Uitspraken

internationale bevoegdheid en toepasselijk recht

Verzoekers baseren hun beperkingsverzoek op het LLMC 1976.

Het LLMC 1976 is door Nederland met ingang van 1 januari 2012 opgezegd (Trb. 2011,45). Daarvoor in de plaats geldt thans het op 2 mei 1996 te Londen tot stand gekomen Protocol van 1996 tot wijziging van het Verdrag inzake de beperking van aansprakelijkheid van maritieme vorderingen, 1976 (hierna: het Protocol). Ingevolge artikel 9 lid 1 Protocol moeten het LLMC 1976 en het Protocol door de partijen bij het Protocol tezamen worden gelezen en als een enkel instrument worden uitgelegd. Het Protocol is in Nederland in werking getreden op 23 maart 2011 (Trb. 2011, 46).

Artikel 9 lid 3 Protocol bevat als overgangsregeling: “The Convention as amended by this Protocol shall apply only to claims arising out of occurrences which take place after the entry into force for each State of this Protocol.”

In het onderhavige geval gaat het om een gebeurtenis van 12 augustus 2009, dus van vóór de inwerkingtreding van het Protocol, zodat het LLMC 1976 van toepassing is op het beperkingsverzoek van Harns C.V. c.s. (vgl. art. 15 lid 1 van het Verdrag: “This Convention shall apply whenever any person referred to in Article 1 seeks to limit his liability before the Court of a State Party (...)”).

Het verweer van Kidde c.s. dat desondanks de limieten van het Protocol moeten worden toegepast, komt later aan de orde.

Nu het LLMC 1976 rechtstreekse werking heeft, zal de rechtbank in beginsel het Verdrag toepassen en niet de artikelen uit het Burgerlijk Wetboek waarmee het Verdrag in het Nederlandse interne recht is geïncorporeerd.

Kidde c.s. heeft Harns C.V. c.s. in 2011 gedagvaard voor de (internationaal bevoegde) rechtbank Leeuwarden, thans genaamd rechtbank Noord-Nederland (locatie Leeuwarden), om aldaar de aansprakelijkheid van Harns C.V. c.s. ter zake van het voorval te laten vaststellen.

Artikel 11 lid 1 LLMC 1976 (“Any person alleged to be liable may constitute a fund with the Court or other competent authority in any State Party in which legal proceedings are instituted in respect of claims subject to limitation”) verwijst Harns C.V. c.s. voor haar beperkingsverzoek dus naar de gerechten van Nederland.

Sinds 1 januari 2017 is de rechtbank Rotterdam op grond van artikel 642a Rv bij uitsluiting bevoegd om kennis te nemen van een beroep op beperking van aansprakelijkheid door de reder van een (zee)schip op grond van het met artikel 1 lid 1 LLMC 1976 overeenstemmende artikel 8:750 lid 1 BW (Wet van 22 juni 2016 tot wijziging van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering in verband met de concentratie van scheepvaartzaken bij de rechtbank Rotterdam (Stb. 2016, 255), in werking getreden op 1 januari 2017).

Aldus is deze rechtbank binnen Nederland het relatief bevoegde gerecht om kennis te nemen van het beperkingsverzoek van Harns C.V. c.s.

Toepassing van de Brussel Ibis-Vo voert niet tot een andere conclusie (Verordening (EU) Nr. 1215/2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken van 12 december 2012).

Het recht tot beperking van verzoekers

Tussen Harns C.V. c.s. en Kidde c.s. is niet in geschil dat Harns C.V. c.s. eigenaar is van het zeeschip “Harns”. Zij zijn het er ook over eens dat Harns C.V. c.s. in beginsel behoort tot de kring van beperkingsgerechtigden bedoeld in de LLMC 1976.

Ook over deze onderwerpen moet de rechtbank zich, gelet op het bijzondere karakter van het recht om de eigen aansprakelijkheid jegens eenieder te beperken, een eigen oordeel vormen.

De rechtbank begrijpt uit de door Harns C.V. c.s. overgelegde stukken - in het bijzonder productie 1 bij haar verzoekschrift in verbinding met de ter zitting overgelegde stukken uit het kadaster - dat Harns C.V. een commanditaire vennootschap is die het zeeschip “Harns” in eigendom heeft en dit ook ten tijde van het voorval in eigendom had, en dat verzoekers 2 tot en met 5 beherend vennoten zijn van Harns C.V. Ingevolge artikel 18 en 19 WvK zijn de beherend vennoten hoofdelijk verbonden voor de schulden van de vennootschap.

