Uitspraken

In de zaak C/08/204451 / HA ZA 17-318

In de zaak C/08/207604 / HA ZA 17-421

Vervolgens in beide zaken:

De vennootschap onder firma en beide vennoten zijn bij vonnis van deze rechtbank van 1 april 2015 in staat van faillissement verklaard. Bij vonnis van deze rechtbank van

17 november 2015 zijn de faillissementen van [X] en [Y] omgezet in wettelijke schuldsaneringsregelingen. Het faillissement van de vennootschap onder firma is op 27 juli 2016 opgeheven bij gebrek aan baten.

UWV heeft bij de bewindvoerder in de schuldsaneringsregelingen van [X] en [Y] de volgende vorderingen ingediend:

Boedelvorderingen € 20.084,95

Preferente vorderingen € 23.178,36 en € 4.265,69

Concurrente vorderingen € 11.764,42

“(…) De verificatie der schuldvorderingen:

De rechter-commissaris leest de lijst van de door de bewindvoerder voorlopig erkende schuldvorderingen voor. De schuldenaren hebben geen aanmerkingen op de neergelegde lijsten.

De bewindvoerder verklaart terug te komen op de voorlopige erkenning van de onder 7 en 8 op de lijst der voorlopig erkende concurrente schuldvorderingen omschreven vorderingen van de UWV, en wel omdat UWV zich op het standpunt stelt dat voormelde schulden geen te verifiëren vorderingen zijn, maar boedelvorderingen. Dit laatste wordt door de bewindvoerder weersproken. De bewindvoerder verzoekt deze vorderingen van de lijst te verwijderen. Geen van de aanwezigen maakt daartegen bezwaar.

De bewindvoerder verklaart voorts dat er abusievelijk geen lijst van betwiste schuldvorderingen is gedeponeerd maar dat dit wel had behoren te gebeuren ten aanzien van de onder 9 en 10 op de lijst der voorlopig erkende schuldvorderingen opgenomen vorderingen van het UWV. Het UWV staat ten aanzien van die vorderingen op het standpunt niet een concurrente maar een preferente schuldeiser te zijn, hetgeen door de bewindvoerder wordt betwist.

Ter vergadering is gebleken dat partijen over dit onderwerp niet met elkaar zijn te verenigen. De rechter-commissaris verwijst de partijen daarom, wegens voormelde betwisting, naar de terechtzitting van deze rechtbank van woensdag 23 augustus 2017. (…)”

De bewindvoerder heeft als productie 1 in beide zaken diverse arbeidsovereenkomsten overgelegd. Hierin staat in de kop genoemd:

“De ondergetekenden:

[A] V.O.F

gevestigd te [vestigingsplaats] , [adres]

ten deze rechtsgeldig vertegenwoordigd door de heer [X]

hierna te noemen werkgever”

UWV legt hieraan het volgende ten grondslag. Volgens UWV is uitgangspunt dat een overeenkomst met een vennootschap onder firma als een overeenkomst met de vennoten heeft te gelden. De Hoge Raad heeft dat met zoveel woorden geoordeeld in zijn arrest van

8 april 1937 (ECLI:NL:HR:1937:BG9447, NJ 1937, 640):

“Een vof is niet een afzonderlijke rechtspersoon, doch is de benaming van haar gezamenlijke leden in hun vennootschapsrechtelijk verband, welke leden de dragers van de rechten en verplichtingen van de handelsvennootschap zijn. (…) dat mitsdien degeen, die in dienst heet te zijn van een vennootschap onder firma, in werkelijkheid in dienst is van ieder der vennooten.”

Dat indien zou worden aangenomen dat een arbeidsovereenkomst met een vennootschap onder firma zou hebben te gelden als een arbeidsovereenkomst met elk der vennoten, de merkwaardige situatie zou ontstaan dat een curator van een vennootschap onder firma (zolang hij niet tevens curator van de vennoten is), de arbeidsovereenkomst niet zou kunnen opzeggen, zoals de bewindvoerder stelt, faalt volgens UWV. UWV verwijst hiervoor naar het proefschrift van P.P.D. Mathey-Bal, waar zij het in haar proefschrift verwoord, onder verwijzing naar het arrest uit 1937 (De positie van de vennootschap onder firma, diss. Groningen, Wolters Kluwer 2016, p. 148, 149):

Paragraaf 2. Overeenkomsten met derden

Twee- of meerpartijenovereenkomst?

