Uitspraken

[eisers] stelt dat hiervan sprake is en heeft daarbij in de eerste plaats gewezen op de aankoop van een pand door NAM en EBN. Volgens [eisers] is er door de maatschap minimaal € 895.000,00 betaald, in de contractuele (OvS) verhouding van

€ 537.000,00 zijdens NAM en € 385.000,00 zijdens EBN. Verder heeft [eisers] verwezen naar (citaten uit) de Kamerstukken 26219, nr. 21a en 38209, nr. 2. Uit die stukken blijkt volgens haar dat de maatschap een publieke taak vervult.

NAM is van oordeel dat de kwestie met betrekking tot de positie van de maatschap niet van wezenlijk belang is, omdat [eisers] beide maten heeft gedagvaard.

Bovendien kan uit de door of namens [eisers] overgelegde berichtgeving/ het uittreksel uit het Kadaster niet veel meer of anders worden opgemaakt dan dat NAM en EBN de mede-eigendom van een onroerende zaak hebben verkregen en dat de gerechtigheid tot die onroerende zaak overeenstemt met de onderlinge verhouding in de maatschap. Hieruit volgt volgens NAM niet dat de maatschap "op voor derden kenbare wijze deelneemt aan het rechtsverkeer". Ook de omstandigheid dat EBN via de maatschap een positie in het gasgebouw inneemt, waarop de door of namens [eisers] overgelegde kamerstukken zien, rechtvaardigt een dergelijke conclusie naar het oordeel van NAM niet. Volgens NAM schetst de Minister in deze stukken dat de structuur van de maatschap het mogelijk maakt om in de interne verhoudingen invloed te kunnen uitoefenen.

"2. Is er ruimte voor het aansprakelijk houden van EBN op grond van artikel 6:177 lid 2 sub b BW naast het aansprakelijk zijn van NAM op grond van artikel 6:177 lid 2 sub a BW? Kan EBN mede gelet op haar bijzondere positie als staatsdeelnemer in de maatschap, als exploitant in de zin van artikel 6:177 lid 2 sub b BW, worden aangemerkt?".

"De tweede prejudiciële vraag komt erop neer of ook EBN met betrekking tot de gaswinning uit het Groningenveld kan worden aangemerkt als exploitant van het mijnbouwwerk in de zin van art. 6:177 lid 2 BW."

en, in het verlengde hiervan, geantwoord:

"dat EBN in het onderhavige geval – naast NAM – als exploitant in de zin van art. 6:177 lid 2 BW moet worden aangemerkt.".

"2.5.3 De rol van EBN ten aanzien van het mijnbouwwerk dat wordt gebruikt voor de opsporing en winning van gas in het Groningenveld blijkt uit de OvS (zie hiervoor in 2.1.5 onder (iii)).

In art. 1 OvS is opgenomen dat NAM en EBN via de Maatschap gezamenlijk het beleid voeren inzake en het economisch belang dragen bij de opsporing en ontginning door NAM in het Groningenveld. In art. 2 OvS is opgenomen dat alle werken die NAM voor de opsporing en winning van aardgas in het Groningenveld tot stand heeft gebracht voorafgaand aan de ondertekening van de OvS, worden ingebracht in de Maatschap en dat EBN 40% van de voor deze werken gemaakte kosten aan NAM zal vergoeden. In art. 3 OvS is geregeld dat het beheer van de Maatschap wordt gevoerd door een College van Beheer, dat bestaat uit twee door EBN en twee door NAM benoemde leden. Blijkens art. 6 OvS is NAM gebonden aan de door het College van Beheer te nemen besluiten en stelt het College van Beheer jaarlijks het plan van opsporing en winning voor het Groningenveld vast. In art. 5 OvS is overeengekomen dat het bedrijf van de opsporing en ontginning van aardgasvoorkomens binnen de aan NAM verleende concessie door NAM wordt gevoerd en wel te eigen name, maar uitsluitend ten behoeve van de Maatschap. Op grond van art. 7 OvS worden de uitgaven en opbrengsten van de maatschap tussen EBN en NAM gedeeld in een verhouding van 40:60.

Uit het bovenstaande volgt dat EBN een aanzienlijke invloed heeft op het ten aanzien van het mijnbouwwerk te voeren beleid, 40% van voor het mijnbouwwerk gemaakte kosten heeft gedragen en in diezelfde mate deelt in de winst en het verlies verbonden aan het mijnbouwwerk. Bovendien volgt uit het bovenstaande dat het mijnbouwwerk is ingebracht in de Maatschap.

Hoewel het antwoord op de vraag of EBN kan worden aangemerkt als exploitant in de zin van art. 6:177 lid 2 BW mede een in beginsel aan de feitenrechter overgelaten waardering van de omstandigheden van het geval vergt, laat het voorgaande geen andere conclusie toe dan dat de positie van EBN in het onderhavige geval zozeer is verweven met de positie van NAM dat EBN - naast NAM - als exploitant in de zin van art. 6:177 lid 2 BW moet worden aangemerkt.".

Gelet op deze toelichting door de Hoge Raad, gaat de rechtbank voorbij aan het verweer van EBN bij dupliek dat de Hoge Raad de aan hem voorgelegde vraag niet heeft beantwoord. Hoewel op zich juist is dat de rechtbank de Hoge Raad heeft gevraagd of EBN op grond van artikel 6:177 lid 2 sub b BW aansprakelijk kan worden gehouden, heeft de Hoge Raad die vraag verstaan in de hiervoor omschreven bredere zin en geoordeeld dat EBN als exploitant in de zin van artikel 6:177 lid 2 BW risicoaansprakelijk is. De beoordeling door de Hoge Raad - gebaseerd op artikel 6:177 lid 2 BW - kan in zoverre dan ook worden gezien als het meerdere van de door de rechtbank voorgelegde vraag - gebaseerd op artikel 6:177 sub b BW - en sluit de vraagstelling van de rechtbank in.

Niet valt in te zien welk belang EBN dan nog heeft bij een aparte beoordeling door de rechtbank of zij (d.i. EBN) aansprakelijk kan worden gehouden op grond van artikel 6:177 lid 2 sub b BW, zoals door EBN verzocht bij dupliek. Ongeacht de uitkomst van die beoordeling, kwalificeert EBN volgens de Hoge Raad in ieder geval als exploitant in de zin van artikel 6:177 lid 2 BW. Onder verwijzing naar de hiervoor geciteerde overweging 2.5.4 (en overweging 2.5.3.) van de Hoge Raad ziet de rechtbank evenmin aanleiding om, zoals eveneens bepleit door EBN, nogmaals feitelijk na te gaan of zij kwalificeert als exploitant in de zin van artikel 6:177 lid 2 BW. Zoals de Hoge Raad in voornoemde overweging(-en) uiteengezet heeft, laten de relevante feiten in dit geval immers maar één conclusie toe.

