Uitspraken

Bij de productie van glas wordt ‘gemeng’ gebruikt, een samenstelling van diverse stoffen. Het bevat onder andere silica, dat een hoofdbestanddeel is van zand.

Silica (ook genoemd kwarts of kiezelstof) is een andere aanduiding voor siliciumdioxide (SiO2), een scheikundige verbinding. Silicium is een scheikundig element (Si). Siliciumdioxide (SiO2) komt voor in kristallijne vorm (opgebouwd uit kristallen, met een wetmatige, geordende structuur) of amorf (glasachtig, zonder geordende structuur). De wettelijke grenswaarde voor blootstelling aan kwarts is 75 µg/m3.

Sarcoïdose is een longaandoening, waarvan de oorzaak onbekend is. Stoflongen is een longaandoening die ontstaat door inademing van stofdeeltjes. Het kan daarbij om diverse soorten stofdeeltjes gaan. Silicose is een vorm van stoflongen die veroorzaakt wordt door het inademen van silica.

(Kristallijn) silica is (vanwege de structuur) een gevaarlijke stof als bedoeld in artikel 6:175 Burgerlijk Wetboek (BW) (omdat het silicose of longkanker kan veroorzaken), silicium is dat niet. De absolute verjaringstermijn voor schade die veroorzaakt is door (kristallijn) silica bedraagt daarom 30 jaar na de laatste blootstelling, die voor schade veroorzaakt door silicium 20 jaar (artikel 3:310 lid 2 respectievelijk lid 1 slot BW).

[eiseres] , geboren op [geboortedatum] 1967, is vanaf 1983 ( [eiseres] ), althans vanaf 1987 ( [gedaagde] ), tot heden werkzaam bij [gedaagde] . Sinds 16 februari 1987 is zij voor onbepaalde tijd in dienst. Tot medio 1989 was zij voltijds werkzaam als inpakster en inpakster/sorteur. Tot haar taken behoorden in ieder geval het sorteren van tafelglas, het weggooien van beschadigde glazen in een kar en het legen van de kar in een stortgat. Dit was aanvankelijk een open gat in de betonvloer van de fabrieksruimte en vanaf 1993/1994 een gat met een deksel. Omstreeks 1999 is het stortgat, althans de stortkoker, verplaatst, kleiner gemaakt en voorzien van een afsluitklep en een afzuiginstallatie.

Na een korte onderbreking als administratief medewerkster bij een kitfabriek is [eiseres] in 1990 weer voltijds bij [gedaagde] in dienst getreden als - in ieder geval -productcontroleur/lijncontroleur. Tot haar taken behoorden in ieder geval het controleren van geproduceerde glazen en voeten en het verhelpen van storingen bij de aanvoer en afvoer daarvan. Daarbij ging soms glaswerk kapot. De werkzaamheden vonden steeds plaats in dezelfde grote fabrieksruimte, genaamd het Cold End . Hier wordt gewerkt met gereed product glas, ter onderscheiding van het Hot End waar het glas wordt geproduceerd. De werkplek moest dagelijks worden schoongeveegd.

Op 18 december 1998 is [eiseres] voor het eerst uitgevallen met hoest- en longklachten. Met ingang van 17 december 1999 is zij volledig arbeidsongeschikt verklaard in het kader van de WAO. In 2000 is zij gere-integreerd in een administratieve functie voor 36 uur per week. Het kantoor was aanvankelijk bereikbaar via het Cold End , in 2003 is het naar een andere plek (de begane grond) verhuisd. De werkzaamheden zijn vanwege de longklachten in de loop van de jaren afgebouwd naar 20 uur per week (in 2007), waarbij [eiseres] voor het overige arbeidsongeschikt was in het kader van de WAO. Op 12 maart 2019 is zij opnieuw volledig uitgevallen als gevolg van toenemende ernstige longklachten en vermoeidheid. Na re-integratie vanaf juni 2020 werkt zij vanaf juli/augustus 2020 weer 12 uur per week.

De uitkering van [eiseres] wordt tot op heden door [gedaagde] aangevuld tot het niveau van het voor haar geldende salaris.

