent op de door M58 toegezonden foto. De donkere rand rondom deze binnenste cirkel in combinatie met de witte rand daaromheen past bij het verschijnsel van een looppad om de scheerlijnen. Over de ronde plekken was nog niets bekend gemaakt, zodat dit informatie betreft die M58 alleen kon weten als hij daar daadwerkelijk was. Het feit dat hij wisselend verklaart over één of twee tenten en het feit dat hij zich vergist in de precieze plek van de ingang van de tent doen hieraan niet af.

De rechtbank overweegt dat zodanig veel onderdelen van de verklaring van M58 met betrekking tot zijn deelname aan de gevechten aan de zijde van de DPR kunnen worden geverifieerd, ook aan de hand van niet gedeelde informatie, dat de rechtbank geen reden ziet aan zijn verklaringen hieromtrent te twijfelen. Dat geldt eveneens voor zijn aanwezigheid op het betreffende kruispunt op de dag dat de MH17 is neergestort. Daarmee is evenwel nog niet gezegd dat er evenmin reden is om te twijfelen aan de kern van zijn verhaal.

Met de verdediging van verdachte Pulatov constateert de rechtbank dat M58 gedurende zijn verschillende verhoren op onderdelen inconsistent heeft verklaard over wat er bij het kruispunt die middag precies is gebeurd, bijvoorbeeld als het gaat om het tijdstip waarop de raket zou zijn afgevuurd, de precieze plek waar M58 op dat moment stond, waar de Buk-TELAR stond in het veld toen hij die zou hebben gezien vanaf het kruispunt en hoe hoog het vliegtuig vloog toen het werd geraakt. Bovendien heeft hij verklaard dat hij heeft gezien dat de raket naast de cockpit detoneerde en dat het helder weer was. Dat is opmerkelijk en het is nog maar de vraag of hij dit daadwerkelijk zo precies heeft kunnen zien gelet op de afstand en de gedeeltelijke bewolking op dat moment.

De mogelijkheid bestaat dat M58 die middag ter plaatse was, maar helemaal niets heeft waargenomen dat duidt op het afvuren van een Buk-raket vanaf het bewuste landbouwveld en heeft besloten hierover een leugenachtige verklaring af te leggen. Dit zou voornoemde inconsistenties en opmerkelijkheden in zijn verklaringen wellicht kunnen verklaren.

De rechtbank heeft echter na het bestuderen van de verhoren en de wijze waarop het contact met M58 is verlopen geen enkel aanknopingspunt gevonden voor het kunnen aannemen van een dergelijke leugenachtigheid. Ten eerste valt niet in te zien welk belang hij hierbij zou hebben. M58 behoorde destijds tot de separatisten en vocht aan hun zijde. In zijn verklaringen uit hij nog steeds zijn sympathie voor de DPR en neemt hij het ook in de verhoren nog voor hen op. Bovendien lijkt het erop dat hij dacht dat hij na het sturen van de eerste mail wel klaar was en dat hij er niets meer van zou horen. Toen bleek dat hij nog vele verhoren voor de boeg zou hebben, zei hij pas dat hij dit wel op naam wilde doen als hij zou worden beschermd. Om deze bescherming te krijgen heeft hij zijn hele leven zoals hij het kende moeten opgeven, dus is het maar zeer de vraag of hij er beter van is geworden. Daar komt bij dat als iemand van plan is te liegen over zoiets belangrijks, het voor de hand ligt dat die leugen beter zou worden voorbereid en veel ‘strakker’ en consistenter zou worden verklaard. In elk geval zou bijvoorbeeld de datum op juistheid zijn gecontroleerd.

Maar zelfs uitgaande van de oprechtheid en goede bedoelingen van M58 ziet de rechtbank zich nog immer gesteld voor de vraag of voornoemde inconsistenties in zijn verklaring afdoen aan de bewijswaarde van de kern van zijn verhaal, namelijk dat hij heeft gehoord hoe de Buk-raket vanuit het veld naast hem, bij het kruispunt nabij Pervomaiskyi, werd afgevuurd, dat hij zag hoe die wegvloog en hoe die de MH17 raakte, waarna de MH17 neerstortte.

Het is de rechtbank opgevallen dat M58 in opvolgende verhoren vaak nog een keer ingaat op dingen die hij in eerdere verklaringen heeft gezegd. Hij heeft hierbij aangegeven dat hij zich bepaalde dingen niet goed meer kan herinneren en hij heeft zichzelf gecorrigeerd. De rechtbank overweegt dat dergelijk gedrag en de als gevolg hiervan ontstane inconsistenties in zijn verklaring het gevolg kunnen zijn van de behoefte van M58 om het verhaal zo eerlijk mogelijk te vertellen en er geen zaken bij te verzinnen die hij zich niet daadwerkelijk herinnert en dat hij ook na het afleggen van een verklaring nog probeert na te gaan of hetgeen hij heeft verklaard inderdaad klopt. Gelet op het tijdsverloop tussen de gebeurtenissen en de verhoren en de hectische tijden waarover M58 verklaart, acht de rechtbank een bepaalde mate van onzekerheid over details waarvan hij zich op het moment dat ze zich voordeden niet bewust was dat ze belangrijk konden worden voor de hand liggend. Voornoemde inconsistenties die zien op tijdstip, precieze plek waar hij zich bevond, precieze afstand tussen de Buk-TELAR en het kruispunt en hoe hoog het vliegtuig vloog zijn juist details die in deze categorie vallen. Dit betekent enerzijds dat de bewijswaarde van de verklaring met betrekking tot dergelijke details niet groot zal zijn, echter anderzijds dat de inconsistenties niets afdoen aan de verklaring als het gaat om waarnemingen die vanuit hun aard een veel diepere impact moeten hebben gemaakt, zoals het daadwerkelijk afschieten van een Buk-raket, de vreugde over het raken van een militair vliegtuig en het omslaan van die vreugde in ontzetting als kort daarna blijkt dat niet een militair vliegtuig maar een passagiersvliegtuig is geraakt. Integendeel, over deze indrukwekkende onderdelen twijfelt M58 geen moment.

Als het gaat om de vraag of M58 daadwerkelijk kan hebben gezien dat de raket links naast de cockpit detoneerde acht de rechtbank het niet onwaarschijnlijk dat M58, op basis van hetgeen hij nadien tijdens persconferenties heeft gezien, heeft ingevuld dat de Buk-raket links naast de cockpit is gedetoneerd en dat hij dit ook daadwerkelijk als herinnering heeft opgeslagen. De aannemelijkheid van het invullen van een dergelijk detail – aan welk detail dan ook geen bewijswaarde zal worden toegekend – staat evenwel niet gelijk aan de aannemelijkheid dat M58 zich de kern van zijn verklaring eveneens kan hebben ingebeeld. Het is niet voorstelbaar dat een dergelijk indrukwekkende gebeurtenis zich laat inbeelden.

Naar het oordeel van de rechtbank is de verklaring van M58 – zoals deze hierboven is samengevat – dan ook betrouwbaar.

Daarnaast is door de verdediging van verdachte Pulatov betoogd dat het gebruik van de verklaringen van M58 in strijd zou zijn met artikel 6 EVRM, omdat de verdediging onvoldoende gelegenheid heeft gehad om de getuige te ondervragen. De rechtbank is echter van oordeel dat het gebruik van de verklaringen van M58 niet in strijd is met artikel 6 EVRM. De verdediging van verdachte Pulatov heeft verzocht om de getuige te horen, welk verzoek is toegewezen. Het verhoor bij de rechter-commissaris betrof een verhoor van meerdere dagen, waarbij de verdediging van verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie uitgebreid vragen hebben kunnen stellen, die ook allemaal door de getuige zijn beantwoord. Uit veiligheidsoverwegingen is het verhoor zo georganiseerd dat de verdediging van verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie in een andere ruimte zaten dan de getuige, welke ruimtes met videoverbinding zonder geluid waren verbonden. De antwoorden gingen eerst via een tweede rechter-commissaris die in een derde ruimte zat, die wel audioverbinding had met beide andere ruimtes. Het uiterlijk van M58 was verhuld met baard en bril. De rechtbank overweegt dat een dergelijke verhulling bezwaarlijk als een ontoelaatbare beperking kan worden gezien, reeds omdat er vele getuigen zullen zijn die bril- en/of baarddragend zijn en zij moeilijk kunnen worden verplicht zich voor een verhoor te ontdoen van hun baard en bril, zodat hun gelaatsuitdrukking beter kan worden waargenomen. Daar komt bij dat de identiteit van de getuige wel degelijk bekend is bij de verdediging van verdachte Pulatov, enkel zijn huidige uiterlijk was verhuld. Een beperking kan wel gezien worden in de omstandigheid dat de antwoorden van de getuige op de vragen van de verdediging van verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie niet altijd volledig aan de verdediging van verdachte Pulatov en het Openbaar Ministerie zijn doorgegeven. Hier zijn – net als bij de schriftelijke verslaglegging van zijn eerdere verhoren – delen weggelaten, indien deze onderdelen informatie bevatten die de veiligheid van de getuige in gevaar zou kunnen brengen. Dit levert weliswaar een beperking op, maar deze redactie van zijn antwoorden is telkens door de rechter-commissaris noodzakelijk geoordeeld met het oog op het zwaarwegende belang van de veiligheid van de getuige. Daar komt bij dat het Openbaar Ministerie evenmin kennis heeft kunnen nemen van deze informatie, zodat het niet alleen de verdediging van verdachte Pulatov heeft beperkt. Daarnaast heeft de verdediging van verdachte Pulatov aan het eind van het verhoor dat meerdere dagen heeft geduurd aangegeven al haar vragen te hebben kunnen stellen. Ten slotte overweegt de rechtbank dat de verklaring van deze getuige in de totale – hierna nog verder te bespreken – bewijsconstructie bestaande uit (onder andere) gevalideerde foto’s, video’s, tapgesprekken en deskundigenrapporten noch sole noch decisive is. Onder deze omstandigheden acht de rechtbank het gebruik van de verklaringen van M58 niet in strijd met artikel 6 EVRM.

6.3.2.3 Satellietfoto’s

De rechtbank overweegt dat een analyse van de satellietfoto’s van het landbouwveld eveneens steun geeft aan de conclusie dat het door M58 aangewezen landbouwveld de afvuurlocatie is. Een vergelijking van de satellietfoto gemaakt op 16 juli 2014 met die van 20 en 21 juli 2014 geeft blijk van meerdere wijzigingen opgetreden tussen 16 juli 2014 en 20 juli 2014, die kunnen duiden op het tussentijds afvuren van een raket.

De rechtbank noemt in dit verband als eerste het meest in het oog springende donker gekleurde driehoekig deel in de noordwestelijke hoek van het veld.99 De journalist die op 22 juli 2014 dat deel van het veld gedeeltelijk heeft gezien en gefilmd sprak over brandsporen.100 Het uitbreken van brand nadat een Buk-raket is afgevuurd is een gevolg dat door deskundigen in het dossier is omschreven.101 Het afvuren veroorzaakt een steekvlam, die – afhankelijk van de omgeving – brand kan veroorzaken.

Een andere wijziging die blijkens de satellietbeelden is opgetreden tussen 16 en 20/21 juli 2014 zijn de sporen die vanaf de verharde weg lopen over het onverharde pad langs de noordzijde van het veld en vooral de sporen die in het midden van het onverharde pad het verkleurde stukje veld inlopen. De sporen die het veld inlopen zijn meer dan drie meter breed, net als die van een Buk-TELAR.102 De sporen staan in de hoek die het KNMI op basis van de windrichting als meest waarschijnlijke afvuurhoek binnen het donker gekleurde driehoekig stuk veld heeft aangewezen.103 De omstandigheid dat er wellicht meerdere velden in het gebied zijn die in de weken rondom de ramp geheel of gedeeltelijk zijn verbrand doet niet af aan het feit dat tussen 16 en 20 juli 2014 iets op die plek in het veld brand heeft veroorzaakt en dat dit past bij de lancering van een Buk-raket, en dus bij de verklaring van M58 en de foto’s van het inversiespoor. Daar komt bij dat de sporen staan op de plek die het hoogste en meest strategische punt in de omgeving is om een Buk-raket af te vuren, juist ook in de (zuid-)westelijke richting vanwaar de separatisten de luchtaanvallen verwachtten, zoals de rechtbank hierna nog zal bespreken.

De verklaring van getuige M58 – ondersteund door satellietbeelden – bevestigt dan ook niet alleen dat het op de genoemde foto’s zichtbare inversiespoor van een daadwerkelijk op de MH17 afgevuurde raket is en dat deze is afgevuurd (vanaf een landbouwveld) nabij Pervomaiskyi, maar ook dat de afgevuurde raket een met een Buk-TELAR afgevuurde Buk-raket is én dat deze Buk-raket daadwerkelijk de MH17 heeft neergehaald.

6.3.2.4 Getapte telefoongesprekken, zendmastgegevens en video’s

De rechtbank merkt voorafgaand over het gebruik van tapgesprekken en zendmastgegevens op dat bij het bespreken van de eventuele concrete bijdrage van de verschillende verdachten verderop in dit vonnis uitvoerig wordt stilgestaan bij de grondslag van de koppeling van personen aan bepaalde telefoonnummers. Ook zullen op dat punt in het vonnis (bijlage 3) het beeldmateriaal en het daaraan verrichte authenticiteitsonderzoek worden besproken en van de vindplaats daarvan in het dossier worden voorzien. Aangezien op het huidige punt in dit vonnis slechts van belang is wát er via de telefoon wordt besproken door separatisten, welke bewegingen de zendmastgegevens laten zien en wat op beeldmateriaal is te zien en nog niet zozeer wie er aan het woord is, volstaat de rechtbank voor de toelichting op die koppeling hier dan ook met een verwijzing naar dat onderdeel van het vonnis.

Het feit dat in meerdere afgeluisterde telefoongesprekken tussen separatisten in de ochtend van 17 juli 2014 wordt gesproken over een Buk die eraan komt en die naar ‘Pervomaiske’ moet104 acht de rechtbank bijzonder overtuigend bewijs dat dit veld bij Pervomaiskyi de afvuurlocatie is geweest en dat het ging om een Buk-raket. Hiervoor heeft de rechtbank al het nodige overwogen over de wijze waarop de authenticiteit van deze gesprekken is vastgesteld. Daar komt nog bij dat het beeld dat in de gesprekken wordt geschetst over waar een Buk vandaan komt en waar die naartoe moet, wordt bevestigd door de historische zendmastgegevens van de telefoons van degenen die blijkens de tapgegevens met de verschillende opdrachten waren belast.

De telefoons van degenen die de opdracht krijgen materieel bij de grens met de Russische Federatie te gaan halen, stralen tussen de avond van 16 juli 2014 en de ochtend van 17 juli 2014 daadwerkelijk zendmasten aan die bereik hebben op de route van Donetsk naar de grens met de Russische Federatie en weer terug.105 De telefoon van degene die de opdracht krijgt een Buk vanuit Donetsk te begeleiden naar ‘Pervomaiske’ straalt in de ochtend en vroege middag van 17 juli 2014 daadwerkelijk opvolgende zendmasten aan op de route van Donetsk, via Snizhne naar Pervomaiskyi.106 De tijdstippen waarop de verschillende zendmasten worden aangestraald liggen niet alleen in lijn met de inhoud van de tapgesprekken die op dat moment door die persoon worden gevoerd107, in meerdere gevallen is ook een Buk-TELAR op een tijdstip dat past op de route tot vlak voor Pervomaiskyi op beeld vastgelegd. De rechtbank wijst in dit verband op de foto gemaakt op de Illicha Avenue in Donetsk, de video gemaakt bij de Motel rotonde in Donetsk, de video bij Makiivka, de video in Zuhres en de foto in Torez, waarop telkens te zien is hoe een Buk-TELAR op dezelfde specifieke108 Volvo dieplader met witte cabine wordt vervoerd in de richting van Snizhne. Op de beelden uit Donetsk is duidelijk te zien dat op die Buk-TELAR groene Buk-raketten met een witte kop liggen. Uit de video bij Makiivka blijkt dat het er op dat moment vier zijn. Op de foto en video van een Buk-TELAR die vanuit Snizhne naar het zuiden richting Pervomaiskyi rijdt staat een Buk-TELAR die niet op een dieplader wordt vervoerd, maar op dat moment zelfstandig rijdt. Volgens een officier bij de Nederlandse Koninklijke Luchtmacht wijst deze omstandigheid erop dat die Buk-TELAR niet ver van de beoogde inzetlocatie is.109 Op het moment waarop deze video is gemaakt is die Buk-TELAR slechts een paar kilometer van het betreffende veld nabij Pervomaiskyi verwijderd.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft niet betoogd dat het hier genoemde beeldmateriaal gemanipuleerd zou zijn. Toch zijn ook deze beelden – net als de inhoud van de getapte telefoongesprekken en de historische zendmastgegevens – zo veel mogelijk geverifieerd met betrekking tot locatie en tijdsbepaling en op authenticiteit onderzocht. Ook hier zijn geen sporen van manipulatie aangetroffen.

Dat daadwerkelijk een Buk-raket is afgevuurd wordt ook bevestigd in de telefoongesprekken van de late middag en de avond van 17 juli 2014, waarin dit met zoveel woorden wordt gezegd. Zo rapporteert Kharchenko om 16.48 uur, minder dan een half uur na het neerstorten van de MH17, aan Dubinskiy dat ze al één Sushka neergehaald hebben. In een telefoongesprek van 18.44 uur zegt Pulatov tegen Kharchenko, dat Kharchenko tegen ‘that one’ moet zeggen dat de Sushka die door ons is gepakt, vlak daarvoor een Chinees passagiersvliegtuig had neergehaald. Om 19.54 uur heeft er een gesprek plaatsgevonden tussen Dubinskiy en Girkin, waarin Dubinskiy aan Girkin heeft verteld dat Pulatov hem net rapporteerde dat de Sushka de Boeing heeft neergeschoten, daarna opnieuw wilde aanvallen, maar toen door hun mensen met een Buk werd neergeschoten.110 Net als Girkin zelf al aangeeft tijdens dit gesprek acht de rechtbank dit door Dubinskiy en Pulatov voorgestelde scenario volstrekt onaannemelijk, alleen al omdat er geen Sushka is neergeschoten die dag. Bovendien blijkt uit zowel de Oekraïense als de Russische radarbeelden dat er geen Sushka of ander gevechtsvliegtuig in het betreffende luchtruim vloog. Wat veeleer uit deze telefoongesprekken moet worden afgeleid is dat de Buk-raket daadwerkelijk ís afgevuurd en iets uit de lucht heeft geschoten. Aanvankelijk is er kennelijk van uitgegaan dat het om een Sushka ging, maar toen bleek dat het om een groot burgervliegtuig ging is het voornoemde scenario verspreid.

Ook de video die in Luhansk is gemaakt in de vroege ochtend van 18 juli 2014111 bevestigt dat daadwerkelijk een Buk-raket is afgevuurd vanaf deze Buk-TELAR. Op deze video is een dieplader met dezelfde kenmerken met daarop een Buk-TELAR te zien, waarop één raket ontbreekt. Gesteld noch gebleken is dat de beelden op deze video zouden zijn gemanipuleerd. De plaats waar de video is gemaakt is uitgebreid onderzocht op basis van landschapskenmerken.112 Naar het oordeel van de rechtbank kan worden vastgesteld dat deze video daadwerkelijk in Luhansk is gemaakt op 18 juli 2014 rond het in de metadata genoemde tijdstip van 04.50 uur en dat het dezelfde Buk-TELAR betreft als die de dag ervoor is aangevoerd en naar Pervomaiskyi is gebracht.

Hiertoe overweegt de rechtbank allereerst dat het KNMI – aangenomen dat de video is gemaakt op 18 juli 2014 – het tijdstip waarop de video moet zijn opgenomen heeft bepaald op tussen 04.03 en 04.42 uur lokale tijd.113 Dit komt weliswaar dicht in de buurt van het tijdstip in de metadata, maar daarmee is nog niet gezegd dat het om dezelfde Buk-TELAR gaat, noch dat het gaat om de vroege ochtend van 18 juli 2014. Dit blijkt evenwel op overtuigende wijze uit vele getapte telefoongesprekken, (bijbehorende) zendmastgegevens en de getuigenverklaring van S21. Hieruit blijkt namelijk dat verschillende leden van de DPR zich vlak na de ramp bezighielden met het afvoeren van de Buk-TELAR waarmee vlucht MH17 werd neergeschoten naar de Russische Federatie en dat die Buk-TELAR op deze afvoerroute daadwerkelijk op 18 juli 2014 tussen 04.30 en 05.00 uur – het moment waarop de video blijkens de metadata werd gemaakt – in Luhansk was. Zo is in een telefoongesprek van 17 juli 2014 om 20.30 uur te horen dat Girkin Dubinskiy opdraagt de afvoer te regelen van de beschadigde tank; ‘het doosje’ dat Kharchenko bewaakt moet worden geëvacueerd tot aan de grens met de provincie.114 Daarna geeft Dubinskiy in een telefoongesprek van 20.32 uur deze opdracht door aan Kharchenko en zegt dat een dieplader zal komen voor de ‘box’.115 Kharchenko krijgt uiteindelijk om 23.14 uur de opdracht van Dubinskiy om naar Krasnyj Luch te gaan en daar te wachten op begeleiding die net vanuit Luhansk is vertrokken en op dat kruispunt zal wachten.116 Om 23.32 uur meldt Kharchenko aan Dubinskiy dat zijn mannen zijn vertrokken en geeft Dubinskiy het nummer van een senior onder de begeleiders, Leshy, zodat met hem contact kan worden opgenomen.117 De rechtbank oordeelt dat (de termen ‘beschadigde tank’, ‘doosje’, ‘box’ en ‘het’ in) deze gesprekken gaan over de Buk-TELAR, en verwijst hiervoor naar hetgeen hierna volgt over de duiding van tapgesprekken.