Dat het feitelijke debat onvoldoende (voldragen) zou zijn gevoerd, zoals EBN tot slot stelt, is de rechtbank niet gebleken.

Tegen dit vonnis van 1 maart 2017, voor zover tussen de eisende partijen (waaronder [eisers] ) en de Staat gewezen, is geen hoger beroep ingesteld.

Dat betekent volgens de Staat dat de onder 1. tot en met 3. genoemde oordelen uit het vonnis van 1 maart 2017 gezag van gewijsde hebben gekregen tussen [eisers] en de Staat.

"2.6.3 Indien het verweer van de Staat (het beroep op het gezag van gewijsde van het vonnis van deze rechtbank van 1 maart 2017 (ECLI:NL:RBNNE:2017:715); rechtbank) doel treft, kunnen de vorderingen van [eisers] ( [eisers] ; rechtbank) tegen de Staat reeds om die reden niet worden toegewezen en bestaat geen belang bij beantwoording van de derde en vierde prejudiciële vraag.".

Naar het oordeel van de rechtbank heeft [eisers] onvoldoende (concreet) onderbouwd waarom desalniettemin een uitzondering (ex artikel 6:248 lid 2 BW) in dit geval gerechtvaardigd zou zijn. Van strijd met een goede procesorde is de rechtbank evenmin gebleken. Sterker, het gezag van gewijsde dient in beginsel de goede procesorde en het ligt dan op de weg van [eisers] om aan te tonen dat dit hier anders zou moeten zijn. Naar het oordeel van de rechtbank heeft [eisers] dat onvoldoende gedaan.

"1. In hoeverre heeft het onderscheid tussen aansprakelijkheid op grond van art. 6:177 lid 1, onder b, BW en op grond van art. 6:162 BW gevolgen voor de aanspraak op vergoeding van (im)materiële schade?".

"Het antwoord op de eerste prejudiciële vraag luidt dat, ondanks de ruime toerekening die plaatsvindt bij aansprakelijkheid op grond van art. 6:177 BW, zich gevallen kunnen voordoen waarin het voor de benadeelde tot een gunstiger resultaat leidt als zijn vordering niet (of niet alleen) op grond van art. 6:177 BW, maar (ook) op grond van art. 6:162 BW wordt beoordeeld.

Of het voor de toepassing van art. 6:100 BW, art. 6:101 BW of art. 6:109 BW verschil maakt op welke van beide grondslagen de vordering tot schadevergoeding berust, hangt af van de omstandigheden van het individuele geval.".

"2.4.4 Een vordering tot vergoeding van schade die is ontstaan door beweging van de bodem als gevolg van de aanleg of de exploitatie van een mijnbouwwerk, kan worden gebaseerd op art. 6:177 lid 1, aanhef en onder b, BW.

Als tevens sprake is van toerekenbaar onrechtmatig handelen van de exploitant, en de schade daarmee in condicio sine qua non-verband staat, kan een zodanige vordering ook worden gebaseerd op art. 6:162 BW. De hiervoor in 2.4.3 vermelde aard en strekking van art. 6:177 BW brengen mee dat bij aansprakelijkheid op grond van die bepaling ruime toerekening van schade aan de hand van art. 6:98 BW plaatsvindt, ook als de aansprakelijkheid niet tevens kan worden gebaseerd op art. 6:162 BW. Niet uitgesloten is echter dat desondanks in een concreet geval ten aanzien van bepaalde schadelijke gevolgen moet worden geoordeeld dat zij niet op grond van art. 6:177 BW in verbinding met art. 6:98 BW als gevolg van bodembeweging aan de exploitant kunnen worden toegerekend.

Indien de exploitant in een zodanig geval ook op grond van art. 6:162 BW aansprakelijk is, omdat hij een toerekenbare onrechtmatige daad heeft gepleegd, en die schadelijke gevolgen met die onrechtmatige daad in condicio sine qua non-verband staan, is niet uitgesloten dat die schadelijke gevolgen wel als gevolg van die onrechtmatige daad aan de exploitant kunnen worden toegerekend.

Uit het voorgaande volgt dat zich gevallen kunnen voordoen waarin het voor de benadeelde tot een gunstiger resultaat leidt als zijn vordering niet (of niet alleen) op grond van art. 6:177 BW, maar (ook) op grond van art. 6:162 BW wordt beoordeeld.

Voor de toepassing van art. 6:100 BW, art. 6:101 BW en art. 6:109 BW geldt dat per individueel geval moet worden beoordeeld of het onderscheid tussen aansprakelijkheid op grond van art. 6:162 BW en aansprakelijkheid op grond van art. 6:177 lid 1, aanhef en onder b, BW daarvoor gevolgen heeft.

[eisers] beroept zich met betrekking tot deze schadepost op het bewijsvermoeden van artikel 6:177a lid 1 BW. Volgens [eisers] staat vast dat er als gevolg van de gaswinning bodembewegingen plaatsvinden op de locatie van de woonboerderij. Dat dit voor schade heeft gezorgd, blijkt volgens [eisers] uit haar ooggetuigenverslag, de rapporten van Vergnes (uit 2014 en 2016) en het overleg tussen de eerstelijnsexpert en Vergnes, voor welk deel NAM schade heeft erkend binnen het Protocol Schadeafhandeling (versie augustus 2014). Volgens [eisers] staat eveneens vast dat de schade naar haar aard veroorzaakt kan zijn door aardbevingen. Dat wordt volgens [eisers] ook (deels) onderschreven door het RHDHV-rapport.

Aldus is er sprake van fysieke schade aan het pand die naar haar aard redelijkerwijs schade door gaswinning geïnduceerde aardbevingen zou kunnen zijn en wordt vermoed dat deze schade is veroorzaakt door de exploitatie van een mijnbouwwerk. Onder verwijzing naar de prejudiciële beslissing van de Hoge Raad van 19 juli 2019 kan de exploitant dit vermoeden alleen weerleggen als hij er in slaagt te bewijzen dat de schade niet is veroorzaakt door de aanleg of de exploitatie van het mijnbouwwerk. Voor bewijs in het burgerlijk recht is niet vereist dat de te bewijzen feiten en omstandigheden onomstotelijk vast komen te staan, maar is het voldoende als de te bewijzen feiten en omstandigheden voldoende aannemelijk worden gemaakt. Het is niet voldoende dat de exploitant twijfel zaait over de oorzaak van de schade. Als onduidelijk blijft of de schade is veroorzaakt door de aanleg of de exploitatie van het mijnbouwwerk, moet er van uit worden gegaan dat de schade is veroorzaakt door de aanleg of de exploitatie van het mijnbouwwerk. Uit het rapport van [naam 1] (Advies over de afwikkeling van mijnbouwschade in Groningen, 13 oktober 2017) volgt dat de rechter niet te licht mag aannemen dat het bewijsvermoeden is weerlegd. Het door NAM bij akte overgelegde RHDHV-rapport en de daarin gebruikte methode, richtlijn en data kunnen niet dienen ter ontzenuwing van het bewijsvermoeden. Er is slechts twijfel gezaaid met berekende kansen en het op dubieuze wijze uitsluiten en bewijzen van hypothesen. Omdat het bewijsvermoeden niet is ontzenuwd, zijn NAM en EBN aansprakelijk voor zowel de geconstateerde als de nog niet geconstateerde (niet onderzochte en toekomstige) fysieke schade aldus [eisers]

