Uitspraken

Inleiding.

Bij aanvang van het onderzoek ter terechtzitting lag de kern van het door het openbaar ministerie gepresenteerde DNA-bewijs in een rapport van het NFI uit 2013 waarvan de strekking was dat er sterk statistisch bewijs was voor de veronderstelling dat twee bemonsteringen van de anus van het slachtoffer (AWA059#04 en AWA059#06) en één bemonstering van het kruis van de slip van het slachtoffer (AUA106#02) biologisch celmateriaal van verdachte bevatten. Het NFI kwam ten aanzien van de twee bemonsteringen van de anus tot de uitspraak dat de bevindingen van het vergelijkend DNA-onderzoek zeer veel waarschijnlijker zijn als de bemonsteringen DNA van verdachte bevatten dan als de bemonsteringen geen celmateriaal van verdachte bevatten. Bij de bemonstering van de slip kwam het NFI tot de uitspraak extreem veel waarschijnlijker.20

Op verzoek van de verdediging heeft contra-onderzoek plaatsgevonden door R. Eikelenboom, forensisch wetenschappelijk onderzoeker bij het onderzoeksinstituut IFS (Independent Forensic Services). Deze werd benoemd als deskundige. Eikelenboom heeft de DNA-sporen die door het NFI waren veiliggesteld en onderzocht – en dat zijn er veel meer dan de eerder genoemde twee anale sporen en het spoor van het kruis van de slip – opnieuw onderzocht. Eikelenboom heeft zijn onderzoek niet rechtstreeks kunnen verrichten aan de stukken van overtuiging (bijvoorbeeld sigarettenpeuken, haren, stukken textiel en wattenstaafjes), omdat deze niet meer aanwezig bleken te zijn, maar op de DNA-extracten die het NFI jaren eerder van die stukken van overtuiging had vervaardigd.

Naast het onderzoek aan de extracten, heeft Eikelenboom de resultaten van de diverse DNA-onderzoeken van het NFI tegen het licht gehouden en bekeken of het DNA van verdachte in de diverse sporen naar voren komt. Ten aanzien van de drie hiervoor genoemde sporen waarvan het NFI had aangegeven dat er sterk statistisch bewijs is dat verdachte biologisch celmateriaal daaraan had bijgedragen, heeft ook Eikelenboom statistische berekeningen laten maken.

Hierna zullen de diverse onderzoeken die het NFI en Eikelenboom aan de bemonsteringen hebben verricht, worden besproken. Daarna zal worden ingegaan op het berekenen van de bewijswaarde (paragraaf 7.2.3) en tot slot op de waardering daarvan (paragraaf 7.3).

De technische DNA-ontwikkelingen namen in de jaren daaropvolgend een enorme vlucht en in 2011 heeft het NFI (voorheen het Gerechtelijk Laboratorium) geïnventariseerd welke sporen bij eerdere onderzoeken zijn veiliggesteld en bewaard gebleven. Het NFI rapporteerde in augustus 201122 dat een deel van de wattenstaafjes bij het DNA-onderzoek van 1995/1996 was verbruikt en dat het resterende deel, alsmede ook de nog niet eerder onderzochte bemonsteringen onderzocht zijn op de aanwezigheid van bloed, sperma en speeksel en dat tevens een DNA-onderzoek heeft plaatsgevonden.

Ten aanzien van het onderzoek op de aanwezigheid van bloed, sperma en speeksel in de bemonsteringen die in 1995 zijn veiliggesteld23 betrekt het NFI hetgeen het Gerechtelijk Laboratorium in 1996 daarover rapporteerde:

Van het materiaal in de uitstrijkjes van de vagina en de anus werden microscooppreparaten vervaardigd (…). In de microscooppreparaten van het materiaal in de vagina, het slipje werden geen spermatozoa aangetroffen. In het preparaat van het materiaal uit de anus werd slechts een enkele cel waargenomen die een sterke overeenkomst vertoonde met de zogenaamde kop van een spermatozoön. Bovendien vertoonde het materiaal uit dit uitstrijkje een zwak positieve reactie op de aanwezigheid van het enzym zure fosfatase. Dit is een bestanddeel van spermaplasma en komt in hoge concentratie in menselijk sperma voor.24

Het NFI stelde in 2011 vast dat ten aanzien van bemonsteringen van de vagina AWA059NL#02 en AWA059NL#05 er een positieve aanwijzing is voor de aanwezigheid van spermavloeistof, evenals voor bemonsteringen van het kruis van de slip AUA106#02 en AUA106#03 en het kruis van de spijkerbroek, te weten AUA107#09, AUA107#12 en AUA107#16. Voorts zijn spermacellen waargenomen in de bemonstering van de anus AWA059#04 en van het kruis van de slip AUA106#02 en AUA106#03.25

Vervolgens heeft het NFI een speciale techniek (differentiële lysistechniek genoemd) op de bemonsteringen toegepast. Door deze techniek worden spermacellen gescheiden van de overige typen cellen, zoals bijvoorbeeld epitheelcellen van de vagina, de penis of de anus. Aldus ontstaan twee delen (fracties genoemd): een stringente lysisfractie (aangeduid met SF), waarin zich het DNA van de spermacellen bevindt, en een milde lysisfractie (aangeduid met NF), waarin zich het DNA van de overige cellen bevindt. Uit beide delen wordt het DNA geïsoleerd, met als resultaat een heldere vloeistof die DNA-extract wordt genoemd.

Het NFI heeft van de stringente lysisfracties AWA059#04, AWA059#06 en AUA106#02 voor vergelijkend DNA-onderzoek geschikte DNA-profielen verkregen.

Omdat het NFI constateerde dat er weinig DNA was in de diverse sporen heeft het NFI DNA-onderzoek gedaan met de zogenoemde LCN-methode. LCN staat voor ‘Low Copy Number’. Met deze methode is voor het verkrijgen van een DNA-profiel slechts een gering aantal DNA-moleculen (dus een gering aantal cellen) nodig. Het NFI rapporteert vervolgens:26

Hoewel met deze extreem hoog gevoelige methode vaak meer DNA-kenmerken zichtbaar worden is een nadeel dat de resultaten minder goed reproduceerbaar en dus minder betrouwbaar kunnen zijn dan de resultaten die met de standaard DNA-analyse zijn verkregen.

Een van de situaties die tot een mindere betrouwbaarheid van de resultaten kunnen leiden is een effect dat in het vakjargon van de DNA-deskundigen allele drop-out wordt genoemd (letterlijk te vertalen als: het uitvallen van een kenmerk). Doordat slechts van een zeer klein aantal cellen DNA aanwezig is, kan het voorkomen dat niet allebei de kenmerken van een bepaald locus worden vermeerderd (gekopieerd) maar slechts één of soms zelfs geen van beiden. Dit effect wordt door het toeval bepaald en heeft tot gevolg dat soms van een locus slechts één piek of helemaal geen piek zichtbaar is in het DNA-profiel.

Om (onder andere) dit effect te herkennen wordt eenzelfde extract meerdere malen aan (LCN)-DNA-analyse onderworpen. Dan kan worden vastgesteld of een waargenomen piek ook bij een nieuwe analyse – en dus een nieuw vervaardigd piekenprofiel - zichtbaar is. In de woorden van DNA-deskundigen: of een eenmaal waargenomen piek reproduceerbaar is.

NFI-deskundige Koopman heeft ter zitting verklaard dat van de twee sporen van de anus en het spoor van de slip om die reden steeds meerdere DNA-profielen zijn gemaakt.27 Er is dan van het extract steeds een deel genomen en ieder deel is apart geanalyseerd waardoor er van hetzelfde extract meerdere piekenprofielen verkregen zijn. De opvolgend verkregen piekenprofielen worden ‘replica’s’ genoemd.

Het NFI heeft vele bemonsteringen onderzocht, maar van de meeste sporen zijn geen of geen voor vergelijkend DNA-onderzoek geschikte DNA-profielen verkregen. Drie sporen bleken voor vergelijkend DNA-onderzoek geschikt: de eerder genoemde sporen AWA059#04 en AWA059#06 (beide van de anus) en AUA106#02 (van het kruis van de slip).

Het NFI ziet in zijn rapport uit augustus 2011 ten aanzien van deze drie sporen aanwijzingen dat minimaal twee personen, waarvan minimaal één man celmateriaal aan die sporen hebben bijgedragen.

In oktober 201128 heeft het NFI het DNA van [getuige 12] in het DNA-onderzoek betrokken. Hij was in de maanden voor haar overlijden het vriendje van [slachtoffer] . [getuige 12] heeft verklaard29 dat hij in de periode voorafgaand aan de verdwijning van [slachtoffer] verkering met haar had en dat ze regelmatig seksueel contact hebben gehad, bestaande uit geslachtsgemeenschap en dat dat zonder condoom kan zijn geweest. Ook in de week voorafgaand aan de verdwijning van [slachtoffer] hadden ze dergelijk seksueel contact.

Ten aanzien van twee sporen rapporteert het NFI dat [getuige 12] niet kan worden uitgesloten.

In het rapport van 18 december 201230 wordt vervolgens het DNA van de in beeld gekomen verdachte betrokken in het vergelijkend DNA-onderzoek. Het NFI rapporteert dat in deze DNA-mengprofielen ten aanzien van dezelfde sporen verdachte niet kan worden uitgesloten als donor van een deel van het sperma/celmateriaal in de stringente lysisfracties van de bemonsteringen van de anusuitstrijkjes AWA059#04 en AWA059#06 en AUA106#02 van het slipje van het slachtoffer. Het NFI maakt daarbij wel de kanttekening dat in deze DNA-mengprofielen niet alle DNA-kenmerken van het DNA-profiel van verdachte zichtbaar zijn.

In het herzien NFI-rapport van 1 oktober 201331 worden de DNA-profielen van verdachte, [getuige 12] en van [slachtoffer] betrokken bij een vergelijkend DNA-onderzoek. De DNA-profielen van de drie sporen worden beschouwd als complexe, onvolledige DNA-mengprofielen.32 Dat betekent dat:

Omdat het gaat om complexe onvolledige DNA-mengprofielen en dus niet alle DNA-kenmerken van alle celdonoren zichtbaar zijn, is een ‘standaard’ statistische berekening niet mogelijk, aldus het NFI. In het rapport wordt door het NFI per spoor een verbale uitspraak gedaan over de bewijswaarde van de resultaten van het vergelijkend DNA-onderzoek ten aanzien van [verdachte] , zoals hiervoor weergegeven. De uitspraak ‘extreem veel waarschijnlijker’ valt in de hoogste categorie en correspondeert met een likelihood ratio van meer dan een miljoen ( > 1.000.000). De uitspraak zeer veel waarschijnlijker valt in de categorie daaronder, namelijk 10.000-1.000.000.

Het resultaat van de analyse van de onderzochte persoonsonderscheidende loci is het DNA-profiel, ook wel piekenprofiel genoemd. Ieder mens heeft op elk locus twee kenmerken: één dat van de biologische vader is overgeërfd en één dat is overgeërfd van de biologische moeder.

Eikelenboom heeft de piekenprofielen die hij verkreeg na DNA-analyse van de extracten vergeleken met de piekenprofielen die het NFI had verkregen uit de door haar uitgevoerde analyses van extracten en komt tot de conclusie dat die overeenkomen. Hij merkt daarover in zijn rapport35 op:

De DNA-resultaten verkregen door het NFI en IFS komen overeen. Dit betekent niet dat in alle gevallen exact dezelfde resultaten zijn verkregen maar op grond van de uitslagen kan worden gesteld dat er geen aanwijzingen zijn op [de rechtbank leest: voor] verwisseling van extracten.