Getuige S21, call sign Leshy, is één van degenen die door Kharchenko met de afvoer wordt belast. S21 heeft een getuigenverklaring afgelegd over de manier waarop het eerste deel van de reis is gegaan. Hij heeft verklaard dat de Buk-TELAR in Snizhne op een trailer met een witte cabine was gereden en van Snizhne naar Krasnyj Luch moest worden gebracht, waar de begeleiding zou worden overgedragen aan anderen. Uiteindelijk, zo verklaart S21, wijzigde het plan met betrekking tot de overdracht van de begeleiding van de Buk-TELAR en is hij met de Buk-TELAR meegereisd tot Debaltseve, waarna de bemanning met de trailer zelf is verder gereisd in de richting van Luhansk. Vanaf hier kenden ze de weg.118 Deze verklaring vindt verankering in zowel de inhoud van verschillende tapgesprekken op de telefoon van S21 als in de zendmastgegevens119, waarin de route die S21 reed is te volgen van Snizhne, via Krasnyj Luch naar Debaltseve. Hoewel S21 niet heeft verklaard over het vervolg van de route richting de grens met de Russische Federatie heeft hij wel aangegeven dat de bemanning de bekende weg wilde volgen. De rechtbank overweegt dat de route vanaf Debaltseve via Luhansk overeenkomt met de route die de dag ervoor op de heenweg zeer waarschijnlijk is gereden. Dat deze route op de terugweg is gevolgd wordt bevestigd door het navolgende. In een gesprek tussen Bibliothekar en Dubinskiy zegt Bibliothekar dat hij ‘het doosje’ heeft afgevoerd en dat het nu daar, in dat gebied is. Een minuut later belt Dubinskiy naar Girkin en vertelt hem dat Bibliothekar het persoonlijk daar naartoe heeft gebracht. De rechtbank begrijpt daaruit dat de Buk-TELAR over de grens naar de Russische Federatie is gebracht.120 De telefoon van Bibliothekar straalt die nacht meerdere zendmasten aan op de route tussen Debaltseve en Luhansk en plaatst hem – en daarmee dus ook de Buk-TELAR – om 04.51 uur in Luhansk, waarna de telefoon verder beweegt richting het oosten.121 De rechtbank stelt vast dat de Buk-TELAR die in Pervomaiskyi was díe nacht op dát tijdstip in díe richting door Luhansk reed en dus op deze video is te zien. Deze Buk-TELAR is in de ochtend van 17 juli 2014 op verschillende soorten beeldmateriaal vastgelegd toen het op weg was naar Pervomaiskyi.122 Uit een simpele vergelijking van het aantal raketten op de Buk-TELAR blijkt dat die nacht na de ramp één raket ontbreekt,123 die er die ochtend voor de ramp nog op zat.124 Hierin ziet de rechtbank tevens bevestiging dat er daadwerkelijk een raket is afgevuurd door deze Buk-TELAR.

6.3.2.5 Aantreffen onderdelen Buk (warhead) in wrakstukken en lichamen

Ten slotte baseert de rechtbank het bewijs en haar overtuiging dat daadwerkelijk een Buk-raket op de MH17 is afgevuurd en deze het vliegtuig daadwerkelijk heeft neergeschoten mede op de bevindingen van het NFI en de Royal Military Academy (RMA). De rechtbank heeft eveneens de waarnemingen van de AFP in het kader van hun technisch vooronderzoek bij de beoordeling betrokken. De waarnemingen gedaan door specialistische medewerkers in het kader van het technisch vooronderzoek betreffen weliswaar geen deskundigenbewijs in de zin van de wet, maar de waarnemingen die door deze medewerkers zijn omschreven en waarop de rechtbank hier doelt kunnen zonder specifieke deskundigheid worden gedaan. Daar komt bij dat deze waarnemingen ook door de rechtbank zelf zijn gedaan op ter terechtzitting getoond beeldmateriaal. De rechtbank ziet dan ook geen reden waarom deze waarnemingen niet bij de beoordeling zouden mogen worden betrokken.

Vele fragmenten die op of nabij de rampplek zijn aangetroffen en mogelijk van een wapen afkomstig zijn, zijn onderzocht. De rechtbank heeft bij haar beoordeling echter slechts acht geslagen op de bevindingen met betrekking tot díe fragmenten die zowel een evidente relatie hebben met de oorzaak van de ramp, omdat ze zijn teruggevonden in lichamen van slachtoffers of zaten vastgeklemd in wrakstukken, als die qua uiterlijke kenmerken en/of metallurgische samenstelling een zekere identificerende waarde hebben als het gaat om het soort wapen dat is gebruikt.

SIN AAHJ9117NL: vlinderfragment

In het lichaam van één van de bemanningsleden in de cockpit is onder andere een specifiek fragment aangetroffen. Het gaat om het voorwerp met het nummer SIN AAHJ9117NL met een gewicht van 5,72 gram.125 Hoewel de ene kant van het fragment lijkt te zijn vervormd herkent de rechtbank met het NFI126 in dit fragment een duidelijke (incomplete) vlindervorm. Met name de symmetrische inkeping in het midden van de ene zijde en de relatieve diepte hiervan, gecombineerd met de weerspiegelde glooiing en uitstekende punt aan de overzijde die vooral op de foto van de achterkant127 zichtbaar is, vormen de grondslag voor deze visuele herkenning. Deze vorm komt overeen met de vorm van het vlindervormige fragment dat enkel wordt gebruikt in de (nieuwe) 9N314M warhead, die alleen wordt gebruikt in een Buk-raket van de 9M38 serie (model 9M38 of 9M38M1).128 Dat het in het lichaam aangetroffen voorwerp oorspronkelijk een vierkant fragment van de (oude) 9N314 warhead was dat vervormd zou zijn geraakt bij het binnendringen van het vliegtuig acht de rechtbank onvoorstelbaar. Dit zou namelijk veronderstellen dat het fragment op zijn baan – na detonatie maar voordat het fragment het lichaam van het bemanningslid binnendrong – aan beide tegenoverliggende zijden op precies dezelfde plek zou zijn geraakt. Dit is onvoorstelbaar, alleen al omdat zich tussen de warhead en het lichaam van het bemanningslid slechts de romp van het vliegtuig bevond, en dus van meerdere vergelijkbare barrières die door het fragment geraakt zouden kunnen zijn geen sprake is. Daar komt nog bij dat geen van de in lichamen en wrakstukken aangetroffen fragmenten een gewicht had van meer dan 8,1 gram.129 De 9N314M warhead bevat drie soorten fragmenten: een filler van 2,1 gram, een vierkant fragment van 2,35 gram en het vlindervormige fragment van 8,1 gram.130 In een warhead van het type 9N314 komen dezelfde vierkante fragmenten van 2,35 gram voor, maar daarnaast ook blokvormige fragmenten van 10,5 gram.131 Indien een 9N314 warhead zou zijn gebruikt dan kon worden verwacht dat er wel fragmenten waren aangetroffen van meer dan 8,1 gram.

Het fragment is ook op metallurgisch niveau vergeleken met andere aangetroffen fragmenten in de lichamen en wrakstukken van de MH17 en met vlindervormige fragmenten uit zes referentie 9N314M warheads. Uit het onderzoek blijkt dat het vlindervormige fragment op metallurgisch niveau niet of nauwelijks kan worden onderscheiden van de samenstelling van andere oorspronkelijk vlindervormige fragmenten die zijn veiliggesteld uit de lichamen en wrakstukken (aangetroffen fragmenten die meer wegen dan het vierkante fragment uit de 9N314M warhead) én dat de samenstelling van deze fragmenten niet of nauwelijks van vlinderfragmenten uit één van de referentie warheads van het type 9N314M kan worden onderscheiden.132 Anders dan de verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd, kan op basis van een onderlinge vergelijking van de samenstelling van de aangetroffen fragmenten niet worden vastgesteld of sprake is geweest van één of meerdere fragmentatiekoppen. De deskundige van het NFI wijst op onderzoeken aan zes referentieraketten, waarin een onderlinge vergelijking van de metallurgische samenstelling van fragmenten van één warhead een vergelijkbaar beeld aan variaties liet zien met wat is waargenomen bij de aangetroffen fragmenten.133 De waargenomen variaties nopen dus geenszins tot de conclusie dat sprake moet zijn geweest van twee warheads.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft aangevoerd dat het aangetroffen fragment niet het unieke vlindervormige fragment kan zijn omdat het daarvoor te licht is. Zij wijst hierbij op onderzoeken van Almaz-Antey – de (rechtsopvolger van de) fabrikant van de Buk – waaruit zou blijken dat de gewichtsafname van een nog als vlinder te herkennen fragment na detonatie slechts 3-10% en dus maximaal 0,81 gram is en dat vlindervormige fragmenten die na inslag geen herkenbare vlindervorm meer hebben een gewichtsverlies van 21-52% kunnen hebben.134 De verdediging van verdachte Pulatov heeft er op gewezen dat deze bevindingen van Almaz-Antey blijken uit talrijke foto’s van doelplaten en het doelvliegtuig die in het Field Test rapport van Almaz-Antey zijn opgenomen, alsmede uit resultaten van talrijke in rapporten gedocumenteerde tests, die zijn uitgevoerd tijdens de gehele periode van ontwikkeling en productie van de Buk-raket.

De rechtbank overweegt dat in het kader van het strafrechtelijk onderzoek meerdere arenatesten zijn uitgevoerd met een 9N314M warhead, teneinde de werking van een Buk-raket te onderzoeken. Hierbij waren meerdere instanties betrokken, waaronder de Belgische RMA. Uit een deskundigenrapport van deze RMA blijkt dat bij een arenatest waarbij een gehele raket met een 9N314M warhead is gebruikt na detonatie vele lichte fragmenten (minder dan 0,5 gram) werden aangetroffen. Dit heeft de RMA verklaard door het opbreken van primaire (warhead) fragmenten.135 Ook is geconstateerd dat sommige vlindervormige fragmenten136 na detonatie een aanzienlijke gewichtsafname lieten zien (gewicht vóór detonatie is 8,1 gram en na detonatie tussen 2,5 en 8 gram).137 De resultaten van deze tests tonen dan ook aan dat het heel goed mogelijk is dat het fragment met SIN-nummer AAHJ9117NL met een gewicht van 5,72 gram138 oorspronkelijk een vlindervormig fragment was.

Met betrekking tot de vraag of de rechtbank in de conclusies van Almaz-Antey reden zou moeten zien om aan voornoemde conclusies van de RMA te twijfelen overweegt de rechtbank als volgt. De inhoudelijke deskundigheid van Almaz-Antey op dit onderwerp kan naar het oordeel van de rechtbank redelijkerwijs niet in geding zijn, nu zij als ontwerper en producent zonder meer bekend zal zijn met de eigenschappen van haar product. Daar staat evenwel tegenover dan Almaz-Antey niet kan worden gezien als een onafhankelijke en onpartijdige deskundige in deze zaak. Allereerst is Almaz-Antey een staatsbedrijf, gelieerd aan de autoriteiten van de Russische Federatie. Hoewel – zoals al eerder overwogen – een zekere mate van verbinding tussen een organisatie en een autoriteit niet hoeft af te doen aan de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van deze organisatie, is dat in het onderhavige geval wel het geval. De autoriteiten van de Russische Federatie, waaraan Almaz-Antey is verbonden, hebben – zoals de rechtbank hiervóór heeft vastgesteld – ten onrechte ontkend betrokken te zijn geweest in het conflict in Oost-Oekraïne. Daarnaast hebben zij ontkend enige betrokkenheid te hebben gehad bij de ramp met de MH17. In het kader van die ontkenning hebben de autoriteiten van de Russische Federatie bij herhaling bewijsmateriaal gepresenteerd waaruit zou moeten blijken dat niet zíj verantwoordelijk waren voor de ramp met de MH17, maar de Oekraïense autoriteiten. Meermalen is dit zogenoemd bewijsmateriaal echter vervalst gebleken of waren duidelijke sporen van manipulatie waarneembaar. De verbondenheid van Almaz-Antey met deze autoriteiten doet alleen al daarom afbreuk aan haar onafhankelijkheid en onpartijdigheid en om die reden ook aan haar overtuigingskracht. Daar komt nog bij dat ook Almaz-Antey zelf belang heeft bij de uitkomst van het onderzoek op de punten waarop zij rapporteert. Haar zijn immers in verband met de ramp met de MH17 sancties opgelegd door de Europese Unie (EU). Tijdens haar persconferentie van 2 juni 2015 betoogt Almaz-Antey uitvoerig hoe zij bij die persconferentie aan de hand van het bespreken van resultaten van eigen onderzoek wil aantonen dat zij niets te maken heeft met de ramp en dat de sancties onterecht zijn. Hiermee onderstreept zij haar eigen belang bij de uitkomst van het door haar verrichte onderzoek en daarmee haar eigen gebrek aan objectiviteit.

De rechtbank overweegt evenwel dat bevindingen en conclusies van vak-experts, die niet-onafhankelijk of objectief zijn, niet reeds om die reden zonder waarde zijn. Het is heel goed mogelijk dat de bevindingen en conclusies van een dergelijke vak-expert wel degelijk de juiste zijn. Om de rechtbank van de juistheid van haar bevindingen te kunnen overtuigen zal (de vertegenwoordiger van) Almaz-Antey echter op volstrekt heldere, inzichtelijke, navolgbare en verifieerbare wijze haar bevindingen dienen te onderbouwen. Haar conclusies worden evenwel slechts onderbouwd door het poneren van stellingen en verwijzingen naar eigen ervaring en eigen onderzoek. De rechtbank ziet hierin onvoldoende aanleiding om te twijfelen aan de helder toegelichte resultaten van de arenatesten, die door de door de rechter-commissaris benoemde deskundige van de RMA zijn geanalyseerd.

Ten aanzien van de (door de verdediging van verdachte Pulatov in het geding gebrachte) rapporten van een Amerikaans bureau overweegt de rechtbank dat de door dit bureau opgestelde rapporten het voorgaande niet anders maken. Nog los van het feit dat het gaat om niet-ondertekende rapporten, waarvan niet duidelijk is wie (met welke expertise) de precieze opsteller van welk rapport is geweest, constateert de rechtbank dat de opsteller – als het gaat om de vraag naar het onderzoek naar het wapen – niets anders doet dan op basis van de door Almaz-Antey gestelde uitgangspunten en bevindingen de door Almaz-Antey getrokken conclusies herhalen, zonder enige nadere motivering of eigen onderzoek. Deze rapporten hebben dan ook nauwelijks toegevoegde waarde.

Hetgeen hiervoor is overwogen ten aanzien van het gewicht van het aangetroffen vlindervormige fragment geldt eveneens voor het niet of nauwelijks aantreffen van vlindervormige doorslaggaten op de romp van de MH17. Almaz-Antey en in navolging daarvan het door de verdediging van verdachte Pulatov geraadpleegde Amerikaanse bureau stellen dat de omstandigheid dat er geen vlindervormige doorslaggaten zijn aangetroffen op de romp van de MH17 betekent dat de MH17 niet kan zijn getroffen door een Buk-raket met een 9N314M warhead. Ter onderbouwing van deze conclusie wordt verwezen naar een statische test die Almaz-Antey heeft verricht, waarbij zij een 9N314M warhead links naast de cockpit van een op een Boeing gelijkende Iliushin 86 (IL86) heeft laten detoneren. Na afloop waren vele vlindervormige gaten in de huid van de IL86 waar te nemen, die niet zijn gezien bij de MH17. De rechtbank overweegt echter dat – nog los van de vraag of, anders dan de deskundige van de RMA heeft verklaard,139 daadwerkelijk geen vlindervormige gaten zijn waar te nemen op de wrakstukken van de MH17 – niet valt in te zien hoe de uitkomst van een statische arenatest op getuigenplaten of op een stilstaande IL86 zich laat vergelijken met de dynamische situatie op tien kilometer hoogte als het gaat om de vorm van de doorborende gaten. Zoals de deskundige van de RMA heeft aangegeven zijn de omstandigheden in een dynamische situatie op tien kilometer hoogte (temperatuur, druk in de cabine en vooral de snelheidsvectoren) zo wezenlijk anders dat dit het gebrek aan vlindervormige gaten kan verklaren. De rechtbank acht het zeer aannemelijk dat, zelfs als een vlinderfragment de huid van het vliegtuig met de vlindervormige kant vlak zou raken, alleen al de bijzonder hoge voorwaartse snelheid van de raket (ruim 3000 km/uur),140 de nog hogere snelheid van de fragmenten ten gevolge van de detonatie en in aanmerking genomen de tegengesteld gerichte snelheid van het vliegtuig (915 km/uur)141 er volgens algemene ervaringsregels voor zorgen dat niet of nauwelijks sprake kan zijn van een eveneens loodrechte doorboring van de huid van het vliegtuig met achterlating van een herkenbare vlindervorm.

Ook het betoog dat het geen 9N314M warhead kan zijn geweest, omdat uit testen van Almaz-Antey moet worden geconcludeerd dat er dan veel meer vlindervormige fragmenten zouden moeten zijn teruggevonden, kan niet slagen. De rechtbank herhaalt ook hier hetgeen zij hiervoor heeft overwogen omtrent de waarde van de stellingen van Almaz-Antey en verwijst naar de bevindingen van het NFI en de RMA, die verwijzen naar het bij de door het JIT uitgevoerde arenatest geconstateerde in kleinere delen opbreken van primaire fragmenten en die bovendien aangeven dat er nog zeventien fragmenten zijn aangetroffen die – blijkens hun vorm142 of samenstelling143 en gewicht (tussen 2,5 en 5,76 gram) – oorspronkelijk vlindervormig kunnen zijn geweest.144 De vervorming en gewichtsafname zijn het gevolg van de dynamische detonatie op grote hoogte.145 Daarnaast hebben vele fragmenten het vliegtuig niet geraakt en kunnen vele fragmenten die het vliegtuig wel hebben geraakt verloren zijn gegaan doordat niet alle wrakdelen zijn geborgen en de wrakdelen die wel zijn geborgen zijn getransporteerd, waardoor ook weer fragmenten verloren kunnen zijn gegaan.146

De rechtbank concludeert dan ook op basis van voornoemde uiterlijke en metallurgische bevindingen – in onderling verband gezien – dat het in het lichaam van het bemanningslid aangetroffen fragment inderdaad een vlinderfragment betreft, uniek voor de 9N314M warhead die alleen in een Buk-raket van de 9M38 serie wordt gebruikt. Reeds op basis hiervan kan worden uitgesloten dat de MH17 door een ander wapen is neergeschoten. Desalniettemin zal de rechtbank nog een tweetal fragmenten bespreken die ook wijzen in dezelfde richting, hetgeen voornoemde conclusie nog verder versterkt.

SIN AAHZ3650NL (groene prop uit sponning)

Een tweede fragment van belang is aangetroffen in de sponning van het linker cockpitraam. Het gaat om een groene prop, die slechts kon worden losgemaakt onder andere door stukken van het frame weg te slijpen.147 De AFP heeft deze prop onderzocht op uiterlijke kenmerken als kleur, vorm, freesbewerking, grove bewerking en fijne bewerkingen148 en heeft na een vergelijking met referentieraketten van het type 9M38 en 9M38M1 geconcludeerd dat de prop overeenkomt met de grondplaat van deze beide Buk rakettypen. De rechtbank heeft gelet op de vele uiterlijke overeenkomsten die zij ook zelf waarneemt op de foto’s van dit fragment149 geen enkele twijfel dat de groene prop een deel van een dergelijke grondplaat is. Dat het hier ook zou kunnen gaan om vergelijkbare lanceerfragmenten van een ander wapen zoals door de deskundige van Almaz-Antey is gesuggereerd acht de rechtbank uitgesloten. Ten eerste omdat de deskundige van de RMA op basis van onderzoek naar vele raketsystemen heeft verklaard dat connector plates unieke items op een raketsysteem zijn, nu zij uniek zijn voor de interface die bestaat tussen een specifieke raket en een specifiek platform.150 Ten tweede omdat onderzoek is gedaan naar de metallurgische samenstelling van de groene prop, waaruit bleek dat die niet kan worden onderscheiden van het materiaal waarvan de grondplaten van de twee referentie Buk-raketten (9M38 en 9M38M1) zijn gemaakt.151

Hiermee kent de rechtbank dan ook aan de groene prop belangrijke identificerende waarde toe.

SIN AAGK3338NL (prop uit spant)

Dat geldt eveneens voor het laatste fragment dat de rechtbank in dit kader bespreekt, te weten een metalen deel dat opgerold, vastgeklemd in een spant is aangetroffen.152 De AFP heeft ook dit metalen deel onderzocht op uiterlijke kenmerken zoals vorm, strepen en sporen153 en heeft na een vergelijking met referentieraketten van het type 9M38 en 9M38M1 geconcludeerd dat het deel visueel overeenkomt met de schuifplaat van deze beide Buk-rakettypen. Het metallurgisch onderzoek heeft hetzelfde resultaat opgeleverd als het onderzoek aan de groene prop uit de sponning en betekent dus dat ook de samenstelling van deze prop overeenkomt met die van een 9M38 raket en met die van een 9M38M1 raket.154 Ook deze dynamisch ingeslagen prop is volgens de deskundige van de RMA uniek voor een Buk wapensysteem.155 Aan dit fragment kent de rechtbank dus eveneens een belangrijke identificerende waarde toe.

Nu (minimaal) drie voorwerpen zijn aangetroffen die van het wapen afkomstig moeten zijn dat de MH17 heeft geraakt en die voorwerpen – op basis van hun uiterlijke kenmerken, zeker in samenhang met hun metallurgische samenstelling én met elkaar – het wapen identificeren als een Buk-raket uit de 9M38 serie en geen van dergelijke aan de oorzaak van de ramp gerelateerde fragmenten wijst in de richting van een ander wapen dan een Buk-raket, kent de rechtbank aan deze bewijsmiddelen naast de verklaring van M58 een grote overtuigingskracht toe als het gaat om de vraag of de MH17 daadwerkelijk is geraakt door een Buk-raket uit de serie 9M38, waarin zich een warhead 9N314M bevond.