NAM voert met betrekking tot deze schadepost de volgende verweren. NAM wijst er op dat de Hoge Raad in zijn prejudiciële beslissing van 19 juli 2019 onder 2.9.2. ten onrechte als vaststaand feit heeft aangenomen dat het bewijsvermoeden van toepassing zou zijn. Dat is tussen partijen nog in debat. Omdat [eisers] zich beroept op het bewijsvermoeden van artikel 6:177a BW, dient zij per schade of groep van met elkaar samenhangende schades te stellen en bij betwisting te bewijzen dat het fysieke schade betreft die naar haar aard redelijkerwijs door beweging van de bodem door aardgaswinning zou kunnen zijn veroorzaakt. Dat heeft [eisers] nagelaten. Het enkele feit dat de door [eisers] gestelde schade bestaat uit scheurvorming, is onvoldoende. Een scheur heeft geen onderscheidend vermogen en komt overal in Nederland voor. De uiterlijke verschijningsvorm van schade kan derhalve niet bepalend zijn voor de toepassing van het bewijsvermoeden. Wat NAM betreft komt het bij het al dan niet toepasselijk zijn van het bewijsvermoeden uiteindelijk aan op de vraag of er sprake is van een voldoende zekere en bepaalbare kans op schade (onder verwijzing onder andere naar het arrest van de Hoge Raad van 6 april 2018, NJ 2018, 291). Zij verwijst naar het door haar als productie 35 overgelegde rapport van Royal HaskoningDHV (hierna: RHDHV) van 14 februari 2018 waarin staat dat de kans op schade (scheuren) aan de woning door aardbevingstrillingen 8,8% is. Dat is onvoldoende om te kunnen concluderen dat er sprake is van scheurvorming die naar haar aard redelijkerwijs door aardbevingen zou kunnen zijn veroorzaakt. De toepasselijkheid van het bewijsvermoeden kan evenmin volgen uit de buitengerechtelijke schadeafhandeling. Zou dat al anders zijn, dan geldt dat de toepasselijkheid van het bewijsvermoeden zich beperkt tot de kwalificatie als B-schade en de betreffende schades. NAM is slechts aansprakelijk te houden voor het verergeringsdeel en het is aan [eisers] om die verergering aan te tonen. Voor zover het bewijsvermoeden wél van toepassing mocht zijn, heeft NAM dat vermoeden ontzenuwd op basis van het RHDHV-rapport. Op basis van dat rapport is het aannemelijk dat de schade aan de woning niet de oorzaak is van de gevonden schadegroepen aan de woning. RHDHV heeft alternatieve oorzaken voor de desbetreffende schadegroepen vastgesteld waarbij de invloed van beweging van de bodem, in het bijzonder daaronder begrepen aardbevingstrillingen, is uitgesloten.

Het (niet wetenschappelijk onderbouwde) commentaar van [eisers] op het RHDHV-rapport betreft veelal algemene stellingen die niet zijn toegespitst op de woning en het onderzoek dat RHDHV aan de woning heeft uitgevoerd. Volgens NAM heeft RHDHV onafhankelijk en navolgbaar onderzoek uitgevoerd naar de schade aan de woning en haar onderzoek uitgevoerd op basis van de meest recente inzichten omtrent de oorzaken van gebouwschade. RHDHV is een professionele partij met een gedegen reputatie en heeft er belang bij om op objectieve wijze te rapporteren. Voor zover de rechtbank twijfel over dat laatste mocht hebben, geeft NAM de rechtbank in overweging om een deskundige te benoemen om het RHDHV-rapport te beoordelen. Omdat NAM het bewijsvermoeden heeft ontzenuwd, ligt de bewijslast voor het causaal verband tussen de schade aan de woning en bewegingen van de bodem door gaswinning van NAM bij [eisers] In dat bewijs zal zij niet slagen. Het door [eisers] overgelegde opname-rapport van Vergnes betreft slechts een opname van de schade, zonder dat daarbij het causaal verband met aardbevingen is beoordeeld. Voor zover de rechtbank van mening is dat het bewijsvermoeden niet is ontzenuwd dan wel het bewijs van causaal verband tussen de schade en de bodembeweging door gaswinning door [eisers] is geleverd, behoeft er geen verwijzing naar de schadestaatprocedure plaats te vinden. De fysieke schade kan in deze procedure worden begroot en afgedaan. NAM betwist de herstelkostenbegroting zoals die is overgelegd door [eisers] en biedt tegenbewijs aan, zowel voor wat betreft de in die begroting opgenomen herstelmethode als de hoogte van de herstelkosten.

De rechtbank overweegt dat de Hoge Raad in zijn prejudiciële beslissing van

19 juli 2019 in overweging 2.3. de eerdere erkenning van NAM in deze procedure dat zij aansprakelijk is op grond van artikel 6:177 lid 1, aanhef en onder b BW, heeft herhaald en verder heeft vastgesteld dat de schade waarvan vergoeding wordt gevorderd in deze zaak onder meer bestaat in fysieke schade aan gebouwen en werken die naar haar aard redelijkerwijs schade kunnen zijn door beweging van de bodem als gevolg van de aanleg of de exploitatie van een mijnbouwwerk ten behoeve van het winnen van gas uit het Groningenveld, als bedoeld in artikel 6:177a lid 1 BW. In overweging 2.9.2. verbindt de Hoge Raad hieraan de conclusie dat voldaan is aan de vereisten voor toepassing van het bewijsvermoeden van artikel 6:177a lid 1 BW. Hoewel de Hoge Raad dat niet als zodanig benoemt, neemt de rechtbank aan dat de Hoge Raad hierbij vooral het oog heeft gehad op de rapporten van Vergnes uit 2014 en 2016, het Dekra-rapport en de daarin concreet omschreven fysieke schade aan het pand van [eisers] Hieraan heeft de Hoge Raad, naar het oordeel van de rechtbank, terecht de conclusie verbonden dat dit schade zou kunnen zijn die redelijkerwijs door bodembeweging zou kunnen zijn veroorzaakt, zodat het bewijsvermoeden van toepassing is. Ook overigens is de rechtbank van oordeel dat NAM met betrekking tot de vraag of het bewijsvermoeden van toepassing is, de lat hier te hoog legt. De rechtbank verwijst hierbij naar het vonnis van deze rechtbank van 15 april 2020 (ECLI:NL:RBNNE:2020:1890). Daarin is het volgende overwogen, voor zover van belang:

"Het bewijsvermoeden geldt bij fysieke schade aan gebouwen en werken, die naar haar aard redelijkerwijs schade door bodembeweging als gevolg van de gaswinning uit het Groningenveld zou kunnen zijn. Ten aanzien van het Groningenveld is inmiddels duidelijk dat de aardbevingen veel gelijksoortige fysieke schade aan bouwwerken in de omgeving hebben veroorzaakt. Die veelvuldigheid van soortgelijke schadegevallen rechtvaardigt, volgens de minister bij de behandeling van het wetsontwerp in de Eerste Kamer, het vermoeden dat de schade door de gaswinning is veroorzaakt en daarmee toepassing van het bewijsvermoeden. Uit de wetsgeschiedenis blijkt voorts dat als het in de rede ligt dat de schade die zich heeft voorgedaan het gevolg is van gaswinning uit het Groningenveld, het bewijsvermoeden van toepassing is.

Bij de vraag of het bewijsvermoeden in een concreet geval van toepassing is, moet dus worden gekeken naar de uiterlijke verschijningsvorm van de schade. Anders dan in de stellingen van NAM besloten ligt, gaat het er daarbij dus niet om of redelijkerwijs moet worden aangenomen dat de fysieke schade waarvan vergoeding wordt gevorderd het gevolg is van gaswinning in het Groningenveld, maar of de schade naar haar aard redelijkerwijs het gevolg zou kunnen zijn van die gaswinning. Met andere woorden, of de schade lijkt op fysieke schade die door gaswinning in het Groningenveld veroorzaakt kan worden. Een andere opvatting zou leiden tot het door de wetgever niet gewenste gevolg dat, wanneer NAM er voorafgaand aan de beslissing over de toepasselijkheid van het bewijsvermoeden in slaagt om twijfels te zaaien over het causaal verband tussen schade en gaswinning, niet aan het bewijsvermoeden wordt toegekomen, zodat het bewijsrisico voor dat verband bij de benadeelde partij komt te liggen. Dat is uitdrukkelijk niet de bedoeling van de wetgever geweest. In dit verband wijst de rechtbank op de toelichting die de minister aan de Tweede Kamer heeft gegeven bij de Novelle Wet bewijsvermoeden gaswinning Groningen, inhoudende: “Nu de fysieke schade aan gebouwen en werken die gemeld wordt in Groningen in het merendeel van de gevallen ook daadwerkelijk het gevolg is van bodembeweging door gaswinning, kan worden vermoed dat ook de overige gevallen, naar hun aard schade als gevolg van bodembeweging zouden kunnen zijn, aan bodembeweging door gaswinning kunnen worden toegeschreven.

Gelet hierop, en op de wens van de Tweede Kamer om voor het aardbevingsgebied in Groningen benadeelden te hulp te komen bij hun bewijsvoering, wordt met de novelle een wettelijk bewijs vermoeden opgenomen in artikel 177a van boek 6 van het Burgerlijk Wetboek ” (Kamerstukken I 2016/17,34041, nr. E). Bovendien is de door NAM verdedigde opvatting slecht verenigbaar met de hoogte waarop de Hoge Raad de lat heeft gelegd voor de weerlegging van het bewijsvermoeden, te weten dat de exploitant dient te bewijzen - waaronder is begrepen voldoende aannemelijk te maken - dat de schade niet is veroorzaakt door gaswinning.".

"2.9.3 Dit wettelijke bewijsvermoeden beoogt, blijkens de daarop gegeven toelichting van

de minister, de positie van de benadeelden te versterken in discussies over het causaal verband tussen de mijnbouwactiviteiten en aardbevingsschade. Het te hulp komen van de benadeelden bij hun bewijsvoering is gerechtvaardigd geacht omdat de fysieke schade aan gebouwen en werken die gemeld wordt in Groningen, in het merendeel van de gevallen daadwerkelijk het gevolg is van bodembeweging door gaswinning.

"Algemeen

NAM heeft Royal HaskoningDHV (RHDHV) gevraagd de fundamentele oorzaken te achterhalen van het optreden van een bepaald probleem of bepaalde schades aan de opstallen aan het adres [adres] te Bierum gelegen in het gaswinningsgebied in Groningen. Dit wordt gedaan met een door TNO op basis van een Root Cause Analysis (RCA) ontwikkelde methodiek voor onderzoek naar de oorzaak van gebouwschade (…) Een Root Cause Analysis is een methodiek die er op gericht is om de oorzaak van een schade te achterhalen door het inventariseren van alle mogelijke schadeoorzaken en het systematisch uitsluiten of aantonen (ook wel genoemd "falsificeren" of "verifiëren") van elk van deze oorzaken. Tevens behoort het vaststellen van het schadebedrag van schades die zijn veroorzaakt door aardbevingen tot de vraagstelling.

(…)

Het doel van het onderzoek is om één of meerdere oorzaken en de omvang van een schade bij de betreffende gebouwen vast te stellen. Mogelijk aardbevingsschades, zoals die zich kunnen voordoen in Groningen, maken onderdeel uit van het onderzoek. Daar waar geen eenduidige oorzaak is vast te stellen wordt dit gemeld. Wij hebben waar wij dat noodzakelijk of wenselijk achtten, nader onderzoek ter plaatse uitgevoerd om meer zekerheid of duidelijkheid rond de schadeoorzaak te krijgen. RHDHV heeft getracht de opnames en argumentaties navolgbaar en verifieerbaar weer te geven in verband met controleerbaarheid.

Royal HaskoningDHV hecht eraan te benadrukken dat hierbij onafhankelijkheid noodzakelijk is.

Gegeven het belang van onafhankelijk onderzoek heeft RHDHV prof. dipl. Ing. [naam 2] gevraagd een onafhankelijke beoordeling uit te voeren (…) De heer [naam 2] heeft de rapporten van RHDHV bestudeerd en van commentaar voorzien, welk commentaar wij in de rapporten verwerkt hebben. Hij heeft de rapporten beoordeeld en getoetst op basis van een onafhankelijke oordeelvorming en heeft de conclusie onderschreven.

Beschrijving onderzoek

Het pand [adres] te Bierum is een vrijstaande woning met losstaande schuur. Het pand is op 16 januari 2018, 23 januari 2018 en 30 januari geïnspecteerd waarbij de schades zijn vastgelegd.