Harns C.V. behoort als eigenaar van het schip tot de kring van beperkingsgerechtigden. Dit volgt uit artikel 1 lid 1 LLMC 1976, dat luidt: “Shipowners and salvors, as hereinafter defined, may limit their liability in accordance with the rules of this Convention for claims set out in Article 2.”.

De gezamenlijke beherende vennoten van Harns C.V. dienen (tezamen met Harns C.V.) als de (juridische) eigenaar van de ‘Harns’ te worden aangemerkt. Daarmee vallen ook zij binnen het begrip “shipowner” van art. 1, lid 1 en lid 2 LLMC 1976 en binnen de kring van beperkingsgerechtigde partijen.

De tijdigheid van het beperkingsverzoek

Kidde c.s. betoogt dat het beperkingsverzoek te laat is gedaan. Kidde c.s. stelt dat het recht op beperking is verjaard, althans dat Harns C.V. c.s. haar recht op beperking heeft verwerkt, althans dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dat Harns C.V. c.s. haar aansprakelijkheid op grond van (de limieten van) het LLMC 1976 beperkt.

Ook beroept Kidde c.s. zich op misbruik van procesrecht en op misbruik van bevoegdheid.

Primair betoogt Kidde c.s., naar de rechtbank begrijpt, dat deze verweren onder alle omstandigheden en voor alle (mogelijke) belanghebbenden opgaan.

Subsidiair betoogt Kidde c.s. dat het in ieder geval in de relatie tussen Harns C.V. c.s. en Kidde c.s. naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onacceptabel is dat Harns C.V. c.s. zich jegens Kidde c.s. op beperking beroept.

Bij de beoordeling van deze verweren stelt de rechtbank voorop dat in de voorfase van de beperkingsprocedure het recht op beperking in beginsel niet wordt begrensd op gronden die uitsluitend voortkomen uit de individuele rechtsverhouding tussen verzoekers en een of meer - maar niet alle (denkbare) - belanghebbenden. Behoudens in zeer evidente gevallen, waarvan in deze zaak geen sprake is, laten individuele rechtsverhoudingen zich immers in dit eerste stadium niet (voldoende) vaststellen.

Hierop strandt het subsidiaire betoog van Kidde c.s. Het staat Kidde c.s. vrij om deze verweren in een latere fase opnieuw naar voren te brengen.

Het beroep op verjaring wordt verworpen.

Het LLMC 1976 bevat, naar ook Kidde c.s. erkent, geen bepaling waaruit volgt dat het verzoek tot beperking binnen een bepaalde termijn dient te worden gedaan.

Kidde c.s. betoogt dat uit de ontstaansgeschiedenis van het Verdrag niettemin volgt dat het beroep op beperking zo spoedig mogelijk na het voorval moet worden gedaan. Hiervoor ziet de rechtbank geen steun in de Travaux Préparatoires van het LLMC 1976 en ook niet in de parlementaire geschiedenis van de invoering in Nederland ervan. Het aannemen van zodanige termijn ten laste van de beperkingsgerechtigde lijkt voorts op gespannen voet te staan met de in het Verdrag neergelegde regel dat het beroep op beperking pas kan worden gedaan nadat hij zelf ter zake van het voorval is aangesproken. Artikel 11 lid 1 LLMC 1976 luidt immers: “Any person alleged to be liable may constitute a fund with the Court or other competent authority in any State Party in which legal proceedings are instituted in respect of claims subject to limitation.”

Het Nederlandse formele procesrecht - dat zich leent voor toepassing nu artikel 14 LLMC 1976 voor alle procedureregels rondom fondsstelling verwijst naar het recht van het land waar het fonds wordt gesteld - bevat evenmin een (verjarings)termijn waarbinnen een beperkingsverzoek zou moeten worden gedaan. Dat de Nederlandse wetgever bij de implementatie van het LLMC 1976 onder ogen heeft gezien dat fondsstelling pas in een zeer laat stadium van de procedure fonds wordt gesteld, blijkt uit de parlementaire geschiedenis. Expliciet is in dit verband verwezen naar de (in het Verdrag nieuwe) regel dat aan het bedrag van de beperking ook rente moest worden toegevoegd om te voorkomen dat de beperkingsgerechtigde besparingen zou kunnen realiseren door veel tijd te laten verstrijken tussen het voorval en fondsstelling (MvT, TK 1986-1987, 19769 (R 1317), nr. 3, blz. 13).