Volgens Eikelenboom heeft zijn onderzoek aan de extracten echter veel minder informatie opgeleverd dan het onderzoek van het NFI aan de extracten. Anders gezegd, zijn onderzoek heeft piekenprofielen voortgebracht waarin (veel) minder kenmerken van een spoor zichtbaar waren dan in de piekenprofielen van het NFI. De verklaring die hij hiervoor heeft gegeven is dat de extracten ten tijde van zijn onderzoek (in 2015) weer meer waren verouderd dan toen het NFI zijn onderzoek (in 2011) deed, waardoor het DNA mogelijk meer was afgebroken.36 Deskundige Koopman van het NFI heeft bevestigd dat dit de oorzaak kan zijn.37

Eikelenboom heeft de resultaten van zijn DNA-onderzoeken van de extracten, maar ook die van alle NFI-onderzoeken van de extracten, in tabellen gezet. Zo’n tabel bevat een numerieke weergave van een DNA-profiel.38 Verder heeft Eikelenboom de kenmerken van DNA-profielen van personen die in het strafrechtelijk onderzoek relevant zijn (referentieprofielen), ook in tabellen gezet.

Het berekenen van de bewijswaarde: de likelihood ratio.

Het NFI heeft zijn bevindingen dat er – kort gezegd – sprake was van sterk statistisch bewijs dat de drie sporen biologisch celmateriaal van verdachte bevatten gebaseerd op de likelihood ratio-methode. Deze methode berekent de kans op het waarnemen van het verkregen DNA-mengprofiel onder – meestal – twee elkaar uitsluitende hypothesen. Eén hypothese luidt dan dat de bemonstering (van het spoor) celmateriaal van verdachte bevat en de andere hypothese luidt dan dat de bemonstering geen celmateriaal van verdachte bevat. Een speciaal daarvoor ontworpen computerprogramma berekent hoe groot de kans is het verkregen DNA-mengprofiel waar te nemen in het geval de ene hypothese waar is en daarnaast berekent men die kans voor de andere hypothese. De verhouding tussen deze twee kansen krijgt men door ze op elkaar te delen. De uitkomst is de likelihood ratio (aannemelijkheidsquotiënt).

Bij de berekening van de statistische bewijswaarden zijn ten aanzien van de sporen AUA106#02 en AWA059#04 de volgende twee sets van hypothesen door het NFI gehanteerd.

1e set

hypothese 1: De bemonstering bevat DNA van verdachte en van twee onbekende personen (AVA+2NN)

versus

hypothese 2: De bemonstering bevat DNA van drie onbekende personen (3NN).

2e set

hypothese 1: De bemonstering bevat DNA van verdachte, [getuige 12] en van een onbekende persoon (AVA+RAAM+NN)

versus

hypothese 2: De bemonstering bevat DNA van [getuige 12] en van twee onbekende personen (RAAM+2NN).

Bij de berekening van spoor AWA059#06 is alleen gerekend met de eerste set.

Eikelenboom heeft het statistisch analyseren van de sporen uitbesteed aan het in de Verenigde Staten gevestigde Cybergenetics41 dat voor het analyseren van complexe DNA-mengprofielen een computermodel onder de naam TrueAllele heeft ontworpen.

Eikelenboom heeft alleen de DNA-profielen die het NFI had verkregen aan een statistische analyse met TrueAllele onderworpen, niet de DNA-profielen die hij zelf uit de extracten had verkregen. Reden daarvoor was – zoals hiervoor besproken – dat bij zijn onderzoek minder kenmerken van de sporen zichtbaar waren geworden dan in de DNA-profielen van het NFI.

Eikelenboom heeft aan de door Cybergenetics verkregen statistische resultaten de volgende conclusies verbonden:

AWA059#04SF 42

Op grond van de analyse met behulp van TrueAllele is er geen steun voor de hypohese dat verdachte DNA heeft bijgedragen.

AWA059#06SF

Een match tussen het DNA-profiel dat werd verkregen van de bemonstering met het DNA-profiel van de verdachte is 58.60043 keer waarschijnlijker dan een toevallige match met een willekeurig gekozen Nederlands persoon. Dit betekent dat er steun is voor de hypothese dat verdachte DNA heeft bijgedragen.

AUA106#02SF

Een match tussen het DNA-profiel dat werd verkregen van de bemonstering met het DNA-profiel van de verdachte is 342 keer waarschijnlijker dan een toevallige match met een willekeurig gekozen Nederlands persoon. Dit betekent dat er enige steun is voor de hypothese dat verdachte DNA heeft bijgedragen.

De rechtbank heeft op de terechtzitting van 9 en 10 november 2015 onderzocht hoe het mogelijk is dat het gebruik van de computermodellen, LRMix en TrueAllele tot zulke verschillende uitkomsten heeft geleid, terwijl toch in beide gevallen de DNA-profielen van het NFI voor die berekening zijn gebruikt. Ter terechtzitting zijn de deskundigen J. Koopman, DNA-deskundige werkzaam bij het NFI, en de hiervoor genoemde deskundige Eikelenboom, die het contra-onderzoek heeft verricht, gehoord.45

Deskundige Eikelenboom heeft ter terechtzitting als verklaring geopperd dat het computermodel TrueAllele zelf berekent of en in hoeverre er rekening gehouden mag of moet worden met allele drop-out, terwijl bij de toepassing van het computermodel LRMix het de deskundige is die in de computer moet invoeren met welk percentage allele drop-out het programma rekening moet houden. Volgens hem is hiermee een subjectief element in de berekening geslopen en zijn de resultaten van LRMix om die reden minder betrouwbaar.

Deskundige Koopman heeft bevestigd dat bij gebruik van het programma LRMix de deskundige zelf de hoeveelheid ‘allele drop-out’ moet inschatten en invoeren. Koopman heeft verklaard:

“Wij schatten enkele parameters in. De eerste is het aantal donoren. Zoals al besproken zijn het NFI en IFS het niet oneens over het aantal donoren. De andere parameter is de allelic dropout waarde.” 46

Bij het bezien van de DNA-profielen van de drie sporen is volgens Koopman buiten twijfel dát er sprake is van allele drop-out. Zij is van mening dat een DNA-deskundige heel goed in staat is om verantwoord in te schatten hoe groot het percentage allele drop-out is.

Dát er sprake is van allele drop-out wordt ook niet door Eikelenboom betwist. 47 Verder heeft Eikelenboom erkend dat ook TrueAllele subjectieve aannames doet. Bij de wijze waarop zij [de rechtbank: Cybergenetics] de kans op allelic drop-out inschatten komt wel enige subjectiviteit kijken. 48 Wat de aannames zijn en hoe die meegewogen worden in de berekening kon Eikelenboom niet zeggen: “Ik weet niet wat het programma precies voor aannames doet. Het is een beetje een black box.” 49

Eikelenboom heeft verder verklaard:

“Cybergenetics screent alle losse profielen en vervolgens hebben zij de beste replica, waarin dus de meeste informatie zit, gebruikt en daarop heeft de analyse plaatsgevonden.

(…) Hoe de selectie wordt gemaakt en hoe tot de likelihood ratio gekomen wordt, is mij niet helemaal duidelijk.”50

Deskundige Koopman heeft zich ter zitting positief uitgelaten over het computermodel TrueAllele. Anders dan LRMix (een binair model) ‘ziet’ TrueAllele (een continu-model) niet alleen of er een piek is op een locus, maar ook de hoogte van de piek waardoor TrueAllele in staat is meer informatie uit het DNA-profiel mee te nemen. 51

Koopman heeft verklaard:

“(…) De bewijskracht die TrueAllele kan leveren is dus hoger dan de bewijskracht die ons programma kan leveren maar alleen als de piekhoogte werkelijk iets zegt in het mengprofiel.”52

Een hoge piek betekent dan veel DNA en een lage piek weinig. Volgens Koopman geeft de piekhoogte in de van de drie sporen verkregen profielen echter in dit geval, nu feitelijk maar met slechts één replica is gerekend, niet zoveel informatie, omdat de profielen met de LCN-methode zijn verkregen. Bij deze methode, die wordt ingezet wordt als er zeer weinig DNA is aangetroffen, kan het dan voorkomen dat de ene keer een piek hoog is terwijl in een andere replica van het spoor de piek niet eens wordt waargenomen. De meerwaarde is om die verschillende replica’s samen te voegen, omdat je dan kan meenemen dat in sommige replica’s bepaalde pieken maar één keer zichtbaar zijn en andere pieken in elke replica terugkomen. Juist dat is de informatie die waardevol is in deze analyse en die informatie mis je als je maar één replica bekijkt. Het samenvoegen [de rechtbank begrijpt: zoals in het poolprofiel is gebeurd] heeft weinig invloed op de piekhoogte, omdat het een LCN-techniek betreft.53

Als alle replica’s van een spoor in de berekening zouden worden betrokken, dan zou ze zich geen zorgen maken, want ze weet dat het een goed programma is, aldus Koopman. 54

Samengevat zegt Koopman:55

“Mijn kritiek op TrueAllele is helder: één replica gebruiken in plaats van de hele dataset en daarnaast de piekhoogte meenemen, die wat mij betreft onbetrouwbaar is.”

Op de kritiek van Koopman dat de piekhoogte-informatie bij de LCN-methode niet meer betrouwbaar is, omdat er zoveel vermeerderingsstappen hebben plaatsgevonden, heeft deskundige Eikelenboom ter terechtzitting geantwoord: 56

“De piekhoogte speelt een rol, zeker bij LCN. TrueAllele houdt ook rekening met piekhoogte, maar het houdt rekening met zeven andere parameters. De computer kijkt hoe stabiel het profiel is.”