In het bijzonder voor aardbevingen is onderzocht of trillingen schade hebben kunnen veroorzaken. Daarbij wordt gebruik gemaakt van Ground Motion Prediction Equation (GMPE) of Ground Motion Model (GMM). EEN GMPE of GMM is een model op basis waarvan kan worden bepaald wat het maximale trillingsniveau is op de locatie van het pand, ten gevolge van aardbevingen in het verleden, afhankelijk van de afstand tot en de magnitude van de opgetreden aardbeving (het epicentrum). Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van de Empirische GMPE (…)

Dit model is vastgesteld door middel van wetenschappelijk onderzoek en gebaseerd op daadwerkelijke metingen, in totaal zijn meer dan 1000 registraties van gemeten trillingen gebruikt. De EGMPE is het meest recente model en gebaseerd op de laatste wetenschappelijke inzichten.

Als op basis van de EGMPE de kracht (trillingssnelheid, trillingsversnelling) van de maximaal opgetreden bij het onderzoeksobject is bepaald, wordt vervolgens op basis van de (in november 2017 herziene) SBR Richtlijn A getoetst of de schade aan het gebouw zou kunnen optreden als gevolg van deze trilling (…) De beoordeling van de trillingsbelasting bestaat uit een vergelijking van de berekende trillingssnelheid, gebaseerd op daadwerkelijk bij KNMI meetstations betrouwbare gemeten waarden, met de grenswaarde. De grenswaarden in SBR Richtlijn A zijn vastgesteld op basis van praktijkervaringen en literatuuronderzoek.

Er zijn twee grenswaarden in de SBR Richtlijn A opgenomen:

Resultaat onderzoek

In ons onderzoek hebben wij met betrekking tot het pand [adres] te Bierum een 23-tal schadegroepen geïdentificeerd. Elke schadegroep bestaat uit de bij inspecties vastgestelde één of meerdere schades (schades bestaan veelal uit scheuren) die bij elkaar in de buurt zitten en waarvan na beoordeling is vastgesteld dat ze dezelfde oorzaak hebben.

Uit het onderzoek is gebleken dat voor de eerste grenswaarde voor trillingen volgens de SBR A geldt dat voor [adres] de grenswaarde is overschreden. Berekend is dat er een kans is van 9% op lichte schade door de maatgevende aardbeving. Overschrijding van de grenswaarde betekent dat er een kans is op schade, maar niet dat daadwerkelijk schade is opgetreden door trillingen, er is immers een kans van 91% dat er in het geheel geen schade is opgetreden ten gevolge van aardbevingen. Omdat de grenswaarde is overschreden worden daarom in dit geval met de TNO-RCA methode aardbevingen als schade-oorzaak opgenomen in de falsificatie/verificatie. De beoordeling of een schade het gevolg kan zijn van aardbevingen wordt daar steeds afgewogen tegen andere mogelijke oorzaken.

De trillingen zijn zo beperkt van grootte dat er zeker geen trekspanningen op de fundering zullen optreden.

Uit het onderzoek is voorts gebleken dat voor de tweede grenswaarde voor trillingen volgens de SBR A geldt dat met het Empirische model bepaalde trillingen steeds ver onder de grenswaarde voor schade door zettingen door verdichting of verweking van de grond blijven. (…) Dit houdt in dat aardbevingen niet tot (extra) zettingen van de fundering geleid kunnen hebben en dat de schade die veroorzaakt is door zettingen (…), niet is veroorzaakt of verergerd door aardbevingen.

Bovendien is bij het verharden van de inrit tussen het huis en dat van de buren enkele jaren geleden een trilplaat gebruikt. (…) Dus als er al schade is ontstaan door trillingen, dan ligt de trilplaat als oorzaak meer voor de hand dan aardbevingen.

Uit ons onderzoek is gebleken dat bijna alle schade door overmatige zettingen of door verhinderde vervormingen door temperatuursinvloeden zijn ontstaan, en niet door aardbevingen.

De zettingen zijn ontstaan door de slappe grond waarop het pand is gefundeerd, welke is vastgesteld in het grondonderzoek van Fugro, in combinatie met een smalle fundering. Dat zettingen zijn opgetreden wordt bevestigd door de uitgevoerde vloerwaterpassing en metingen aan de gevels. (…) Uit de metingen blijkt dat de zettingen en zettingsverschillen dusdanig groot zijn dat deze altijd zullen leiden tot scheuren zoals hier zijn geconstateerd.

(…)

Verder is ook een aantal scheuren ontstaan door de wijze van bouwen en verbouwen.

De woning, waarvan het bouwjaar niet bekend is (…) verkeert in goede staat. In de loop der jaren is de woning vele malen verbouwd.(…)

Ondanks al deze verbouwingen is er relatief weinig scheurvorming van betekenis opgetreden. Vergnes heeft in 2016 weliswaar een groot aantal haarscheurtjes gefotografeerd maar die zijn vrijwel allemaal zo dun dat ze nauwelijks zichtbaar zijn en geen praktische betekenis hebben. Er zijn slechts enkele lichte scheuren ontstaan door verschil in zetting. Gezien de geschiedenis van het gebouw valt dat heel erg mee. De meeste geconstateerde scheurtjes zijn nauwelijks zichtbaar en zijn normaal voor een stenen woning waarover een stuclaag is aangebracht en voor een houtskeletbouw bovenbouw, afgewerkt met plaatmateriaal.

(…)

De hier toegepaste ongebruikelijk dunne wanden zijn erg gevoelig voor temperatuurverschillen tussen binnen en buiten. Dit veroorzaakt verhinderde lengteveranderingen als gevolg van temperatuurverschillen (…). Als gevolg hiervan ontstaan meestal verticale scheuren (…). Als het pleisterwerk een andere uitzettingscoëfficiënt heeft dan de wand, ontstaan door de temperatuurbewegingen ook haarscheurtjes in de pleisterlaag. Ook zijn dit soort wanden gevoelig voor een zogenaamde temperatuurgradiënt. (…) Op zich is dat geen probleem, maar als de wand wordt voorzien van stucwerk zoals in dit geval, dan kan het stucwerk deze kromming en rekken niet volgen en ontstaan scheuren; meestal haarscheuren. Indien het stucwerk was voorzien van een wapening (…) dan zouden veel van dit soort haarscheuren voorkomen zijn.

(…)

De metselwerk fundering met getrapte verbreding van het oorspronkelijk woonhuisgedeelte is erg ondiep aangelegd (…) en op een zeer zettingsgevoelige ondergrond.

(…)

De betonvloer in de vrijstaande schuur is een zogenaamde vloer op staal (…). De aanwezige grondslag bestaat uit zeer zettingsgevoelige klei/leem. Het eigen gewicht van de betonvloer samen met de belastingen op de vloer zorgen daarom voor zettingen van de vloer. Scheur 26 in de betonvloer is het gevolg van deze zettingen.

