Uitspraken

[eiser] heeft gesteld dat de OvS nietig is omdat de Comptabiliteitswet niet is nageleefd. Daargelaten de consequenties die [eiser] hieraan meent te kunnen verbinden, volgt de rechtbank deze stelling niet.

De Comptabiliteitswet 1927, die ten tijde van de totstandkoming van de OvS in 1963 gold, had niet de strekking om de geldigheid van daarmee strijdig tot stand gekomen rechtshandelingen aan te tasten. Dit werd afgeleid uit HR 5 oktober 1849, W 1058. In deze uitspraak heeft de Hoge Raad de rechtsregel geformuleerd dat een civielrechtelijke overeenkomst geldig is zonder dat daarbij in beschouwingen aangaande de ministeriële verantwoordelijkheid en de gevolgen voor de staat of de staatsbegroting behoeft te worden getreden. Was artikel 32 van de Comptabiliteitswet 1927 op dit punt nog niet eenduidig geredigeerd, de voornoemde jurisprudentie is in de daaropvolgende Comptabiliteitswetten met zoveel woorden gecodificeerd. Zie artikel 44 uit de Comptabiliteitswet van 1976 en artikel 36 van de huidige Comptabiliteitswet 2001 waarin als hoofdregel is bepaald dat de geldigheid van privaatrechtelijke rechtshandelingen niet wordt aangetast indien de bij of krachtens die wet gestelde regels niet worden nageleefd.

[eiser] heeft verder nog gewezen op de onder 2.3. genoemde brieven van 27 maart 1963 en 4 april 1963. Uit die brieven zou een andere bedoeling van partijen blijken dan zij hebben opgenomen in de OvS zelf. Ook indien dat zo zou zijn, ziet de rechtbank niet in waarom dat zou moeten leiden tot nietigheid van de OvS. De brieven hebben betekenis voor de uitleg van de OvS, maar maken haar niet nietig. Daarvan zou pas sprake zijn als de inhoud of strekking van de (uitgelegde) OvS strijdig is met de goede zeden, de openbare orde of een dwingende wetsbepaling. Gesteld noch gebleken is dat die situatie zich hier voordoet.

Maatschap Groningen

NAM

EBN

EBN heeft aangevoerd dat zij niet als vergunninghouder of (feitelijk) exploitant van het mijnbouwwerk kwalificeert, zoals is vereist voor de vestiging van aansprakelijkheid op grond van artikel 6:177 BW voor schade als gevolg van beweging van de bodem.

De rechtbank is van oordeel dat het feit dat NAM heeft te gelden als vergunninghouder in de zin van artikel 6:177 lid 2 sub a BW en derhalve aansprakelijk is voor deze schade, niet uitsluit dat ook anderen voor diezelfde schade aansprakelijk zijn omdat zij naast NAM eveneens kwalificeren als exploitant in de zin van artikel 6:177 lid 2 sub a dan wel sub b BW. De rechtbank leidt dit af uit de tekst van de wet en overweegt daarbij dat de toelichting op de wet, geen andere conclusie rechtvaardigt.

De Staat

Met betrekking tot de vraag of de Staat kwalificeert als exploitant in de zin van artikel 6:177 lid 2 sub b BW is naar het oordeel van de rechtbank van belang dat de Staat geen maat (meer) is in Maatschap Groningen. De Staat is al in 1967 vervangen door de rechtsvoorgangster van EBN. Artikel 19 OvS maakte deze partijvervanging mogelijk.

De rechtbank is met de Staat van oordeel dat van de door [eiser] gestelde vereenzelviging van de Staat met EBN geen sprake kan zijn. Het enkele feit dat de Staat alle aandelen in EBN houdt en rechtstreeks dan wel via de Raad van Commissarissen het bestuur van EBN benoemt, is daarvoor onvoldoende. EBN is, anders dan destijds de Staatsmijnen, een zelfstandige rechtspersoon. Uit de artikelen 2:5 en 175 BW volgt dat EBN zelf en niet haar aandeelhouder aansprakelijk is voor haar doen en laten. Dat kan anders zijn als de Staat misbruik maakt van de identiteitsverschillen, maar onvoldoende met feiten onderbouwd is gesteld noch is gebleken dat daarvan sprake is. De overwegingen die de rechtbank hiervoor in relatie tot EBN maakte over mede-eigendom en zeggenschap in Maatschap Groningen gelden daarom niet voor de Staat.