Op de vraag hoe de computer dat dan weegt, kon de deskundige Eikelenboom geen antwoord geven. Eerder had Eikelenboom gezegd: “Deskundige Koopman heeft gelijk als zij stelt dat het in één profiel moeilijker is te zien of de piekhoogtes stabiel zijn, maar het programma doet meer dan alleen naar piekhoogtes kijken” 57,58

Daar komt bij, volgens Koopman, dat Eikelenboom het poolprofiel heeft gebruikt om met het computerprogramma TrueAllele de statistische bewijskracht te berekenen. Koopman heeft aangegeven hoe het NFI dit poolprofiel destijds had verkregen: na de isolatie van het DNA werden vier monsters uit het extract genomen, elk van deze monsters werden vermeerderd (gekopieerd) waarna deze producten werden samengevoegd. Dit chemisch samengevoegde extract is vervolgens geanalyseerd en daaruit is een profiel verkregen: het poolprofiel. Het poolprofiel is dus een samengevoegd (chemisch) extract van de verschillende individuele replica’s. Het is als het ware een samenvatting van alle replica’s bij elkaar, aldus Koopman.59 Het NFI heeft het poolprofiel niet gebruikt voor de berekening.60 Volgens Koopman echter leidt de berekening van alleen het poolprofiel tot een onbetrouwbaar resultaat. De data die uit poolprofielen blijken zijn niet onafhankelijk van de data van de replica’s (alle kenmerken uit de individuele replica’s komen terug in het poolprofiel) waardoor het computermodel de kans op drop-out ten onrechte als zeer klein inschat en dit de uitkomst van de berekening beïnvloedt, volgens Koopman. 61

Eikelenboom heeft bevestigd dat het computermodel TrueAllele van slechts één replica gebruik heeft gemaakt. Hij heeft alle data van het NFI aangedragen en Cybergenetics heeft het poolprofiel uitgekozen. Eikelenboom acht de berekening echter wel degelijk betrouwbaar, omdat deze gebaseerd was op het profiel dat de meeste informatie bevatte.62 Te zien is dat alle kenmerken die bij elkaar worden geschraapt in alle individuele profielen, dat die ook weer terugkomen in het poolprofiel, aldus Eikelenboom.63

Koopman heeft daar als volgt op gereageerd: “Het gaat niet om het uitkiezen van de beste replica. Het gaat er juist om dat ze alle vier in de berekening worden betrokken”.64

De grote verschillen in de berekende likelihood ratio tussen het computermodel LRMix enerzijds en TrueAllele anderzijds, alsmede de discussies ter terechtzitting over de mogelijke oorza(a)k(en) daarvan, hebben de rechtbank er eind 2015 toe gebracht om een deskundige te (doen) benoemen aan wie zou worden opgedragen de statistische bewijswaarden van de DNA-profielen die het NFI65 had verkregen van de bemonsteringen AUA106#02SF, AWA059#04SF en #06SF te onderzoeken met behulp van een van de weinige andere in de forensische wereld beschikbare computermodellen. Omdat zowel het NFI als Eikelenboom in het deskundigenverhoor hadden aangegeven dat een continu model meer informatie uit DNA-profielen kan halen dan een binair model, bepaalde de rechtbank dat het moest gaan om een deskundige die werkt met het continue model STRmix. Zowel Eikelenboom als Koopman hadden ter terechtzitting hun vertrouwen in dit computermodel uitgesproken. Koopman heeft erover gezegd: “Star-Mix is een piekhoogtemodel dat vergelijkbaar is met TrueAllele, maar kan wel met verschillende replica's rekenen. Star-Mix wordt regulier gebruikt in onderzoeken in Australië en Nieuw-Zeeland”.66

Eikelenboom heeft verklaard dat: “zeker bij dit soort complexe profielen het goed is om verschillende programma’s naast elkaar te laten rekenen en de resultaten te vergelijken.”67

De rechter-commissaris heeft vervolgens J.S. Buckleton, hoofdwetenschapper bij het Institute of Environmental Science and Research (ESR) in Nieuw Zeeland tot deskundige benoemd.68

Deskundige Buckleton heeft met het computermodel STRMix de likelihood ratio’s berekend onder dezelfde hypothesen als de hypothesen die het NFI had opgesteld.69

Op de terechtzitting van 13 juni 2016 zijn de deskundigen Koopman, Eikelenboom en Buckleton gehoord.70 Over de werking van het computerprogramma STRMix heeft Buckleton op die terechtzitting verklaard dat het programma zelf vanuit het profiel berekent of en in hoeverre er rekening gehouden mag of moet worden met allele drop-out.71

Buckleton heeft in totaal drie rapporten uitgebracht. Na zijn eerste rapport van 16 april 2016 heeft Buckleton geconstateerd72 dat bij de berekeningen één kenmerk (allel) van het referentieprofiel van verdachte en één kenmerk van het referentieprofiel van [getuige 12] onjuist in het computerprogramma waren ingevoerd. Dit heeft geleid tot een nieuw rapport van 3 juni 2016. Voor twee van de vijf onderzochte hypothesen zijn de gepresenteerde likelihood ratio’s in dit nieuwe rapport hoger dan in het rapport van 16 april 2016.

Tijdens het deskundigenverhoor op de terechtzitting is gebleken dat Buckleton bij elk van de onderzochte sporen één replica minder in zijn computerprogramma STRMix had ingevoerd dan het NFI had gedaan. Dit berustte op een miscommunicatie over de bruikbaarheid van die betreffende replica’s.73 Om een scherpere vergelijking mogelijk te maken tussen de resultaten van het programma LRMix en die van het programma STRMix heeft de rechtbank aan Buckleton opgedragen de berekeningen voor twee sporen (AWA059#04SF en AWA059#06SF) opnieuw te maken met gebruikmaking van de eerder buiten beschouwing gelaten replica. Aldus zou de berekening gaan berusten op dezelfde replica’s als die door het NFI waren gebruikt.

Buckleton heeft vervolgens op 5 augustus 2016 nogmaals gerapporteerd. Uit dat rapport blijkt dat het herhalen van de berekeningen met gebruik van de eerder buiten beschouwing gelaten replica tot andere uitkomsten heeft geleid: de likelihood ratio wordt hoger. Anders gezegd: de waarschijnlijkheid dat het celmateriaal van verdachte in de sporen zit neemt toe.

Ten aanzien van spoor AUA106#02SF presenteert STRMix likelihood ratio’s van 2,28 miljoen en 168 miljoen, ten aanzien van spoor AWA059#04SF is dat 5,4 miljoen en 2,08 miljard en tot slot ten aanzien van AWA059#06SF (waar met één set hypotheses was gerekend) een likelihood ratio van 23.900.

De rechtbank heeft geconstateerd dat Buckleton met de eerder weggelaten replica niet enkel de sporen AWA059#04SF en AWA059#06SF heeft herberekend, maar ook spoor AUA106#02SF. Dit laatste was door de rechtbank niet opgedragen, omdat de niet gebruikte replica voor dat spoor volgens Koopman een mislukte replica betrof en zij zich uitdrukkelijk op het standpunt had gesteld dat deze replica niet in de berekening betrokken moest worden.74 De rechtbank ziet hierin aanleiding om de door Buckleton desondanks berekende hogere bewijswaarde voor spoor AUA106#02SF buiten beschouwing te laten.

Niettegenstaande de verkeerde invoer van allelen en de miscommunicatie over replica’s, hebben Koopman en Eikelenboom ter terechtzitting hun vertrouwen in de deskundigheid van Buckleton uitgesproken. Koopman heeft verklaard:75

“Buckleton heeft fouten gemaakt in zijn eerste rapport. Het zijn ook ernstige en vervelende fouten. Buckleton is echter wel een van de meest vooraanstaande DNA-statistici die met deze modellen werken. Ik heb veel waardering voor zijn rapport, de wijze waarop hij zijn resultaten heeft gepresenteerd en dat hij duidelijk heeft aangegeven waar hij twijfels over heeft.”

Eikelenboom heeft verklaard:76

“De deskundigheid van Buckleton staat zeker niet ter discussie. Met Mark Perlin [rechtbank: de ontwerper van TrueAllele] is hij één van de weinige mensen in de wereld die een welgefundeerde mening over dit soort onderwerpen hebben.”

Ook de rechtbank ziet in de verkeerde invoer van allelen en de miscommunicatie over replica’s geen reden om de resultaten van de berekeningen die Buckleton met het programma STRMix heeft gemaakt in twijfel te trekken. De foutieve invoer van allelen is door Buckleton zelf ontdekt en weer hersteld, hij is daarover volledig transparant geweest en hij heeft daarover uitleg gegeven (dat het een foutieve handmatige invoer betrof77).

De rechtbank stelt vast – uitlatingen van de deskundigen ter terechtzitting82 over de orde van grootte van de likelihood ratio’s indachtig – dat na de laatste berekeningen door Buckleton en Koopman, gepresenteerd in hun aanvullende rapporten, de uitkomsten van hun berekeningen ten aanzien van de statistische bewijswaarden, in dezelfde orde van grootte liggen. Van de resultaten van TrueAllele (Eikelenboom) kan niet gezegd worden dat ze in dezelfde orde van grootte liggen als die van LRMix en/of STRMix.

De vraag rijst wat dit nu betekent voor de uitkomsten van de berekeningen die Eikelenboom heeft gerapporteerd.

De rechtbank heeft de drie deskundigen op die terechtzitting bevraagd over deze uiteenlopende resultaten en de betrouwbaarheid van de gebruikte computermodellen. De deskundigen zoeken de oorzaak van die uiteenlopende resultaten niet in de onbetrouwbaarheid van één van de computermodellen. Eikelenboom heeft verklaard: 83

“De drie programma’s werken op verschillende wijzen. Ik heb vertrouwen in alle drie programma's. Hun berekeningen zijn correct (mits geen invoerfouten). De verschillen zijn verklaarbaar door de opbouw van de verschillende software en door hun gebruik van profielen. Alle profielen bevatten verschillende informatie. Als de programma’s verschillende informatie gebruiken, dan zullen ze ook verschillende getallen geven.”

Volgens Koopman is STRMix van Buckleton, net als TrueAllele waarvan Eikelenboom gebruik maakt, een piekhoogtemodel. Dat model neemt naast de aanwezigheid van pieken ook de piekhoogte mee in de berekening van de statistische bewijswaarde. Echter, bij LCN-DNA-onderzoek (waarbij sprake is van weinig DNA en veel vermeerderingsstappen), is de piekhoogte weinig betrouwbaar, omdat deze nogal grillig is per replica. Het model van Buckleton leest al die verschillende replica’s in. Dat is het voordeel ten opzichte van TrueAllele, dat maar met één replica tegelijk werkt, aldus Koopman.

Eikelenboom heeft ter terechtzitting wederom benadrukt dat hij aan het poolprofiel heeft laten rekenen, omdat dit profiel het meeste informatie bevatte. 84 Hij is het met Koopman eens dat bij LCN-DNA-onderzoek de piekhoogte minder informatief is, maar volgens hem gebruiken de continue modellen (zoals TrueAllele) veel meer informatie dan alleen de piekhoogte. Er wordt naar meer gekeken dan alleen de piekhoogte.

Buckleton heeft bevestigd dat het mogelijk is dat de verschillen tussen TrueAllele en STRmix verklaard zouden kunnen worden doordat TrueAllele maar met één replica werkt en STRmix met meerdere.85 Buckleton heeft verklaard:86

“Koopman benadrukt het belang van replica’s en daarin heeft ze gelijk. Replica’s zijn zeer waardevol bij low template DNA.”

Aan de deskundige Buckleton is gevraagd hoe hij de volgende uitgangspunten van de beide deskundige beoordeelt: Koopman heeft verklaard dat piekhoogte niet zo belangrijk is, maar dat het relevant is om aan verschillende replica’s te rekenen; Eikelenboom heeft verklaard dat het poolprofiel het meest informatief is.

Deskundige Buckleton heeft dienaangaande verklaard:87

“Alles in aanmerking genomen denk ik dat het standpunt van Koopman correcter is aangaande het benadrukken van het belang van replica's.”

Buckleton heeft verder nog verklaard:

“Ik begrijp TrueAllele niet. Ik vertrouw niet op het resultaat van TrueAllele. De voorzitter vraagt mij wat er gebeurd zou kunnen zijn. Ik begrijp TrueAllele niet, dus ik kan deze vraag niet beantwoorden. (…) Ik weet niet waarom TrueAllele zo’n significant lager getal krijgt dan STRmix”. 88

(…)

“Het feit dat TrueAllele wel alleen aan het poolprofiel heeft gerekend, zou het verschil in getallen mogelijk kunnen verklaren”.89

De rechtbank stelt verder vast dat het computermodel van Buckleton gerekend heeft met meerdere replica’s per spoor. De uitkomsten uit zijn laatste rapport zijn verkregen door bij de berekening van de statistische bewijswaarde dezelfde replica’s te betrekken als waarmee het NFI heeft gerekend. Daarmee is tegemoet gekomen aan het voornaamste bezwaar dat Koopman had tegen de berekeningen van Eikelenboom, te weten dat slechts met één replica is gerekend.