(…)
De aangebouwde uitbreidingen zijn zonder dilatatie aan het eerdere woonhuis verbonden. De nieuwe uitbreidingen zullen nog zettingen ondergaan. (…) Het gevolg is dat de nieuwbouw onbedoeld krachten zal overbrengen naar de bestaande bouw, waardoor die bestaande bouw kan scheuren.

Door het in een latere fase toevoegen van de dakopbouwen wordt eveneens belasting toegevoegd op de bestaande fundering. Ook hier zal extra zetting van deze fundering optreden met het risico op scheurvorming in de bestaande muren;

In de woning zijn diverse doorbraken gemaakt. Ook hierdoor ontstaan extra zettingen welke weer leiden tot scheurvorming in de muren;

De oorspronkelijk ongeïsoleerde buitenmuren zijn, deels, later aan de binnenzijde voorzien van isolatiemateriaal. Dat wil zeggen dat de muur uitzet in zomer/overdag en krimpt in de winter/in de nacht. Omdat deze vervormingen nooit zonder spanningen kunnen optreden, zullen deze leiden tot extra krimpscheuren. (…)

Bij enkele gevels is in een latere fase een extra binnenmuur toegevoegd. Ook deze muur geeft extra belasting op de fundering en daarmee gepaard gaande extra zettingen.

De bovengenoemde schades zijn ontstaan onafhankelijk van het optreden van aardbevingen door gaswinning. Deze schades zouden ook zijn opgetreden indien geen aardbevingstrillingen bij het pand zouden zijn geweest.

(…)

Uit ons onderzoek is vast komen te staan dat de beving van Zeerijp de grootste trillingen heeft gegeven bij het pand ten opzichte van eerdere en/of latere aardbevingen. In een vergelijking met een opname van schades door Noordelijk Schade Taxatie Bureau op 22-07-2014 en Vergnes op 14-03-2016 blijken de toen aanwezige scheuren na de aardbeving van Zeerijp niet verergerd te zijn. Ter illustratie van deze conclusie is een schadevergelijking toegevoegd in deze rapportage en in bijlage G. Er is een vergelijking gemaakt van foto's van Noordelijk Schade Taxatie Bureau op 22-07-2014 en Vergnes op 14-03-2016 (voor Zeerijp) en de foto's van RHDHV (na Zeerijp) Er zijn door de beving Zeerijp 2018 ook geen scheuren bijgekomen. Daardoor is het aannemelijk dat alle opgetreden lagere aardbevingstrillingen, vóór Zeerijp, ook niet tot schade of verergering van bestaande schade hebben geleid.".

De rechtbank is van oordeel dat NAM ( en met haar EBN) met het RHDHV-rapport, meer bijzonder de hiervoor opgenomen samenvatting en conclusie, voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat de schade niet is veroorzaakt door de exploitatie van het mijnbouwwerk en daarmee het hiervoor aangenomen bewijsvermoeden heeft weerlegd. Aan dat oordeel kan niet (voldoende) afdoen dat [eisers] bij repliek een groot aantal bezwaren tegen (de inhoud van) het RHDHV-rapport heeft opgevoerd. Deze bezwaren zijn naar het oordeel van de rechtbank in het door NAM als productie 41 overgelegde memo van RHDHV van 20 februari 2020 en het als productie 45 overgelegde addendum van RHDHV van eveneens 20 februari 2020 weerlegd. In het memo heeft RHDHV nagenoeg alle inhoudelijke kritiek van [eisers] gemotiveerd weersproken. De rechtbank acht deze weerlegging overtuigend.

Weliswaar heeft [eisers] nog niet gereageerd op dit memo en het addendum, maar in haar akte van 11 maart 2020 wordt de rechtbank namens haar uitdrukkelijk gevraagd om vonnis te wijzen. De rechtbank leidt hieruit af dat er bij [eisers] geen behoefte meer bestaat voor een nadere reactie. Aldus moet worden vastgesteld dat NAM de kritiek van [eisers] op het RHDHV-rapport voldoende deugdelijk heeft weerlegd.

Omdat het bewijsvermoeden is weerlegd, dient [eisers] ingevolge de hoofdregel van artikel 150 Rv - alsnog - het causale verband tussen de door haar gestelde schade aan het pand en de bodembeweging te bewijzen. In die bewijslevering acht de rechtbank [eisers] , behoudens de schade zoals vastgesteld in het Dekra rapport van

4 april 2016, niet geslaagd. Daarvoor acht de rechtbank het volgende redengevend.

[eisers] stelt bij repliek dat ook preventieve maatregelen vallen onder de risicoaansprakelijkheid in de zin van artikel 6:177 BW. Het is de rechtbank evenwel niet duidelijk geworden of [eisers] hiermee heeft beoogd haar vorderingen te wijzigen/vermeerderen, in die zin dat zij daar nu ook artikel 6:184 BW aan ten grondslag legt. Voor zover dit het geval mocht zijn, overweegt de rechtbank dat tussen partijen niet in geschil is dat voor toewijzing van een op artikel 6:184 BW gebaseerde vordering voldaan moet zijn aan twee vereisten. Er moet sprake zijn van een ernstige en onmiddellijke dreiging en de maatregelen die in dat verband getroffen moeten worden, dienen redelijk te zijn. Het is niet zonder meer noodzakelijk dat het bij artikel 6:184 BW steeds moet gaan om reeds gemaakte kosten of om reeds opgetreden fysieke schade (vergelijk het arrest van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 16 juli 2019, ECLI:NL:GHARL:2019:5849). Voor zover het verweer van NAM hier - mede - betrekking op heeft, slaagt dit verweer niet.

Met NAM is de rechtbank van oordeel dat het bewijsvermoeden van artikel 6:177a BW niet van toepassing is op artikel 6:184 BW. Dit vermoeden geldt immers alleen voor de aanwezigheid van fysieke schade. Het is dan aan [eisers] om te stellen en - bij gemotiveerde betwisting - te bewijzen dat aan de hiervoor genoemde beide vereisten is voldaan. Naar het oordeel van de rechtbank heeft [eisers] de noodzaak voor versterkende maatregelen, voor zover aan de orde en, afgezet tegen het gemotiveerde verweer van NAM, onvoldoende (feitelijk) onderbouwd. Daarmee heeft [eisers] in zoverre niet aan haar stelplicht ter zake voldaan.

"Kan waardedaling van een woning als gevolg van het risico op aardbevingen als gevolg van gaswinning aangemerkt worden als schade waarvoor de exploitant aansprakelijk is, ook als de schade zich nog niet heeft gemanifesteerd bij verkoop van die woning en, zo ja, wat is de peildatum voor de begroting van dergelijke schade?".