De omstandigheid dat op sommige wrakstukken sporen van de stof PETN zijn aangetroffen die niet door de Buk-raket (kunnen) zijn achtergelaten doet geen twijfel rijzen aan deze conclusie. Voor het aantreffen hiervan kunnen immers vele alternatieve oorzaken zijn, nu anders dan voor de in lichamen of het wrak vastgeklemde fragmenten niet een directe relatie met de explosie die het vliegtuig heeft geraakt kan worden vastgesteld.

6.3.2.6 Tussenconclusie met betrekking tot de oorzaak van het neerstorten van vlucht MH17

Gelet op al het voorgaande acht de rechtbank wettig en overtuigend bewezen dat op 17 juli 2014 een Buk-TELAR aanwezig was op het landbouwveld nabij Pervomaiskyi en dat het een functionerende Buk-TELAR was, die ook daadwerkelijk een raket heeft afgevuurd in de richting van de MH17, die vlucht MH17 daardoor heeft neergehaald en heeft doen verongelukken. De rechtbank overweegt dat ieder van de bovengenoemde bronnen (de foto’s vanuit Torez en Snizhne, de verklaringen van M58, de satellietbeelden, de tapgesprekken en zendmastgegevens, de foto’s en video’s van een Buk-TELAR op 17 en 18 juli 2014 en de bevindingen met betrekking tot de fragmenten in de lichamen en de voorwerpen in het spant en de sponning van het vliegtuig, mede op basis van de onderzoeksresultaten van het NFI en de RMA) op zich al sterk bewijs vormen voor deze conclusie, maar in onderling verband en samenhang gezien acht de rechtbank geen enkele redelijke twijfel mogelijk.

In het verlengde van al het voorgaande merkt de rechtbank nog op dat de (door een aantal verdachten en door derden buiten de zittingszaal geuite) suggestie dat alle voornoemde bewijsmiddelen zijn gemanipuleerd eraan voorbij gaat dat het hier niet om een enkele foto, video of tapgesprek gaat, maar om een veelheid aan verschillende soorten bewijsmateriaal dat in veel gevallen snel beschikbaar kwam. Het is naar het oordeel van de rechtbank ondenkbaar dat een dergelijke hoeveelheid bewijsmateriaal van verschillende soort, zo snel, zo degelijk en zo consistent kon worden gefabriceerd, zonder enig spoor na te laten. Het bewijs is namelijk in opdracht van zowel het Openbaar Ministerie als de rechtbank door verschillende experts, vanuit verschillende disciplines, uit vele verschillende landen die geen betrokkenheid hebben met het conflict en geen belang hebben bij de uitkomst van het onderzoek, grondig onderzocht en er is geen spoor van manipulatie gevonden.

Specifieke verweren van de verdediging van Pulatov met betrekking tot de

oorzaak

De rechtbank begrijpt het overige verweer van de verdediging van verdachte Pulatov ten aanzien van de oorzaak van het neerstorten van de MH17 aldus dat zij betoogt dat het landbouwveld nabij Pervomaiskyi vanwege de hoge bomenrij aan de noordzijde niet de afvuurlocatie kán zijn omdat het ongeschikt was om een Buk-raket af te vuren in de richting van de MH17. Daarnaast is betoogd dat er deskundigenbewijs is dat een eventuele Buk-raket moet zijn afgevuurd vanuit de omgeving van Zaroshchenske, althans dat veel niet verricht onderzoek deze mogelijkheid openlaat. Verder heeft de verdediging van verdachte Pulatov onder verwijzing naar een rapportage van een Amerikaans onderzoeksbureau een in haar visie veel aannemelijker scenario naar voren gebracht. De rechtbank zal deze uitdrukkelijk onderbouwde standpunten hieronder bespreken.

Het landbouwveld was ongeschikt

Blijkens de verklaring van specialisten op het gebied van luchtverdedigingswapens moet een locatie voor de inzet van een Buk-TELAR aan een aantal eisen voldoen en volstaat niet iedere willekeurige locatie. De rechtbank overweegt dat (iets links van het midden van) de noordzijde van het veld aan deze eisen voldoet. Zo is het terrein toegankelijk, door het checkpoint van de separatisten beveiligd, vrij van hoogspanningskabels, is het veld het hoogste punt in een straal van vijf kilometer en door de bomenrijen minimaal zichtbaar. Ook kan in de bomenrij aan de noordzijde van het veld bij Pervomaiskyi direct dekking worden gezocht.156 Zoals al eerder uiteengezet is het dus een geschikte plek om een Buk-TELAR op te stellen indien een doelwit wordt verwacht vanuit (zuid)westelijke richting. De MH17 kwam evenwel uit westnoordwestelijke richting.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft – onder verwijzing naar de verklaring van RC02, die ervaring heeft met de inzet van een Buk-wapensysteem – aangevoerd dat een Buk-TELAR op minstens honderd tot honderdvijftig meter afstand moet staan van bosschages, zodat de bomenrij aan de noordzijde van het veld het afvuren van een Buk-raket in de richting van de MH17 zou hebben belet.

De rechtbank overweegt dat getuige G9462, een officier van de Koninklijke Nederlandse Luchtmacht, een satellietfoto van het bewuste landbouwveld is getoond en dat hij heeft uitgelegd dat de bomenrij aan de noordkant geen belemmering hoeft te zijn als er minimaal twintig meter zit tussen de bomenrij van ongeveer acht à tien meter hoogte en de afvuurplek, mits het doel hoger is dan 3300 meter.157 Ook RC02 heeft aangegeven dat de afstand afhankelijk is van de hoek van de raket en dat voorkomen moet worden dat de bosschages worden geraakt.158 Nu G9462 heel concreet de situatie ter plaatste is voorgelegd in combinatie met de gegevens over de MH17 ziet de rechtbank niet zozeer een tegenstelling tussen de verklaring van RC02 en die van G9462, als wel dat de verklaring van G9462 een concretisering inhoudt. Uitgaande van deze concretisering overweegt de rechtbank dat de hoogte van de bomen in de zomer van 2015 is geschat op ongeveer twaalf meter, hetgeen zeer waarschijnlijk betekent dat de bomen in juli 2014 al hoger waren dan de acht à tien meter waar G9462 van uitging. Naar het oordeel van de rechtbank kan uit voornoemde verklaring van G9462 evenwel worden afgeleid dat dit niet betekent dat het onmogelijk was om vanaf het bewuste veld een Buk-raket te lanceren in de richting van de MH17. Bepalend is immers of de signalen van de radar naar het doelwit worden belemmerd door de bomenrij en dat is afhankelijk van de hoogte van het doelwit en de afstand tussen de radar op de Buk-TELAR en de bomenrij. Een evenredige vergroting van de afstand tot de bomenrij (24 à dertig meter in plaats van twintig meter) zal dan ook compenseren voor de extra hoogte van de bomen (twaalf meter in plaats van acht à tien meter). Nu het hoogste en dus meest geschikte punt in het veld – haaks gemeten – op 45 meter van de bomenrij ligt, bestond die mogelijkheid. Daar komt bij dat het veld en daarmee ook de bomenrij in de noordwestelijke hoek van het veld (de richting vanwaar de MH17 kwam) ruim 2,5 meter is gedaald ten opzichte van het midden.159 Maar belangrijker nog acht de rechtbank de omstandigheid dat de MH17 niet net boven de 3300 meter vloog, maar op ruim tien kilometer hoogte. De signalen van de radar naar de MH17 zouden dan ook niet hoeven te zijn verstoord door de bomenrij.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft de verklaring van G9462 in twijfel getrokken, omdat hij niet deskundig is als het gaat om een Buk-wapensysteem. Hoewel deze getuige

– anders dan RC02 – niet zelf ervaring heeft met de inzet van een Buk-TELAR en ook aangeeft dat hij niet bekend is met de “knoppen en details” daarvan, heeft hij zich in zijn lange loopbaan binnen onder andere de NAVO als coördinator van de Air Tasking Order ook verdiept in de Buk-TELAR op strategisch-tactisch niveau. Daarbij is van belang te weten hoe de vijand de wapensystemen inzet, hetgeen voor de beoordeling van dit punt van belang is. Zijn gedetailleerde verklaring getuigt ook van deze kennis. Anders dan de verdediging van verdachte Pulatov is de rechtbank dan ook van oordeel dat G9462 gelet op deze ervaring goed in staat is om te beoordelen of – en zo ja onder welke voorwaarden – het bewuste landbouwveld nabij Pervomaiskyi kan zijn gebruikt voor de inzet van een Buk-TELAR in deze concrete situatie.

Moet het toch Zaroshchenske zijn geweest?

De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat uit de bevindingen van Almaz-Antey blijkt dat als de MH17 is neergeschoten door een Buk-raket, die moet zijn afgevuurd vanuit een gebied dat 24 kilometer ten westen ligt van Pervomaiskyi. Almaz-Antey heeft op basis van het schadebeeld op de wrakstukken van de MH17 berekend vanuit welk gebied de Buk-raket moet zijn afgevuurd om het waargenomen schadebeeld te kunnen veroorzaken.

Almaz-Antey komt uit bij een gebied in de buurt van Zaroshchenske. De bevindingen van Almaz-Antey tonen dan ook aan dat de Buk-raket niet vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi kan zijn afgevuurd, aldus de verdediging van verdachte Pulatov.

De rechtbank stelt voorop dat – gelet op al het hiervoor reeds besproken bewijs dat op wettig en overtuigende wijze aantoont dat de Buk-raket is afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi – het kunnen doen rijzen van redelijke twijfel aan deze conclusie slechts kan worden bereikt door onderbouwingen met een bijzondere overtuigingskracht.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft verwezen naar de rapporten van Almaz-Antey en de toelichting daarop bij de rechter-commissaris van één van de inhoudelijk deskundigen van Almaz-Antey. De rechtbank herhaalt in dit verband hetgeen zij hiervoor reeds heeft overwogen omtrent het gebrek aan onafhankelijkheid en objectiviteit van Almaz-Antey en wat dit betekent voor de overtuigingskracht van haar rapporten en bevindingen en die van haar vertegenwoordiger. Slechts indien diens bevindingen verifieerbaar en haar redeneringen volstrekt helder, inzichtelijk en navolgbaar zijn kan daaraan enige waarde worden toegekend. De rechtbank overweegt dat zij zelf niet beschikt over de specifieke deskundigheid om te beoordelen of de bevindingen van Almaz-Antey hieraan voldoen. De door de rechter-commissaris gehoorde onafhankelijke deskundigen van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) en de RMA acht zij – mede onder verwijzing naar de reeds eerder besproken deskundigheid van de door de rechter-commissaris benoemde deskundigen – hiertoe zeker in staat. De rechtbank constateert dat, nog los van het gegeven dat deze beide instanties op basis van hun eigen berekeningen uitsluiten dat het afvuurgebied nabij Zaroshchenske kan liggen, de deskundigen van het NLR en de RMA het met elkaar eens zijn dat de berekeningen van Almaz-Antey op dit punt niet inzichtelijk zijn. Het NLR formuleert het aldus dat Almaz-Antey vooral veel commentaar geeft op andere rapporten, met af en toe een eigen conclusie, maar dat deze conclusie niet wordt gestaafd door een methodologie die het NLR kan volgen. De deskundige van de RMA geeft aan dat Almaz-Antey geen inzicht geeft in de wijze waarop de kwaliteit van de overeenkomsten tussen gesimuleerde en de daadwerkelijke schade is gematcht.160 Het blijven dus een groot aantal stellingen en conclusies, waarvoor een navolgbare onderbouwing ontbreekt. Naar het oordeel van de rechtbank betreft het bovendien fundamentele vraagstukken die de kern van de berekeningen treffen. De rechtbank constateert dat op het moment dat de rechter-commissaris hierop doorvraagt en er duidelijk niet naar een overzicht van gestelde resultaten, maar naar inzicht in hoe de resultaten tot stand komen wordt gevraagd, de deskundige van Almaz-Antey verwijst naar geclassificeerde computerprogramma’s waar mogelijk kennis van kan worden genomen indien een afspraak wordt gemaakt om dit op locatie bij het bedrijf (in de Russische Federatie) te komen doen.161 Wat er ook zij van de mogelijk gegronde redenen om dergelijke informatie te classificeren, op deze wijze wordt niet op een heldere, inzichtelijke en navolgbare wijze gerapporteerd. Alleen al om die reden ontberen de rapporten en bevindingen van Almaz-Antey en diens deskundige dan ook de vereiste overtuigingskracht.

Het Amerikaanse bureau heeft zich ook uitgelaten over het berekende afvuurgebied. In deze rapportage wordt kritiek geuit op de bevindingen van het NLR en de RMA en wordt – onder niet gemotiveerde verwijzing naar de bevindingen en uitgangspunten van Almaz-Antey – betoogd dat de conclusies van Almaz-Antey de juiste zijn. De rapportage van het Amerikaanse bureau maakt evenwel niet alsnog inzichtelijk waarom deze uitgangspunten, bevindingen en conclusies van Almaz-Antey de juiste zouden zijn en verleent daarmee dus niet alsnog de noodzakelijke overtuigingskracht aan de uitlatingen van Almaz-Antey.

Kan het toch Zaroshchenske zijn geweest?

De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat onvoldoende onderzoek is gedaan naar de mogelijkheid dat de Buk-raket is afgevuurd door het Oekraïense leger, vanuit de omgeving van Zaroshchenske. Het onderzoeksteam heeft een groot aantal onderzoeksmogelijkheden naar dit scenario of andere scenario’s laten liggen, aldus de verdediging, en om die reden kan dus niet worden geconcludeerd dat het moet gaan om een Buk-raket afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi.

De rechtbank overweegt dat het neerschieten van de MH17 geen heimelijk misdrijf is geweest dat pas na lange tijd werd ontdekt, maar dat de MH17 op klaarlichte dag op ruim tien kilometer hoogte uit de lucht is geschoten. Gelet op het openlijke karakter en de enorme schok die de zichtbare gevolgen van het neerstorten van het vliegtuig vrijwel onmiddellijk hebben veroorzaakt is het bij uitstek een misdrijf waarbij kan worden verwacht dat heel snel velerlei tactisch bewijs boven tafel komt over de mogelijke toedracht. Dat dat in deze zaak ook is gebeurd is dan ook geen enkele reden voor achterdocht. De omstandigheid dat het JIT op deze aanwijzingen verder heeft gerechercheerd acht de rechtbank eveneens voor de hand liggend en op geen enkele wijze getuigen van een tunnelvisie. Met name omdat het JIT wel degelijk los van het hoofdscenario ook vele andere scenario’s heeft onderzocht. Zo is bijvoorbeeld onderzocht of de MH17 wellicht is neergeschoten door een gevechtsvliegtuig.162 Dit scenario is evenwel terzijde geschoven om vele overtuigende redenen. De rechtbank denkt hierbij met name aan de omstandigheid dat blijkens de cockpit-voice-recorder vlak voor het uitvallen van de opname geen woord wordt gezegd over een in de buurt vliegend aanvallend gevechtsvliegtuig. Ook tonen de radarbeelden geen gevechtsvliegtuig dat in de buurt vliegt van de MH17. Daarbij gaat het niet alleen om de Oekraïense radarbeelden, maar ook om de Russische beelden. Andere scenario’s zijn dan ook wel degelijk onderzocht en redelijkerwijs uitgesloten. Maar, wat er ook zij van de vraag of de mogelijkheden die er waren om dergelijke andere scenario’s te onderzoeken ten volle zijn benut, dat doet niet af aan het feit dat, zoals hierboven al is uiteengezet, het resultaat van al het onderzoek op overtuigende wijze de in de tenlastelegging omschreven toedracht onderbouwt en daarmee reeds het door de verdediging van verdachte Pulatov geopperde en andere scenario’s uitsluit. Als wettige en overtuigende bewijsmiddelen onomstotelijk en sluitend aantonen dat het een Buk-raket was die werd afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi die de MH17 heeft neergehaald, dan wordt hiermee immers reeds ieder ander scenario – inclusief het scenario dat het een Buk-raket was afgevuurd vanuit de omgeving van Zaroshchenske – uitgesloten. Het volledig uitlopen van al die onderzoekslijnen is dan ook niet nodig. De vraag onder wiens controle Zaroshchenske stond is sowieso irrelevant, nu niet één van de strijdende partijen terecht staat in deze zaak, maar vier individuen.

Alternatief scenario mogelijk dat wel binnen de bewijsmiddelen past?

De verdediging van verdachte Pulatov heeft betoogd dat, ook als wordt uitgegaan van de zich in het dossier bevindende bewijsmiddelen, dit nog steeds de mogelijkheid van een ander scenario openlaat. Er is een andere, geloofwaardige en niet-onaannemelijke lezing die niet strijdig is met de bewijsmiddelen, maar wel onverenigbaar met een bewezenverklaring van de tenlastelegging, zodat er ondanks het bewijs vrijspraak moet volgen, aldus de verdediging. Mede ter onderbouwing van voornoemd betoog heeft de verdediging van verdachte Pulatov een rapport ingebracht van het al eerder genoemde Amerikaanse bureau, waarin het een alternatief scenario formuleert dat dat bureau aannemelijker acht dan het hoofdscenario. Verkort en samengevat komt het erop neer dat het Amerikaanse bureau het volstrekt onaannemelijk acht dat de goed opgeleide professionele bemanning van een Buk-TELAR de MH17 zou hebben kunnen aanzien voor een gevechtsvliegtuig. De MH17 vloog immers op een grote hoogte, in een constante richting, met een constante snelheid en bevond zich bovendien al geruime tijd in een bekende civiele luchtweg (L980) boven Oekraïne. Het Amerikaanse bureau acht het scenario dat een Oekraïense Buk-TELAR vanuit een gebied iets ten oosten van Zaroshchenske een Buk-raket moet hebben afgevuurd op een vliegtuig van Air India dat net vanuit het oosten de grens met de Russische Federatie was gepasseerd aannemelijker. Dit vliegtuig was namelijk een moment lang niet geïdentificeerd op de radar. Het Oekraïense leger zou op dat moment op basis van de radarbeelden hebben kunnen aannemen dat het een Russisch gevechtsvliegtuig was dat een dreiging vormde en de informatie over dit vliegtuig aan de Buk-TELAR hebben doorgegeven. Toen even later het vliegtuig alsnog als het civiele vliegtuig van Air India op de radar was geïdentificeerd, was de informatie al doorgegeven aan de Buk-TELAR en is in de hectiek van het moment niets met de latere identificatie gedaan, zo begrijpt de rechtbank het scenario. Nadat de Buk-raket was gelanceerd in de richting van Air India en nadat de Buk-raket was overgeschakeld op de ‘on-board radar’ zou deze radar op zoek zijn gegaan naar het dichtstbijzijnde en grootste metalen object om daarop te ‘locken’: dit was de MH17 die vanuit het westen kwam aanvliegen. Dit scenario wordt door de verdediging van verdachte Pulatov het lock-on lock-over scenario genoemd.

De rechtbank stelt voorop dat ook dit scenario reeds wordt weerlegd door de hiervoor al besproken bewijsmiddelen en daarmee dus geen alternatief scenario is dat niet-strijdig is met de bewijsmiddelen. Om die reden behoeft het geen verdere bespreking. Ten overvloede wijst de rechtbank evenwel op het volgende.

Het door het Amerikaanse bureau omschreven scenario impliceert evengoed dat de goed opgeleide en professionele bemanning van de Buk-TELAR een hoog-in-een-bekende-luchtweg-rechtdoor-vliegend-groot-vliegtuig zou hebben uitgekozen als doelwit. Los van de vraag of dit scenario vanwege een kort moment van onduidelijke identificatie veel logischer klinkt, is belangrijker dat dit scenario technisch onmogelijk en daarmee volstrekt onaannemelijk is.

In het dossier is onder verwijzing naar de handleiding van de Buk-TELAR163 en andere stukken uiteengezet hoe de lancering van een Buk-raket vanaf een alleen opererende Buk-TELAR in zijn werk gaat (Standard Operating Procedure164).

Wanneer een Buk-TELAR wordt ingezet scant de radar van de Buk-TELAR een gebied van 120 graden en brengt dit in beeld. Het bereik van de radar is tussen de 85 en honderd kilometer. Zodra een doelwit bekend is, wordt dit doelwit binnen dit gebied opgespoord. Dat doet de radar van de Buk-TELAR door signalen uit te zenden die door het object worden teruggekaatst en weer door de radar worden opgevangen. Dan zijn de hoogte, snelheid, afstand en de course parameter van het object in de Buk-TELAR af te lezen. De commandant geeft dan vervolgens het bevel het doelwit te volgen, waarbij de radarhoek wordt teruggebracht van 120 naar tien graden, waardoor het doelwit continue wordt aangestraald. De operator(s) in de Buk-TELAR richten de instrumenten op het doel en de lock-on knoppen in de Buk-TELAR gaan aan. Het doelwit wordt dan automatisch gevolgd en een interceptiepunt wordt berekend. Dat is het punt waar de raket het doelwit zal onderscheppen. Het lanceerplatform wordt in de richting van het interceptiepunt gericht. De commandant controleert de parameters van het doelwit zoals afstand, azimut, snelheid en het algehele functioneren van de Buk-TELAR. De raketten worden in de target-mode gezet. De gyroscoop van de raket wordt gestart en geladen met vluchtgegevens van het object. Ook wordt het vluchtpad naar het object doorgezet naar de raket. Drie seconden voordat het doelwit binnen schootsafstand komt van de Buk-TELAR, wordt een ‘target in launch area’ signaal afgegeven door de computer en wordt de target illuminator aangezet. Dat is de doel aanstralende radar, die de raket zal geleiden naar het doelwit. Vervolgens verricht de commandant de afvuurprocedure. Voordat aan alle voorwaarden is voldaan kan een raket niet worden gelanceerd. Dat geldt ook voor het binnen schootsafstand zijn van het berekende onderscheppingspunt.