De rechtbank stelt bovendien vast dat Buckleton ter terechtzitting Koopman heeft ondersteund in haar visie dat het van belang is te rekenen met meerdere replica’s en dat het rekenen aan slechts het poolprofiel het verschil in getallen zou kunnen verklaren. De rechtbank kan Koopman volgen in haar stellingname dat één replica te weinig is om de stabiliteit van het profiel in relatie tot de betrouwbaarheid van de piekhoogten te toetsen en verder dat daarvoor zeker niet het poolprofiel moet worden gebruikt omdat het model dan de allele drop-out te laag zal inschatten.

Tot slot stelt de rechtbank vast dat de uitkomsten van berekeningen van Buckleton ten aanzien van de statistische bewijswaarden, de bevindingen van het NFI uit het rapport van 1 oktober 2013 bevestigen. Hetzelfde geldt voor de nieuwe NFI-berekeningen met het programma MixCal: de resultaten liggen in dezelfde orde van grootte. De resultaten van TrueAllele (Eikelenboom) wijzen weliswaar naar verdachte als degene die celmateriaal aan twee sporen heeft bijgedragen,90 maar niet kan worden gezegd dat ze in dezelfde orde van grootte liggen als die van LRMix en/of STRMix.

Intermezzo.

Hiervoor is verwoord dat de DNA-profielen van de sporen van de anus (AWA059#04SF en #06SF) en de slip (AUA106#02SF) complexe, onvolledige DNA-mengprofielen betreffen: in geen enkel DNA-profiel zijn alle kenmerken van de onderzochte loci te bepalen (onvolledig) en de sporen zijn niet eenduidig te herleiden tot afzonderlijke, enkelvoudige DNA-profielen (complex), in dit geval van verdachte.

De deskundige Eikelenboom heeft er in zijn rapport en ter terechtzitting voortdurend op gewezen dat men voorzichtig moet zijn om aan te nemen dat allele-drop-out de reden is dat die kenmerken van verdachte niet in het spoor terugkomen, zeker als het om DNA-mengprofielen gaat, waaraan tenminste drie personen hebben bijgedragen.91 Eikelenboom heeft daarbij het volgende standpunt ingenomen: om aan te nemen dat het verdachte is die DNA heeft bijgedragen heeft aan het spoor, is het bij complexe moordzaken wenselijk dat én een miljardenstatistiek wordt verkregen [de rechtbank begrijpt: een likelihood ratio hoger dan 1 miljard] én dat uit tenminste één van de sporen een volledige DNA-match met verdachte wordt verkregen [de rechtbank begrijpt: 30 kenmerken op de 15 loci].92

De rechtbank onderkent het risico van het aannemen van allele-drop-out. Ook Koopman onderschrijft dit risico. Dát er sprake is van allele-drop-out is voor de deskundigen en ook voor de rechtbank een gegeven. Tegen die achtergrond dient het volgende.

Omdat de rechtbank aan de hand van de door Eikelenboom vervaardigde tabellen geconstateerd had dat in de DNA-profielen die het NFI had vervaardigd andere kenmerken van het spoor zichtbaar waren geworden dan in de DNA-profielen die Eikelenboom had vervaardigd, heeft zij aan de deskundigen gevraagd of de resultaten van de beide onderzoeken samengevoegd kunnen worden. Koopman heeft geantwoord dat dat kan indien de DNA-profielen van Eikelenboom geschikt zijn voor vergelijkend DNA-onderzoek.93 Eikelenboom heeft geantwoord dat de door hem vervaardigde profielen daar absoluut geschikt voor zijn.94

Meer specifiek heeft de rechtbank aan de deskundigen gevraagd of DNA-kenmerken die verdachte wel bezit, maar die niet zichtbaar zijn in het DNA-profiel dat het NFI van het spoor heeft gemaakt, mogen worden aangevuld dan wel ingelezen indien die ontbrekende kenmerken wel zichtbaar zijn in de DNA-profielen die Eikelenboom van het spoor had vervaardigd. De deskundigen hebben geantwoord dat zo’n samenvoeging mogelijk is.

Vervolgens heeft de rechtbank aan de hand van de door Eikelenboom gemaakte tabellen het volgende geconstateerd:

I. In het DNA-mengprofiel dat het NFI heeft verkregen van AUA106#02SF is op locus VWA kenmerk 18 niet aanwezig. In het DNA-profiel dat IFS heeft verkregen is kenmerk 18 wél aanwezig. Verdachte heeft kenmerk 18 op dit locus. Op 15 loci zijn in het mengprofiel dan 29 kenmerken aanwezig die verdachte ook heeft.95

II. In het DNA-mengprofiel dat het NFI heeft verkregen van AWA059#04SF is op locus D2S1338 kenmerk 26 niet aanwezig. In het DNA-profiel dat IFS heeft verkregen is kenmerk 26 wél aanwezig. Verdachte heeft kenmerk 26 op dit locus. Op 15 loci zijn in het mengprofiel dan 28 kenmerken aanwezig die verdachte ook heeft.96

III. In het DNA-mengprofiel dat het NFI heeft verkregen van AWA059#06SF is op locus D2S1338 kenmerk 26 niet aanwezig. Ook is op locus D8S1179 kenmerk 12 niet aanwezig en op locus TH01 is kenmerk 9 niet aanwezig. Dit zijn kenmerken die verdachte op die loci heeft. In het DNA-profiel dat IFS heeft verkregen zijn op de genoemde loci die kenmerken wél aanwezig. Op 15 loci zijn in het mengprofiel dan alle 30 kenmerken aanwezig die verdachte ook heeft.97

Ten aanzien van de constatering onder III heeft de rechtbank aan de deskundigen gevraagd of dit invloed heeft op hun bevindingen. Koopman heeft geantwoord:98

“Het heeft zeker invloed op de bevindingen. Het bewijs op grond van het NFI-profiel is een zware steen op de weegschaal en de data van IFS voegt er nog wat aan toe. Hoeveel de weegschaal doorslaat moet echter worden berekend.”

Eikelenboom heeft geantwoord:99

“Onder die aanname is het profiel compleet en dan ontstaat een volledige match en dan wordt het bewijs een stuk sterker dan wanneer de profielen los van elkaar gezien worden.”

Ondanks het feit dat het samenvoegen van de onderzoeken die het NFI en Eikelenboom (IFS) hadden verricht, niet tot een andere berekening van de likelihood ratio’s heeft geleid,100 constateert de rechtbank dat aan de wens van de deskundige Eikelenboom – wat daar ook van zij – dat uit tenminste één van de sporen (te weten spoor AWA059#06SF) een volledige DNA-match met verdachte wordt verkregen (30 kenmerken op de 15 loci), voldaan is.

Tussenconclusie.

Voor het antwoord op de vraag of zich in de sporen van de anus (AWA059#04SF en AWA059#06SF) en de slip (AUA106#02SF) celmateriaal van verdachte bevindt, acht de rechtbank de likelihood ratio’s zoals het NFI (Koopman) en Buckleton die met gebruik van de computermodellen LRMix/MixCal en STRMix hebben berekend voldoende betrouwbaar om als uitgangspunt te dienen voor de waardering van het statistisch bewijs. De likelihood ratio’s die zijn berekend met gebruik van het computermodel TrueAllele acht de rechtbank onvoldoende betrouwbaar.

Weergave van de likelihood ratio’s.

Na hiervoor te hebben overwogen en beslist welke likelihood ratio’s van de verschillende computermodellen als betrouwbare uitkomst kunnen gelden voor de waardering van het statistisch bewijs, zal de rechtbank in de hierna volgende tabel deze uitkomsten opsommen.

In de tabel zijn afkortingen gebruikt voor het weergeven van de hypothesen waaronder de likelihood ratio is berekend. Dit zijn de volgende sets hypothesen:

Hp = hypothese prosecutor;

Hd = hypothese defence;

AVA = AVA293 (DNA-profiel van verdachte zoals opgenomen in de landelijke DNA-databank);103

RAAM = RAAM5867NL (DNA-profiel van [getuige 12] ).

NN = naam onbekend

De bewijswaarde van de likelihood ratio’s.

De rechtbank stelt voorop dat de conclusie dat het DNA in de sporen afkomstig is van verdachte alleen dan gerechtvaardigd is indien de gevonden likelihood ratio’s daar in redelijkheid geen twijfel over laten bestaan.

Voor spoor AUA106#02SF, afkomstig van de slip van het slachtoffer, hebben de deskundigen Koopman en Buckleton ieder met een ander computermodel een likelihood ratio berekend die (veel) hoger is dan 1 miljard. Dat betekent dat de resultaten van het DNA-onderzoek (het DNA-profiel van het spoor) meer dan een miljard keer waarschijnlijker zijn wanneer het DNA in het spoor afkomstig is van verdachte, dan wanneer het DNA afkomstig is van een willekeurig gekozen onbekend persoon.

Voor spoor AWA059#04SF, afkomstig van de anus van het slachtoffer, heeft deskundige Buckleton met het computermodel STRMix ook een likelihood ratio van (veel) meer dan 1 miljard berekend. Het NFI komt blijkens de tabel tot 1 miljoen.

De likelihood ratio’s die in de puntschattingen worden genoemd door Buckleton (onder meer 168 biljoen; 2,08 miljard) en het NFI (onder meer 180 miljard; 1 miljoen) leiden tot getallen die vergelijkbaar zijn met frequentieberekeningen104 die bij enkelvoudige DNA-profielen met een match worden aangetroffen. Bij deze onderzoeken van enkelvoudige DNA-profielen wordt tegenwoordig door het NFI veelal het getal van 1 miljard genoemd.

Naar het oordeel van de rechtbank kan op basis van deze berekende likelihood ratio’s er in redelijkheid geen twijfel meer over bestaan dat verdachte niet alleen statistisch bezien, maar ook in werkelijkheid een bijdrage heeft geleverd aan de sporen aangetroffen in de anus en de slip.

De rechtbank beoordeelt de uitkomsten van de statistische rekenmodellen van het NFI (LRMix) en van de deskundige Buckleton (STRMix) als betrouwbaar en bovendien zodanig dat er in redelijkheid geen twijfel over kan bestaan dat de sporen AUA106#02SF, AWA059#04SF en AWA059#06SF DNA (biologisch celmateriaal) van verdachte bevatten.

Eindconclusie.

De drie sporen AWA059#04, AWA059#06 en AUA106#02 zijn aan te merken als spermasporen. Er zijn geen aanwijzingen voor verwisseling van extracten. Het NFI en deskundigen Eikelenboom en Buckleton hebben bij de berekening van de statistische bewijswaarden ten aanzien van de drie sporen de beschikking gehad over dezelfde DNA-profielen die door het NFI zijn verkregen. NFI en Buckleton hebben met dezelfde profielen gerekend. De uitkomsten van die berekeningen ten aanzien van de statistische bewijswaarden, liggen in dezelfde orde van grootte. De likelihood ratio’s die Eikelenboom heeft laten berekenen zijn onvoldoende betrouwbaar. De likelihood ratio’s zoals het NFI en Buckleton die met gebruik van de computermodellen LRMix/MixCal en STRMix hebben berekend zijn voldoende betrouwbaar om als uitgangspunt te dienen voor de waardering van het statistisch bewijs en bovendien zodanig dat er in redelijkheid geen twijfel over kan bestaan dat de sporen AUA106#02SF, AWA059#04SF en AWA059#06SF DNA (biologisch celmateriaal) van verdachte bevatten.