Na doorverwijzing door de huisarts begin 1999 is na een afwijkende thoraxfoto (“Uitgebreide infiltratieve afwijkingen rechter long en links midden met lymphadenopathie”) longweefsel bij [eiseres] afgenomen. Haar klachten zijn daarna op 12 maart 1999 door longarts dr. [A] gediagnosticeerd als (waarschijnlijk) sarcoïdose stadium II (productie 3 dagvaarding):

“PA verslag:

Longweefsel, waarin granulomateus (korrelig, kantonrechter) proces, waarbij in de eerste plaats aan Sarcoïdose wordt gedacht.”

Omstreeks 2008 is bij longarts [A] twijfel ontstaan over de juistheid van deze diagnose. Op 24 september 2008 heeft hij aan de huisarts van [eiseres] geschreven (productie 6 dagvaarding):

“Mijn vraag is: heeft zij sarcoïdose of is er toch sprake van een aandoening veroorzaakt door inhalatie van in haar werkomgeving voorkomende stoffen?”

Het in 1999 genomen longbiopt (afgenomen longweefsel) is daarna opnieuw onderzocht. De patholoog dr. [B] van het [organisatie 3] te [plaatsnaam 1] heeft daarover op 17 september 2008 (productie 28 conclusie van repliek) gerapporteerd:

“(…)

Aanvulling d.d. 23-04-2007:

Op verzoek van dokter [A] werden de preparaten herbeoordeeld met als aanvullend gegeven dat patiente destijds werkzaam was in de glasproductie. Derhalve de vraagstelling of er aanwijzingen zijn voor silicose. Patiente is behandeld met Prednison en nu werkzaam op kantoor van een glasfabriek. Nog steeds uitgebreide longafwijkingen.

Bij herbeoordeling van de coupes wordt een nodulaire fibrose (knobbelachtige weefselvorming, kantonrechter) gezien zonder necrose (afsterving, kantonrechter). Bij onderzoek met gepolariseerd licht wordt ook wat fijn naaldvormig kristallijn materiaal gezien dat dubbelbreekt. Dit zou silicose kunnen zijn, niet in opvallend grote hoeveelheden. Daarnaast is er sprake van een granulomateuze ontsteking zonder necrose die zich plaatselijk ook uitbreidt langs een bloedvat. Granulomateuze ontstekingen worden niet bij silicose beschreven. De destijds geopperde diagnose sarcoïdose met fibrose behoort nog steeds tot de mogelijkheden. Sarcoïdose in combinatie met silicose is op dit histologisch beeld ook een mogelijkheid.

(…)
Aanvulling d.d. 08-09-08:

De coupes zijn ter consult voorgelegd aan afdeling pathologie UMC St Radboud met de specifieke vraagstelling naar herbeoordeling van de coupes en de mogelijkheid van aanvullende EDX element analyse. Deze analyse toont in het dubbelbrekend materiaal silicium en aluminium (aluminium silicaat), qua hoeveelheden boven normaal. De bevindingen zouden ook kunnen passen in het context van een silicose mits beroepsanamnese, klinische en radiografische bevindingen in deze richting wijzen.”

In 2009 is [eiseres] voor verder onderzoek verwezen naar het [organisatie 4] ( [organisatie 4] ) te [plaatsnaam 2] . Door de longarts van het [organisatie 4] , [C] , is op 6 juli 2009 aan longarts [A] geschreven (productie 7 dagvaarding):

“Uit de informatie van de werkgever aangaande het bij hen gebruikte glas komt naar voren, dat het glas voor het grootste gedeelte bestaat uit silicium (70-75%), met daarnaast 1-2% aluminium als basisbestanddeel. De aanwezigheid van beide agentia in het onderzochte biopt duidt op blootstelling, maar hoeft in essentie nog niet te betekenen dat deze aanleiding hebben gegeven tot de gevonden intrapulmonale (in de longen, kantonrechter) afwijkingen.

(…)

In verband met uw vraagstelling is het van belang te kunnen beschikken over objectieve en kwalitatieve blootstellingsgegevens. Helaas is daar op dit moment (nog) geen sprake van. Daarentegen moet (substantiële) blootstelling aan (glas)stof op grond van de huidige arbeidsanamnestische gegevens vrijwel zeker worden aangenomen. De combinatie van de interstitiële (tussenliggende, kantonrechter) longafwijkingen, de aanwezigheid van dubbelbrekend, lichaamsvreemd materiaal in het afgenomen biopt in de vorm van silicium en aluminium, de arbeidsanamnestische gegevens en gegevens uit de actueel beschikbare literatuur, rechtvaardigt ons inziens de conclusie dat een causaal verband tussen de gevonden arbeidsomstandigheden moet worden vermoed. Verder onderzoek naar de specifieke blootstellingsrisico’s is ons inziens geïndiceerd.”