Na het afvuren wordt na 1,2 seconden de on-board ontvanger van de raket geactiveerd. Na enige tijd ontvangt de radarkop van de raket de echo van het doelwit. Tot die tijd ontvangt de raket via een beveiligde radioverbinding de gegevens over het doel nog van de Buk-TELAR. Zodra de on-board ontvanger van de raket zelf de echo van het door het object weerkaatste signaal van de Buk-TELAR ontvangt controleert de computer binnen de raket het vluchtpad en berekent indien nodig een aanpassing daarin. De raket vliegt vervolgens in de richting van het weerkaatsende object en detoneert in zijn nabijheid. Indien voor die tijd vanuit de Buk-TELAR het illuminatiesignaal wordt stopgezet of de toren van de TELAR wordt afgewend van het doelwit, dan ontvangt de raket geen weerkaatste signalen meer en zal deze zichzelf binnen twee tot vier seconden vernietigen.

Uit de hiervoor kort weergegeven werking van het afvuurproces van een Buk-raket van een Buk-TELAR volgt de onmogelijkheid van het door de verdediging van verdachte Pulatov gesuggereerde alternatieve scenario. Niet in geschil is dat op het moment dat de MH17 is geraakt het vliegtuig van Air India ver buiten bereik vloog van een eventueel bij Zaroshchenske opgestelde Buk-TELAR. Het Amerikaanse bureau heeft op deze constatering gereageerd door erop te wijzen dat rekening moet worden gehouden met de hectiek van het moment of ‘the fog of war’ en dat mogelijk is gekozen om de raket alvast af te vuren in de hoop het vliegtuig af te wenden of het anders met één van de overige drie raketten te kunnen raken. De rechtbank ziet niet goed in hoe de nabijheidsdetonator van een Buk-raket zou moeten afgaan als er geen vliegtuig in de nabijheid is en hoe de bemanning of de piloot van een vliegtuig zich dan dus zou laten bewegen zich af te wenden. Maar wat daar ook van zij, de rechtbank overweegt dat dit scenario alleen al onmogelijk is omdat een Buk-raket niet kán worden afgevuurd als het berekende onderscheppingspunt niet binnen schootsafstand is.

Daar komt bij dat de werking van de echo’s uitsluit dat de on-board ontvanger van de Buk-raket tijdens zijn vlucht een signaal van de MH17 zou hebben kunnen oppikken. De radar van de Buk-TELAR zond immers doorlopende signalen uit in een hoek van tien graden naar het oosten in de richting van het vermeende oorspronkelijke doel, Air India. Deze stralen kunnen dan ook onmogelijk door de geheel uit andere richting komende MH17 zijn teruggekaatst en als echo door de on-board ontvanger van de Buk-raket zijn opgevangen. Bovendien valt niet in te zien waarom de raket in het scenario van het Amerikaanse bureau niet gewoon de echo van Air India oppikte, maar als die om wat voor reden dan ook niet zou zijn opgepikt dan zou de raket zichzelf binnen een paar seconden hebben vernietigd en niet hebben kunnen locken op de MH17.

Uit de verklaringen van de deskundigen RC02 en G9081 moet worden geconcludeerd dat een lock-on lock-over alleen voor kan komen bij grote drukte in de aangestraalde hoek en er een ander vliegtuig met dezelfde snelheid, azimut en iets hoger (hooguit paar honderd meter) dan het voorgeprogrammeerde object in de aangestraalde hoek vliegt zodat de on-board ontvanger van de Buk-raket dat nieuwe object voor het oorspronkelijke aan kan zien. Niet alleen vloog de MH17 bij lange na niet in de aangestraalde hoek, zoals hiervoor al beschreven, de MH17 kwam ook vanuit tegenovergestelde richting en vloog drie kilometer lager dan Air India. De Buk-raket had de MH17 dan ook onmogelijk voor het oorspronkelijke voorgeprogrammeerde doel kunnen aanzien, als die al had kunnen worden afgevuurd en een signaal van de MH17 had kunnen opvangen.

Ook betwijfelt de rechtbank of een Buk-raket – afgevuurd in oostelijke richting – beschikt over zodanige wendbaarheid dat die in staat zou zijn om gedurende zijn vlucht de u-bocht te maken die nodig zou zijn geweest om de MH17 te kunnen raken. De rechtbank acht het evenwel niet noodzakelijk dit te onderzoeken, gelet op al het voorgaande.

De rechtbank kan zich al met al niet aan de indruk onttrekken dat de Amerikaanse rapporteurs die dit onvoorstelbare scenario als waarschijnlijk hebben gepresenteerd zich hebben overgegeven aan een vorm van doel redeneren. Dit doel redeneren lijkt in lijn te liggen met het al eerder opgemerkte kritiekloos herhalen van de uitgangspunten en bevindingen van Almaz-Antey in de rapporten over het gebruikte wapen en het afvuurgebied en doet naar het oordeel van de rechtbank ernstig af aan de geloofwaardigheid en daarmee aan de overtuigingskracht van de rapporten van dit bureau.

Gelet op het hiervoor beschreven gebrek aan geloofwaardigheid en overtuigingskracht acht de rechtbank het niet relevant en daarmee niet noodzakelijk de rapporteurs verbonden aan het Amerikaanse bureau te horen noch hun nadere schriftelijke vragen te stellen en wijst dit (voorwaardelijke) verzoek van de verdediging van verdachte Pulatov dan ook af.

6.3.4.1 Inleiding

De rechtbank heeft hiervoor wettig en overtuigend bewezen geacht dat vlucht MH17 op 17 juli 2014 is neergeschoten met een Buk-raket afgevuurd vanaf een Buk-TELAR die stond opgesteld op een landbouwveld nabij Pervomaiskyi, en dat vlucht MH17 als gevolg daarvan is neergestort, met de dood van de 298 inzittenden van het vliegtuig tot gevolg.

Verder is in het kader van de rechtsmacht al aan de orde geweest dat de rechtbank van oordeel is dat op dat moment sprake was van een (ge)internationa(a)l(iseerd) gewapend conflict tussen Oekraïne en de DPR, die stond onder de ‘overall control’ van de Russische Federatie. Dit conflict speelde zich af in de oblasten Donetsk en Luhansk. De rechtbank zal hierna eerst ingaan op deze situatie, en dan met name op die in de oblast Donetsk. Het was immers vanuit die oblast dat de Buk-raket op vlucht MH17 is afgeschoten. Het is voor de vraag wie verantwoordelijk is voor het afschieten van die raket met alle gevolgen van dien van belang te beschrijven onder welke omstandigheden dat is gebeurd. In die omstandigheden zijn namelijk bepaalde keuzen gemaakt, die hebben geleid tot het afvuren van de Buk-raket op de MH17. Deze keuzen worden beschreven omdat ze van belang zijn voor het (beoordelen van het) handelen van de verdachten. Daarna komt aan de orde welke gedragingen van de verdachten en anderen in die context relevant zijn in relatie tot de tenlastegelegde feiten.

6.3.4.2 De situatie in Oost-Oekraïne in juli 2014165

Vanaf ongeveer april 2014 vocht het Oekraïense leger in het kader van de ATO tegen de separatisten die in Oost-Oekraïne streefden naar (meer) onafhankelijkheid. Op 11 mei 2014 verklaarden de separatisten in de oblasten Donetsk en Luhansk zich onafhankelijk na referenda die niet door Oekraïne werden erkend. Daarmee waren voor hen de DPR en de LPR een feit. Beide republieken benoemden leiders en regeringen, en stelden hun eigen grondwet in. Daarop namen de gevechten tussen Oekraïne en de separatisten in hevigheid toe, onder meer met een grootschalig offensief door de Oekraïense strijdkrachten vanaf 19 juni 2014 in het noordoosten en in het zuidoosten van Oekraïne. In verslaglegging van die gevechten wordt gesproken over het gebruik van steeds zwaardere wapens aan beide zijden. Daarbij werden ook meerdere Oekraïense militaire gevechts- en transportvliegtuigen en helikopters neergeschoten. Mede onder internationale druk werd door Oekraïne op 20 juni 2014 een eenzijdig staakt-het-vuren afgekondigd en kwam een periode van relatieve rust in Oost-Oekraïne. Op 30 juni 2014 liep het staakt-het-vuren af.

Na afloop van het staakt-het-vuren hervatte Oekraïne op 1 juli 2014 de ATO. Dat resulteerde in gevechten op twee fronten: in het noordoosten en in het zuidoosten van Oekraïne. In het noordoosten, rond en in de steden Sloviansk, Kostiantynivka en Kramatorsk, rukte het Oekraïense leger succesvol op en werden in de eerste helft van juli 2014 de separatisten vanuit de omgeving van Sloviansk richting het zuiden verjaagd, in de richting van de stad Donetsk.166

In het zuidoosten, in de omgeving van de stad Snizhne, probeerde het Oekraïense leger de strategisch belangrijke heuvel Savur-Mohyla op de separatisten te heroveren en te voorkomen dat de separatisten een corridor vanuit Snizhne naar Russisch grondgebied konden openen en openhouden. Dat ging echter een stuk moeizamer dan in het noordoosten en leidde in de omgeving van Savur-Mohyla en van Snizhne tot lange, stevige gevechten vanaf begin juli 2014, die ook op 15, 16 en 17 juli 2014 nog voortduurden. Dit is ook het gebied waarin Pervomaiskyi ligt en van waaruit op 17 juli 2014 vlucht MH17 is neergeschoten.

Het zuidoosten / omgeving Snizhne en Savur-Mohyla; de concrete behoefte aan luchtafweer

De separatisten wisten hun posities tot medio juli 2014 relatief goed te handhaven bij Savur-Mohyla en Snizhne en omgeving. Wel werd zwaar gevochten rondom Savur-Mohyla en rond de dorpjes Dmytrivka, Marynivka en Stepanivka ten zuiden van Snizhne.167 Rond 15 juli 2014 startten de separatisten een offensief vanuit Snizhne met als doel om richting het zuiden een corridor naar de Russische grens te bewerkstelligen. Op 15 juli 2014 werd Stepanivka ingenomen door de separatisten. Een dag later, op 16 juli 2014, startte een offensief van de separatisten richting Marynivka en werd hevig gevochten rondom Tarany. De gevolgen van deze gevechten waren dat op 16 juli 2014 de dorpen Tarany, Marynivka en drie hoogtes ten zuiden van Stepanivka en Marynivka in handen van de separatisten kwamen. Op 17 juli 2014 werden deze gevechten voortgezet.

Hoewel de separatisten hun posities dus wisten te handhaven en iets konden uitbreiden, leden zij wel in toenemende mate verliezen als gevolg van voortdurende Oekraïense bombardementen vanuit de lucht. Het was voor hen daardoor ook steeds lastiger om de zwaar bevochten corridor vanuit Snizhne richting de Oekraïens-Russische grens te handhaven. Hoewel de separatisten sinds juni 2014 diverse (laag vliegende) Oekraïense helikopters en vliegtuigen hadden neergeschoten was het Oekraïense overwicht vanuit de lucht (te) groot. De separatisten hadden op die luchtaanvallen namelijk nauwelijks een militair antwoord bij gebrek aan een eigen luchtmacht en bij gebrek aan materieel om aanvallen uit te voeren op het vliegende materieel van de Oekraïense strijdmacht. De separatisten hadden alleen de beschikking over één Strela-10 (met een hoogtebereik van 3400 meter), ZU (ZUshka)-23 (met een hoogtebereik van 2500 meter) en Manpads (vanaf de schouder afgevuurde raketten met een hoogtebereik afhankelijk van het type tot ongeveer 3500 meter).

6.3.4.3 Rol en positie in de DPR van de verdachten en hun telefoonnummers

In het navolgende worden specifiek de activiteiten van de vier verdachten in deze strafzaak besproken. Die zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op de inhoud van opgenomen en afgeluisterde telefoongesprekken en hangen nauw samen met hun positie en functie in de tenlastegelegde periode. Daarom beschrijft de rechtbank eerst welke rol en positie de vier verdachten hadden in die periode en welke telefoonnummers aan hen worden toegeschreven.

Verdachte Girkin is Russisch staatsburger en gebruikte (in telefoongesprekken) de call sign, alias Igor Strelkov; verder werd hij aangeduid als Perviy/Pervyi (“de eerste”), Strelok, Igor Ivanovich en comrade Colonel.168 Op basis van stemherkenning, maar ook door het noemen van zijn naam en omdat hij zelf erkent bepaalde telefoongesprekken te hebben gevoerd, stelt de rechtbank vast dat Girkin bereikbaar was op de telefoonnummers eindigend op -1558,

-8454 en -7501 en daarom als (regelmatig) gebruiker van die nummers kan worden beschouwd.169 Girkin vocht voor de Russische strijdmacht in meerdere oorlogen. Hij zette zijn carrière daarna voort bij de FSB (de Russische Federale Veiligheidsdienst), tot hij in maart 2013 met pensioen ging. Hij werkte daarna als hoofd beveiliging van een particulier bedrijf, totdat hij rond 20 februari 2014 naar de Krim ging. Girkin was daar werkzaam als freelance veiligheidsadviseur van het regeringshoofd van de (kort daarna uitgeroepen) republiek Krim, Sergey Aksenov. Dat deed hij tot begin april 2014.170 Girkin vertelt dat hij op verzoek van Aksenov,171 maar wel geheel op eigen initiatief en vrijwillig,172 in de nacht van 12 op 13 april 2014 met een door hem samengestelde groep vrijwilligers van lokale opstandelingen naar de stad Sloviansk in Oost-Oekraïne ging.173 Eind april 2014 wordt Girkin geïntroduceerd als Commandant van de Donbas Volksmilitie;174 dat is de verzameling van gewapende eenheden in de Donetsk regio, de DPR, die dus onder bevel van Girkin kwamen. Op 16 mei 2014 wordt Girkin gepresenteerd als minister van Defensie en Opperbevelhebber van het volksleger van de DPR. In die functie is hij verantwoordelijk voor de coördinatie van de activiteiten van eenheden van het volksleger, het sturen van gevechtsactiviteiten van de eenheden van het volksleger, en het formeren van de staf en het apparaat van het ministerie van Defensie van de DPR. Girkin vervult die positie tot 12 augustus 2014 en vertrekt op 15 augustus 2014 naar de Russische Federatie.175

Verdachte Dubinskiy heeft de Russische nationaliteit.176 Op basis van stemherkenning in combinatie met informatie van internet en op basis van de verklaring van een getuige177 merkt de rechtbank verdachte Dubinskiy aan als gebruiker van de telefoonnummers eindigend op -3401 en -1582. Uit gesprekken van Dubinskiy over die lijnen volgt dat hij zich ook Khmuryi, (Sergey) Nikolayevich, kolonel Petrovskiy, commandant van de Inlichtingendienst van de DPR en Deputy Minister of Defence noemt.178 Dubinskiy was in 2014 werkzaam als hoofd van de inlichtingendienst van de DPR en plaatsvervangend minister van Defensie van de DPR, oftewel plaatsvervanger van Girkin.179 Uit interviews is af te leiden dat Dubinskiy dertig jaar in het Sovjet- en Russische leger heeft gediend, in april 2014 met pensioen ging en reservist werd. Vervolgens ging Dubinskiy, na telefonisch contact met Girkin, naar Sloviansk, waar hij plaatsvervangend legercommandant van de DPR werd. Hij richtte een inlichtingen- en verkenningsdienst op en rapporteerde aan Girkin. In januari 2015 vertrok Dubinskiy uit de Donbas terug naar Rusland, om korte tijd later weer terug te keren naar de Donbas.180

Verdachte Pulatov, eveneens met de Russische nationaliteit181, heeft verteld dat hij in 2014 betrokken was bij het gewapende conflict op het grondgebied van de DPR in Oekraïne en dat één van zijn call signs Giurza was.182 Dat is de call sign die ook wordt gebruikt in de telefoonnummers eindigend op -2511 en -2177, en mede vanwege de combinatie van die call sign met het gebruik van de namen Oleg en Yuldashevich in gesprekken via die lijnen, stemvergelijking en informatie op internet, kan worden vastgesteld dat verdachte Pulatov tot en met de zomer van 2014 gebruiker is van die nummers.183 Pulatov bevestigt in de videoboodschap ook meerdere telefoonnummers in gebruik te hebben gehad, waaronder een nummer eindigend op -511.184 Hij becommentarieert meerdere gesprekken die met dat telefoonnummer zijn gevoerd en vertelt dat hij het nummer eindigend op -2511 in 2014 in de DPR gebruikte en altijd op dit nummer was te bereiken.185 Bevestiging van het feit dat twaalf hierna voor het bewijs gebruikte gesprekken via dit nummer zijn gevoerd door Pulatov ziet de rechtbank daarnaast in de conclusie van het NFI na onderzoek aan die gesprekken, dat de kans op het waarnemen van de onderzoeksresultaten tien tot honderd keer groter is als wordt uitgegaan van de één-spreker-hypothese, dan wanneer wordt uitgegaan van de meerdere-sprekers-hypothese.186 Voorts is in opdracht van de rechtbank ook nog een authenticiteitsonderzoek naar de audiobestanden van deze telefoongesprekken gedaan door forensisch deskundigen in Litouwen. Die deskundigen concluderen op basis van diverse wijzen van onderzoek aan die tapgesprekken dat in de onderzochte audio-opnames geen sporen van bewerking zijn vastgesteld. Naast het eerder in dit vonnis al benoemde authenticiteitsonderzoek aan de tapgesprekken is dit een extra bevestiging van de juistheid van dat onderzoek.

Verdachte Pulatov heeft verder verteld dat hij een specialist is in tactische militaire inlichtingen, een hogere militaire opleiding volgde en tot augustus 2008 als militair in het Sovjet- en het Russische leger diende. Op 30 juli 2008 ging hij met pensioen. Na de gebeurtenissen in Odessa vertrok hij op 12 april 2014 vanuit Kyiv als gepensioneerde naar Oost-Oekraïne en sloot zich daar aan bij de volksmilitie van de DPR.187 Zijn bevelen ontving hij vanaf mei 2014 van slechts twee personen, aan wie hij ook rapporteerde: de commandant van de militie, Girkin, en het hoofd van de inlichtingeneenheid, Dubinskiy.188 Voorts vertelde Pulatov dat zijn taken bij de inlichtingeneenheid gewapende en logistieke ondersteuning waren en dat hij in de periode van 16 juli tot en met 18 juli 2014 met eenheden die onder zijn bevel stonden verkenningen uitvoerde in het gebied van Stepanivka en Marynivka, ten zuiden van Snizhne. Ook zette hij na het neerstorten van MH17 de beveiliging op de crashlocatie op. In de namiddag van 17 juli 2014 was Pulatov naar eigen zeggen vooral bezig met het plaatsen van net ontvangen tanks en met de communicatie tussen die tanks en de eenheden.189

Verdachte Kharchenko, met de Oekraïense nationaliteit190, is bekend onder de (bij)namen Krot, Leonid en Lionia, zo volgt uit het combineren van over Kharchenko bekende gegevens uit diens strafblad, het hypotheekregister en een informatierapport van de Oekraïense SBU, in combinatie met opgenomen telefoongesprekken op de telefoonnummers eindigend op -7518 en -5197.191 In die gesprekken worden deze namen door de beller gebruikt en bij het opgeven van zijn persoonsgegevens genoemd. Daarnaast is sprake van stemherkenning.192 Daarom merkt de rechtbank verdachte Kharchenko aan als gebruiker van die telefoonnummers. In gesprekken via die telefoonnummers geeft verdachte Kharchenko aan dat hij de militaire commandant van Kostiantynivka is, van het Separate Reconnaissance Battalion van Khmury’s eenheid.193 Bevestiging dat Kharchenko die rol en positie had wordt gevonden in een interview gepubliceerd op 11 april 2015, waarin de geïnterviewde aangeeft dat hij in mei zijn eerste gevechtsmissie heeft verricht in de door Dubinskiy op 20 mei (de rechtbank begrijp telkens: 2014) opgerichte Inlichtingeneenheid van de DPR.194 De geïnterviewde persoon stelt zich voor als Leonid Vladimirovich Kharchenko, lijkt volgens de verbalisant op de man op de foto uit het strafregister van Kharchenko en ook zijn stem klinkt volgens een verbalisant die de Russische taal machtig is195 als die van de gebruiker van het telefoonnummer eindigend op -7518.196 Op 5 juli 2014 werden de separatisten uit Sloviansk, Kramatorsk en Kostiantynivka verdreven en trokken ze naar Donetsk. Uit een getapt gesprek van 6 juli 2014 tussen Dubinskiy en Kharchenko is af te leiden dat Kharchenko dan wordt ingedeeld onder het commando van Dubinskiy.197 Verdachte Kharchenko vertelt in voormeld interview ook dat hij met zijn mannen op vele plaatsen vocht, waaronder in Dmytrivka, en Marynivka.198

De rechtbank is op grond van het vorenstaande, in onderling verband en samenhang bezien, niet alleen van oordeel dat de verdachten telkens gebruiker zijn van de hiervoor genoemde aan hen toegeschreven telefoonnummers, maar ook dat zij de deelnemers zijn aan de via die telefoonnummers gevoerde gesprekken, tenzij anders aangegeven. Daarnaast stelt de rechtbank vast dat alle door haar voor het bewijs gebruikte tapgesprekken die zij aan de verdachten toeschrijft zijn gevoerd met de hierboven genoemde telefoonnummers.

6.3.4.4 Feitelijke gedragingen van de verdachten in de periode 8 juni 2014 tot 18

juli 2014

Inleiding

Om vast te stellen wat de verdachten in de periode rondom het afvuren van de BUK-raket en het neerstorten van vlucht MH17 precies hebben gedaan zijn de tapgesprekken van belang. De rechtbank zal hierna die tapgesprekken duiden door die te interpreteren in het licht van de inhoud van de tapgesprekken onderling en van de hiervoor reeds weergegeven bewijsmiddelen, in combinatie met overige bewijsmiddelen en tegen de achtergrond van het gewapend conflict. Die overige bewijsmiddelen betreffen vooral beeldmateriaal (foto’s en video’s) en zendmastgegevens. Daarnaast betreft dat de zogenaamde historische verkeersgegevens waaruit het aanstralen van aanwezige telefoons in de omgeving van specifieke plekken kan worden afgeleid. Omwille van de leesbaarheid van dit vonnis heeft de rechtbank de aldus geduide en voor het bewijs gebruikte tapgesprekken, chronologisch gecombineerd met beeldmateriaal, geparafraseerd opgenomen in een bijlage bij dit vonnis (bijlage 3). Die bijlage maakt onderdeel uit van dit vonnis en bevat tevens de vindplaatsen van de originele, niet geparafraseerde, tapgesprekken. Op basis van dit materiaal worden vervolgens de feitelijke handelingen van de gespreksdeelnemers geduid. Daarna zullen daaruit conclusies worden getrokken over de rol van de verdachten in relatie tot de tenlastegelegde feiten.