Aan [eiser] kan worden toegegeven dat de Staat niet alleen via EBN invloed uitoefent op de gasproductie uit het Groningenveld. In artikel 4 van de OvS is vastgelegd dat de door de Staat benoemde regeringsvertegenwoordiger bij Maatschap Groningen wordt uitgenodigd voor de vergaderingen van het College van Beheer en wordt gekend in de besluiten van dat college. Dat betekent per saldo dat de Staat wordt gekend in het jaarlijks vaststellen van het plan van exploratie en winning van het Groningse aardgas (artikel 6 lid 2 OvS). In de systematiek van de Mbw zal dit uiteindelijk moeten leiden tot een winningsplan dat de instemming behoeft van de Minister van Economische Zaken (art. 34 Mbw). Verder leidt de rechtbank uit de wetsgeschiedenis van de Wet van 8 december 1988 (betreffende de beursgang van DSM en het verwerven door de Staat van de aandelen van DSM Aardgas B.V.) af dat in overeenkomsten is vastgelegd dat de Staat bevoegd is om op basis van overwegingen van openbaar belang aanwijzingen te geven inzake het door EBN te voeren beleid met betrekking tot de aardgaswinning (kamerstukken 20 649, nr. 3 § 5.2. en nr. 74a blz. 7). Daarmee staat wel vast dat de Staat invloed heeft op de exploitatie van het mijnbouwwerk op grond van de Concessie Groningen. De Staat trekt daar bovendien veel profijt van: sinds 1965 meer dan € 265 miljard. Dat de Staat zoveel baat heeft bij aardgasproductie uit het Groningenveld heeft hij in het verleden ook met zoveel woorden gebruikt als argument om de productie vooralsnog niet te beperken. De rechtbank verwijst naar de onder 2.7. geciteerde brief waarin de minister schrijft dat een vermindering van de gasproductie met 10 miljard m3 bij de gasprijs van 2013 zou leiden tot een tegenvaller op de Rijksbegroting van € 2,2 miljard per jaar.

Een en ander is echter onvoldoende om te oordelen dat de Staat exploitant is in de zin van artikel 6:177 lid 2 b BW. Uit de wetsgeschiedenis van de Mbw en de Wet van 8 december 1988 (betreffende de beursgang van DSM en het verwerven door de Staat van de aandelen van DSM Aardgas B.V.) blijkt dat de overheid er bij de inrichting van de staatsdeelneming in de aardgaswinning naar heeft gestreefd de staatsdeelneming een industriële inbedding te geven. Directe overheidsbemoeienis met de winningsactiviteiten werd niet nagestreefd en zelfs onwenselijk gevonden (kamerstukken 20 649, nr. 74a blz. 7). De relatie tussen de Staat en mijnbouwondernemingen en de aansprakelijkheid van de Staat is tijdens de parlementaire behandeling van de Mbw en de uitbreiding van artikel 6:177 BW tot aansprakelijkheid voor schade als gevolg van bodembewegingen onderwerp van debat geweest (kamerstukken 26.219, nr. 12, paragraaf 27). Door het lid [x] is zelfs een Amendement ingediend om de benadeelden een verhaalsrecht op de Staat te geven (nr. 37) Van de zijde van de regering is tijdens het debat afwijzend gereageerd op de zienswijze van een aantal fracties om mijnbouwondernemingen te kwalificeren als 'onderaannemers' of 'dienstverleners' in dienst van de Staat en op een voorstel om de Staat ten opzichte van gedupeerde burgers aansprakelijk te houden voor geleden schade. De minister van Economische Zaken heeft zich daarbij op het standpunt gesteld dat de relatie tussen de Staat en de mijnbouwonderneming wordt beheerst door een vergunningenstelsel en aldus een publiekrechtelijk karakter heeft. Nu dit debat niet heeft geleid tot aanpassing van het wetsvoorstel, concludeert de rechtbank dat de Staat zich weliswaar bezig houdt met de mijnbouwwerken die onder de Concessie Groningen worden geëxploiteerd, maar dat hij dit doet als toezichthouder en concessieverlener in het algemeen belang en deze werken niet aanlegt of doet aanleggen dan wel in gebruik heeft in de zin van artikel 6:177 lid 2 sub b BW.

[eiser] houdt de Staat subsidiair aansprakelijk op grond van artikel 6:162 BW. Uit de stellingen van [eiser] begrijpt de rechtbank dat hij de Staat verwijt niet adequaat te hebben gereageerd op de aardbeving van Huizinge. De Staat betwist dat. Hij stelt altijd op basis van de beschikbare kennis en de heersende inzichten te hebben gehandeld. Verder voert de Staat aan dat de door [eiser] opgevoerde schade is veroorzaakt door aardbevingen in 2012. Zijn handelen of nalaten daarna kan geen oorzaak zijn van die schade.