Naar aanleiding van deze rapportage heeft dr. [D] , medisch adviseur van de toenmalige belangenbehartiger van [eiseres] , op 15 september 2009 geschreven (productie 29 conclusie van repliek):

“Op basis van het bovenstaande concludeer ik dat met een hoge mate van waarschijnlijkheid sprake is van een beroepsziekte, met name gebaseerd op het feit dat cliënte in het kader van haar werkzaamheden langdurig was blootgesteld aan glasstof en tevens de eenduidige bevinding van het pathologisch-anatomisch onderzoek van het longweefsel van cliënte. Ik acht het aannemelijk dat cliënte tijdens haar werkzaamheden in de glasfabriek in [vestigingsplaats] is blootgesteld aan de eerder genoemde stoffen, met name aluminium en silicium. (…)”.

Bij brief van 22 september 2009 (productie 10 dagvaarding) heeft [E] van [organisatie 5] namens [eiseres] [gedaagde] als werkgever onder andere op grond van artikel 7:658 BW aansprakelijk gesteld voor de door haar geleden en te lijden schade:

“Als gevolg van de blootstelling aan glasstof en de bestanddelen daarvan in uw fabriek over de periode 1983-1999 heeft zij interstitiële longaandoening opgelopen.”

Bij brief van 6 oktober 2009 (productie 12a bij dagvaarding, bijlage 4) heeft [gedaagde] ( [F] , hoofd P&O) de aansprakelijkheid van de hand gewezen:

“Op de eerste plaats is het ons niet duidelijk of en hoe er een causale relatie tussen de longaandoening van mevrouw [eiseres] en haar werkzaamheden bij [gedaagde] zou bestaan. De stelling dat de fysieke schade bij mevrouw [eiseres] een beroepsziekte zou betreffen welke het direct gevolg is van haar werkzaamheden in de fabriek wordt in uw brief ook niet nader gemotiveerd of (wetenschappelijk) onderbouwd.”

Op 2 februari 2010 heeft [F] daaraan toegevoegd:

“Bovendien blijkt uit onderzoek dat er nooit eerder een causaal verband tussen blootstelling aan glasstof en een longaandoening is vastgesteld (…) Er zijn ons ook geen feiten bekend waaruit zou blijken dat de samenstelling van ons glas wel een negatieve invloed zou kunnen hebben op de gezondheid van medewerkers.”

Op 15 april 2010 heeft longarts [A] de bedrijfsarts van [gedaagde] , drs. [G] , over het rapport van het [organisatie 4] geïnformeerd (productie 12a dagvaarding, bijlage 10) en op 23 april 2010 (productie 8 dagvaarding) heeft longarts [C] dat gedaan en gewezen op het uitvoeren van een blootstellingsonderzoek:

“De aanwezigheid van dubbelbrekend materiaal bestaande uit silicium en Alunimium in longbiopten doet de vraag rijzen of sprake is van een pneumoconiose/silicose, beide granulomateuze afwijkingen die sterk lijken op sarcoïdose, zowel wat betreft beeldvorming als histologie. Het aantreffen van dubbelbrekend materiaal toont alleen blootstelling aan, niet noodzakelijkerwijs beroepsmatig. Echter, de bevindingen sluiten aan bij de grondstoffen die in de glasindustrie worden gebruikt en bij de kwalitatieve beoordeling van de blootstelling (dr ir [H] , arbeidshygiënist, [organisatie 4] , Universiteit [plaatsnaam 2] ). Hoe groot de kans is op een pneumoconiose/silicose kan ik niet inschatten, maar verder onderzoek is geïndiceerd om een beroepsaandoening verder aannemelijk te maken of uit te sluiten”.