In het licht van het voorgaande stelt de rechtbank aldus vast dat de sporen AUA106#02SF, AWA059#04SF en AWA059#06SF DNA (biologisch celmateriaal, te weten sperma) van verdachte bevatten.

DNA-kenmerken van een derde persoon.

In de rapporten van het NFI wordt ervan uitgegaan dat een derde persoon DNA heeft bijgedragen aan de sporen van de slip en de anus.

Het NFI rapporteerde in oktober 2013:105

Op basis van de resultaten van het vergelijkend DNA-onderzoek wordt geconcludeerd dat in de bemonsteringen AWA059#04 en #06 van de anusuitstrijkjes en AUA106#02 van het slipje DNA aanwezig is van minimaal één onbekende persoon (niet zijnde [verdachte] , [getuige 12] of [slachtoffer] ). Vanwege de complexiteit van de DNA-mengprofielen is het niet mogelijk om aan te geven of dit één en dezelfde persoon kan zijn.

Bij het berekenen van de statistische bewijswaarden van die bemonsteringen is het NFI er vervolgens steeds van uitgegaan dat de bemonsteringen DNA van drie personen bevatten.

Ook Eikelenboom rapporteert over een derde onbekende die aan de bemonsteringen heeft bijgedragen, volgens hem een man:

Een aantal DNA-kenmerken die zijn verkregen uit spermafracties van de bemonsteringen van de anus (AWA059#04 en #06) en de slip (AUA106#02) matchen niet met de [verdachte] , de betrokkene [getuige 12] of het slachtoffer. Dit betekent dat waarschijnlijk een derde onbekende man DNA (sperma) aan deze bemonstering heeft bijgedragen.106

Zowel Koopman als Eikelenboom hebben hun bevindingen dat er DNA van een derde onbekende persoon in de sporen aanwezig is, aan de rechtbank toegelicht door er op te wijzen dat in de DNA-profielen van de sporen op meerdere loci 5 allelen/kenmerken zichtbaar zijn.107 Koopman heeft naar aanleiding daarvan naar voren gebracht dat bij het bepalen van het aantal donoren naar alle allelen wordt gekeken; het totaalbeeld. Zij heeft in dit kader verklaard:

“Er wordt nu enorm gefocust op de vijf allelen die we in één replica hebben gezien. Als we verschillende replica’s maken, dan kunnen we ook het totale aantal allelen zien. Dan zien we op meerdere plaatsen vijf verschillende allelen op een locus. Die zijn niet allemaal in één replica, maar verspreid over meerdere replica's. Er zijn dus wel meer sterke aanwijzingen dat het een driepersoonsmengsel betreft dan alleen dit ene locus.”108

Deskundige Eikelenboom heeft zich daarbij aangesloten en verklaard dat hij en deskundige Koopman geen twijfel over het aantal donoren hebben en dat zij beiden uitgaan van drie donoren:

“In ons onderzoek hebben we andere DNA-kits gebruikt. Als we de delen die overeen komen over elkaar leggen, dan zien we ook op meerdere locaties vijf kenmerken. (…). Nogmaals, over het aantal donoren twijfelen Koopman en ik niet.”109

Ten slotte heeft ook Buckleton aangenomen dat de DNA-profielen van de hiervoor bedoelde bemonsteringen van de anus en de slip erop wijzen dat drie personen DNA hebben bijgedragen.110

De rechtbank stelt vast dat de kenmerken van die derde persoon:

Hiervoor heeft de rechtbank aan de hand van de statistische analyses van de DNA-profielen geconcludeerd dat verdachte en [getuige 12] sperma (en daarmee DNA) hebben bijgedragen aan de sporen. De constatering dat ook DNA van een derde persoon in de sporen aanwezig is, roept de vraag op of hieraan in bewijsrechtelijke zin gevolgen moeten worden verbonden. Wanneer is dat DNA bijgedragen en wat is het karakter van die bijdrage geweest? Ter beantwoording van die vraag heeft de rechtbank gezocht naar een verklaring voor het aantreffen van DNA-kenmerken van een derde persoon.

Contaminatie als mogelijke verklaring.

Zowel Koopman als Eikelenboom hebben verklaard dat contaminatie een reële verklaring is voor het aantreffen van DNA-kenmerken van een derde persoon. De rechtbank begrijpt dat met contaminatie wordt bedoeld dat de sporen of de bemonsteringen besmet zijn geraakt met bijvoorbeeld het DNA van forensisch onderzoekers.

Over hoe, waar en wanneer die contaminatie dan zou zijn ontstaan, hebben zij opmerkingen gemaakt waaruit de rechtbank de conclusie heeft getrokken dat bij de mogelijkheid van contaminatie ook kanttekeningen kunnen worden geplaatst.

Dit zijn de volgende kanttekeningen:

Sperma van een derde man als mogelijke verklaring.

De rechtbank stelt vast dat voor de deskundigen Koopman en Eikelenboom niet duidelijk is of de derde persoon die DNA-kenmerken heeft bijgedragen een man of een vrouw is. Evenmin is duidelijk of het in de diverse sporen/bemonsteringen steeds kenmerken van één en dezelfde persoon betreffen of juist van verschillende personen.

Voorts kent de rechtbank gewicht toe aan de vaststelling dat ten aanzien van spoor AWA059#06 wordt uitgegaan van een mengprofiel van verdachte en twee onbekenden. Dat wijst er immers op dat er meer dan (louter) enkele kenmerken aan een derde persoon moeten worden toegeschreven, zoals wel het geval is bij de twee andere sporen waarin wordt uitgegaan van de aanwezigheid van DNA-materiaal van verdachte en [getuige 12] . De rechtbank is zich er van bewust dat [getuige 12] niet als donor aan spoor AWA059#06 is uitgesloten, maar het laat minst genomen de mogelijkheid open dat zelfs twéé andere personen naast verdachte (en niet een van hen zijnde [getuige 12] ) DNA-materiaal aan dat spoor hebben bijgedragen. Het kan naar het oordeel van de rechtbank dan ook niet worden uitgesloten dat de (extra) DNA-kenmerken in de drie sporen, gelet op de locatie van de bemonsteringen en nu het de stringente lysisfractie betreft, afkomstig zijn van sperma dat door een derde persoon is bijgedragen bij een seksueel contact met het slachtoffer.

Conclusie.

Er zijn meerdere mogelijke oorzaken voor het aantreffen van DNA-kenmerken van een derde persoon. Contaminatie van de sporen of van de bemonsteringen met DNA van personen die bij het opsporingsonderzoek betrokken waren is een mogelijke oorzaak. Een andere mogelijke oorzaak is dat een derde persoon sperma aan de sporen heeft bijgedragen door seksueel contact met het slachtoffer. De rechtbank heeft geen aanknopingspunten gevonden om de ene of de andere oorzaak als meer waarschijnlijk aan te merken.

De sporen AWA059#04 en AWA059#06.

Hiervoor is aangegeven dat het spoor AUA106#02 was verkregen uit de bemonstering op het kruis van de slip en dat de sporen AWA059#04 en AWA059#06 waren verkregen uit de bemonstering van de anus.

Gelet op de vergevorderde staat van ontbinding waarin het lichaam van het slachtoffer werd aangetroffen en onduidelijkheid over de wijze van bemonstering destijds door de patholoog, dringt zich de vraag op, zoals ook verschillende malen ter terechtzitting is besproken, of de sporen AWA059#04 en AWA059#06 wel echt afkomstig zijn uit de anus. Was er destijds zorgvuldig onderscheid gemaakt tussen de bemonstering van de vagina en die van de anus? En zou het zo kunnen zijn dat sporen die aanvankelijk in de vagina waren achtergelaten op een later moment ten gevolge van de ontbinding van het lichaam terechtgekomen waren in de anus?115

Het belang van de precieze afbakening tussen een vaginaal spoor en een anaal spoor is erin gelegen dat deze sporen een verband leggen met de seksuele activiteit: een anaal spoor duidt immers op seksueel binnendringen in de anus.

Patholoog dr. R. Visser116 die op 23 november 1995 de uit- en inwendige schouwing van het stoffelijk overschot heeft verricht, heeft beschreven dat hij geen duidelijke defecten heeft aangetroffen aan de geslachtsorganen. Hij heeft vermeld dat er een uitstrijkje is vervaardigd voor onderzoek op aanwezigheid van sperma. Verder heeft de patholoog aangegeven dat de baarmoeder normaal groot was, het slijmvlies smal en de eierstokken beiderzijds geen bijzondere afwijkingen vertoonden.

De deskundigen Gerretsen en Van Driessche117 verwijzen in hun rapport uit 2013 naar de conclusies van de patholoog Kubat die vaststelt dat zij op het beeldmateriaal van de sectie niets ziet dat afwijkt van de bevindingen van de patholoog Visser. Kubat gaat ervan uit, nu er geen melding van wordt gemaakt in het sectieverslag van Visser, dat er geen beschadigingen in en rondom de anus zijn gevonden. Het zou in 1995 gebruikelijk zijn dat zo’n bevinding wel werd gemeld, volgens Kubat. Zij herhaalt dat bij het verhoor bij de rechter-commissaris118 en voegt er aan toe dat het onderscheid tussen anus en vagina te zien is op de foto. Deskundige Gerretsen119 heeft ter terechtzitting op basis van de foto’s van de sectie verklaard dat bijvoorbeeld de vaginabemonstering niet ingewikkeld lijkt. De weefsels daaromheen waren niet ver vergaan, waardoor het hem geen moeilijke opdracht leek. Hij acht het zeer onaannemelijk dat bij een dergelijke bemonstering structuren worden aangeraakt die niet mogen worden aangeraakt.

De rechtbank is gelet op bovenstaande rapporten en verklaringen van de deskundigen120 – pathologen/artsen – van oordeel dat niet anders geconcludeerd kan worden dan dat ervan moet worden uitgegaan dat de sporen AWA059#04 en AWA059#06 daadwerkelijk uit de anus afkomstig zijn en daarmee zijn aan te merken als anale sporen.

7.5.1.1 Conclusie.

In de anus van het slachtoffer werd sperma van verdachte aangetroffen.

Secondary transfer.

[getuige 12] heeft verklaard dat hij op de dinsdag in de week van de verdwijning van [slachtoffer] gemeenschap met haar heeft gehad en dat dat zonder condoom kan zijn geweest. Ook heeft hij verklaard dat hij geen anale seks met haar had.121 De rechtbank heeft onder ogen gezien dat desondanks in elk geval in een van de sporen uit de anus DNA van [getuige 12] is aangetroffen. De rechtbank heeft aan deskundige Eikelenboom de kwestie voorgelegd of als een persoon met het slachtoffer vaginale seks heeft gehad, diens sperma nadien in de anus terecht kan komen door secondary transfer, doordat een ander later vaginaal en daarna anaal seksueel contact heeft gehad met het slachtoffer. De deskundige heeft daarop geantwoord dat secondary transfer met name ziet op aanraaksporen. Sporen van de ene persoon worden overgedragen op een andere persoon via een derde persoon of een object.