Uit de bewoordingen die de Hoge Raad in de oudere rechtspraak bezigt, lijkt

men te kunnen opmaken dat een overeenkomst tussen een VOF en haar

wederpartij gezien wordt als een meerpartijenovereenkomst (art. 6:213 lid 2

BW). Zo heeft de Hoge Raad het in de hiervoor genoemde uitspraak uit 1937

over het in dienst zijn van ieder der vennooten. Het Hof Amsterdam daarentegen

overwoog in 2012 dat de appellant ‘als timmerman in dienst van de VOF’

was en zich voor de door hem geleden schade kon verhalen op ‘(het vermogen

van) de vennootschap’ en, op grond van art. 18 WvK, op ‘(het vermogen van)

de vennoten in privé’, zonder daarbij aandacht te besteden aan het feit dat de

VOF als zodanig geen contractspartij kan zijn. Moet nu enige betekenis

worden toegekend aan het verschil in bewoordingen die de Hoge Raad en het

Hof hanteren? Niet in de zin dat de VOF tegenwoordig zelfstandig contractspartij

zou zijn; dat is zij niet. Wel sluiten de bewoordingen van het Hof mijns

inziens aan bij de opvattingen in het tegenwoordige rechtsverkeer dat de

gezamenlijke vennoten als zodanig, dus in hun hoedanigheid van vennoten,

partij zijn of, anders gezegd, dat de personenvennootschap zonder rechtspersoonlijkheid

in materiële zin contractspartij is. De gezamenlijke vennoten

treden immers als een zekere eenheid naar buiten, sluiten onder een gemeenschappelijke

naam overeenkomsten en worden veelal ook door een wederpartij,

die haar vorderingen meestal primair op het vennootschappelijk vermogen zal

willen verhalen, als eenheid beschouwd. De rechten en plichten uit de ten name

van de VOF gesloten overeenkomst rusten dan ook op die eenheid, die bestaat

uit de vennoten gezamenlijk en die wordt aangeduid als vennootschap onder

firma. Scholten verdedigde deze visie al in 1927, toen hij met tegenzin het

oordeel van de Hoge Raad dat vennoten vanwege het ontbreken van rechtspersoonlijkheid

van de VOF zelf partij zijn bij een overeenkomst met een derde

accepteerde, maar daarbij stelde:

‘Een contract van de vennootschap is daarom nog niet precies hetzelfde als

een contract van de vennooten. Als zij partij zijn, zijn zij dit dan toch alleen

als leden der vennootschap en dus zoolang zij lid der vennootschap zijn.’

Er is dan ook in beginsel géén meerpartijenovereenkomst (die een vennoot als

afzonderlijke partij bijvoorbeeld gedeeltelijk zou kunnen ontbinden), maar een

tweepartijenovereenkomst waarbij aan de vennoten als collectief de rechten en

plichten van het partij-zijn toekomen. Dit betekent onder andere dat de uit de

overeenkomst voortvloeiende vorderingsrechten namens de VOF worden

uitgeoefend door degene die bevoegd is haar te vertegenwoordigen. Dat de

plichten uit de overeenkomst daarnaast ook op de vennoten in privé rusten, is

een gevolg van art. 18 WvK. Het is niet vreemd of uniek dat meer personen

gezamenlijk als één partij optreden; ook als meer curatoren in een faillissement

een overeenkomst aangaan met een derde, treden zij gezamenlijk als één partij

op. Er bestaat geen (dwingende) regel die verbiedt dat meer personen samen

als één partij optreden.

De stelling dat de vordering op de vennoten voortvloeit uit artikel 18 WvK is volgens UWV niet juist. Artikel 18 WvK beoogt (slechts) zeker te stellen dat de vennoten hoofdelijk verbonden zijn en dus ieder voor het geheel van schulden van de vennootschap onder firma kunnen worden aangesproken. Hoofdelijke aansprakelijkheid vloeit niet noodzakelijkerwijs voort uit het zijn van medeschuldenaar, terwijl het wel in het belang is van de vennootschapsschuldeisers dat zij ieder der vennoten voor het geheel kunnen aanspreken. UWV verwijst hiervoor ook naar Asser/Maeijer 5-V 1995/12:

In art. 18 K is niet een hoofdelijke verbondenheid te lezen van de vennootschap èn ieder der vennoten: dit zou ook moeilijk kunnen want de v.o.f. heeft geen rechtspersoonlijkheid. Alleen de vennoten zijn ieder hoofdelijk aansprakelijk: vgl. Kist-Visser III, p. 273; vgl. ook Hof Leeuwarden 17 december 1913, NJ 1916, 37. Wel heeft de v.o.f. een zgn. afgescheiden vermogen dat als bijzonder verhaalsobject dient voor de schulden van de vennootschap. Hieruit volgt dat de vennootschapscrediteuren tegen ieder der vennoten twee samenlopende vorderingsrechten hebben: een vorderingsrecht tegen de gezamenlijke vennoten, verhaalbaar op het zgn. afgescheiden vermogen, én daarnaast een vorderingsrecht tegen iedere vennoot persoonlijk.

Volgens UWV vloeit de vordering op ieder der vennoten voort uit de instandhouding van een vof (te weten een contractuele samenwerkingsvorm zonder rechtspersoonlijkheid) en niet – als een van het afgescheiden vermogen afgeleide vordering – uit artikel 18 WvK.

UWV verwijst tevens naar de noot van Kortmann en Faber onder dit arrest (JOR 2015/181 onder 5.):

“5. Intrigerend is de overweging van de Hoge Raad dat de vof, ondanks het ontbreken van rechtspersoonlijkheid, “in het maatschappelijk verkeer [wordt] gezien en op diverse plaatsen in de wet (art. 51 Rv, art. 4 lid 3 Fw) behandeld als een afzonderlijk rechtssubject dat zelfstandig aan het rechtsverkeer kan deelnemen, wat strookt met het feit dat de vof een afgescheiden vermogen heeft.” Uit deze overweging mag niet worden afgeleid dat een afgescheiden vermogen daadwerkelijk een rechtssubject is en als zodanig net als andere rechtssubjecten zelfstandig aan het rechtsverkeer kan deelnemen. Zou dit wel het geval zijn, dan is er niet langer reden aan een afgescheiden vermogen rechtspersoonlijkheid te onthouden. Subject van rechtsbetrekkingen zijn degenen aan wie het objectieve recht persoonlijkheid toekent. Alleen natuurlijke personen en rechtspersonen bezitten persoonlijkheid. Vgl. Suijling, Inleiding tot het burgerlijk recht, 1e stuk, 1e gedeelte (1927), p. 93, met verdere verwijzingen. Wel is het zo dat een afgescheiden vermogen in een aantal opzichten met een rechtssubject wordt gelijkgesteld. Het door de Hoge Raad genoemde art. 51 Rv en art. 4 lid 3 Fw zijn hiervan goede voorbeelden. Deze (beperkte) gelijkstelling verklaart ook waarom een vof als zodanig failliet kan worden verklaard (vgl. r.o. 3.4.2).”

Artikel 18 WvK wordt in de regel geparafraseerd weergegeven als: ‘de vennoten van een vof zijn hoofdelijk aansprakelijk voor de verbintenissen van de vof’. Dat staat er echter niet. De letterlijke tekst luidt: ‘In vennootschappen onder eene firma is elk der vennooten, wegens de verbintenissen der vennootschap, hoofdelijk verbonden.’

Volgens UWV dient dit zo gelezen te worden dat het enkele feit dat natuurlijke personen onder gemeenschappelijke naam optreden, maakt dat zij voor door hen onder die gemeenschappelijke naam aangegane verbintenissen hoofdelijk (en niet zoals bij een maatschap voor gelijke delen) verbonden zijn.

De bewindvoerder betwist dat de vennootschap onder firma geen rechtspersoonlijkheid kent en de firmanten (automatisch) als contractpartij en dus als werkgever gelden. De bewindvoerder verwijst daarvoor naar het arrest

VDV Totaalbouw/Bepro (HR 6 februari 2015, ECLI:NL:HR:2015:251). In dit arrest heeft de Hoge Raad bepaald dat een faillissement van een vennootschap onder firma niet noodzakelijkerwijs het faillissement van de vennoten van die vennootschap onder firma behoeft te betekenen. Over de aard/het wezen van de vennootschap onder firma merkt de Hoge Raad in r.o. 3.4.1. op:

“Ondanks het ontbreken van rechtspersoonlijkheid wordt de vof in het maatschappelijk verkeer gezien en op diverse plaatsen in de wet (art. 51 Rv, art. 4 lid 3 Fw) behandeld als een afzonderlijk rechtssubject dat zelfstandig aan het rechtsverkeer kan deelnemen (…)”

Volgens de bewindvoerder bevestigt deze overweging de stelling dat een vennootschap onder firma (alleen) werkgever kan zijn omdat zij als afzonderlijk rechtssubject zelfstandig aan het rechtsverkeer kan deelnemen en dus met derden overeenkomsten, waaronder een arbeidsovereenkomst, kan sluiten.

De bewindvoerder verwijst tevens naar het arrest van het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden van 6 oktober 2015, r.o. 6.7. Daarbij stelde het hof de eigen rechtssubjectiviteit van een personenvennootschap voorop:

“Weliswaar is de CV geen rechtspersoon, maar zij heeft wel een van de commanditaire vennoten afgescheiden vermogen en zij kan zelfstandig, als drager van eigen rechten en verplichtingen, aan het rechtsverkeer deelnemen.“

In de noot bij het arrest merkt Blanco Fernández op dat rechtsoverweging 3.4.1 inzake VDV Totaalbouw/ Bepro sterk doorklinkt in rechtsoverweging 6.7 van het arrest van het gerechtshof. Volgens hem is de erkenning van de eigen rechtssubjectiviteit van de personenvennootschap een buitengewoon belangrijk en juiste ontwikkeling.

Het arrest van de Hoge Raad uit 1937 waar UWV naar verwijst is volgens de bewindvoerder achterhaald door de hiergenoemde arresten. Verder wijst de bewindvoerder erop dat de kwestie, waarover de Hoge Raad in het arrest van 1937 oordeelde, op iets anders zag dan de vraag die hier voorligt, namelijk de vraag of wel de juiste partij was gedagvaard.

De Hoge Raad overwoog dat dit het geval was omdat (aan het eind van de rit) de firmant die gedagvaard was op grond van artikel 18 WvK aansprakelijk was voor de verbintenissen van de vennootschap onder firma. UWV plaats de overwegingen van de Hoge Raad buiten de context en creëert een te groot toepassingsbereik. De uitspraak waar het UWV naar verwijst van het gerechtshof Amsterdam d.d. 21 juni 2016 (ECLI:NL:GHAMS:2016:2384) is volgens de bewindvoerder strijdig met het arrest Totaalbouw/Bepro.

Dat [Y] en [X] uiteindelijk aansprakelijk zijn voor de schulden van de vennootschap onder firma ten opzichte van de werknemers (en dus UWV), vloeit niet voort uit het feit dat zij als contractspartij en dus als werkgever zijn aan te merken, maar enkel en alleen uit artikel 18 WvK. Een en ander maakt niet dat UWV ten opzichte van [Y] en [X] diezelfde voorrechten (waaronder die van boedelschuldeiser) kan claimen als zij ten opzichte van de vennootschap onder firma geldend kan maken. Uit artikel 18 WvK, noch uit enig andere wettelijke bepaling, vloeit voort dat een vordering die is gebaseerd op artikel 18 WvK bevoorrecht is (laat staan dat er sprake is van een boedelschuld). De bewindvoerder verwijst ter adstructie van zijn stelling naar het arrest van de Hoge Raad inzake UWV/Curatoren Ecocern (ECLI:NL:HR:2014:904). In die zaak had de moedermaatschappij zich op grond van een 403-verklaring hoofdelijk aansprakelijk gesteld voor de verplichtingen van de dochtermaatschappij. Deze dochtermaatschappij ging failliet. UWV nam de loonverplichtingen over. Omdat de moedermaatschappij zich hoofdelijk had verbonden, sprak UWV de moeder aan. Mede als gevolg hiervan ging ook moeder failliet. De Hoge Raad heeft geoordeeld dat artikel 2:403 BW, noch enige andere wettelijke bepaling een voorrecht verbindt aan de vordering die op deze aansprakelijkheidsverklaring berust.

Volgens de bewindvoerder is dat hier ook precies het geval. Uit artikel 18 WvK, noch enige andere wettelijke bepaling vloeit voort dat een vordering die is gebaseerd op artikel 18 WvK bevoorrecht is.