(Be)noemen (overige) gespreksdeelnemers

De tapgesprekken zijn niet alleen tussen de verdachten onderling, maar ook tussen andere personen. Veel van die andere personen zijn eveneens geïdentificeerd, zo stelt de rechtbank vast. Daarvan zijn telkens aparte processen-verbaal van bevindingen opgesteld, waarin uiteen is gezet op basis van welke informatie en bevindingen een telefoonnummer aan een specifieke persoon wordt gekoppeld. Daarbij overweegt de rechtbank dat hun identificatie op overtuigende wijze mede heeft plaatsgevonden aan de hand van aan hen toegeschreven tapgesprekken en, vice versa, door de vaststelling dat zij de gebruiker zijn van de telefoonnummers waarmee de bewuste gesprekken worden gevoerd. Omdat deze andere personen ‘slechts’ de tegenbellers zijn van de vier verdachten, dan wel omdat hun onderlinge gesprekken slechts indirect bijdragen aan het bewijs van de rol en de feitelijke gedragingen van de verdachten, volstaat de rechtbank voor deze personen kortheidshalve met het verwijzen naar de opgestelde identificerende processen-verbaal in voetnoten. Van de – overigens onbetwiste – authenticiteit van ook deze tapgesprekken, dus die waaraan geen van de verdachten heeft deelgenomen, gaat de rechtbank uit vanwege de eerder in dit vonnis genoemde wijzen van betrouwbaarheids- en authenticiteitsonderzoek.

De namen van de andere gespreksdeelnemers en hun call signs, alsmede de vindplaatsen daarvan in het dossier, zijn om redenen van leesbaarheid en afscherming opgenomen in bijlage 2 bij dit vonnis, die integraal deel uitmaakt van dit vonnis. Daarbij heeft de rechtbank ook vermeld wat hun plaats en hun positie was in de DPR en/of ten opzichte van de vier verdachten in de periode (kort) voorafgaand aan en op 17 juli 2014.199

Voor zover de verdachten in de tapgesprekken bij hun alias worden genoemd, heeft de rechtbank voor de leesbaarheid in de weergave van de tapgesprekken hun echte namen opgenomen. Overige gespreksdeelnemers worden bij hun call sign genoemd en personen van wie de identiteit in het onderzoek onbekend is gebleven worden in de tapgesprekken aangeduid met NN, eventueel gevolgd door hun call sign. Dat geldt evenwel niet voor publieke personen die reeds om die reden makkelijk identificeerbaar zijn.

Omdat de gesprekken worden gevoerd met de verdachten, allen ‘lid’ van de DPR, en/of de gesprekken veelal over gevechtshandelingen gaan, gaat de rechtbank er van uit dat ook zij tot de DPR behoorden, al dan niet als strijder of in een andere (gezaghebbende) positie.

Andere onderwerpen in de tapgesprekken

Het dossier bevat veel getapte telefoongesprekken die tussen vele verschillende personen zijn gevoerd over een langere periode voorafgaand aan en ook na het neerstorten van MH17. Dit vonnis is gelet op de tenlastelegging toegespitst op de ramp met vlucht MH17 en bevat dus onderdelen uit het dossier die op die gebeurtenis zien. De rechtbank vindt het echter van belang aan te geven dat de ramp met MH17 plaats vond in de context van een gewapend conflict. Dit conflict bracht met zich dat in de periode meer zaken speelden rondom dat conflict die de aandacht van betrokken personen opeisten. In de tapgesprekken komt dat ook naar voren. Die tapgesprekken zijn achteraf, dus nadat bekend was wat het lot van MH17 was, verzameld en bekeken op relevantie voor het strafrechtelijke onderzoek naar het neerstorten van MH17. Dat betekent dat, met de kennis van nu, bepaalde tapgesprekken minder of niet van belang zijn voor deze strafzaak. Ze zijn wel indicatief voor de zaken waarmee de separatisten bezig waren in hun dagelijkse activiteiten rondom het gewapende conflict. Zo volgt uit de tapgesprekken dat er veel contacten waren tussen DPR-strijders en LPR-strijders, dat die strijders elkaar kenden en dat zij ook over en weer dingen voor elkaar, en in elkaars strijd, deden. Ook volgt uit de tapgesprekken dat ook de LPR bezig was met het verkrijgen van Buk-installaties, dat dat rond 17 juli 2014 ook was gelukt, maar dat er problemen ontstonden met de geleverde Buk. Die pogingen staan echter los van die van de Buk waarover het in deze strafzaak gaat. Daarnaast bevat het dossier vele tapgesprekken over een incident met (doods)bedreigingen in de richting van Bezler, waartegen hij wil optreden en wordt rond 17 juli 2014 veel gesproken over DPR-strijders die andere DPR-strijders dreigen aan te vallen en waarin wordt bemiddeld door personen die (ook) in verband worden gebracht met de ramp met vlucht MH17. Tot slot zijn er tapgesprekken die zien op leveranties van dringend noodzakelijke goederen waarover tussen onbekend gebleven personen uit de Donbas en uit de Russische Federatie wordt gesproken. De rechtbank benoemt deze andere gespreksonderwerpen uit de tapgesprekken omdat dat ook verklaart waarom het neerstorten van vlucht MH17 niet permanent en alle aandacht kreeg van de separatisten. Zij moesten immers ook nog hun strijd met het Oekraïense leger voeren, ook nadat vlucht MH17 was neergestort.

Uitleg bewoordingen

In de tapgesprekken wordt niet over alle zaken openlijk gesproken; de separatisten wisten dat zij door de Oekraïense autoriteiten werden afgeluisterd. Dit is ook door verdachte Pulatov verklaard. De tapgesprekken bevatten op diverse plaatsen woorden die overduidelijk verhullend zijn en daarom een nadere interpretatie behoeven. In de hierna opgenomen paragraaf ‘Duiding tapgesprekken en beeldmateriaal in de context van het andere bewijs’ geeft de rechtbank deze interpretatie. In zijn algemeenheid is het daaruit voor de rechtbank duidelijk geworden dat termen als ‘doosje’, ‘speelgoed’ en ‘beschadigde tank’ zien op een Buk-TELAR, en dat met ‘neushoorns’, ‘heavy ones’, ‘ijzeren dingen’ en ‘spuwers’ wordt gedoeld op tanks en andere vormen van grondartillerie. De betekenis van woorden als ‘daar’ en ‘hier’ is veelal uit de context van het gesprek af te leiden en, uitgaande van het gegeven dat de tapgesprekken worden gevoerd door DPR-strijders en -aanhangers, wordt met ‘wij’ op DPR-strijders gedoeld, en met ‘zij’ meestal op de door hen als vijand beschouwde Oekraïense strijdkrachten. Overige termen in de tapgesprekken zijn door de rechtbank op soortgelijke wijze geduid en in het onderstaande verwerkt.

Duiding tapgesprekken en beeldmateriaal in de context van het andere bewijs

Uit de tapgesprekken en het beeldmateriaal, bezien in onderling verband ook met de eerder genoemde bewijsmiddelen, leidt de rechtbank af dat na een periode van staakt-het-vuren de gevechten tussen de separatisten en het Oekraïense leger eind juni - begin juli 2014 weer begonnen en dat de separatisten daarbij te lijden hadden onder bombardementen en beschietingen van het Oekraïense leger. Op 8 juni 2014, terwijl hij op dat moment vanuit Sloviansk ongeveer acht weken actief was in Oost-Oekraïne, maakt Girkin daar al melding van in een gesprek met Aksenov, de premier van de Republiek de Krim die Girkin heeft verzocht actief te worden in de strijd in Oost-Oekraïne. Girkin benoemt aan Aksenov de behoefte aan militaire ondersteuning van Russische zijde om succesvol te zijn in de strijd tegen Oekraïne. Onderdeel daarvan zijn ook luchtverdedigingswapens, waaronder systemen met een groter bereik dan Manpads. Girkin wil het gewenste militaire materieel geleverd krijgen met getrainde bemanning erbij, want de DPR heeft geen tijd om op te leiden. Aksenov is met het verzoek bezig en hulp en coördinatie vanuit Rusland lijken er aan te komen. Op 5 juli 2014 trekt Girkin zich met zijn troepen terug uit Sloviansk en gaat naar Donetsk waar hij een hoofdkwartier inricht. Ook Dubinskiy en Kharchenko richten hun hoofdkwartier in Donetsk in.

In dat hoofdkwartier geeft Dubinskiy op 6 juli 2014 in aanwezigheid van Pulatov de opdracht om een corridor, een doorgang, te maken tussen Snizhne en de Russische grens ten zuiden van Snizhne. Dubinskiy wijst dat gebied ook aan op de kaart. Pulatov moet voor die opdracht diezelfde avond nog afreizen naar Snizhne met NN Piton en een deel van diens mannen om vanuit daar naar Dmytrivka te gaan. Daar moeten zij aanvullende voorverkenningen doen van vier daar gelegen high grounds. Op 7 juli 2014 komen Pulatov en NN Piton terug naar Dubinskiy om verslag te doen van hun bevindingen.

Op 15 juli 2014 is Girkin vanuit Donetsk bezig met het regelen van materieel voor de strijd in en rond Snizhne en voert daartoe overleg met en geeft bevelen aan zijn logistieke eenheid. Dat gaat ook over een groot wapentuig dat op de grens met de Russische Federatie moet worden opgehaald. In de middag moet Dubinskiy naar Girkin komen voor een nieuwe opdracht. Dubinskiy zet die opdracht uit bij Pulatov en Kharchenko, die vervolgens troepen en materieel verzamelen die in volle gevechtsuitrusting en volledig afgetankt in de avond naar Snizhne vertrekken. Daar zitten ook tanks bij. Pulatov is de coördinator van deze missie en van alle strijdkrachten die naar de omgeving van Snizhne zijn en nog worden gebracht. Kharchenko overlegt met Pulatov over de stand van zaken van het transport, voert het bevel over zijn eigen mannen en probeert logistieke problemen op te lossen in overleg met Dubinskiy. Girkin wordt door Kharchenko gebeld als niet iedereen even coöperatief meewerkt aan de uitvoering van de opdracht van Girkin. Kharchenko meldt tegen middernacht aan Pulatov dat hij met zijn kolonne Snizhne heeft bereikt. Daar zullen verdere plannen worden gemaakt en bevelen worden gegeven, zegt Pulatov. Duidelijk is dat dit alles verband houdt met de corridor en het in stand houden daarvan.

Girkin wordt op de hoogte gehouden van de stand van zaken rondom de corridor, zo blijkt als Kharchenko op 16 juli 2014, binnen luttele uren nadat hij die nacht met zijn militaire kolonne in Snizhne was aangekomen, in opdracht van Pulatov aan Girkin meldt dat Pulatov de tanks naar hun plek heeft gereden. Girkin gaat later die ochtend ook zelf polshoogte ter plaatse nemen, samen met zijn (politieke) baas Borodai. Hij vertelt dan aan de aanwezige pers over de stand van zaken van de gevechten die daar plaatsvinden tegen het Oekraïense leger: dat heeft een aanval uitgevoerd op Marynivka, maar de separatisten hebben kunnen voorkomen dat Oekraïense troepen elkaar konden bereiken. Ook vertelt Girkin dat door de DPR-strijders drie high grounds en een dorp zijn ingenomen, maar dat het hen niet lukt om tot de grens met de Russische Federatie te komen omdat de Oekraïners daar te sterk zijn.

Ook uit getapte telefoongesprekken wordt duidelijk dat de strijd moeizaam is; vijandelijke posities kunnen niet worden doorbroken en er is sprake van Oekraïense luchtaanvallen met Sushka’s en van voortdurende artilleriebeschietingen door de Oekraïners, met veel doden en gewonden aan de kant van de DPR tot gevolg. Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko benoemen dat in hun gesprekken gedurende de dag, waarin Dubinskiy door Pulatov en Kharchenko op de hoogte wordt gehouden van het verloop van de gevechten en van het verlies aan manschappen en materieel. Kharchenko en Pulatov houden ook elkaar op de hoogte van verliezen en de strategische posities van henzelf en die van andere DPR-strijders in het gebied met wie zij in contact staan. Pulatov deelt bevelen uit aan Kharchenko en aan andere DPR-strijders. Girkin wordt door Dubinskiy op de hoogte gehouden van de stand van zaken van de gevechten en in overleg met Girkin geeft Dubinskiy vanuit Donetsk ook de nodige strategische bevelen. Zo moet Kharchenko ondanks de zware verliezen die hij vanwege de artilleriebeschietingen lijdt van Pulatov stand houden, maar Dubinskiy zal na overleg met Girkin troepen van Cap en Tor sturen ter aflossing en versterking van Kharchenko; daarna kunnen Kharchenko en Pulatov naar Donetsk komen. Girkin beveelt Cap daarna ook daadwerkelijk om naar Stepanivka en Marynivka te gaan. In de strijd tegen de Oekraïense artillerie, waarvan de DPR-strijders zoveel last hebben, heeft Dubinskiy op de kaart aangegeven waar die staat, en Girkin moet dat aan Moskou doorgeven zodat Rusland kan bombarderen. Ook beslissingen over verplaatsingen en het terugtrekken van eenheden worden door Girkin genomen. Dubinskiy is degene die dat met Girkin overlegt.

Tegen de Sushka’s kunnen de DPR-strijders niets: weliswaar worden die dag door hen met Manpads twee Sushka’s neergeschoten, maar overwegend vliegen die Sushka’s te hoog om ze met de middelen die de DPR heeft te kunnen raken. Zeker ook omdat de Strela kapot is. Die wordt aankomende nacht (nacht van 16 op 17 juli 2014) afgevoerd ter reparatie, meldt Pulatov aan Dubinskiy. Pulatov heeft om die reden ook geen behoefte aan tanks, maar aan fatsoenlijke luchtafweer, vertelt hij aan Dubinskiy. Daarna spreekt Dubinskiy tegenover DPR-strijder Sanych de wens uit een Buk te krijgen die hij dan die ochtend naar de corridor kan sturen, anders ziet het er niet goed uit. Tegen Pulatov zegt Dubinskiy dat als ze die nacht een Buk-M krijgen, die dan direct naar Pulatov zal gaan en dat die Buk-M hun enige hoop is. In het licht van het moeizame verloop van de strijd, veroorzaakt door zware artilleriebeschietingen en luchtaanvallen, en de verzuchtingen van Dubinskiy en Pulatov daarover, moet de wens om over een Buk-M te kunnen beschikken worden gezien als de uiting van de wens om te kunnen beschikken over een groter en steviger wapen om weerstand te kunnen bieden aan de voortdurende Oekraïense (lucht)aanvallen. Een Buk-M zou daarvoor zeer geschikt zijn.

In de tussentijd communiceert Dubinskiy ook met zijn logistieke man Bibliothekar: in de namiddag vraagt Dubinskiy hem of hij vandaag gaat vertrekken; Bibliothekar wacht nog op een telefoontje. Als hij gaat kan hij van Dubinskiy de auto van gisteren meenemen, en er nog eentje bij Kharchenko ophalen. Later op de avond is Bibliothekar bij het hoofdkwartier van Kharchenko en vraagt hij aan Dubinskiy welke auto hij mee kan nemen. Dubinskiy is daar vlakbij, want hij komt wel even naar Bibliothekar toe.

De ochtend van 17 juli 2014 begint iets na middernacht met de waarschuwing van Girkin aan zijn commandant in Snizhne, Cap, dat ze hun posities moeten versterken omdat Oekraïne hen stevig gaat beschieten. Nadat Dubinskiy korte tijd later die nacht aan de commandant van het Vostok bataljon vertelt dat hij veel doden had door Sushka’s die vanaf vijf kilometer hoogte werden ingezet, maar dat zijn problemen zijn opgelost omdat vannacht een Buk arriveert, krijgt hij tanks en mannen aangeboden van Vostok voor de prioritaire taak om de corridor te behouden. Van Girkin moet Dubinskiy dat aanbod accepteren en in de ochtend het bevel geven die Vostok tanks te verplaatsen. Dubinskiy doet dat later die ochtend ook en vraagt tien mannen en drie tanks naar de corridor te sturen, naar Cap en Tor in Stepanivka en Marynivka vanwege de moeilijke situatie daar. Rond zeven uur die ochtend is Pulatov heel boos op Kharchenko omdat hij niet begrijpt hoe bevelen worden gegeven: Pulatov kreeg een bevel en dan krijgt Kharchenko een ander bevel, langs Pulatov heen. Terwijl hij, Pulatov, toch de leiding had gekregen. Na een telefoontje van Tor meldt Girkin aan Borodai dat ze zijn verslagen op een high ground, met slechts drie overlevenden op dertig mannen. Borodai vindt dat fucking shit en Girkin wil dat Borodai naar Donetsk komt.

Dan wordt rond negen uur ’s ochtends door Bibliothekar één Buk-M in Donetsk aangeleverd op een trailer. De Buk komt uit de Russische Federatie en gaat op bevel van Dubinskiy direct naar Pulatov in de corridor toe en gaat daar de problemen van de beschietingen door hoogvliegende Sushka’s oplossen. Kharchenko krijgt van Dubinskiy de opdracht die Buk te begeleiden, in de buurt van Pervomaiske te plaatsen en daar met zijn mannen te bewaken. Pulatov komt daar ook naar toe, zegt Dubinskiy. Direct hierna krijgt Pulatov van Dubinskiy te horen dat Kharchenko met een Buk-M naar hem onderweg is en dat ook drie tanks voor Cap meekomen. Pulatov moet van Dubinskiy op Kharchenko wachten en dan met hem en al hun mannen naar de omgeving van Pervomaiske gaan en die Buk daar opstellen en bewaken. Pulatov krijgt van Dubinskiy de taak alles met betrekking tot de tanks en de Buk te organiseren. Pulatov zal dat doen, maar hij zal ook de corridor vrijhouden. Hij hoorde van Girkin al van de komst van de tanks. In eerste instantie regelt Dubinskiy met alle betrokkenen dat de Buk meegaat in een kolonne waarin ook de door Vostok aangeboden drie tanks met bemanning meerijden, maar omdat het te lang duurde voordat de Buk en de tanks elkaar treffen op de afgesproken plek bij de Motel rotonde op de rechtstreekse weg van Donetsk naar Snizhne, vertrekken de tanks alvast onder begeleiding van Sanych en Dushman. Kharchenko rijdt er wat later achteraan met het Buk transport. Dubinskiy stemt dat telefonisch af met Bibliothekar, Kharchenko en Sanych die zich met die transporten bezig houden, en met Pulatov die in de corridor is. Pulatov verzoekt in dat contact aan Dubinskiy om de Russische Federatie de Oekraïners die uit Hryhorivka zijn weggeslopen te laten bombarderen. Nog voordat Kharchenko in Snizhne is en daar Pulatov ontmoet, geeft hij zijn eigen mannen al het bevel om naar Pervomaiske te gaan.

Girkin had eerder die ochtend contact met Tor. Die praatte Girkin bij over aantallen doden, gewonden en kapotte tanks en kreeg daarbij van Girkin te horen dat Pulatov de leiding heeft totdat hij die aan Cap overdraagt. Girkin geeft nog wat bevelen door voor Tor en vertelt dat tanks onderweg zijn voor Tor en dat hij Pulatov bevelen heeft gegeven om de beschikbare middelen in te zetten. Het valt op dat Girkin niet spreekt over een Buk-TELAR, ook niet in omfloerste bewoordingen.

Het konvooi van de Buk-TELAR wordt niet alleen besproken in tapgesprekken, maar is ook te zien op beeldmateriaal dat daarmee dus de inhoud van de tapgesprekken ondersteunt. Op dat beeldmateriaal is in een logische tijdsvolgorde en volgorde van de daarop vastgelegde locaties een Volvo met trailer te zien waarop een Buk-TELAR staat met raketten met een witte kop onder een camouflagenet. Dat transport verplaatst zich vanaf een kruising op de Illicha Avenue in Donetsk, via de Motel rotonde op de Makiivka Highway, langs de Avtotransportna naar Makiivka en vervolgens naar Zuhres en Torez, in de richting van Snizhne. Van het, via (ongeveer) diezelfde route, apart rijdende konvooi met daarin drie tanks van Vostok is eveneens beeldmateriaal.200 Daarnaast wordt de inhoud van de tapgesprekken ondersteund door de eerder in dit vonnis beschreven historische gegevens van telefoons langs de route van aanvoer, aankomst, doorvoer, aankomst en afvoer van de Buk-TELAR.

Rond kwart voor één die middag arriveert Kharchenko met zijn kolonne met daarin de Buk-TELAR op een trailer bij de Furshet in Snizhne. Vlak daarvoor belt hij nog met Pulatov om te vertellen dat hij er bijna is; Pulatov is dan ook onderweg naar de Furshet. Bij de Furshet ontmoet Kharchenko Pulatov. Korte tijd later is op een foto en een video te zien dat de Buk-TELAR zelfstandig rijdt door Snizhne, over de Gagarinastraat richting Pervomaiske/Pervomaiskyi. Aan deze weg ligt ook het landbouwveld waarvan de rechtbank wettig en overtuigend bewezen heeft geacht dat vanaf die locatie de Buk-raket is afgevuurd die de MH17 heeft neergeschoten.