De rechtbank zal vooralsnog niet overgaan tot beoordeling van de subsidiaire grondslag van [eiser] vordering. Ook de bewijspositie van de Staat zal de rechtbank vooralsnog onbesproken laten. Hierna zal de rechtbank overwegen dat zij een comparitie van partijen wenselijk acht. Op die comparitie zullen deze onderwerpen aan de orde kunnen komen.

Hoofdelijke aansprakelijkheid en causaal verband aardbeving-schade

Causaal verband aardbeving-omvang schade

Van het vereiste causale verband is sprake als de schade in zodanig verband staat met de aardbevingen, dat zij NAM en EBN, mede gezien de aard van de aansprakelijkheid en van

de schade, als een gevolg van de aardbevingen kan worden toegerekend (artikel 6:98 BW).

De rechtbank acht bij het toepassen van deze maatstaf in dit geval van belang dat gaswinning naar haar aard het risico op schade meebrengt; binnen een bepaald effectgebied is schade naar ervaringsregels redelijkerwijs te verwachten. Verder is van belang dat het bij aansprakelijkheid op grond van artikel 6:177 BW gaat om een vergaande risicoaansprakelijkheid die is ingevoerd in het kader van de verbetering van de (rechts)bescherming van derden. Bij de invoering van de Mbw en de uitbreiding daarbij van artikel 6:177 BW tot aansprakelijkheid voor schade als gevolg van bodembeweging zijn het belang van de burger bij het uitblijven van schade en het belang van de gemeenschap bij mijnbouwactiviteit gewogen: de burger moet vergunde mijnbouwactiviteit gedogen en de exploitant heeft de verplichting om alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem gevergd kunnen worden om te voorkomen dat schade wordt veroorzaakt door bodembeweging als gevolg van de winning. Niettemin kan schade ontstaan. Die schade moet dan niet voor rekening komen van degene die moet gedogen, maar voor rekening van degene wiens activiteiten aanleiding zijn (geweest) voor het ontstaan ervan en die van deze activiteiten economisch profijt heeft (kamerstukken 26 219, nr. 3, § 6.6 en § 11.3). Hij moet daarbij de slachtoffers en de aan hen toebehorende onroerende goederen, nemen zoals deze zijn. Dat wil zeggen dat schade die mede voortvloeit uit een bepaalde latente kwetsbaarheid van het slachtoffer en/of het onroerend goed in beginsel het causaal verband tussen de aardbeving en de schade niet doorbreekt en dus door de veroorzaker (volledig) moet worden vergoed.

Bewijs omvang schade

[eiser] stelt dat hij door de aardbevingen schade heeft geleden tot een hoger bedrag dan wat door NAM is vergoed. Hij verwijst daarvoor naar de rapporten van Vergnes en gBou. NAM en EBN betwisten het causale verband tussen de gestelde schade voor zover die de reeds vergoede schade overstijgt en de aardbevingen. Zij verwijzen naar de rapporten van Dekra en Arcadis.

De rechtbank kan op basis van de nu beschikbare rapporten niet vaststellen of het vereiste causale verband tussen de aardbevingen en de geconstateerde schade aan de boerderij aanwezig is en welke vermogensschade [eiser] hierdoor lijdt. Alle partijen beroepen zich voor hun standpunt op berichten van deskundigen. NAM werpt weliswaar op dat het rapport van Vergnes vooral bestaat uit inschattingen en aannames, maar dat geldt evenzeer van de rapporten van Dekra en Arcadis. Dat is wat deskundigen doen. Uit de onder 2.9.5. geciteerde passage blijkt bovendien dat wel degelijk een concrete beoordeling door Vergnes heeft plaatsgevonden. Nu de deskundigen verschillend oordelen over de vraag of tussen alle geconstateerde schade en de aardbevingen een causaal verband bestaat en NAM en EBN met een verwijzing naar de rapporten van Dekra en Arcadis de stelling van [eiser] aangaande het voornoemde causale verband gemotiveerd hebben weersproken, zal nader bewijs moeten worden geleverd.

[eiser] draagt volgens de hoofdregel van artikel 150 Rv de bewijslast van zijn stelling dat hij door de aardbevingen schade heeft geleden tot een hoger bedrag dan wat door NAM is vergoed. Partijen verschillen van mening over het antwoord op de vraag of de bewijslast zou moeten worden omgekeerd. Volgens [eiser] is daar op grond van redelijkheid en billijkheid reden toe. Daarbij stelt hij dat gedaagden de zorgplicht van artikel 33 Mbw hebben geschonden. Verder wijst hij erop dat een wettelijk bewijsvermoeden in de maak is. NAM en EBN zijn van mening dat er geen reden is de bewijslast om te draaien of om een bewijsvermoeden aan te nemen.