In november/december 2010 is het in opdracht van [gedaagde] door [organisatie 6] B.V. ( [organisatie 6] ) gedane (werkplek)onderzoek op 26 november 2010 naar de blootstelling aan gevaarlijke stoffen, kwartsstof, chroom VI, nikkel, PAK’s, stof, glasvezel en lasrook bij [gedaagde] , [organisatie 2] ‘Alles draait om glas’ gepubliceerd (productie 17 dagvaarding). Hierin is opgenomen:

“Samenvatting

(…)

De belangrijkste conclusies uit dit onderzoek zijn:

(…)

Conclusies en aanbevelingen

Gevaarlijke stoffen

(…)

Kwartsstof

Medewerkers van de productieafdelingen van [gedaagde] [organisatie 2] worden onder de normale productieomstandigheden niet blootgesteld aan concentraties kwartsstof. Er zijn geen maatregelen noodzakelijk.

(…)

Stof piekbelastingen

Tijdens werkzaamheden waar zichtbaar (en meetbaar) hoge piekbelastingen voorkomen dienen de werknemers de beschikking te hebben over stofmaskers van het type FP2 en deze dan ook te dragen.

(…)

Bijlage 1: Resultaten Analyse

(…)
Meetresultaten Kwarts

Nr. Concentratie Meting: persoonlijk (PAS) Datum

Kwarts/Respirabel en/of stationair (Stat)

µg/m3

(…)

(…)

De wettelijke grenswaarde voor kwartsstof TGG 8 uur = 75 µg/m3”.

In de periode waarin het deelgeschil aanhangig was heeft de toenmalige belangenbehartiger van [eiseres] nader (multidisciplinair) onderzoek laten doen naar de arbeidsomstandigheden bij [gedaagde] door Expertise Center Environmental Medicine ( ECEMed ) van het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem. ECEMed heeft na haar onderzoek op 18 augustus 2014 geconcludeerd (productie 12e dagvaarding, bijlage 6, p. 26):

“Een deel van de gezondheidsklachten en -verschijnselen van mevrouw [eiseres] houdt met grote waarschijnlijkheid tot zekerheid verband met haar werkzaamheden in de glasfab(r)iek:

De analyse van de arbeidsomstandigheden (zie Chemisch deel) geeft aan dat mevrouw [eiseres] gedurende haar werkzaamheden in de glasfabriek heeft blootgestaan aan te hoge concentraties (fijn) glasstof en kristallijn silica. De bestudering van het medisch dossier van mevrouw [eiseres] (zie Medisch deel) leert dat in 1999 de waarschijnlijkheidsdiagnose sarcoïdose is gesteld. Zij heeft daarvoor de gebruikelijke behandeling met prednison gedurende tien maanden ondergaan, hetgeen wel geleid heeft tot een vermindering van haar klachten en afwijkingen, maar niet tot een verdwijnen. Aanvullende beoordeling door het [organisatie 4] /HLCU heeft geleid tot een aangepaste diagnose, te weten een sarcoïdose-achtig beeld waarbij vermoedelijk een causale relatie bestaat met de werkzaamheden van mevrouw [eiseres] . Deze conclusie is mede gebaseerd op een revisie van het in 1999 verkregen longbiopt waarbij granuloomvorming (haardvormige afwijkingen), fibrosering (verbindweefseling) en stapeling (ophoping) van silica en aluminium in het longweefsel werd aangetoond.

Concluderend stellen wij dat bij mevrouw [eiseres] sprake is van een longaandoening met granuloomvorming, fibrosering en stapeling van silica en aluminium zich uitend in luchtwegklachten en algemene vermoeidheid. Diagnose van de longaandoening: silicose of stoflong. Gezien de mate van blootstelling aan glas stof en silica tijdens haar werkzaamheden in de glasfabriek is sprake van een beroepsziekte.”

Verder staat in het rapport van ECEMed vermeld (p. 4, 6, 7, 10):

“Glas bestaat voornamelijk uit silicaten en een aantal andere, varierende bestanddelen, zoals aluminiumdioxide en calciumdioxide. Deze ingredienten worden bij [gedaagde] samengevoegd en gesmolten. De kristallijne silicaten gaan dan over in de amorfe structuur. De silicaten bezitten dan niet langer de kristallijne structuur. Dit met uitzondering van kwartsglas. Echter door recrystallisatie gaat een klein deel van de amorfe structuur weer over in de kristallijne vorm (lit.7). Het percentage zal afhangen van de soort toevoegingen aan het glas en van de omstandigheden waaronder het glas bewaard en/of gebruikt is.