Terwijl de Buk-TELAR onderweg is van de Furshet naar Pervomaiskyi belt Pulatov tevergeefs drie keer naar een telefoonnummer eindigend op -6335. Naar het oordeel van de rechtbank staat genoegzaam vast dat dit het nummer is van een bemanningslid van de Buk-TELAR. Dit blijkt uit de omstandigheid dat op het moment dat Pulatov belt met dit nummer, de gebelde telefoon een zendmast op de Gagarinastraat in Snizhne aanstraalt en precies op dat moment blijkens tapgesprekken en de hiervoor genoemde video een Buk-TELAR zelfstandig rijdt op de Gagarinastraat in Snizhne richting Pervomaiskyi. Deze omstandigheid in combinatie met het feit dat de historische verkeersgegevens van die avond laten zien dat Pulatov – nadat Kharchenko hem heeft verzocht contact op de nemen met de bemanning van de Buk-TELAR omdat een bemanningslid is achtergebleven op de afvuurplek – binnen ruim tien minuten vier keer belt met dit nummer,201 toont naar het oordeel van de rechtbank overtuigend aan dat dit het nummer moet zijn geweest waarop een bemanningslid van de Buk-TELAR bereikbaar was. Dit temeer nu dit nummer alleen op 17 juli 2014 in gebruik is geweest.

Ook rondom dat tijdstip belt Kharchenko Zmey, die van Kharchenko de opdracht krijgt om de Buk-TELAR daar verderop in het veld in de bosjes te zetten en te bewaken, totdat Kharchenko terugkomt met Ryazan. Die gaat hij ophalen bij de Furshet in Snizhne.

Als Girkin die middag door Tor op de hoogte wordt gebracht van de huidige gevechtsposities van hemzelf en Cap en van de geleden verliezen, en Girkin bij die gelegenheid nog wat bevelen geeft aan Tor, vertelt Tor hem ook dat hij net Pulatov met drie Vostok tanks voorbij zag komen. Wanneer Dushman aan een andere DPR-strijder vertelt dat de Oekraïners gisteren van boven de vierduizend meter bombardeerden zodat ze niet door Manpads konden worden neergeschoten en ze nu Oekraïense gevechtsvliegtuigen met Buk-raketten gaan bestoken, is vlucht MH17 net twee minuten daarvoor neergestort. Een kwartier na het neerstorten bespreken twee onbekende personen dat mannen van Snizhne een kwartier geleden (rechtbank: dus om 16.20 uur) een vliegtuig neerschoten dat neerviel bij Hrabove. Daar kan dus alleen maar vlucht MH17 mee worden bedoeld. Echter, Kharchenko rapporteert rond tien voor vijf aan Dubinskiy dat ze vanuit Pervomaiske een Sushka hebben neergeschoten. De mannen van Kharchenko moeten van Dubinskiy de Buk-TELAR blijven beschermen en bewaken en dan mogen Kharchenko en Pulatov naar Donetsk komen. Kharchenko meldt daarna nog aan Dubinskiy dat de Buk buiten bereik van artillerievuur staat. Rond kwart voor zes die namiddag meldt een DPR-strijder aan Dubinskiy dat hij op weg is om de zwarte dozen op te halen van een vliegtuig dat is neergeschoten en dat hij die dozen zo nodig aan Dubinskiy zal geven. Dubinskiy vertelt dan dat zijn mannen ook net een Sushka hebben neergehaald boven Savur-Mohyla en nu naar de zwarte dozen zoeken. Die Buk-M die ze vanochtend kregen scheelt heel wat, vertelt hij. Dubinskiy koppelt hier het neerschieten van een vliegtuig heel nadrukkelijk aan de Buk-M die de DPR vanochtend kreeg. Duidelijk is wel dat hij op dat moment nog geen verband lijkt te leggen tussen de kort daarvoor neergeschoten vlucht MH17 en het door zijn mannen met hun Buk-M neergeschoten vliegtuig.

Uit de tapgesprekken in de late middag en vroege avond na het neerstorten van MH17 wordt nog meer duidelijk dat de inzet van de Buk-TELAR is geslaagd; er is een vliegtuig neergehaald. Uit de gesprekken volgt echter dat het enige tijd duurt voordat Girkin en Dubinskiy vernemen dat het een passagiersvliegtuig is dat is neergestort. Pas twee uur nadat MH17 is neergestort vertelt een onbekend gebleven persoon aan Dubinskiy van een gecrashte Boeing, maar daar weet Dubinskiy naar eigen zeggen niks van. Girkin krijgt rond datzelfde tijdstip van een DPR-strijder te horen dat het neergehaalde vliegtuig een Boeing zou zijn. Heel kort daarna komt in de tapgesprekken het verhaal naar voren dat MH17 geraakt zou zijn door een Sushka. Als Kharchenko om ongeveer kwart voor acht tegen Pulatov zegt dat de Buk-TELAR van de DPR is verplaatst vertelt Pulatov het verhaal dat zijn mannen hebben gezien dat MH17 door een Sushka werd neergeschoten en dat de DPR direct daarna die Sushka neerschoot met de Buk-TELAR. Kharchenko moet dat aan Girkin doorgeven. Dat verhaal wordt door Pulatov ook aan Koreets verteld en later op de avond ook aan Dubinskiy, die dat op zijn beurt direct aan Girkin doorbelt. Girkin lijkt dat verhaal echter niet te geloven en zegt dat Dubinskiy het netjes moet regelen. Kennelijk twijfelt Dubinskiy ook aan dat verhaal, want hij vraagt vervolgens aan Kharchenko of het niet toch DPR-mannen waren die MH17 neerschoten. Kharchenko herhaalt dan dat de Sushka het heeft gedaan en dat die Sushka daarna door de Buk van de DPR werd neergeschoten. In de tussentijd vertelden andere DPR-strijders elkaar echter al aan de telefoon dat een passagiersvliegtuig door de strijders van Girkin is neergeschoten met een Buk, maar dat dat per ongeluk is gebeurd. Het waren niet de Oekraïners die het vliegtuig neerschoten, zoals de Russische media graag willen doen geloven, zo valt uit de gesprekken van DPR-strijders af te leiden.

Zoals in het voorgaande al aangegeven was direct na het neerstorten van MH17 aandacht voor het veilig wegzetten van de Buk-TELAR, maar na enige uren wordt dat anders en worden bevelen gegeven om de Buk-TELAR af te voeren. Die gesprekken vinden allemaal plaats na de gesprekken over welk vliegtuig nou met de Buk-TELAR van de DPR-strijders is neergeschoten. Omdat hij het te druk heeft vanwege het neerstorten van MH17 geeft Girkin om half negen aan Dubinskiy de opdracht om de Buk-TELAR te evacueren en naar de grens tussen de DPR en de LPR te brengen, waar die zal worden opgehaald. Hieruit leidt de rechtbank af dat Girkin vóór het geven van deze opdracht contact moet hebben gehad met de LPR, hetgeen later op de avond ook blijkt. Dubinskiy neemt de uitvoering van deze opdracht gelijk ter hand en meldt aan Kharchenko dat de Buk-TELAR naar de regiogrens moet worden gebracht en dat daarvoor een trailer komt. Als Kharchenko daarmee aan de gang gaat en de Buk-TELAR bij het checkpoint wil gaan ophalen, hoort hij van zijn ondergeschikte dat de Buk-TELAR al op eigen kracht naar Snizhne is vertrokken. Kort daarna blijkt dat één van de bemanningsleden is achtergebleven bij het checkpoint. Kharchenko geeft zijn ondergeschikte dan opdracht om dat bemanningslid naar de Furshet te brengen en vraagt aan Pulatov om hierover contact te zoeken met de andere bemanningsleden van de Buk-TELAR. Dat lukt echter niet. Uit de verdere tapgesprekken die avond volgt dat Dubinskiy Kharchenko aanstuurt bij het uitvoeren van de opdracht om de Buk-TELAR af te voeren, maar overleg zoekt met Girkin als dingen anders lopen dan voorzien. Girkin informeert ook zelf bij Dubinskiy naar de stand van zaken rondom de afvoer. Als de Buk-TELAR iets na elf uur klaar staat om daadwerkelijk afgevoerd te gaan worden, zegt Dubinskiy dat Kharchenko dat aan zijn mannen mag overlaten. Hij geeft Kharchenko wel door waar de Buk-TELAR zal worden overgenomen door mannen uit Luhansk. De begeleider van het transport, Leshy, moet daarvoor contact opnemen met de mannen uit Luhansk, en Dubinskiy krijgt ook zelf het telefoonnummer van Leshy. Door de LPR minister van Defensie wordt tezelfdertijd de opdracht gegeven om het Buk konvooi tegemoet te gaan, over te nemen en naar de Russische grens bij Severniy te begeleiden, waar het zal worden opgewacht. Het is dan bijna middernacht.

In de nacht en vroege ochtend van 18 juli 2014 wordt druk gebeld over het afvoeren van de Buk-TELAR. Dat gebeurt tussen de uitvoerders daarvan, mannen van de DPR en de LPR, die onderling en ook met de twee aanwezige bemanningsleden contact hebben, maar ook op niveau van de ministers van Defensie van de DPR en de LPR. Daarbij ontstaat een misverstand over de begeleiding van de Buk-TELAR vanaf de grens tussen de DPR en de LPR tot aan het afgesproken eindpunt: de grens met de Russische Federatie bij Severniy. Girkin maakt zich hierover zeer boos in de richting van Dubinskiy en geeft hem opdracht het op te lossen. Dubinskiy probeert dat via Kharchenko voor elkaar te krijgen. Het misverstand wordt echter niet in de nacht opgelost, omdat telefoons onbereikbaar blijken. Maar in de vroege ochtend blijkt dat de Buk-TELAR onder begeleiding van Bibliothekar naar de Russische grens is afgevoerd en daar ook is aangekomen. Pas als dat duidelijk is, zijn Dubinskiy en Girkin er ook gerust op. Aan het eind van de ochtend vertelt Dubinskiy ook nog dat zijn mannen gisterenavond en vannacht twee zwarte dozen van MH17 hebben gevonden.

Standpunt verdachte Pulatov over aanwezigheid van een Buk-TELAR

Door verdachte Pulatov is in eerste instantie in zijn videoboodschap van 16 februari 2020202 aangevoerd dat hem niets bekend was van de aanwezigheid van Buk-raketten in de DPR op of rond 17 juli 2014, dat hij daarover op 16, 17 en 18 juli 2014 ook met niemand heeft gesproken en dat in het gebied waar zijn verkenningseenheden opereerden helemaal geen Buk-systemen waren. Een ieder met enig verstand van militaire operaties zou direct inzien dat het idioot zou zijn, omdat er in die regio niets was wat de moeite waard was om met een wapen als een Buk-TELAR te beschermen. In zijn toelichting in de video-opname van 22 oktober 2020 heeft Pulatov herhaald dat er geen Buk aanwezig was en dat tapgesprekken waarin het woord Buk wordt gebruikt bedoeld waren ter misleiding van de vijand, of in ieder geval voor meerderlei uitleg vatbaar zijn.203 Bij pleidooi heeft de verdediging van verdachte Pulatov aanvullend daarop aangevoerd dat als er al een Buk was, dit geen werkende Buk was maar een defecte die slechts was bedoeld om af te schrikken en dat het uitdrukkelijk spreken over een Buk in telefoongesprekken eveneens slechts is bedoeld om af te schrikken en om te misleiden. Vervolgens is gesteld dat als het toch een werkende Buk was deze niet hoeft te zijn afgevuurd, maar alleen bedoeld en gebruikt was om de vijand af te schrikken en, tot slot, dat als er dan toch een werkende Buk was die is gebruikt verdachte Pulatov daar geen wetenschap van had, laat staan dat hij wist dat die werkende Buk zou worden ingezet en afgevuurd en hij daarin dus ook geen aandeel heeft gehad.

Deze – in tijd (deels) als al niet wisselende, dan toch minst genomen niet consistente – stellingen acht de rechtbank ieder voor zich volstrekt onaannemelijk. De daaraan verbonden, gelaagd opgebouwde verweren, worden daarom verworpen. Daartoe overweegt de rechtbank dat elk van de stellingen, zo deze al niet met elkaar in tegenspraak zijn, wordt weersproken door de inhoud van de hiervoor weergegeven bewijsmiddelen en daarmee ruimschoots door het bewijs zijn ingehaald. De rechtbank heeft immers reeds op basis van een veelheid aan bewijsmiddelen vastgesteld dat er wel degelijk een Buk-TELAR met raketten was en in de richting van Pervomaiskyi reed en dat deze Buk-TELAR vanaf een landbouwveld aldaar daadwerkelijk een Buk-raket heeft afgevuurd, die de MH17 heeft neergehaald. Er was dus geen sprake van misleidende telefoongesprekken.

Resteert de door de verdediging geopperde suggestie dat verdachte Pulatov mogelijk niet op de hoogte was van het feit dat er een functionerende Buk-TELAR was die daadwerkelijk zou worden ingezet en dat hij dácht dat het om misleiding ging. De rechtbank ziet in de inconsistentie van zijn verklaring zelf in combinatie met de inhoud van de getapte telefoongesprekken zoveel aanwijzingen dat deze suggestie ver naast de waarheid ligt dat zij dit verweer passeert.

Als het gaat om Pulatov’s eigen verklaring dat daar waar wordt gesproken over de aanwezigheid van een Buk sprake zou zijn van een poging om de meeluisterende vijand te misleiden, overweegt de rechtbank dat de aannemelijkheid van deze suggestie reeds ten onder gaat aan innerlijke tegenstrijdigheden. Als het immers daadwerkelijk zo zou zijn dat geen redelijk denkend militair zou kunnen geloven dat op die plaats in die strijd een Buk-TELAR zou worden geleverd en zou worden ingezet, waarom zou de meeluisterende vijand die eveneens militair getraind is onder de indruk zijn en geloven dat er wel een Buk was en niet de misleiding doorzien? Deze vorm van misleiding zou dan ook volgens Pulatov zo doorzichtig zijn dat de rechtbank niet inziet waarom Pulatov zou menen dat het verspreiden van deze misleiding kansrijk was.

Een andere aanwijzing dat Pulatov wel degelijk heel goed wist dat het geen misleiding was, is dat hij de Buk-TELAR heeft gezien bij de Furshet. Kharchenko had immers de opdracht gekregen de Buk-TELAR die dag te begeleiden. Dubinskiy had Pulatov al verteld dat Kharchenko hem een Buk-M zou brengen. Uit de getapte gesprekken blijkt vervolgens dat Kharchenko en Pulatov elkaar aldaar ook daadwerkelijk hebben ontmoet, en dat de Buk-TELAR daar ook was. Dat hij de Buk-TELAR daar niet zou hebben gezien is onder deze omstandigheden volstrekt ongeloofwaardig, te minder nu hij na de ontmoeting bij de Furshet meermalen telefonisch contact heeft gezocht met de bemanning.

Ten slotte is de stelling dat Pulatov daadwerkelijk dacht dat de gesprekken die over een Buk gingen slechts misleiding waren niet te rijmen met zijn reactie op de gebeurtenissen achteraf. In geen van zijn gesprekken is verbazing te horen dat er toch een Buk-raket was die ook nog is afgevuurd te midden van ‘zijn’ operatie-corridor. In tegendeel, hij rapporteert aan zijn meerdere dat zijn mannen in het veld zouden hebben gezien dat hun Buk een Sushka heeft neergeschoten: hun Buk is dus afgevuurd en heeft dus iets neergeschoten.

Ten overvloede merkt de rechtbank op dat zij uit het tapgesprek op 17 juli 2014 om 23.27 uur afleidt, anders dan door verdachte Pulatov is betoogd, dat de Strela daadwerkelijk op 16 juli 2014 kapot is gegaan en die mededeling dus evenmin misleidende informatie is. In dat gesprek wordt immers aan de commandant van de DPR luchtafweer bevestigd dat de Strela in reparatie is, hetgeen in lijn is met de mededeling van verdachte Pulatov aan verdachte Dubinskiy op 16 juli 2014 dat de kapotte Strela die nacht ter reparatie zal worden afgevoerd. Uit niets blijkt dat de DPR op en rond 17 juli 2014 beschikte over meer dan één Strela, zoals overigens ook door verdachte Pulatov is verteld. Wat hier echter ook van zij, de rechtbank acht het voor deze zaak niet relevant of de Strela al dan niet kapot was en of verdachte Pulatov (dacht dat hij) misleidende telefoongesprekken voerde over een Strela. De Strela heeft de MH17 immers niet neergehaald.

Conclusie feitelijke gedragingen verdachten

De rechtbank concludeert uit het voorgaande dat in de nacht van 16 op 17 juli 2014 door DPR-strijders een Buk-TELAR is aangevoerd vanuit de Russische Federatie. De behoefte aan dergelijk afweergeschut bestond al langere tijd en na zware gevechten op 16 juli 2014 waarbij de DPR grote verliezen leed zonder zich daar afdoende tegen te kunnen verweren was het systeem erg welkom. De in de nacht en vroege ochtend aangevoerde Buk-TELAR werd daarom direct na ontvangst in de ochtend van 17 juli 2014 doorgestuurd naar de frontlinie bij de corridor tussen Snizhne en de grens met de Russische Federatie ten zuiden daarvan, en in de middag van 17 juli 2014 in door de DPR bezet gebied nabij Pervomaiskyi ingezet in hun strijd tegen het Oekraïense leger. Als gevolg van die inzet is niet een Sushka, maar vlucht MH17 neergehaald en zijn de 298 inzittenden van die vlucht om het leven gekomen. Nadat duidelijk was geworden dat deze ramp zich had voorgedaan door de inzet van de Buk-TELAR is die snel weer afgevoerd naar de Russische Federatie, in de verwachting dat zo een internationaal schandaal was voorkomen.

Uit de bewijsmiddelen is gebleken dat de feitelijke komst van de Buk-TELAR is geïnitieerd door verdachte Dubinskiy en dat het transport van de Buk-TELAR vanuit de Russische Federatie naar en van de afvuurlocatie onder zijn directe leiding is georganiseerd en aangestuurd, waarbij hij zijn ondergeschikten opdrachten gaf en door hen op de hoogte werd gehouden van het verloop van het transport en de resultaten van de inzet van de Buk-TELAR. Bij dat transport was een directe en actieve rol weggelegd voor verdachte Kharchenko, die de begeleiding van de Buk-TELAR voor een groot deel daadwerkelijk heeft verzorgd en geregeld. Zo zorgde Kharchenko ervoor dat de Buk-TELAR naar de uiteindelijke afvuurplek werd begeleid en daar werd bewaakt en beschermd. Hij deed dat samen met zijn mannen, die hij ook opdrachten gaf en die verantwoording aan hem aflegden. Van de stand van zaken hield hij verdachte Pulatov op de hoogte. Pulatov wist van de komst en de aanwezigheid van de Buk-TELAR. Hij was hierover geïnformeerd door Dubinskiy en hij heeft verdachte Kharchenko, die op 17 juli 2014 in de ochtend de Buk-TELAR begeleidde, getroffen bij de Furshet in Snizhne en moet daarbij de Buk-TELAR hebben gezien. De inzet van de Buk-TELAR vond plaats in het kader van de gevechten die op 17 juli 2014 en de daaraan voorafgaande dagen plaatsvonden ten zuiden van Snizhne in het gebied dat wordt aangeduid als de corridor. Het was verdachte Pulatov die in opdracht van verdachte Dubinskiy voor het instellen van deze corridor voorverkenningen had verricht en die een coördinerende taak had in het uitbreiden en verdedigen daarvan tot het gewenste doel: een directe doorgang vanuit DPR gebied naar de Russische Federatie. Op 17 juli 2014 was verdachte Pulatov druk doende om aan zijn verantwoordelijkheden met betrekking tot die corridor uitvoering te geven. Verdachte Girkin, tot slot, was in de maanden voorafgaand aan, op en na 17 juli 2014 als minister van Defensie de militaire bevelvoerder en leider van de DPR en daarmee verantwoordelijk voor de opbouw en de inzet van het militaire arsenaal en voor de inzet van de DPR-strijders. Hij gaf sturing en leiding aan de strijd tegen het Oekraïense leger, overlegde daartoe met zijn commandanten in het veld en gaf hun concrete strategische opdrachten, voerde besprekingen met zijn ‘collega’s’ van de LPR en met verantwoordelijken in Moskou, en riep ook de hulp in van Moskou. Uit de bewijsmiddelen blijkt evenwel niet dat verdachte Girkin voorafgaand aan het neerstorten van vlucht MH17 op de hoogte was van de komst, aanwezigheid en inzet van de Buk-TELAR.

In de strijd die de DPR met het Oekraïense leger voerde was verdachte Dubinskiy aldus een bevelvoerende commandant, verdachte Kharchenko een uitvoerende commandant, verdachte Pulatov een uitvoerend en lokaal coördinerend commandant en verdachte Girkin de militair eindverantwoordelijke.

6.3.5.1 Inleiding

De rechtbank heeft hiervoor conclusies getrokken over de gedragingen van de verdachten bij de inzet van de Buk-TELAR en het daarmee afvuren van een Buk-raket op 17 juli 2014 vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi. Met andere woorden, wat is hun feitelijke bijdrage daaraan geweest? In de tenlastelegging wordt deze bijdrage op verschillende wijzen gekwalificeerd door meerdere tenlastegelegde pleegvarianten: primair als functioneel (mede)plegen, subsidiair als (mede)plegen, meer subsidiair als (mede)plegen van uitlokking en meest subsidiair als (mede)plegen van medeplichtigheid. De rechtbank moet op grond van de hiervoor weergegeven bewijsmiddelen en feitelijke vaststellingen met betrekking tot de gedragingen van de verdachten Girkin, Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko de vraag beantwoorden of tot bewezenverklaring kan worden gekomen van enige van de in de tenlastelegging onder de feiten 1 en 2 genoemde pleegvarianten zoals hiervoor genoemd. Vanwege de samengestelde (gelede) wijze van tenlastelegging zal de rechtbank als eerste de (telkens) primaire variant beoordelen.