De rechtbank stelt voorop dat de wetgever bij de totstandkoming van de risico-aansprakelijkheid van artikel 6:177 lid 4 BW uitvoerig heeft stilgestaan bij de bewijslastverdeling. Uiteindelijk is vastgehouden aan de hoofdregel van artikel 150 Rv. Daarbij is expliciet overwogen dat de rechter tal van mogelijkheden ter beschikking staan om een eiser in eventuele bewijsnood tegemoet te komen en is gewezen op de mogelijkheid om op grond van redelijkheid en billijkheid tot een andere verdeling van de bewijslast te komen dan die welke volgens de hoofdregel geldt. Ook is gewezen op de mogelijkheid van het gebruik maken van weerlegbare vermoedens. De aanname daarvan zou in de rede liggen wanneer de schadevergoeding die wordt gevorderd, schade betreft die kan worden verwacht van bodembeweging en deze bovendien is ontstaan binnen het gebied waar bodembeweging zich voordoet als gevolg van de aanleg of exploitatie van een mijnbouwwerk (kamerstukken 26 219, nr. 7 § 27). De rechtbank stelt vast dat na inwerkingtreding van de Mbw het aantal en de kracht van de aardbevingen als gevolg van gaswinning in Groningen fors zijn toegenomen. Verwezen kan worden naar de onder 2.7. geciteerde brief van de Minister van Economische Zaken van 25 januari 2013. Ook het aantal schademeldingen is fors gestegen.

In de zaak van [eiser] staat vast dat de boerderij is gelegen in het effectgebied waar schade als gevolg van aardbevingen optreedt. Verder kan uit de beschikbare deskundigenrapporten voldoende worden afgeleid dat de door [eiser] gestelde schade aan de boerderij schade is die kan worden verwacht van bodembeweging. Dit soort schade zou naar haar aard redelijkerwijs aardbevingsschade kunnen zijn.

Gelet op het voorgaande komt de rechtbank tot het oordeel dat er in relatie tot de risico-aansprakelijke partijen NAM en EBN voldoende reden is voor het aannemen van een bewijsvermoeden dat de door [eiser] gestelde fysieke beschadigingen aan de boerderij, de scheuren, verzakkingen en dergelijke, het gevolg zijn van aardbevingen. De rechtbank tekent hierbij aan dat zij van oordeel is dat het verwijzen naar de rapporten van Dekra en Arcadis onvoldoende is om het bewijsvermoeden te ontzenuwen, omdat daar de rapporten van Vergnes en gBou tegenover staan. Voorts merkt de rechtbank op dat het bewijsvermoeden niet geldt voor de door [eiser] gestelde hoogte van de herstelkosten en de overige schade die niet de fysieke schade aan de boerderij betreft.

Voor zover [eiser] heeft betoogd dat de rechtbank de bewijslast zou moeten omdraaien en hij daarvoor verwijst naar het inmiddels bij de Eerste Kamer der Staten-Generaal aanhangige ontwerp van de Wet bewijsvermoeden gaswinning Groningen (kamerstukken 34 390), merkt de rechtbank op dat ook in dit wetsontwerp geen omkering van de bewijslast aan de orde is, maar een bewijsvermoeden.

Comparitie

De rechtbank zal een comparitie gelasten.

Op de comparitie zal de rechtbank in elk geval aandacht besteden aan de vraag in hoeverre de Staat onrechtmatig heeft gehandeld, of [eiser] daardoor schade heeft geleden en of in dat kader ook een bewijsvermoeden geldt.

Verder zal de rechtbank vragen stellen over de omvang van schade. De rechtbank kan zich moeilijk voorstellen dat er niet meer stukken en/of bevindingen van HBS zijn dan de onder 2.9.1. vermelde. Zij wil daarover op de comparitie nader door NAM worden geïnformeerd. Voor zover er meer stukken zijn zal de rechtbank NAM opdragen die stukken voorafgaand aan de comparitie in het geding te brengen.

Op de comparitie zal ook kunnen worden besproken of en hoe NAM en EBN tegenbewijs willen leveren tegen het bewijsvermoeden. Het ligt in de lijn van de verwachtingen dat eventueel tegenbewijs zal moeten bestaan uit een rapport van een of meer door de rechtbank te benoemen deskundigen. De rechtbank zal partijen op de comparitie vragen wie zij als deskundige zouden willen voorstellen en welke vragen zij zouden willen voorleggen aan de deskundige(n). Om proces-economische redenen zal ook de Staat zal zich hierover mogen uitlaten. De rechtbank zal partijen in dit kader opdragen uiterlijk veertien dagen voor de comparitie hun voorstellen aan de rechtbank en de wederpartij(en) toe te zenden.

De comparitie zal ook worden benut om te onderzoeken of partijen het op een of meer punten met elkaar eens kunnen worden.