"Prejudiciële vraag 7a wordt aldus beantwoord dat de omvang van de verplichting van de exploitant om de schade te vergoeden die bestaat in waardevermindering van een woning die het gevolg is van het risico van toekomstige bodembeweging boven het Groningenveld zoals potentiële kopers dat zien en die zich nog niet heeft gemanifesteerd bij (serieuze poging tot) verkoop van de woning, nog niet kan worden begroot. De omvang van de schade kan pas begroot worden op het moment dat sprake is van een geofysisch voldoende stabiele toestand. Dit laat onverlet dat de rechter de mogelijkheid heeft om in zaken als de onderhavige aan de benadeelde een voorschot toe te kennen, indien dit gelet op de omstandigheden van het geval in de rede ligt, waarvan sprake is als voldoende aannemelijk is dat door de benadeelde uiteindelijk schade zal worden geleden.".

"2.11.2. Prejudiciële vraag 7a luidt of waardedaling van een woning door het risico op bodembeweging als gevolg van gaswinning aangemerkt kan worden als schade waarvoor de exploitant aansprakelijk is, ook als de schade zich nog niet heeft gemanifesteerd bij verkoop van die woning, en, zo ja, wat dan de peildatum is voor de begroting van die schade.

(…)

In het Groningenveld is thans geen sprake van een geofysisch voldoende stabiele toestand. De omvang van de schade die bestaat in waardevermindering van de woningen is daarom afhankelijk van nog niet voldoende bepaalbare gebeurtenissen of omstandigheden in de toekomst. De gaswinning wordt afgebouwd maar is nog niet gestaakt. In mei en juni 2019 hebben zich nog aardbevingen voorgedaan met een kracht van 2 of hoger op de schaal van Richter.

In ieder geval zolang een voldoende stabiele toestand uitblijft, zullen deze omstandigheden een (verdere) negatieve invloed kunnen hebben op het bedrag dat potentiële kopers voor een woning gelegen boven het Groningenveld willen betalen. Hierbij kan ook een rol spelen dat burgers, onder wie potentiële kopers, (nog) geen groot vertrouwen hebben in een snelle en correcte afwikkeling door NAM/EBN en de Staat van de met bodembeweging gepaard gaande schade. Hier staat tegenover dat niet is uit te sluiten dat als gevolg van de afbouw van de gaswinning in de nabije toekomst de bodembewegingen in aantal en zwaarte afnemen, en dat de woningen boven het Groningenveld ten opzichte van de huidige situatie, los van de algemene marktontwikkelingen, weer in waarde zullen toenemen. Hieruit volgt dat het begroten van schade die bestaat in waardevermindering van een woning als bedoeld hiervoor in 2.11.2 op dit moment in het algemeen nog niet mogelijk is.".

"Het voorgaande laat onverlet dat de rechter de mogelijkheid heeft om in zaken als de onderhavige aan de benadeelde een voorschot toe te kennen, indien dit gelet op de omstandigheden van het geval in de rede ligt. Daarvan is sprake als voldoende aannemelijk is dat door de benadeelde uiteindelijk schade zal worden geleden. De rechter kan aan een veroordeling tot betaling van een voorschot voorwaarden verbinden.".

De rechtbank overweegt met betrekking tot dit punt het volgende. Zoals de Hoge Raad in zijn prejudiciële beslissing van 19 juli 2019 bij de beantwoording van vraag 8 heeft overwogen, komt gederfd woongenot als vermogensschade voor vergoeding in aanmerking, indien er sprake is van zodanige overlast of hinder dat deze boven een bepaald niveau uitkomt. Dat niveau hangt volgens de Hoge Raad af van alle omstandigheden van het geval, waaronder de aard, de ernst en de duur van de overlast of hinder.

Hiervoor, in overweging 2.6.10. is uitgemaakt dat [eisers] bewezen heeft dat er sprake is van fysieke schade (B-schade) aan de woning. Volgens het arrest van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 17 december 2019 brengt die enkele omstandigheid goed en wel mee dat het hiervoor bedoelde niveau wordt overschreden, zodat er sprake is van gederfd woongenot. De rechtbank sluit zich hierbij aan, zodat [eisers] recht heeft op vergoeding vanwege gederfd woongenot. NAM heeft weliswaar aangegeven in cassatie te zijn gegaan tegen de uitspraak van het hof, maar heeft geen gronden aangevoerd waarom de rechtbank deze uitspraak in dit geval niet zou moeten volgen. Dat NAM de procesopstelling van [eisers] niet chique vindt omdat zij zich enerzijds, met medewerking van NAM, heeft teruggetrokken uit de procedure bij het hof en anderzijds wel een beroep doet op de uitspraak van 17 december 2019, laat onverlet dat de rechtbank in haar beoordeling de (geldende) rechtspraak zal moeten betrekken.
Dat er in dit geval, in afwijking van het hiervoor genoemde arrest, nog geen daadwerkelijke betaling van de fysieke schade door NAM heeft plaatsgevonden, leidt niet tot een ander oordeel. NAM heeft in ieder geval wel aangeboden deze schade te betalen. Daarmee is de onderhavige situatie toepasbaar op de omstandigheden in bedoeld arrest. Hoewel [eisers] nog een berekening in het geding heeft gebracht voor deze schade, gebaseerd op de aanwijzing van de Hoge Raad in zijn prejudiciële beslissing, zal de rechtbank de zaak op dit onderdeel - overeenkomstig de vorderingen van [eisers] - verwijzen naar de schadestaatprocedure. Hetgeen [eisers] voor het overige op dit punt nog naar voren heeft gebracht, zal bij de beoordeling van de immateriële schade worden betrokken.

[eisers] heeft gesteld dat het schadeafhandelingstraject zijn weerslag heeft gehad op haar psychische gezondheid en dat van haar gezin. De rechtbank begrijpt hieruit dat [eisers] stelt dat de wijze waarop de schade is afgehandeld door NAM en de Staat mede reden is voor de toekenning van immateriële schadevergoeding. Ten aanzien van NAM heeft [eisers] aangevoerd dat NAM geen concrete actie heeft ondernomen tot het vergoeden van de schade of tot het zoeken van een definitieve oplossing voor haar gezin.

Volgens [eisers] heeft NAM het proces getraineerd en is zij daardoor tekortgeschoten in haar zorgplicht op grond van artikel 33 Mijnbouwwet.

Ten aanzien van de Staat heeft [eisers] aangevoerd dat hij een rol heeft gespeeld in het schadeafhandelingstraject door de Commissie Bijzondere Situaties (hierna: CBS) in het leven te (hebben ge)roepen. Nu het schadeafhandelingstraject geen soelaas heeft geboden, maar juist [eisers] verder heeft getraumatiseerd, heeft de Staat de artikelen 3 en 8 EVRM geschonden. [eisers] wijst daarbij op het rapport van de Nationale ombudsman waarin is vastgesteld dat de Nationale Coördinator Groningen gehandeld heeft in strijd met de eis van voortvarendheid. Ter zitting heeft [eisers] hieraan toegevoegd dat CBS niet heeft gereageerd op haar formele klacht.