Internationaalrechtelijke leerstukken

In dat verband overweegt de rechtbank allereerst dat het Openbaar Ministerie zich op het standpunt stelt dat de verdachten met elkaar (en met anderen) deel uitmaakten van een hecht samenwerkende dadergroep die telkens vliegtuigen neerschoot en dat reeds om die reden ieder van de verdachten als lid van deze groep (functionele) strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt voor het neerschieten van de MH17, kennelijk los van de vraag wat hun concrete bijdrage aan het neerhalen van MH17 of hun positie in de hiërarchie was. Omdat het Openbaar Ministerie geen deelneming aan een criminele organisatie ten laste heeft gelegd, lijkt het Openbaar Ministerie bij deze invulling van het functionele daderschap aansluiting te hebben gezocht bij onderdelen van verschillende in de jurisprudentie van internationale tribunalen ontwikkelde deelnemingsvormen (joint criminal enterprise (JCE) en/of direct/indirect (co)perpetration en/of superior or command responsibility), die alle één of meerdere kenmerken vertonen van het Nederlandse leerstuk van het functioneel daderschap. De rechtbank overweegt evenwel dat – nog los van de vraag of een dergelijke ruime strafrechtelijke verantwoordelijkheid inderdaad voldoende eenduidig volgt uit de jurisprudentie van de internationale tribunalen – een dergelijke uitleg slechts gerechtvaardigd zou zijn indien deze ook aansluit bij de uitleg van de Hoge Raad van het leerstuk van functioneel daderschap, waarbij de vereisten van beschikkingsmacht en aanvaarding centraal staan. Daarvan is echter geen sprake.

Daar komt bij dat de rechtbank onvoldoende bewijs ziet in het dossier voor de stelling dat de verdachten een hecht samenwerkende dadergroep vormden die onder meer gericht was op het organiseren en uitoefenen van geweld tegen Oekraïense militaire luchtvaartuigen. Weliswaar behoorden alle vier de verdachten tot de militaire tak van de DPR en werkten zij regelmatig samen in hun strijd tegen het Oekraïense leger, maar naar het oordeel van de rechtbank is die samenwerking als het gaat om het neerschieten van vliegtuigen en helikopters minder hecht dan het Openbaar Ministerie stelt. Uit het dossier volgt ten aanzien van de verschillende incidenten rondom het neerschieten van luchtvaartuigen immers niet dat de vier verdachten daar telkens of in overwegende mate bij betrokken waren. In veel gevallen is uit het dossier niet méér af te leiden dan dat het be- en neerschieten van Oekraïense luchtvaartuigen (waarschijnlijk) gebeurde door DPR- of LPR-strijders, zonder dat bekend is welke gevechtsonderdelen of personen daar specifiek bij betrokken waren. Daarnaast zijn die incidenten in tijd teveel gespreid en onvoldoende aan concreet handelen van de vier verdachten te koppelen dat daaruit de conclusie getrokken kan worden dat juist deze vier verdachten, anders dan vanwege hun betrokkenheid bij de DPR, zodanig nauw betrokken waren bij het stelselmatig neerschieten van luchtvaartuigen dat daaruit geconcludeerd kan worden dat zij met dat doel met zijn vieren samenwerkten of deel uitmaakten van een dergelijke hecht samenwerkende dadergroep.

6.3.5.2 Toetsingskaders

Ter beantwoording van de vraag of het onder 1 en 2 telkens primair tenlastegelegde kan worden bewezen zal de rechtbank eerst kort stilstaan bij enkele algemene toetsingskaders die bij de daarin tenlastegelegde juridische varianten een rol spelen, te weten die van het functioneel plegen (functioneel daderschap), het medeplegen en het functioneel deelnemen.

Functioneel plegen

De kern van het functioneel daderschap is dat iemand die niet in fysieke zin een strafbaar feit pleegt, maar dat door middel van (een) ander(en) doet, toch strafbaar is als pleger omdat omstandigheden zijn gebleken die hem voor die gedraging verantwoordelijk maken. De gedraging van de feitelijke pleger wordt dan aan die ander toegerekend, omdat het naar maatschappelijke normen redelijk is die ander daarvoor strafrechtelijk aansprakelijk te houden. Voor de toepassing van deze juridische pleegvariant, waarbij dus de ene natuurlijke persoon verantwoordelijk wordt gehouden voor het handelen van de andere natuurlijke persoon, geldt dat de ten laste gelegde feiten ook functioneel gepleegd moeten kunnen worden. De rechtbank stelt vast dat de strafbare feiten van het doen verongelukken van een vliegtuig waarvan levensgevaar te duchten is en van het doden van personen functioneel kunnen worden gepleegd.

Vervolgens dient nagegaan te worden of die feitelijke handelingen van het doen verongelukken en het doden ook aan de verdachten kunnen worden toegerekend. Voor die toerekening is volgens de Hoge Raad in beginsel vereist dat de verdachte “erover vermocht te beschikken of de gedraging al dan niet zou plaatsvinden” (oftewel: had de verdachte zeggenschap over de door de fysieke dader(s) gepleegde handeling(en) en kon hij hierop ingrijpen?) en dat zodanig of vergelijkbaar gedrag “blijkens de feitelijke gang van zaken door de verdachte werd aanvaard of placht te worden aanvaard” (oftewel: of verdachte dit gedrag goedkeurde of gewoonlijk goedkeurde). Onder dat (placht te) aanvaarden is mede begrepen het (gewoonlijk) laten gebeuren, of niet betrachten van de zorg die in redelijkheid van de verdachte kon worden gevergd met het oog op de voorkoming van de gedraging. Kort gezegd moet voor toerekening dus sprake zijn van beschikkingsmacht en aanvaarding.

Medeplegen

Voor een bewezenverklaring van medeplegen moet sprake zijn van een voldoende nauwe en bewuste samenwerking met (een) ander(en), waarbij het accent ligt op de samenwerking en minder op de vraag wie welke feitelijke handelingen heeft verricht. De rechter moet daarbij vaststellen dat de intellectuele en/of materiële bijdrage van de verdachte van voldoende gewicht is geweest. Bij het beoordelen of sprake is van medeplegen kan de rechter rekening houden met (onder meer) de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling, de rol in de voorbereiding, de uitvoering of de afhandeling van het delict en het belang van de rol van de verdachte, diens aanwezigheid op belangrijke momenten en het zich niet terugtrekken op een zich daartoe geëigend tijdstip. Wanneer de bijdrage van de verdachte niet is geleverd tijdens het begaan van het strafbare feit in de vorm van een gezamenlijke uitvoering, maar in de vorm van verscheidene gedragingen voor en/of tijdens en/of na het strafbare feit, moet uit de bewijsvoering blijken waarom de bijdrage van voldoende gewicht is geweest.204 In het geval de bijdrage van de verdachte in de kern niet bestaat uit een gezamenlijke uitvoering, maar uit gedragingen die met medeplichtigheid in verband plegen te worden gebracht, behoeft het aannemen van medeplegen een nadere motivering.

Functioneel deelnemen

Van functioneel deelnemen kan worden gesproken indien zowel aan de eisen van functioneel daderschap is voldaan als aan de eisen van de concrete deelnemingsvorm (bijvoorbeeld medeplegen). Bijvoorbeeld een directeur die met zijn instemming of in zijn opdracht een ondergeschikte een feit laat medeplegen of uitlokken.

6.3.5.3 Beoordeling van de gedragingen van de vier verdachten

De toepassing van deze toetsingskaders op de eerder vastgestelde gedragingen van de verdachten leidt tot de hierna volgende overwegingen met betrekking tot de vraag of die gedragingen kunnen leiden tot bewezenverklaring van enige in de tenlastelegging onder de feiten 1 en 2 opgenomen pleegvariant.

Waarom is de MH17 neergehaald: opzet, wederrechtelijkheid en voorbedachte raad

De rechtbank merkt – met het Openbaar Ministerie en de verdediging van verdachte Pulatov – op dat op grond van het strafdossier niet kan worden vastgesteld hoe de bemanning van de Buk-TELAR heeft gehandeld bij het afvuren van een Buk-raket op de MH17. Evenmin blijkt uit het dossier wie de opdracht heeft gegeven om een raket af te vuren en waarom dat is gebeurd.

De rechtbank heeft vastgesteld dat de Buk-raket is afgevuurd vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi en dat dit gebied op dat moment onder controle stond van de DPR. De Buk-TELAR is ingezet in de strijd van de DPR tegen de Oekraïense strijdkrachten om Oekraïense militaire vliegtuigen neer te halen. De DPR strijdkrachten hadden immers veel last van luchtaanvallen door Oekraïense militaire vliegtuigen.

In het zogenoemde doelbepalingsproces dat voorafgaat aan het afvuren van een wapen zoals een Buk-TELAR wordt een doel bepaald met het oog op een te bereiken effect. Vervolgens vindt controle van het doel plaats en wordt de beslissing genomen al dan niet een raket af te vuren. Deze stappen en beslissingen hangen niet alleen samen met de technische werking van een wapensysteem zoals een Buk-TELAR, maar zijn ook voorgeschreven bij het uitvoeren van gevechtshandelingen volgens het internationale humanitaire recht (het oorlogsrecht). Daarbij komt ook aan de orde of de inzet van het wapen leidt of kan leiden tot schade aan objecten of tot slachtoffers die niet wordt beoogd. Dat kan aanleiding zijn van de inzet van het wapen af te zien of deze af te breken, bijvoorbeeld als wordt ingezien dat het doel een burgervliegtuig blijkt te zijn.

Het strafdossier bevat geen informatie over hetgeen zich in de Buk-TELAR heeft afgespeeld vlak voordat de Buk-raket werd afgevuurd. De rechtbank kan dan ook niet vaststellen of doelbewust op een burgervliegtuig is geschoten of dat de raket is afgevuurd in de veronderstelling dat de MH17 een militair vliegtuig was. Wel kan het volgende worden vastgesteld.

Een Buk-wapensysteem is primair bedoeld om te worden ingezet om (vijandelijke) luchtvaartuigen neer te schieten. De dood van de vijandelijke inzittenden kan eveneens een beoogd doel zijn van het neerschieten van het vliegtuig, maar dit hoeft niet. Door de enorme vernietigende kracht van het wapen en het grote hoogtebereik is de kans dat inzittenden van het vliegtuig de aanval overleven evenwel nihil en een ieder die een specialistisch, kostbaar wapen als een Buk-TELAR inzet is zich hiervan bewust. Het gebruik van een Buk-TELAR vergt een goed opgeleide bemanning. Verder kan het wapen niet zomaar worden ingezet. Die inzet vraagt de nodige voorbereiding, waaronder het bepalen van en vervoer naar een locatie waar het wapen gebruikt kan worden. Het aldaar in gereedheid brengen van het systeem en het daadwerkelijk afvuren van een raket verloopt via een bepaalde al eerder omschreven procedure. Het is juist die uitgebreide, uit vele stappen bestaande voorbereiding die tot de conclusie leidt dat de gelegenheid heeft bestaan om na te denken over de voorgenomen daad en zich daarvan rekenschap te geven. Dat die gelegenheid daadwerkelijk is gebruikt, acht de rechtbank aannemelijk.

Dat betekent dat het afvuren van een Buk-raket niet per ongeluk gebeurt en ook niet in een opwelling, maar zeer bewust en doordacht volgens een (door technische vereisten) voorgeschreven werkwijze. Naar het oordeel van de rechtbank kan dan ook worden gezegd dat sprake is van opzet en een zeker beraad over het afvuren van de raket op het betreffende doel en dat de aard van het wapen en het doel van het gebruik ervan met zich brengen dat duidelijk is wat de gevolgen van het voorgenomen afvuren zullen zijn, namelijk het vernielen en doen verongelukken van het vliegtuig en het met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid om het leven brengen van de inzittenden ervan.

Het op deze wijze neerhalen van dit vliegtuig dat op tien kilometer hoogte vloog, leidt naar het oordeel van de rechtbank zonder meer tot de dood van alle inzittenden. Dat betekent in juridische zin dat het opzet van de bemanning van de Buk-TELAR erop gericht is geweest de inzittenden van dit vliegtuig van het leven te beroven en dat zulks is gebeurd met voorbedachte raad. Uit niets blijkt van enige contra-indicatie daarvoor waaraan een zwaarder gewicht moet worden toegekend. Tevens is het opzet van de bemanning erop gericht geweest dit vliegtuig te doen verongelukken door het afvuren van een Buk-raket, waarbij levensgevaar te duchten was voor de inzittenden van dat vliegtuig, terwijl als gevolg daarvan 298 personen om het leven zijn gekomen. Op geen enkele wijze was de bemanning gerechtigd om luchtvaartuigen neer te schieten, waarmee de wederrechtelijkheid daarvan is gegeven.

Nu de inzet van een Buk-TELAR in deze context gericht is geweest op het daadwerkelijk neerhalen van een of meerdere vliegtuigen met alle gevolgen van dien, moet ervan worden uitgegaan dat voornoemd opzet en voorbedachte raad niet alleen aanwezig waren bij degenen die de raket hebben afgevuurd, maar bij een ieder die heeft bijgedragen aan het mogelijk maken van de inzet van dit wapen. Zoals al eerder is overwogen is er geen enkele aanwijzing dat degenen die een rol hebben gespeeld bij het mogelijk maken van de inzet van dit wapen ervan uit zijn gegaan dat het wapen niet daadwerkelijk zou worden ingezet. Dat zij hebben bijgedragen aan de inzet met de bedoeling dat er een militair vliegtuig mee zou worden neergehaald en niet een burgervliegtuig doet hieraan niet af, zoals hierna uiteen zal worden gezet.

Vergisscenario

Voordat de rechtbank zal ingaan op de vraag of deze feiten ten laste van de verdachten kunnen worden bewezen, gaat de rechtbank nader in op de vraag of de mogelijkheid of zelfs waarschijnlijkheid dat werd gedacht dat het vliegtuig dat werd neergeschoten een militair toestel was, en dat het niet de bedoeling was dat een burgervliegtuig werd getroffen (error in objecto/persona), van enige betekenis is bij de beoordeling van het opzet in deze strafzaak.

De rechtbank stelt voorop dat het volstrekt onaannemelijk is dat moedwillig een burgervliegtuig is neergehaald. Niet alleen omdat niet valt in te zien welk doel daarmee gediend zou zijn, maar ook omdat het strafdossier noch het onderzoek ter terechtzitting hiertoe enig aanknopingspunt biedt. Integendeel, uit de verklaring van M58 die op het veld aanwezig was en uit de telefonische reacties die volgen op het neerschieten van de MH17 blijkt eerder dat zij die erbij betrokken waren aanvankelijk dachten dat het was gelukt om een Oekraïens militair vliegtuig neer te schieten. Het maken van een vergissing acht de rechtbank echter wel aannemelijk, zeker in een situatie waarin slechts gebruik wordt gemaakt van een zelfstandig opererende Buk-TELAR en er geen andere vliegtuigen in de buurt vliegen waarmee het doelwit kan worden vergeleken. De rechtbank zal dan ook uitgaan van de situatie dat werd verondersteld dat een militair vliegtuig werd neergehaald.

In de jurisprudentie van onder andere de Hoge Raad205 wordt in een situatie waarin bij de uitvoering van een misdrijf abusievelijk een verkeerd doelwit wordt getroffen de fysieke pleger van het misdrijf onverminderd verantwoordelijk gehouden voor het misdrijf. De redenering hierbij is dat bij het delict moord het opzet is gericht op het met voorbedachte raad doden van een ander, waarbij indien achteraf blijkt dat niet de bedoelde persoon, maar een ander is gedood, nog steeds aan de delictsomschrijving is voldaan namelijk dat opzettelijk een ander is gedood. Dat geldt naar het oordeel van de rechtbank ook voor het opzettelijk en wederrechtelijk doen verongelukken van een vliegtuig. Als achteraf blijkt dat een ander soort vliegtuig is neergeschoten dan het bedoelde soort vliegtuig dan is nog steeds aan de delictsomschrijving voldaan. Hierbij is vooropgesteld dat het bij het ontbreken van een combattantenprivilege natuurlijk even strafbaar is om een militair te doden als om een burger te doden en dat het even strafbaar is om een militair vliegtuig neer te schieten als om een burgervliegtuig neer te schieten. En als het de bedoeling was een vliegtuig neer te schieten dat niet neergeschoten mocht worden en er is een vliegtuig neergeschoten dat niet neergeschoten mocht worden, dan is minst genomen de aanmerkelijke kans aanvaard dat daarbij mensen worden gedood die evenmin gedood mochten worden. Juridisch gezien is er geen verschil tussen beide vliegtuigen, noch tussen de status van de inzittenden. De vergissing doet dan ook niet af aan het opzet, noch aan de voorbedachte raad.

Indien sprake is van een situatie als de onderhavige waarin de verdachte niet degene is die het misdrijf zelf fysiek heeft gepleegd, omdat hij niet zelf op de knop heeft gedrukt – en dus niet zelf de vergissing heeft begaan – lijkt de redenering iets genuanceerder te liggen. In lagere rechtspraak wordt ook deze deelnemer op afstand, bijvoorbeeld een opdrachtgever, verantwoordelijk gehouden voor de vergissing, indien hij willens en wetens de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat de vergissing door de fysieke pleger kon worden gemaakt.206 Hier lijkt dus voorwaardelijk opzet te worden vereist. Bij nadere bestudering van deze jurisprudentie constateert de rechtbank dat in deze zaken telkens dit voorwaardelijk opzet is aangenomen en tot een veroordeling is gekomen. Bij de onderbouwing van het voorwaardelijk opzet is in die zaken echter verwezen naar omstandigheden die in feite een veel lagere lat dan voorwaardelijk opzet impliceren. Het lijkt er veeleer op dat de strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor de deelnemer op afstand overeind blijft, indien kan worden geconcludeerd dat hij er niet alles aan heeft gedaan om de vergissing te voorkomen. In alle de rechtbank bekende zaken in de lagere jurisprudentie over dit onderwerp zijn omstandigheden benoemd die normaal gesproken hooguit kunnen worden gezien als lichte verwijten die enigszins risico verhogend zouden hebben kunnen werken. Desondanks zijn deze omstandigheden als dragende overwegingen genoemd voor het aannemen van voorwaardelijk opzet op de vergissing en is daarmee de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de deelnemer op afstand overeind gehouden. Geen van die zaken is door de Hoge Raad gecasseerd. Omdat deze zaken evenmin op dit punt gemotiveerd zijn bevestigd is het niet duidelijk of dit het gevolg is van de omstandigheid dat de Hoge Raad het stellen van het vereiste van voorwaardelijk opzet op de vergissing (ingevuld met dergelijk lichte verwijten met betrekking tot de vergissing) onderschrijft, of dat de Hoge Raad weliswaar het stellen van enig aanvullend vereiste afkeurt, maar desondanks geen reden zag te casseren omdat in de betreffende zaken telkens is gekomen tot een veroordeling voor de dader op afstand.

Naar het oordeel van de rechtbank is het onjuist om bij een deelnemer op afstand – anders dan bij de fysieke dader – het vereiste van voorwaardelijk opzet of een andere gradatie van verwijtbaarheid te stellen bij de vraag of een vergissing van de fysieke dader kan worden toegerekend aan deze deelnemer op afstand. Voor deze deelnemers op afstand geldt immers net zo goed dat zij willens en wetens een rol hebben gespeeld bij een misdrijf. Het feit dat bij de uitvoering van dat misdrijf abusievelijk een verkeerd slachtoffer is gevallen zou de deelnemer net zo min als de fysieke dader mogen vrijpleiten. In concreto, zij die een strafrechtelijk verwijtbare rol hebben gespeeld bij de inzet van een Buk-TELAR met als (net zomin toegestaan) doel om een militair vliegtuig neer te schieten zijn dan ook reeds om die reden verantwoordelijk voor de gevolgen van deze onrechtmatige inzet, ook als de bemanning van de Buk-TELAR bij de uitvoering van dat misdrijf abusievelijk een burgervliegtuig in plaats van een militair vliegtuig heeft neergeschoten.

Daarnaast overweegt de rechtbank dat ook indien de jurisprudentie van de Hoge Raad zo zou moeten worden begrepen dat wel degelijk moet worden beoordeeld of er omstandigheden zijn die leiden tot het oordeel dat sprake is van voorwaardelijk opzet op de vergissing aan de zijde van de deelnemer op afstand, dit in de onderhavige zaak niet in de weg staat aan een bewezenverklaring. De rechtbank stelt hierbij voorop dat de verdachten zelf geen omstandigheden hebben aangevoerd op grond waarvan zou moeten worden geconcludeerd dat zij alle mogelijke voorzorgsmaatregelen hebben genomen om een vergissing te voorkomen. De enkele omstandigheid dat de Buk-TELAR is besteld ínclusief bemanning, is hiertoe volstrekt onvoldoende. De verdachten wisten dat het ging om de inzet van een luchtafweerwapen met bijzonder hoog bereik in een situatie dat er nog veelvuldig burgervliegverkeer plaatsvond. De wetenschap omtrent het burgervliegverkeer blijkt uit tapgesprekken en was bovendien heel eenvoudig te verkrijgen, via spotters, radars of internet. In een dergelijke situatie is het cruciaal dat er alles aan wordt gedaan om de bemanning van de Buk-TELAR in staat te stellen het juiste doelwit te identificeren. Desondanks is slechts een zelfstandig opererende Buk-TELAR – zonder TAR207 – ingezet in een chaotische situatie vlak bij het gevechtsfront; de hieraan verbonden grote risico’s zijn dan ook kennelijk aanvaard.

Beoordeling van feitelijke gedragingen van de verdachten en anderen

Hiervoor heeft de rechtbank de feiten en omstandigheden vastgesteld betreffende de aanvoer en de inzet van de Buk-TELAR op 17 juli 2014. In de dagen daaraan voorafgaand was de strijd tussen de DPR en de Oekraïense strijdkrachten hevig. Zoals aangegeven gaat de rechtbank ervan uit dat de Buk-TELAR was bedoeld om in die strijd ten behoeve van de DPR te worden ingezet. Wat hebben de verdachten daaraan bijgedragen en welke conclusies verbindt de rechtbank hier aan?

De bemanningsleden van de Buk-TELAR kunnen, als de feitelijke uitvoerders, ieder voor zich worden aangemerkt als de (mede)pleger(s) van het afvuren van de Buk-raket. Zij hebben in een bewuste en nauwe samenwerking de tenlastegelegde feiten daadwerkelijk gepleegd. De vraag die de rechtbank heeft te beantwoorden is of hetgeen in deze zaak ten laste is gelegd ten aanzien van de vier verdachten bewezen kan worden verklaard.