“Dat secondary transfer kan plaatsvinden, daarover bestaat in de literatuur geen twijfel, maar de vraag is hoe waarschijnlijk het is. Het type celmateriaal speelt een grote rol. Bloed kan heel makkelijk worden overdragen. Sperma is weliswaar ook makkelijk over te dragen, zeker als het vloeibaar is, maar als het door een tweede persoon gebeurt, dan verwacht je in de DNA-profielen die tweede persoon terug te vinden. Seksueel contact beschouw ik in die zin ook als een aanraakspoor.”122

De rechtbank acht mede gezien deze uitleg van Eikelenboom geenszins denkbeeldig dat sperma van [getuige 12] is overgebracht, doordat verdachte eerst in de vagina van het slachtoffer is binnengedrongen en daarna in de anus. De rechtbank betrekt daarbij dat ook daadwerkelijk sporen van de tweede persoon – in dit geval verdachte – in de anus zijn aangetroffen en dat is vastgesteld dat er positieve aanwijzingen zijn voor de aanwezigheid van spermavocht in de vagina.123 Voorts past de levensduur van spermasporen in het lichaam binnen de periode waarin [getuige 12] gemeenschap met het slachtoffer heeft gehad.

Conclusie.

De haar die werd aangetroffen op de jas van het slachtoffer is afkomstig van verdachte.

Bewijs voor verkrachting.

Op grond van al het voorgaande kan de rechtbank in het kader van de ten laste gelegde verkrachting de volgende feiten en omstandigheden vaststellen.

Naar het oordeel van de rechtbank zijn deze feiten en omstandigheden op zichzelf genomen redengevend voor het bewijs van verkrachting. Vooral is relevant dat sperma in de anus en in het kruis van de door het slachtoffer gedragen slip onmiskenbaar wijst op seksuele activiteit en in het bijzonder op seksueel binnendringen.

De verdediging stelt zich op het standpunt dat het bewijs ontoereikend is nu er geen aanwijzingen zijn voor een zedenmisdrijf. De verdediging ziet in het forensisch sporenbeeld juist contra-indicaties voor een zedenmisdrijf en verwijst naar de bevindingen van de diverse gerechtelijke deskundigen (pathologen-anatoom) waaruit naar voren komt dat van beschadigingen in de schaamstreek niet is gebleken. Voorts wijst de verdediging erop dat het slachtoffer volledig gekleed in vrijwel ongeschonden kleding werd aangetroffen. Dit zou niet getuigen van het toepassen van geweld.

De rechtbank overweegt dat het ontbreken van geweldssporen aan het onderlichaam geenszins in de weg staat aan een bewezenverklaring van verkrachting. Geweld dat in verband met de verkrachting is toegepast kan evengoed op andere delen van het lichaam zijn uitgeoefend. In dit verband wijst de rechtbank op de gerechtelijke rapporten waaruit blijkt dat op diverse plekken op het lichaam van [slachtoffer] sporen van geweld aanwezig waren. Of die sporen in relatie staan tot de verkrachting kan niet worden vastgesteld - maar ook niet worden uitgesloten - omdat zij na de verkrachting kunnen zijn toegebracht. Bovendien levert ook de dreiging met geweld verkrachting op. Met dreigende woorden en/of een wapen kan de dader zodanig imponeren dat een slachtoffer geen verzet durft te plegen. [slachtoffer] was in fysiek opzicht geen partij voor verdachte waardoor gebruikmaking van geweld mogelijk niet eens nodig is geweest.

Ook het gegeven dat het slachtoffer volledig gekleed was en dat haar kleding niet kapot was staat niet aan het bewijs van verkrachting in de weg. In dit verband acht de rechtbank relevant dat [slachtoffer] na haar verdwijning is gevonden op ruim 12 kilometer hemelsbreed van de plaats waar haar fiets werd gevonden. Dat maakt het geenszins ondenkbaar, dat zij zich na de verkrachting zelf heeft aangekleed.

De onder (i) tot en met (v) genoemde feiten en omstandigheden zijn naar het oordeel van de rechtbank derhalve op zichzelf genomen redengevend voor de bewezenverklaring van verkrachting. Verdachte heeft echter een scenario geschetst waarin hij [slachtoffer] desondanks – dus ondanks de redengevendheid van die feiten en omstandigheden – niet heeft verkracht.

Het alternatieve scenario van verdachte.

Verdachte heeft aangevoerd dat, áls zou komen vast te staan dat zijn sperma in of op het lichaam van het slachtoffer is aangetroffen, dat sperma er door vrijwillig seksueel contact moet zijn terechtgekomen.

Dit scenario heeft verdachte voor het eerst bij de rechter-commissaris op 28 september 2015 toegelicht. Hij heeft toen verklaard dat hij in de periode 1990-1995 veel uitging in Eindhoven en omgeving en dat hij dan veel losse seksuele contacten met vrouwen had. Hij ging op stap op het Stratumseind, de Leenderweg, de Woenselsemarkt en heeft de uitgaansgelegenheden die hij bezocht met naam genoemd. Volgens verdachte leidde hij in die tijd ‘een wild en ruig leven’. De vrouwen met wie hij seksueel contact had waren verschillende types: bruin of zwart haar, slank, dik, klein, groot, ook prostituees, en zijn voorkeur was blond, aldus verdachte. Verder had hij in die tijd op allerlei plekken seksueel contact. Dat kon bijvoorbeeld in zijn auto zijn, in een steegje of bij iemand thuis.

Eén van die contacten zou dan moeten zijn geweest met [slachtoffer] . Het enige wat hij kan bedenken als verklaring voor het aantreffen van zijn DNA is dat hij haar mogelijk in het Eindhovense uitgaansleven is tegengekomen en dat hij dan mogelijk seksueel contact heeft gehad, aldus verdachte bij de rechter-commissaris. Maar concreet zegt verdachte geen enkele herinnering te hebben aan seksueel contact met [slachtoffer] of een jong meisje tijdens een uitgaansavond en evenmin aan de wijze waarop en de plek waar dit seksueel contact dan zou hebben plaatsgevonden.

Ter onderbouwing van dit scenario zijn, naast verwijzing naar een aantal verklaringen in het dossier, op verzoek van de verdediging bij de rechter-commissaris een aantal getuigen gehoord die hebben verklaard over verdachtes uitgaansgedrag en zijn ‘wild en ruig’ leven uit die tijd.

De broers [getuige 7]133 en [getuige 8]134 hebben verklaard dat ze in de jaren ’90 met verdachte op stap gingen. Voor wat betreft de uitgaansgelegenheden die zij met verdachte bezochten, bevestigen zij grotendeels de verklaring van verdachte. Ook hebben zij verklaard dat verdachte altijd degene was die de aandacht van de vrouwen had. [getuige 7] heeft verklaard dat als verdachte geen verkering had, hij dan wel inging op die aanspraak door vrouwen. Meestal bleven verdachte en hij wel bij elkaar als ze op stap gingen, volgens de getuige. [getuige 8] heeft verklaard dat als ze naar het Stratumseind gingen, het al laat was – 02.00 uur – en dat ze dan al behoorlijk beschonken waren.135

Op de terechtzitting van 2 november 2015 heeft verdachte herhaald dat hij in die tijd een ‘wild en ruig leven’ leidde, veel uitging en dat elke stapavond eindigde in seksueel contact met een vrouw, in steegjes, buiten bij een brug of in een auto. Hij ging wel eens alleen stappen, maar meestal met anderen in de diverse uitgaansgelegenheden. Verdachte heeft bovendien als volgt verklaard:136 “Ik flirtte wat en dronk wat en dan ging je naar buiten. Vaak was oogcontact voldoende.” Volgens verdachte bleven hij en zijn stapvrienden niet altijd de hele avond bij elkaar, maar gold wel: ‘samen uit, samen thuis’. Over de leeftijd van het slachtoffer heeft verdachte op de zitting verklaard dat hij op vrouwen valt, niet op kinderen van vijftien jaar en dat hij goed leeftijden kon inschatten. Hij moet haar dan dus ouder ingeschat hebben. Als verklaring geeft verdachte dat het in zo’n café donker was, er hing soms rook en er was sprake van drankgebruik. Er is bij hem ook geen lampje gaan branden toen hij na haar verdwijning een foto van haar zag op televisie. Volgens verdachte zag hij een foto na half november 1995, toen hij in een Huis van Bewaring gedetineerd zat, waarbij er een grote kans bestaat dat hij toen stoned was omdat hij iedere dag blowde.

Over het uitgaansgedrag van het slachtoffer [slachtoffer] zijn diverse verklaringen afgelegd. [benadeelde partij 2]137 heeft verklaard dat ze [slachtoffer] meestal een keer per maand naar het Stratumseind bracht. Het kan wel zijn dat ze meer ging, maar dan vertelde ze dit ons niet, aldus [benadeelde partij 2] .

[getuige 3] ,138 een vriendin van [slachtoffer] , heeft de politie in de periode na [slachtoffer] verdwijning verteld, dat zij regelmatig met [slachtoffer] op stap ging. Dit was hun hobby. Zij gingen dan altijd naar het Stratumseind. [slachtoffer] mocht maar een keer per maand uit, maar ze gingen nagenoeg iedere week. [slachtoffer] bleef dan bij haar slapen. [getuige 3] heeft de uitgaansgelegenheden waar [slachtoffer] dan kwam genoemd. De rechtbank constateert dat sommige daarvan de uitgaansgelegenheden waren waar ook verdachte kwam. Verder heeft [getuige 3] verklaard, dat ze soms op de fiets gingen, maar dat ze ook vaak werden gebracht en gehaald door [benadeelde partij 2] . De laatste keer dat ze met [slachtoffer] uit is geweest, was een week voor haar vermissing. Ze zijn toen met [slachtoffer] vriend, [getuige 12] , en zijn vriend na het uitgaan op de bromfietsen naar de ouderlijke woning van [getuige 3] gegaan.

Volgens vriendin [getuige 4]139 mocht [slachtoffer] maar een keer per maand uitgaan en bedronk ze zich met Feigling. Dat had ze zelf nooit gezien, maar gehoord van haar vriendin [getuige 13] . [getuige 1]140 heeft verklaard dat hij [slachtoffer] heeft leren kennen bij het uitgaan op Stratumseind. Ze waren allebei helemaal zat.

De rechtbank acht het door de verdediging geschetste alternatieve scenario voor de aanwezigheid van verdachtes DNA door vrijwillig seksueel contact, onvoldoende onderbouwd en onaannemelijk. De rechtbank overweegt daartoe als volgt.

De rechtbank stelt vast dat uit de verklaringen van verdachte en van de hiervoor genoemde getuigen volgt dat verdachte en het slachtoffer in de periode voorafgaande aan haar verdwijning tijdens het uitgaan in Eindhoven op Stratumseind op momenten mogelijkerwijs hetzelfde café of dezelfde discotheek bezochten. Maar behalve deze mogelijkheid vindt het alternatieve scenario naar het oordeel van de rechtbank geen ondersteuning in andere feiten en omstandigheden.

[slachtoffer] was kort voor haar verdwijning 15 jaar oud, verdachte was 28 jaar. Als zij al op hetzelfde moment – volgens [getuige 8] ging de vriendengroep pas na 02.00 uur ‘s ochtends uit in het Stratumseind en ook verdachte zelf heeft verklaard over late staptijden141 – toevalligerwijs in hetzelfde café aanwezig zijn geweest, dan nog ligt een contact van seksuele aard tussen beiden gelet op het aanzienlijke leeftijdsverschil, niet voor hand. Temeer niet, omdat verdachte ter terechtzitting heeft aangegeven dat hij op volwassen vrouwen valt, niet op kinderen en dat hij een meisje van vijftien als een kind beschouwt.