In de kristallijne struktuur zitten de samenstellende delen, zoals silicium (Si) en zuurstof (O) en bijvoorbeeld aluminium netjes gerangschikt. Bij de amorfe struktuur zitten alle bestanddelen door elkaar (meer als een vloeistof). Door de struktuur zijn de kristallijne deeltjes veel gevaarlijker. Zij kunnen fijne naaldjes vormen, die doordat ze in het weefsels van de longen terecht komen, ontstekingsverschijnselen geven en hierdoor wordt bindweefsel gevormd.

(…)

Grenswaarden van stof

In glas zit een klein deel van de silicaten in de kristallijne structuur (door hercrystallisatie (de-vitrification). Bij analyses van afvalglas bleek in 1993 dat er minder dan 2,8% aan kristallijn silica in glas zit (lit.7). (Volgens de Glass Aliance in 2014 zou dat minder dan 1% zijn). Uiteraard is dit percentage afhankelijk van het soort glas). Bij kristallijn silicaat gelden lagere grenswaarden. In Nederland geldt dan een grenswaarde van 0,075 mgr/m3. Kwarts is immers een kankerverwekkende stof.

(…)

Opvallende zaken beschreven in “Alles draait om glas.”

(…)

Berekeningen ECEMed

Blz. 30 Glasstorten

Bij het glasstorten in 2010 vindt men bij de stationaire meting een totaal aan inhaleerbaar glasstof van max.9mgr/m3.

(…)

Deze meting is uitgevoerd nadat de glasstortomgeving is vernieuwd. Het glas wordt nu niet langer gestort in een open gat in de vloer maar aan de zijkant van een koker. Het glas en glasstof komt na het storten terecht op een lager gelegen werkvloer. De hoeveelheid glasstof die in de nieuwe situatie bij het storten ontstaat zal vele malen lager liggen dan in de oorspronkelijke situatie, met het gat in de vloer.

De hoeveelheid glasstof in 2010 is, met 9mgr/m3, 3x hoger dan de grenswaarde van inhaleerbaar stof. Deze overschrijding wordt niet vermeld in de conclusie. De wettelijke grenswaarde is 3 mgr/m3.

Berekeningen kwarts in het inhaleerbare glasstof

Max 2,8% kwarts in glas (zie 7). Dit levert 2,8/100 x 9000 µg/m3 (max.totaal)= 224 µg/m3. Als uitgegaan wordt van het percentage kwarts in glas van de Glass Alliance, max 1%, dan is de concentratie kwarts 90µg/m3 (microgram per kubieke meter). Dit is nog steeds te hoog. Bij het vroegere stortgat zat de hoeveelheid nog veel hoger zijn geweest (open gat in de vloer, glas dat meters diep viel op een berg van glas. Ook zal de hoeveelheid glasstof op de afdeling veel hoger zijn geweest.”

De door [gedaagde] in 2015 (na ontvangst van het rapport van ECEMed ) ingeschakelde medisch expert [organisatie 7] , [organisatie 7] , heeft met betrekking tot het dossier van [eiseres] op 20 maart 2015 geschreven, met verwijzing naar het rapport ‘Alles draait om glas’ (productie 6 conclusie van antwoord, p. 10):

“Concluderend menen wij dat betrokkene een sarcoïdose heeft waarvan niet kan worden gesteld dat deze veroorzaakt wordt door haar werkzaamheden bij [gedaagde] . Van sarcoïdose zijn immers geen oorzakelijke factoren bekend, laat staan specifieke werkgebonden factoren.
Verder is er mogelijk sprake van een pneumoconiose/silicose (stoflong), een beeld dat erg lijkt op sarcoïdose, deze diagnose ligt echter ondanks divers tot nu toe verricht onderzoek niet vast.

Hooguit vermoed kan worden dat betrokkene deze aandoening, waar zij mogelijk aan lijdt, opliep als gevolg van het inhaleren van aluminium en silicium.

Gezien de metingen op de werkplek staat echter niet vast dat betrokkenen deze stoffen op haar werk inhaleerde.

Metingen op de werkplek tonen lage concentraties aan en daarnaast komen deze stoffen, vooral silicium, overal in de reguliere woonomgeving voor.”