Indien de verdachten aan het uiteindelijke afvuren van de Buk-raket een wezenlijke directe bijdrage hebben geleverd dan komt een strafrechtelijke aansprakelijkheid voor dat handelen en de daardoor veroorzaakte gevolgen in beeld. Dat is ook het geval als zij meer op afstand, en daarmee veeleer indirect, verantwoordelijkheid dragen voor het afvuren van de Buk-raket.

Het is een gegeven dat het afvuren van een Buk-raket alleen maar mogelijk is als de daarvoor benodigde Buk-TELAR ook beschikbaar is. Die Buk-TELAR moet bovendien op een voor afvuren geschikte plek geplaatst worden. Een Buk-TELAR kan meerdere raketten afvuren en op verschillende momenten en locaties worden ingezet, dus gedurende een wat langere tijdsperiode. Juist vanwege de (strategische) waarde van een Buk-TELAR is het van belang dat die Buk-TELAR op zijn tocht naar en van de daarvoor geschikte afvuurplek wordt begeleid langs checkpoints en op die afvuurplek zelf wordt bewaakt en wordt beveiligd tegen vijandelijke aanvallen. De begeleiding en bewaking van de Buk-TELAR tijdens het vervoer naar en op de geschikte plek is dan ook een cruciale taak en dat maakt dat de verantwoordelijke hiervoor naar het oordeel van de rechtbank een wezenlijke bijdrage levert aan de gehele inzet van de Buk-TELAR als zodanig. Ook is voor het afvuren van een Buk-TELAR een daartoe getrainde bemanning nodig die dus beschikbaar moet zijn op de geplande afvuurplek. Het regelen daarvan is dus eveneens cruciaal voor de inzet van de Buk-TELAR. De rechtbank bestempelt al deze factoren als wezenlijke bijdragen voor het realiseren van het uiteindelijke doel: het afvuren van een Buk-raket op een aangewezen of uitgekozen doel. Degene die er aan bijdraagt dat deze factoren worden vervuld levert daarmee naar het oordeel van de rechtbank een zodanig wezenlijke en materiële bijdrage aan het uiteindelijke afvuren van een raket vanaf die Buk-TELAR dat die persoon daarvoor dan ook als medepleger kan worden gezien.

Daar draagt aan bij dat uit de bewijsmiddelen blijkt dat deze specifieke Buk-TELAR is ingezet in de strijd die de DPR voerde tegen de Oekraïense militaire autoriteiten; met deze Buk-TELAR is immers een raket afgevuurd vanaf een terrein dat in handen was van de separatisten in gevechten om een corridor te bewerkstelligen die van groot belang was voor (de strijd van) die separatisten. De corridor verbond namelijk het deel van de Donbas dat de separatisten al in handen hadden met de Russische Federatie, waardoor een directe en korte aanvoerroute voor materieel naar het bezette Donbas gebied bestond. In het licht van de doelstelling van de DPR, het desnoods met gewapende hand realiseren van een grotere onafhankelijkheid van Oekraïne waarbij de controle en autoriteit in (een deel van) de Donbas werden overgenomen, en gegeven het militaire luchtoverwicht dat Oekraïne in die strijd had op de dagen rond 17 juli 2014 specifiek in het gebied rondom Snizhne, was de Buk-TELAR een essentieel wapen om dat doel van de DPR te bereiken. Alle handelingen die verband hielden met het verkrijgen en het inzetten van die Buk-TELAR droegen dus bij aan het bereiken van het doel van de DPR. Daardoor kan gesteld worden dat de Buk-TELAR, ongeacht wie concreet het gezag en bevel voerde over de inzet daarvan en ongeacht de concrete opdracht die is gegeven aan de bemanning van die Buk-TELAR, ten behoeve en ten gunste was van de DPR. Kort gesteld: de Buk-TELAR werd ingezet ten behoeve van de strijd van de DPR en diende in elk geval dat doel.

De rechtbank heeft de vraag te beantwoorden of de bewezenverklaarde gedragingen van de verdachten zodanig zijn geweest dat sprake is van het klassieke medeplegen, dan wel

– zoals het Openbaar Ministerie primair ten laste heeft gelegd – dat hoewel een verdachte de delictsgedraging niet persoonlijk in fysieke zin heeft verricht hij daarvoor – gezamenlijk met anderen of ieder voor zich – wel verantwoordelijk kan worden gehouden. Het antwoord op die vraag is niet in het algemeen te geven, maar vergt een beoordeling van de concrete handelingen van de verdachten ieder voor zich én in onderling verband bezien.

Kharchenko had van zijn hiërarchisch meerdere Dubinskiy de opdracht gekregen om de Buk-TELAR te vervoeren, begeleiden en bewaken tot aan de uiteindelijke afvuurlocatie bij Pervomaiskyi. Kharchenko heeft die opdracht uitgevoerd, waarbij hij onder meer bevelen en instructies heeft gegeven aan zijn onderschikten bij de uitvoering van die taken. Ook heeft hij Dubinskiy achteraf geïnformeerd over de succesvolle inzet van de Buk-TELAR en het veiligstellen daarvan. Daarnaast heeft hij, wederom in opdracht van Dubinskiy, de afvoer van de TELAR geregeld.

De rechtbank ziet Kharchenko als meewerkend voorman bij essentiële handelingen die hebben bijgedragen aan het daadwerkelijk afvuren van de Buk-raket. Zijn inzet en betrokkenheid vooraf, maar ook bij de afvoer van de Buk-TELAR naar de Russische Federatie vormden wezenlijke bijdragen aan de uiteindelijke inzet van de Buk-TELAR op de afvuurlocatie. Voor zover Kharchenko zelf meewerkte aan die uitvoering deed hij dat in nauwe en bewuste samenwerking met andere betrokkenen bij de inzet, waaronder de bemanning. Kharchenko kan dan ook als medepleger worden beschouwd van de onder 1 en 2 ten laste gelegde feiten.

In feitelijke en juridische zin is hij echter ook strafrechtelijk verantwoordelijk voor de bijdrage van zijn ondergeschikten aan de inzet van de Buk-TELAR. Hij was immers niet alleen op de hoogte van de plannen met betrekking tot de inzet van de Buk-TELAR, maar heeft zijn ondergeschikten opgedragen hieraan een wezenlijke bijdrage te leveren, met name bestaande uit het begeleiden van de Buk-TELAR, het bewaken van de Buk-TELAR bij het veld en nadien het afvoeren van de Buk-TELAR. Aldus was (ook) sprake van het voor functioneel plegen vereiste beschikken en aanvaarden. De rechtbank komt evenwel niet toe aan de juridische conclusie of Kharchenko ook als functioneel pleger moet worden aangemerkt, zoals het Openbaar Ministerie uitdrukkelijk onderbouwd heeft aangevoerd. Onder verwijzing naar de eerdere opmerkingen over de geldigheid van de dagvaarding herhaalt de rechtbank dat het functioneel plegen van een strafbaar feit naar zijn aard als een subsidiaire variant moet worden aangemerkt. De kern van het verwijt dat Kharchenko wordt gemaakt is immers dat hij zelf met het begeleiden van de Buk-TELAR naar en bewaken van de Buk-TELAR op de afvuurplek en het regelen van de afvoer van de Buk-TELAR een wezenlijke bijdrage heeft geleverd aan de inzet van de Buk-TELAR, met alle gevolgen van dien. De rechtbank zal aldus het primair onder 1 en 2 tenlastegelegde medeplegen ten aanzien van Kharchenko bewezen verklaren.

Dubinskiy heeft als hoge leidinggevende binnen de DPR in de avond en nacht van 16 juli 2014 bij de aanvoer van de Buk-TELAR vanuit de Russische Federatie een initiërende en organiserende rol vervuld en op 17 juli 2014 een sturende rol als opdrachtgever voor het vervoer en de bewaking van die Buk-TELAR naar de plaats van afvuren. De feitelijke uitvoering daarvan liet hij over aan ondergeschikten die hij daartoe de nodige bevelen gaf en tot wie hij dus in een gezagsverhouding stond als hun meerdere. De rechtbank acht deze gedragingen van zodanig wezenlijk en materieel belang voor de uitvoering van het delict dat deze gedragingen als medepleeghandelingen worden aangemerkt. Dubinskiy heeft daarbij nauw en bewust samengewerkt met Kharchenko en de bemanning. Een en ander vindt bovendien bevestiging in het handelen van Dubinskiy bij het afvoeren van de Buk-TELAR na gebruik. Ten aanzien van Dubinskiy kunnen daarom de onder 1 en 2 telkens primair ten laste gelegde feiten als medepleger wettig en overtuigend bewezen worden verklaard.

Girkin was op operationeel niveau de hoogste militaire leider van de DPR en daarmee (eind)verantwoordelijk voor de inzet van de militaire middelen in en voor de DPR. Uit de tapgesprekken blijkt dat Girkin zeer regelmatige contacten onderhield met Moskou over materieel en over het krijgen van concrete militaire steun, waaronder op 8 juni 2014 luchtafweer met getrainde specialisten om Oost-Oekraïne te kunnen behouden. Dit kan geen ander doel hebben gehad dan die systemen ook daadwerkelijk in te zetten in de strijd die de DPR voerde. Dat dat ook gebeurde blijkt genoegzaam uit het dossier. Onder gezag van Girkin als hoogste militaire leider vonden vele gevechten plaats, waarbij doden en gewonden vielen en materiële schade werd aangericht. Onderdeel daarvan was ook het schieten op vliegtuigen en helikopters, hetgeen meermalen tot het neerstorten daarvan heeft geleid.

Hoewel het vanwege zijn positie zeer aannemelijk is, blijkt uit de bewijsmiddelen niet dat Girkin afwist van de beschikbaarheid van een Buk-TELAR op 17 juli 2014 vóórdat deze werd afgevuurd. Wel was en werd Girkin op de hoogte gehouden van de stand van zaken van de gevechten rondom de corridor en gaf hij bevelen in dat verband. Zo gaf hij opdrachten over aanvoer en plaatsing van tanks en bepaalde hij wie het bevel voerde. Girkin sprak via de telefoon echter niet over een Buk of de inzet daarvan. Als hoogste militaire bevelvoerder had Girkin wel de mogelijkheid om te beslissen om al dan niet een Buk-TELAR in te zetten. Die zeggenschap vloeide voort uit zijn positie van minister van Defensie, de hiërarchisch meerdere van Dubinskiy en Kharchenko, en blijkt ook uit de door Girkin gevoerde telefoongesprekken als duidelijk is dat het mis is gegaan met de inzet van de Buk-TELAR. Girkin bemoeit zich dan actief met de afvoer van de Buk-TELAR naar de Russische Federatie, geeft de nodige bevelen en onderhoudt daarover telefonisch contact om geïnformeerd te zijn of dat ook daadwerkelijk is gebeurd. Daarnaast was het voeren van de gewapende strijd een belangrijk middel, en juist hét middel dat onder gezag van Girkin als hoogste militaire leider plaatsvond, om het doel van de DPR na te streven. Daarom stelt de rechtbank vast dat Girkin beschikkingsmacht had over de inzet van de Buk-TELAR op 17 juli 2014. In de gewapende strijd, die al enige tijd onder het operationele bevel van Girkin aan de gang was, werden alle mogelijk militaire middelen ingezet om de vijand te verslaan. Onderdeel daarvan was mede het neerhalen van luchtvaartuigen met die beschikbare middelen. Dat door inzet van militaire middelen doden vielen is een gegeven waarvan Girkin uiteraard ook op de hoogte was. Dat is zeker ook het geval bij inzet van luchtafweer om luchtvaartuigen neer te halen; iets waarvan vóór 17 juli 2014 al meermalen sprake was geweest. Omdat het dossier geen bewijs bevat dat Girkin op 17 juli 2014 op de hoogte was van de beschikbaarheid van een Buk-TELAR kan niet gesteld worden dat Girkin de daadwerkelijke inzet daarvan ook heeft aanvaard. Gelet echter op zijn eerdere verzoek om deugdelijke luchtafweer, het gegeven dat Girkin op de hoogte was van de inzet van militaire middelen waarmee al diverse luchtvaartuigen waren neergeschoten met ook doden als gevolg en daartegen nooit is opgetreden – integendeel – en het feit dat Girkin zich op en rond 17 juli 2014 actief bemoeide met de militaire operatie rondom de corridor, kan zonder meer gesteld worden dat Girkin een inzet als die van de Buk-TELAR op 17 juli 2014 met doden tot gevolg zeker placht te aanvaarden. Dat blijkt temeer uit zijn optreden achteraf: in plaats van deze inzet te veroordelen, zet hij zich actief in om het bewijsmateriaal zo snel mogelijk te laten verdwijnen en zo een (kennelijk verwacht) schandaal te voorkomen. Onder die omstandigheden acht de rechtbank wettig en overtuigend bewezen dat Girkin over de inzet en het gebruik van de Buk-TELAR kon beschikken en dat hij die pleegt te aanvaarden, inclusief alle gevolgen van die inzet. Girkin is daarom – anders dan Dubinskiy en Kharchenko – aan te merken als functioneel pleger van deze medegepleegde feiten. Dit leidt ten aanzien van hem echter tot dezelfde conclusie namelijk dat de onder 1 en 2 telkens primair ten laste gelegde feiten als medepleger wettig en overtuigend bewezen worden verklaard.

Pulatov was in de tenlastegelegde periode gebiedscommandant in de wijde omgeving van Snizhne. Hij voerde daar het bevel over manschappen en had als taak het bewerkstelligen en in stand houden van de eerder genoemde corridor. De rechtbank stelt vast dat die corridor een belangrijke functie had voor het handhaven en versterken van de positie van de DPR in het Donbas gebied. In dat licht bezien had Pulatov als coördinator dus een belangrijke positie en rol in dat deel van de Donbas. Uit het samenstel van de informatie uit de hierboven genoemde tapgesprekken blijkt dat op 17 juli 2014 de ruimere taak van het beheren van de corridor in elk geval bestond uit het ontvangen en strategisch plaatsen van een aantal tanks die door het Vostok bataljon werden aangevoerd, en het ontvangen en plaatsen van de Buk-TELAR. In de ochtend van 17 juli 2014 heeft Dubinskiy Pulatov immers laten weten dat Kharchenko een Buk-TELAR naar Pulatov zou brengen en heeft Dubinskiy Pulatov verteld waar deze opgesteld moest worden en heeft Dubinskiy Pulatov opgedragen dit alles te coördineren. Kort daarvoor had Dubinskiy Kharchenko een vergelijkbare opdracht gegeven toen hij hem zei met de Buk-TELAR naar Pervomaiske te gaan en dat zijn taak was het begeleiden en bewaken van de Buk-TELAR. Uit het dossier blijkt dat Kharchenko, nadat hij deze opdracht van Dubinskiy heeft gekregen daadwerkelijk met de Buk-TELAR onderweg is gegaan naar Snizhne, alwaar hij bij de Furshet heeft afgesproken met Pulatov.

Uit de tapgesprekken blijkt dat in de vroege middag van 17 juli 2014 daadwerkelijk een ontmoeting heeft plaatsgevonden tussen Kharchenko en Pulatov bij de Furshet in Snizhne op het moment dat Kharchenko daar met het konvooi met daarin de Buk-TELAR arriveerde. Uit het dossier blijkt evenwel niet wat daar bij de Furshet is gebeurd of gezegd. Vast staat wel dat Kharchenko na deze ontmoeting gewoon is doorgegaan met het uitvoeren van de opdracht die hij al van Dubinskiy al had gekregen. De rechtbank kan dan ook niet vaststellen dat Kharchenko zijn weg richting Pervomaiskyi in opdracht van Pulatov heeft voortgezet. Deze opdracht was immers al bij hem belegd door Dubinskiy, de meerdere van zowel Kharchenko als Pulatov. Wel staat vast dat Pulatov Kharchenko niet heeft weerhouden zijn opdracht verder uit te voeren.

Kort na die ontmoeting bij de Furshet belt Pulatov met en wordt hij gebeld door een telefoonnummer dat aan de bemanning van de Buk-TELAR kan worden toegeschreven. Contact komt echter niet tot stand. Opmerkelijk daarbij is tevens, zoals het Openbaar Ministerie (pas) bij repliek heeft aangevoerd, dat dit telefoonnummer kort na die mislukte contacten met Pulatov rondom het tijdstip waarop de Buk-TELAR aankomt op het landbouwveld nabij Pervomaiskyi contact legt met 14th, iemand van de militaire inlichtingenafdeling van de DPR. Deze 14th hoort een half uurtje later van een vliegtuigspotter dat er geen gasten worden verwacht, terwijl ze daar wel op zitten te wachten. Anders dan het Openbaar Ministerie ziet de rechtbank hierin niet het bewijs voor een actieve of zelfs cruciale bemoeienis van Pulatov met de uitvoering van de door Dubinskiy verstrekte opdracht. Die telefoongesprekken tussen Pulatov en de bemanning zijn immers niet tot stand gekomen en (desondanks) is de uitvoering van de opdracht verder gegaan. Van bepalende invloed op de opdracht kunnen die (mislukte) contacten dan ook niet zijn geweest, of in elk geval kan dat niet worden vastgesteld. De relatie die het Openbaar Ministerie met verwijzing naar (onder meer) deze telefooncontacten legt tussen Pulatov en vliegtuigspotters is naar het oordeel van de rechtbank zeer speculatief en rechtvaardigt geenszins de conclusie van het Openbaar Ministerie dat hieruit blijkt dat Pulatov de spil is tussen enerzijds de inlichtingentak van de DPR en anderzijds de bemanning van de Buk-TELAR. Nog los van het feit dat de gesprekken tussen Pulatov en de bemanning niet tot stand zijn gekomen, zijn er geen tapgesprekken in het dossier waaruit blijkt dat rondom het tijdstip van de ramp de bemanning van de Buk-TELAR zou zijn gewaarschuwd door (een van) de spotters van deze inlichtingentak, noch waaruit enige coördinatie door Pulatov van de plaatsing, bewaking of inzet van de Buk-TELAR is af te leiden. De bodem onder deze redenering acht de rechtbank dan ook zodanig dun dat zij niet vindt dat deze telefoontjes om die reden schreeuwen om een uitleg van Pulatov. Verder staat genoegzaam vast dat Pulatov niet in de buurt is geweest van de afvuurlocatie op en rond het moment waarop de Buk-TELAR daadwerkelijk zijn raket afvuurde.

De rechtbank acht dan ook niet wettig en overtuigend bewezen dat verdachte Pulatov enige (fysieke) bijdrage heeft geleverd aan de inzet van de Buk-TELAR. Dan resteert de vraag of verdachte Pulatov, net als verdachte Girkin, in functionele zin als medepleger moet worden gezien.

In dat kader overweegt de rechtbank dat is vastgesteld dat verdachte Pulatov wist van de inzet van de Buk-TELAR in de operatie waarvoor hij als coördinator was aangewezen. Daar komt bij dat nergens uit blijkt dat Pulatov zich heeft verzet tegen de komst en de inzet van de Buk-TELAR vanaf het moment dat hij wist dat die Buk-TELAR beschikbaar was voor de separatisten en in de operatie rondom de corridor zou worden ingezet. Daarom kan naar het oordeel van de rechtbank worden gesteld dat Pulatov de inzet van die Buk-TELAR aanvaardde.

Wat het bestaan betreft van beschikkingsmacht over de inzet van die Buk-TELAR stelt de rechtbank vast dat Pulatov de specifieke opdracht van Dubinskiy had gekregen om in de omgeving van Pervomaiske te blijven om de Buk-TELAR die onderweg was naar hem te bewaken en dat alles te organiseren. Echter, zoals gezegd was de opdracht om de Buk-TELAR naar Pervomaiske te begeleiden en deze te bewaken kort daarvoor ook al door Dubinskiy aan Kharchenko gegeven. Kharchenko heeft deze opdracht daadwerkelijk uitgevoerd; hij heeft het vervoer van Donetsk via Snizhne naar Pervomaiskyi begeleid en de bewaking aldaar geregeld. Er is dan ook niet alleen geen enkele aanwijzing dat de tussenkomst van Pulatov iets heeft bijgedragen aan de uitvoering van de opdracht zoals die door Dubinskiy aan Kharchenko was gegeven, maar evenmin dat hij daar iets aan had kúnnen veranderen. Ongeacht wat nu de precieze hiërarchische relatie was tussen Pulatov en Kharchenko op 17 juli 2014 en of Pulatov Kharchenko in zijn algemeenheid bevelen kon geven, is er niets wat erop wijst dat Pulatov de bevoegdheid had om het in dit geval rechtstreeks door Dubinskiy gegeven bevel aan Kharchenko te veranderen of in te trekken. Zijn coördinerende rol in de militaire operatie rondom de corridor plaatst hem niet boven Dubinskiy. De rechtbank concludeert dan ook dat de voor functioneel daderschap vereiste beschikkingsmacht bij verdachte Pulatov heeft ontbroken.

Kortom, naar het oordeel van de rechtbank is er geen bewijs dat Pulatov daadwerkelijk enige bijdrage heeft geleverd aan de inzet van de Buk-TELAR, en draagt Pulatov geen strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor de bijdrage van anderen aan deze inzet. Dit betekent dat niet alleen geen sprake is van het primair tenlastegelegde (functioneel) plegen of medeplegen, maar evenmin voor één van de andere tenlastegelegde pleegvarianten. De conclusie is dan ook dat Pulatov van elk van de tenlastegelegde varianten van beide feiten dient te worden vrijgesproken.

De verdediging van verdachte Pulatov heeft een aantal voorwaardelijke onderzoekswensen ingediend. Een aantal van deze verzoeken is hiervoor besproken. In aanvulling daarop en ook ten aanzien van de nog niet besproken verzoeken overweegt de rechtbank dat – los van de vraag of bij het ontbreken van een bewezenverklaring ten aanzien van verdachte Pulatov moet worden geconcludeerd dat aan de voorwaarde(n) voor het verzoek is voldaan – de relevantie van die verzoeken niet of niet meer aanwezig is waardoor ook de noodzakelijkheid ervan ontbreekt, alleen al vanwege de omstandigheid dat verdachte Pulatov wordt vrijgesproken. Die verzoeken worden daarom afgewezen.