De rechtbank overweegt dat verdachte in die tijd een naar eigen zeggen wild en ruig leven heeft geleid met vele seksuele contacten en one-nightstands, maar dat uit de verklaringen uit de kring rondom het slachtoffer geenszins eenzelfde beeld van het slachtoffer naar voren komt. Vriendin [getuige 3]142 verklaart dat [slachtoffer] alles tegen haar vertelde over met wie ze seks had. Volgens getuige was [slachtoffer] heel terughoudend met seks en wilde ze niet als ze net verkering had direct met iemand naar bed gaan. Ook tegen vriendin [getuige 4]143 zou [slachtoffer] open zijn geweest over seks en verteld hebben over de drie verkeringen waarbinnen seksueel contact had plaats gevonden. Uit diverse verklaringen blijkt verder ook dat [slachtoffer] verkeringen had zonder dat het tot seksuele gemeenschap kwam.144 De verklaringen roepen in het geheel niet het beeld op van een jongere die op uitgaansavonden met wildvreemde, oudere mannen eenmalige seksuele contacten had, maar veeleer een beeld van een 15-jarig meisje dat seksueel actief was als zij verkering had met een jongen van ongeveer dezelfde leeftijd. In dat beeld past niet dat het slachtoffer tijdens een uitgaansavond over zou gaan tot seksueel contact ergens buiten op straat of in een auto met een oudere en haar onbekende man.

De rechtbank overweegt voorts dat in het door verdachte geschetste scenario besloten ligt dat een dergelijk seksueel contact zou moeten hebben plaatsgevonden vrij kort voor [slachtoffer] verdwijning. Deskundige De Blaeij van het NFI145 heeft verklaard dat uit de literatuur bekend is dat de tijd waarin spermacellen nog kunnen worden aangetroffen in een lichaam varieert tussen een paar uren, een aantal dagen en dat er ook gevallen bekend zijn waarin het meer dan een week is. Deskundige Eikelenboom van IFS146 heeft gesproken over ongeveer een week bij vaginaal aanwezig sperma. Anaal aanwezig sperma is veelal na de laatste ontlasting verdwenen. Hiervoor is vastgesteld dat verdachtes DNA is teruggevonden in de anale sporen (AWA059#04 en AWA059#06). Dat betekent dat vermeend vrijwillig seksueel contact kort voor de verdwijning van [slachtoffer] moet hebben plaats gevonden: daarna zal het slachtoffer geen ontlasting meer hebben gehad.

De vriendenkring en familie van [slachtoffer] zijn nauwgezet bevraagd over hun laatste contacten met [slachtoffer] . Uit diverse verklaringen147 volgt dat in de doordeweekse dagen voorafgaande aan haar vermissing [slachtoffer] naar school is gegaan, vanaf dinsdag iedere dag om ongeveer 05:00 uur is opgestaan om te gaan werken bij de supermarkt en ’s avonds niet is uitgegaan. Over (heimelijk) uitgaan op doordeweekse dagen verklaart niemand.

Over het weekend vóór haar vermissing is bekend, zoals hiervoor beschreven, dat het slachtoffer gelogeerd heeft bij haar vriendin [getuige 3] en dat zij toen is gaan stappen met die vriendin, haar vriend [getuige 12] en zijn vriend, waarna ze gezamenlijk op de bromfietsen van de jongens naar het huis van die [getuige 3] zijn gegaan. Over een contact met een onbekende man in een café of discotheek wordt door niemand gesproken.

Van de stapvrienden van verdachte heeft evenmin iemand verklaard over het door verdachte kortstondig mee naar buiten nemen van een meisje of vrouw om daarmee seksueel contact te hebben. De verdwijning van [slachtoffer] heeft veel publicitaire aandacht gehad: de foto van [slachtoffer] verscheen in kranten en op televisie. Verdachte zélf heeft op het moment dat hij op televisie de foto van de vermiste [slachtoffer] zag, geen link gelegd met vermeend seksueel contact met haar. Als mogelijke verklaring voor dit niet-herkennen, geeft verdachte aan dat hij door het zwakke licht in het café/discotheek het gezicht van [slachtoffer] mogelijk niet heeft kunnen zien. Dat zou betekenen dat verdachte noch bij het contact leggen met het meisje in het café/discotheek, noch bij het daaropvolgend seksuele contact, derhalve op geen enkel moment het gezicht van het meisje heeft gezien. De rechtbank acht deze uitleg, als zou het slachtoffer met een wildvreemde man zonder eerst contact te maken meegaan, ongeloofwaardig.

Ten slotte is het volgende relevant. De verklaring van verdachte dat hij in zijn leven op twee keer na – namelijk éénmaal tijdens een langdurige relatie en éénmaal tijdens de verkrachting in 2000, waarvoor verdachte in 2001 veroordeeld is148 – nimmer anaal seksueel contact heeft gehad met vrouwen, is niet te rijmen met het aantreffen van verdachtes DNA in de anale sporen (AWA059#04 en AWA059#06).

De rechtbank beoordeelt het alternatieve scenario van de verdediging – dat een verklaring moet geven voor het aangetroffen DNA van verdachte – als een achteraf geconstrueerd hypothetisch scenario, dat naar het oordeel van de rechtbank onvoldoende is onderbouwd en voorts ook volstrekt onaannemelijk is.

Conclusie.

De hiervoor onder (i) tot en met (v) genoemde feiten en omstandigheden zijn redengevend voor de bewezenverklaring van verkrachting. Een de verdachte ontlastend scenario dat past binnen die redengevende feiten en omstandigheden is niet aannemelijk geworden.

De volgende omstandigheden hebben bijgedragen aan de overtuiging van de rechtbank dat verdachte [slachtoffer] heeft verkracht.

Verdachte heeft in zijn leven meerdere seksuele delicten gepleegd en daarbij het gebruik van geweld en dreiging met geweld niet geschuwd. De rechtbank acht verdachte verantwoordelijk voor een verkrachting gepleegd in 1987.149 Het door de verdediging verzochte nadere onderzoek naar deze verkrachting (second opinion) acht de rechtbank niet noodzakelijk en overigens in een te laat stadium van het geding gedaan. De rechtbank wijst dat verzoek af. Verder is verdachte veroordeeld voor een verkrachting gepleegd in 2000. Naar het oordeel van de rechtbank komt uit die beide verkrachtingen het beeld naar voren van een dader voor wie kenmerkend is het onverhoeds benaderen van slachtoffers op de fiets op de openbare weg en het vervolgens meenemen van hen naar een plaats waar hij hen verkracht. Uit het vonnis van 2001 volgt dat verdachte het slachtoffer toen meerdere malen met de vlakke en/of tot vuist gebalde hand in het gezicht en/of op het lichaam heeft geslagen en gedreigd heeft haar lek te steken. De fiets van het slachtoffer uit 1987 is volgens het slachtoffer voorafgaand aan de verkrachting door verdachte in de sloot gegooid.

De voornoemde specifieke omstandigheden van de verkrachtingen begaan in 1987 en 2000 vertonen gelijkenis met de toedracht van de verkrachting van [slachtoffer] .

Gelet op het voorgaande acht de rechtbank wettig en overtuigend bewezen dat verdachte zich heeft schuldig gemaakt aan de verkrachting van [slachtoffer] .

Betrouwbaarheid van de verklaringen van de getuigen [getuige 10] en [getuige 11].

Twee getuigen, [getuige 10] en [getuige 11] , hebben verklaard dat verdachte in de periode dat zij tezamen met hem in een tbs-kliniek verbleven, uitlatingen tegenover hen heeft gedaan die zij in verband brengen met de dood van [slachtoffer] .

[getuige 10] heeft ten overstaan van de rechter-commissaris verklaard:

“ [verdachte] heeft op een gegeven moment uitlatingen gedaan over een zaak die nog niet bekend was. Dat was op een dag dat we eigenlijk in de tuin zouden gaan werken maar even later bleek dat we die dag geen tuinwerk hadden, de tuin was gesloten. (…) [verdachte] en ik zijn toen blijven zitten en zo is dat gesprek ontstaan. (…) We zaten daar en we hadden het ergens over en hij zei dat hij ergere dingen had gedaan dan waarvoor hij zat. (…) Ik maakte een grapje over een fietsendiefstal. Hij zei nee en dat hij een moord had gepleegd. Ik zei dan ook waarvoor je hier zit? Nee zei hij en toen zei ik dat hij dan beter zijn mond kon houden. Het zou dus een grapje van hem kunnen zijn maar gezien de situatie nu dat er DNA van hem is gevonden en er een delict is gepleegd denk ik dat het geen grapje is. Op dat moment nam ik hem niet serieus.”150

[getuige 11] heeft ten overstaan van de rechter-commissaris verklaard:

“ [verdachte] heeft tegen mij gezegd dat hij een vriendin, een meisje heeft vermoord. (…) Hij zei toen iets van ik heb een meisje, vrouw, vriendin afgemaakt. Dat was niet vanwege lust of wat dan ook, maar omdat zij hem belachelijk maakte, zo zei [verdachte] (…) [verdachte] heeft toen volgens mij tegen mij gezegd dat hij haar wilde wurgen en heeft geprikt met een tak. Hij was niet van plan om haar te vermoorden en had dus niets meegenomen. (…) Ik heb ervan gemaakt dat hetgeen waar hij haar mee geprikt heeft, dat dat een tak was. [verdachte] had het over iets wat daar lag. Ik dacht daarom dat het een tak was. Met geprikt bedoel ik gestoken. (…) Ik weet niet of [verdachte] het meisje langer kende. [verdachte] zei dat het meisje hem belachelijk had gemaakt. Ik zei toen, was dat om je lalla? Daarmee bedoel ik zijn geslachtsdeel. (…) Toen [verdachte] mij het verhaal vertelde nam ik hem niet serieus. (…) Maar nu, toen hij op het nieuws kwam, toen viel alles op zijn plek.”151

Beide getuigen hebben bovendien verklaard dat zij telefonisch met elkaar hebben gesproken over de uitlatingen die verdachte tegenover ieder van hen zou hebben gedaan en dat zij daarbij ook hebben gesproken over een beloning die door de politie was uitgeloofd voor het geven van informatie over de zaak van [slachtoffer] .

De rechtbank ziet in de omstandigheid dat over een beloning is gesproken geen aanleiding om de verklaringen van de getuigen op voorhand reeds als onbetrouwbaar aan te merken. Daarbij heeft mede een rol gespeeld dat de inhoud van de verklaringen van beide getuigen niet zodanig is dat deze op elkaar lijken te zijn afgestemd en voorts dat uit afgeluisterde en opgenomen telefoongesprekken die de getuigen met elkaar hebben gevoerd niet de indruk is ontstaan dat zij de verdachte bewust onterecht hebben willen belasten.

