Uitspraken

Met het beding - uitgaande van de formulering daarvan zoals opgenomen in de respectieve aktes van levering - doet degene die daaraan is gebonden (in de akte aangeduid als “koper”, wat feitelijk neerkomt op de eigenaar van de woning) afstand van de mogelijkheid om ooit “enigerlei bezwaren van welke aard dan ook” in “het kader van de geldende milieuwetgeving alsook op planologisch gebied” bij “welke overheidsinstantie dan ook” in te dienen voor wat betreft de agrarische bedrijven op zowel [perceel adres a] als [perceel adres b] . Daarnaast dient dit onthoudingsbeding te worden doorgegeven aan rechtsopvolgers. Het beding kan met andere woorden worden omschreven als een onthoudings- en een kettingbeding. Het beding komt er naar het oordeel van de rechtbank aldus op neer dat - vertaald naar het huidige recht - afstand wordt gedaan van de toegang tot rechtsbescherming op grond van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) tegen de plannen van [gedaagde] met de agrarische onderneming voor zover gevestigd op de percelen [perceel adres a] en [perceel adres b] . Er wordt aldus afstand gedaan van - voor zover de rechtsbescherming wordt geboden door de overheidsrechter - de grondrechten vervat in achtereenvolgens artikel 17 Grondwet, artikel 6 van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) en artikel 14 van het Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR).

Uitgangspunt bij de beoordeling van een beding als het onderhavige is dat nietigheid (als bedoeld in artikel 3:40 BW) niet is gegeven vanwege de enkele omstandigheid dat een beding strekt tot beperking van een grondrecht. Van belang is daarbij dat de contractsvrijheid als zodanig eveneens kwalificeert als een grondrecht. Dat betekent dat in elk concreet geval waarbij de contractsvrijheid invulling heeft gevonden door beperking van een ander grondrecht er plaats is voor een afweging tussen de beide grondrechten in het licht van de overige omstandigheden van het geval. Deze afweging valt hier uit in het nadeel van het beding en dat om drie redenen.

In de eerste plaats is van belang dat - uitgaande van de oorspronkelijke overeenkomst uit 1993 - geen sprake is van een beperking van de toegang tot rechtsbescherming in alleen de verhouding tussen de bij die overeenkomst betrokken partijen. Het beding voorziet er immers ook in dat die beperking bij wijze van kettingbeding door de “koper” zou moeten worden doorgegeven aan zijn rechtsopvolger (en dat die rechtsopvolger dat op zijn beurt ook weer zou moeten doen). Daardoor zullen de opvolgende kopers van de woning de eigendom daarvan niet kunnen verkrijgen zonder bij voorbaat afstand te doen van voormelde rechten. Daarmee strekt dit beding ertoe om ook derden af te houden van de toegang tot rechtsbescherming zoals hierboven omschreven.

In de tweede plaats is van belang dat de werking van het beding wordt bewerkstelligd door contractuele boetes op zowel het niet nakomen van de verplichting om af te zien van rechtsbescherming (het element onthoudingsbeding) als op de verplichting om het beding door te geven aan de rechtsopvolger (het element kettingbeding). Aldus wordt een dwangelement geïntroduceerd om te bewerkstelligen dat opvolgende kopers van de woning - niet zijnde partijen bij de oorspronkelijke overeenkomst uit 1993 - afstand zullen doen van hun rechtsbeschermingsmogelijkheden.

In de derde plaats is van belang dat het beding niet voorziet in een aanvaardbare afbakening van datgene waarop de afstand van rechtsbeschermingsmogelijkheden betrekking heeft. In beginsel kan aanvaardbaar zijn het bij overeenkomst doen van afstand van rechtsbeschermingsmogelijkheden indien die afstand betrekking heeft op een of meer concreet omschreven aangelegenheden, bijvoorbeeld een bepaald uitbreidingsplan. In een dergelijk geval kan immers worden aangenomen dat degene die afstand doet van zijn grondrecht weet waarvan hij afstand doet. Dat kan hier evenwel niet worden aangenomen, omdat de afstand hier ziet op een open verzameling aangelegenheden rond de onderneming op de percelen [perceel adres a] en [perceel adres b] en bovendien op een onbeperkte periode.

De bovenstaande overwegingen - in onderlinge samenhang bezien - leiden tot het oordeel dat de mate waarin en de wijze waarop door het beding rechtsbescherming wordt onthouden onverenigbaar is met de in de Nederlandse rechtsorde verankerde fundamentele rechtsbeginselen, zoals tot uiting komen in de artikelen artikel 17 Grondwet, artikel 6 EVRM en artikel 14 IVBPR. Hierdoor komt het beding in strijd met de openbare orde, zodat het op grond van het bepaalde in artikel 3:40 lid 1 BW nietig is.

[gedaagde] heeft gesteld dat van toewijzing van het primair gevorderde geen sprake kan zijn, omdat [eiser] zijn recht op een beroep op nietigheid zou hebben verwerkt (in de zin van artikel 6:2 en 6:248 BW) en omdat het beroep van [eiser] op nietigheid moet worden aangemerkt als een gedekt verweer nu uit de proceshouding van [eiser] (in het verleden) ondubbelzinnig voortvloeit dat hij het desbetreffende verweer heeft prijsgegeven.

De rechtbank is van oordeel dat deze verweren van [gedaagde] niet kunnen slagen. De rechtbank is van oordeel dat sprake is van nietigheid op grond van artikel 3:40 BW. Er is met andere woorden sprake van nietigheid van rechtswege. De nietigheid kan derhalve niet worden aangemerkt als het rechtsgevolg van de uitoefening van een recht door [eiser] of het voeren van enig verweer door [eiser] . Niet uit het handelen van [eiser] vloeit de nietigheid voort, maar uit de wet. Het antwoord op de vraag of [eiser] enig recht heeft verwerkt of enig gedekt verweer heeft gevoerd, is derhalve niet relevant voor het lot van het beding.