Zij acht het de taak van de Staat om te waarborgen dat burgers met hun klachten terecht kunnen bij een onafhankelijke en onpartijdige instantie. De Staat heeft dit volgens haar nagelaten. [eisers] acht de Staat aansprakelijk voor het onrechtmatig handelen van CBS. Verder heeft zij in de door haar overgelegde productie 99 een uiteenzetting gegeven over CBS en daarin kritiek op het functioneren van CBS geuit.

[eisers] heeft naar het oordeel van de rechtbank haar stelling dat het handelen van CBS en/of de Staat onrechtmatig was, onvoldoende onderbouwd.

Nu [eisers] zich beroept op de rechtsgevolgen van haar stelling dat het handelen van CBS en/of de Staat onrechtmatig is geweest, rust op haar de stelplicht en bewijslast daarvan (artikel 150 Rv). [eisers] dient duidelijk te maken welke verwijten zij concreet aan CBS maakt en welke (zorgvuldigheids)norm hierdoor door CBS dan wel de Staat is geschonden (artikel 6:162, tweede lid, BW). De verwijzing door [eisers] naar de door haar overgelegde productie 99 volstaat hiervoor niet. In deze productie wordt een groot aantal feiten, meningen en verwijten opgesomd. Welke gevolgen daaruit voort (zouden moeten) vloeien is door [eisers] echter niet onderbouwd, zodat het niet mogelijk is voor de Staat om daarop te reageren, en voor de rechtbank om hierover te oordelen. De rechtbank zal hier daarom niet nader op ingaan. Uit de stellingen van [eisers] kan wel worden afgeleid dat zij CBS verwijt dat zij onvoldoende voortvarend heeft gehandeld en niet op haar klacht heeft gereageerd. Op deze twee verwijten zal de rechtbank hieronder ingaan.

Wat betreft de voortvarendheid, overweegt de rechtbank het volgende. De rechtbank stelt vast dat het traject bij CBS (kort samengevat) als volgt is verlopen. Tussen partijen bestaat hierover geen verschil van mening.

* Op 26 juni 2014 berichtte CBS aan [eisers] dat zij de melding heeft ontvangen, maar dat het op dit moment niet mogelijk is om de melding direct toe te wijzen aan een contactpersoon.

* Op 22 september 2014 vond - na aanmaning van [eisers] - een intake plaats met de toegewezen contactpersoon, [naam 4] .
* Op 10 december 2014 legde CBS legde twee opties aan [eisers] voor. Deze werden door [eisers] afgewezen.

* Op 13 februari 2015 vond een tweede gesprek met de casemanager plaats.
* Op 13 maart 2015 verscheen een tussenrapportage van CBS.
* Bij brief van 30 maart 2015 berichtte CBS aan [eisers] dat de situatie op dit moment niet als schrijnend kan worden aangemerkt vooral omdat de schade aan de woning niet als aardbevingsschade kan worden aangemerkt.
* Bij brief van 7 mei 2015 berichtte CBS aan [eisers] dat - nu door NAM inmiddels is vastgesteld dat het gaat om B-schade - er ondersteuning nodig is en doet CBS [eisers] het aanbod om een garantie op de verkoopprijs te geven.

* [eisers] maakte bezwaar tegen dit aanbod en vroeg om verdere interventie.

* Bij brief van 26 juni 2015, handhaafde CBS het aanbod.
* Bij brief van 19 augustus 2015 stuurde CBS een herinnering aan [eisers]
* Bij brief van 18 november 2015 klaagde de raadsvrouw van [eisers] over de schrijnende behandeling door CBS.
* Bij brief van 9 december 2015 berichtte CBS dat zij formeel nog geen reactie heeft gekregen op haar aanbod, zoals verwoord in de brief van 7 mei 2015. Hiervoor verleende CBS uitstel tot 31 december 2015.

* [eisers] accepteerde het aanbod niet.
* Op 27 januari 2016 sloot CBS het dossier.

Wat betreft de klachtafhandeling overweegt de rechtbank het volgende. Bij brief van 11 juni 2015 heeft [eisers] een klacht ingediend over het handelen van CBS bij de Minister van Economische Zaken, de provincie Groningen en de gemeente Delfzijl. Zowel de gemeente Delfzijl als de provincie Groningen heeft de klacht niet-ontvankelijk verklaard. Het Ministerie van Economische Zaken heeft de klacht doorgestuurd naar de Nationaal Coördinator Groningen die daarop bij brief van 10 november 2015 heeft gereageerd. Over de wijze van klachtafhandeling door het Ministerie van Economische Zaken, heeft [eisers] een klacht ingediend bij de Nationale ombudsman, die op 18 april 2016 een rapport heeft uitgebracht. De Nationale ombudsman acht de klacht over de wijze waarop de Nationaal Coördinator Groningen de klacht van [eisers] heeft afgehandeld, gegrond omdat deze onvoldoende voortvarend was. [eisers] heeft namelijk vijf maanden moeten wachten op een formele reactie.

Over het inhoudelijk voorstel van CBS en het doorlopen proces bij CBS heeft de Nationale ombudsman gezegd geen oordeel te kunnen en mogen vellen. Wel heeft de Nationale ombudsman de Nationaal Coördinator in overweging gegeven na te gaan of CBS een klachtenregeling heeft, op welke wijze de commissie klachten behandelt en of er een soort van herzieningsmogelijkheid nodig of wenselijk is voor burgers die zich tot de commissie hebben gewend.

Ten aanzien van de vermelding van het WOB verzoek op internet, voert de Staat aan dat de betrokken ambtenaar hiervoor destijds zijn excuses heeft aangeboden.

Hij heeft ervoor gezorgd dat de informatie binnen vier uur na publicatie weer verwijderd was. De Staat gaat ervanuit dat [eisers] hierdoor geen schade heeft geleden.

De vorderingen van [eisers] tegen de Staat zal de rechtbank afwijzen. [eisers] zal daarbij op grond van de wet, als de in het ongelijk te stellen partij in de proceskosten van de Staat worden veroordeeld.

De kosten aan de zijde van de Staat worden begroot op:

Totaal € 9.024,00

De rechtbank heeft in deze begroting niet meegenomen de kosten van de Staat voor het voeren van de prejudiciële procedure bij de Hoge Raad, door de Hoge Raad begroot op € 1.800,00. Deze procedure is mede in het algemeen belang gevoerd en de rechtbank acht het niet redelijk deze kosten in de veroordeling te betrekken.