Op grond van de inhoud van de verklaringen echter, komt de rechtbank tot het oordeel dat onvoldoende betrouwbaar is dat verdachte – zo hij de genoemde uitlatingen al heeft gedaan – daarmee de waarheid heeft verteld. Diverse getuigen hebben verklaard dat er in de tbs-kliniek een groot statusverschil bestond tussen zedendelinquenten en niet-zedendelinquenten. Zedendelinquenten hadden een lage status en niet zelden werden zij gepest en beschimpt door niet-zedendelinquenten. Verdachte verbleef als zedendelinquent in de kliniek. Beide getuigen verbleven daar vanwege andere misdrijven dan zedenmisdrijven. Bezien in het licht daarvan acht de rechtbank het onwaarschijnlijk dat verdachte ontboezemingen – zoals door de getuigen genoemd – die hem ernstig nadeel zouden kunnen berokkenen aan deze getuigen zou hebben gedaan.

Getuigen [getuige 10] en [getuige 11] hebben verklaard dat zij zijn uitlatingen destijds niet serieus hebben genomen en [getuige 10] heeft tevens verklaard dat hij ervan uitging dat verdachte deze uitlatingen had gedaan om zich een hogere status te verwerven.

In het geval verdachte last zou hebben gehad van gewetensnood, had het meer voor de hand gelegen als hij daarover zou hebben gesproken met [getuige 14] , met wie hij beste maatjes was. Dat heeft verdachte echter niet gedaan, zo heeft [getuige 14] verklaard.

Ten slotte zijn er details in de inhoud van de verklaring van [getuige 11] , zoals het woord ‘vriendin’ en ‘dat zij hem belachelijk zou hebben gemaakt’ waarvan het de rechtbank onwaarschijnlijk voorkomt dat zij op de doodslag van [slachtoffer] zien, terwijl de [getuige 10] niet méér heeft gehoord dan dat de verdachte iemand vermoord zou hebben. De verklaringen van [getuige 11] en [getuige 10] zijn daarmee onvoldoende concreet om tot enig bewijs in deze strafzaak te kunnen dienen.

De rechtbank merkt overigens op dat andere getuigen door de rechter-commissaris zijn gehoord over de verklaringen afgelegd door de getuigen [getuige 11] en [getuige 10] . Dit heeft niet tot verdere ondersteuning van hun uitlatingen geleid.

Op voornoemde gronden is de rechtbank van oordeel dat de verklaringen van de getuigen niet voor het bewijs kunnen worden gebezigd.

Feiten en omstandigheden in belastende en ontlastende zin.

De rechtbank stelt de volgende feiten en omstandigheden vast.

Naar het oordeel van de rechtbank wijzen deze feiten en omstandigheden ook voor wat betreft de doodslag in sterke mate in de richting van verdachte. Immers, verdachte had een ernstig misdrijf gepleegd, de verkrachting van een 15-jarig meisje. Dat hij wilde voorkómen dat zij aangifte bij de politie zou doen en verdere getuigenis ervan zou afleggen, is een voor de hand liggend motief voor de doodslag. Bovendien, bij eerdere en latere verkrachtingen heeft verdachte zijn slachtoffers gedreigd hen de keel door te snijden of “lek te steken” als zij niet zouden meewerken. Het aangetroffen steek- en/of snijletsel past in die lijn. De dubieuze omstandigheden waaronder de auto van verdachte is teruggevonden, kunnen in verband worden gebracht met het uitwissen van sporen.

Echter, voor het oordeel of deze feiten en omstandigheden voldoende redengevend zijn voor de bewezenverklaring van doodslag kan de rechtbank er niet de ogen voor sluiten dat het DNA-onderzoek er op wijst dat naast verdachte en [getuige 12] nog een derde persoon DNA heeft bijgedragen aan de spermasporen. Alle door de rechtbank geraadpleegde deskundigen zijn het daarover eens (paragraaf 7.4).

Gevolgen van DNA derde persoon voor de bewijsbeslissing.

Verdachte is pas in beeld gekomen nadat zijn DNA werd vergeleken met het DNA van aangetroffen spermasporen, zeventien jaar na de doodslag. De reden waarom verdachte in beeld kwam, is gelegen in de eerdere veroordeling voor verkrachting. Het is een cold case onderzoek eigen, dat verdachtes doen en laten op de dag van de verdwijning van [slachtoffer] en de periode daarna niet meer voldoende kon worden nagegaan. Ook kon aan de auto die verdachte in die tijd in bezit had gehad geen sporenonderzoek meer worden verricht, omdat die auto na te zijn teruggevonden in het water, was verkocht en naar het buitenland was geëxporteerd. Het enige directe bewijs betreft verdachtes spermaspoor en zijn haar op de jas. Juist aan de belangrijkste pijler van het bewijs, het spermaspoor, kleeft de bijzonderheid dat het niet enkel van verdachte en [getuige 12] afkomstig is, maar mogelijk van nog een derde persoon.

Er is geen aanvullend bewijs tegen verdachte op grond waarvan de rechtbank de DNA-kenmerken van een derde persoon in het spermaspoor kan negeren.

De rechtbank heeft onderzocht hoe de aanwezigheid van DNA van een derde persoon kan worden verklaard (paragraaf 7.3). Op grond van de deskundigenverhoren heeft zij kunnen vaststellen dat het niet het DNA van [slachtoffer] betreft. Voorts acht de rechtbank het zo goed als uitgesloten dat het DNA afkomstig is van een vrijwillig seksueel contact van [slachtoffer] voorafgaande aan haar verdwijning.152 Ten slotte heeft de rechtbank onderzocht of het DNA van een derde persoon is veroorzaakt door bij het forensisch onderzoek ontstane contaminatie van het spoor of de bemonstering. De rechtbank heeft die mogelijkheid als reëel aangemerkt, maar zij heeft niet kunnen vaststellen dat contaminatie de meest waarschijnlijke verklaring is.

De rechtbank zal daarom ook andere mogelijke verklaringen in ogenschouw moeten nemen, in het bijzonder die welke de verdachte als dader van de doodslag uitsluiten. Omdat het bewijs dat verdachte [slachtoffer] heeft gedood boven redelijke twijfel moet zijn verheven, mogen de bewijsmiddelen immers geen reële ruimte laten voor verklaringen of scenario’s waarin de verdachte niet de dader is.

Het scenario van een alternatieve dader.

In dit verband ziet de rechtbank het mogelijke scenario van een tweede persoon die [slachtoffer] ook heeft verkracht. In het geval dat deze tweede dader de doodslag heeft gepleegd zonder daarbij nauw en bewust met verdachte te hebben samengewerkt, is verdachte niet schuldig aan de doodslag van [slachtoffer] .

Bij gebreke van enig ander bewijs dat wijst op verdachte als dader van de doodslag, is dit scenario naar het oordeel van de rechtbank niet zo onwaarschijnlijk, dat de mogelijkheid dat niet verdachte maar een ander persoon de doodslag heeft begaan in redelijkheid kan worden uitgesloten. Het bewijs is daarom ontoereikend om verdachte als dader van de doodslag aan te wijzen.

De rechtbank heeft zich vervolgens afgevraagd of de proceshouding van verdachte tot een ander oordeel kan leiden.

De proceshouding van verdachte.

Nadat verdachte zich aanvankelijk gedurende lange tijd op zijn zwijgrecht had beroepen, heeft hij op eigen verzoek ten overstaan van de rechter-commissaris een – hem ontlastende – verklaring gegeven voor de mogelijke aanwezigheid van zijn sperma in het lichaam en op kleding van het slachtoffer. Deze verklaring heeft de rechtbank als onaannemelijk en ongeloofwaardig van de hand gewezen.

De verdachte heeft geen verklaring gegeven op grond waarvan aannemelijk is dat ondanks de door hem gepleegde verkrachting niet hij maar een ander het slachtoffer heeft gedood. De vraag is of de rechtbank ten nadele van verdachte betekenis aan dit stilzwijgen kan en moet toekennen. Uit jurisprudentie volgt dat aan het zwijgen van verdachte betekenis toekomt als sprake is van bewijs tegen hem dat een ‘prima facie zaak’ oplevert en dat schreeuwt om een verklaring van de zijde van verdachte. Anders gezegd zal de rechtbank moeten beoordelen of het bewijs zodanig sterk is dat de enige verstandige conclusie die uit het stilzwijgen van de verdachte kan worden getrokken, de conclusie is dat de verdachte er simpelweg geen antwoord op hééft. In dat geval kan het uitblijven van een verklaring tot een bewezenverklaring van de doodslag leiden.

De rechtbank is van oordeel dat dit niet het geval is. Juist vanwege de omstandigheid dat er DNA van een derde, onbekende, persoon in diverse spermasporen is aangetroffen, is er sprake van twee mogelijke daders, die ieder in gelijke mate voor het individuele daderschap in aanmerking komen terwijl geen enkel bewijsmiddel voorhanden is dat wijst op een eventuele nauwe en bewuste samenwerking tussen hen op grond waarvan zij beiden als medepleger van de doodslag zouden kunnen worden aangemerkt. Feit is dat het aangetroffen sperma van verdachte onmiskenbaar een daderspoor voor de verkrachting is. Voor de doodslag is het echter geen daderspoor en is het ontoereikend om als ‘prima facie zaak’ te kunnen gelden. Het feit dat tevens een haar van verdachte werd aangetroffen leidt niet tot een ander oordeel. Ook deze haar, aangetroffen op de jas van het slachtoffer, kan niet als een daderspoor voor de doodslag worden aangemerkt, ook niet als zij wordt bezien in samenhang met het aangetroffen sperma.

Verdachte heeft op vragen van het openbaar ministerie en de rechtbank steeds geantwoord dat hij niets met de doodslag heeft te maken. Hij heeft geen feiten en omstandigheden genoemd die deze ontkenning kracht bij zetten, terwijl er toch van mag worden uitgegaan dat hij in dat geval – indien hij werkelijk niet schuldig is aan de doodslag – zou kunnen verklaren hoe hij [slachtoffer] na de verkrachting heeft achtergelaten. Het moge zo zijn dat de door hem gepleegde verkrachting van [slachtoffer] naar ethische normen en maatstaven schreeuwt om uitleg over de wijze waarop hij haar na de verkrachting heeft achtergelaten. Juridisch gezien echter, staat naar het oordeel van de rechtbank het nemo tenetur-beginsel eraan in de weg om aan dit ethisch verwerpelijke stilzwijgen betekenis toe te kennen voor het bewijs van de doodslag. Het nemo tenetur-beginsel is één van de belangrijkste grondbeginselen van het Nederlandse straf(proces)recht. Het houdt in dat niemand verplicht of gedwongen kan worden aan zijn eigen veroordeling mee te werken. Het zwijgrecht is een uitwerking van dit beginsel. Het is een principieel uitgangspunt voor de procespositie van een verdachte in het Nederlandse strafproces.

Indien onder deze omstandigheden het stilzwijgen van verdachte in zijn nadeel zou worden uitgelegd, zou het nemo tenetur-beginsel geschonden zijn en zou in wezen een omkering van de bewijslast worden aanvaard, waarmee de grenzen van strafvordering zouden worden overschreden.

Conclusie.

Hoewel de eerder geschetste feiten en omstandigheden sterk in de richting van verdachte wijzen als degene die [slachtoffer] heeft gedood, zijn zij toch onvoldoende redengevend om wettig en overtuigend te bewijzen dat verdachte de doodslag ook daadwerkelijk heeft gepleegd. De mogelijkheid dat niet verdachte maar een ander het slachtoffer heeft gedood, is naar het oordeel van de rechtbank niet zo onwaarschijnlijk, dat die mogelijkheid in redelijkheid kan worden uitgesloten. Derhalve moet verdachte van de doodslag worden vrijgesproken.