In de Nederlandse praktijk wordt vaker pas vele jaren na dato een beroep op beperking gedaan en gehonoreerd (vgl. Hof Den Haag 28 augustus 2014, ECLI:NL:GHDHA:2014: 2926 (‘Çlary’) en het in 2016 gehonoreerde beperkingsverzoek ter zake van het voorval uit 2000 dat aanleiding was voor o.a. HR 21 november 2014 ECLI:NL:HR:2014:3350 (KWS/Liander)).

Kidde c.s. betoogt voorts dat uit de bewoordingen van artikel 11 lid 1 LLMC 1976 (zie r.o. 3.9) volgt dat beperking van de aansprakelijkheid alleen mogelijk is in de fase waarin de aansprakelijkheid nog niet is vastgesteld. Op het moment dat er een onherroepelijke uitspraak is, waarvan in dit geval sprake is na het arrest van het Hof Arnhem-Leeuwarden, is Harns C.V. c.s. niet meer “alleged to be liable” maar “liable”, aldus Kidde c.s.

De rechtbank legt - met inachtneming van de in artikelen 31 en 32 van het Weens Verdragenverdrag (23 mei 1969, Trb. 1972, 51; gewijzigd 9 mei 1985, Trb. 1985, 79) daarvoor gegeven maatstaf - artikel 11 lid 1 LLMC 1976 als volgt uit.

De woorden “alleged to be liable” verduidelijken - gelet op hun normale betekenis in de context van het Verdrag, mede gelet op het doel daarvan en de ontstaansgeschiedenis van deze bepaling - dat het beperkingsrecht reeds mag worden ingeroepen voordat de aansprakelijkheid (definitief) is vastgesteld.

Hoewel de woorden “alleged to be liable” buiten hun context beschouwd inderdaad naar hun gewone betekenis aanduiden dat het gaat om een beweerde, gestelde aansprakelijkheid, is dit niet doorslaggevend. Bezien in de context van artikel 11 lid 1 LLMC 1976 zelf (zie r.o. 3.9) waar het mogen inroepen van het beperkingsrecht afhankelijk wordt gesteld van het door een belanghebbende initiëren van een procedure ter zake van de betreffende aansprakelijkheid, hebben de opstellers van het Verdrag geen twijfel willen laten bestaan over de vraag of het beroep op beperking eerder kan worden gedaan dan wanneer het geadieerde gerecht de aansprakelijkheid heeft vastgesteld.

Dit volgt ook uit The Travaux Préparatoires of the LLMC Convention, 1976 and of the Protocol of 1996 (www.comitemaritime.org/--/TravauxPreparatoires; hierna: TP).

Op blz. 298 – 300 TP wordt de totstandkoming van de huidige tekst van art. 11 lid 1 LLMC 1976 behandeld. In het aanvankelijke ontwerp stond “Any person liable”, respectievelijk “Toute personne responsable” (TP blz. 298). De Franse delegatie heeft voorgesteld om dat te veranderen in “Toute personne dont la responsabilité peut être mise en cause”, met als redengeving dat iemand pas “responsable” kan zijn wanneer dat door een gerecht is vastgesteld en dat tot dat moment iemand slechts “susceptible d’être responsable” is (TP blz. 299). Hoewel Lord Diplock van de Britse delegatie betoogde dat de Engelse tekst “any person liable” op hetzelfde neerkwam als het Franse voorstel is op de conferentie van 18 november 1976 het Franse wijzigingsvoorstel ter verduidelijking aangenomen. Het betoog dat uit de bewoordingen “any person alleged to be liable” blijkt dat de opstellers van de LLMC 1976 bedoeld hebben slechts een mogelijkheid tot beperking te bieden zo lang de aansprakelijkheid nog niet vast staat, gaat dus niet op. Dat de opstellers van het Verdrag hebben beoogd dat het beperkingsrecht is ‘uitgewerkt’ zodra de aansprakelijkheid bij gerechtelijke uitspraak (definitief) is vastgesteld, valt uit de TP niet af te leiden, nog daargelaten dat in ieder geval in Nederland niet de in de TP verwoorde Franse visie wordt gedeeld dat de aansprakelijkheid pas bestaat nadat deze is vastgesteld.

Uitleg van artikel 11 lid 1 het LLMC 1976 voert dus tot de conclusie dat dit artikel niet inhoudt dat slechts totdat aansprakelijkheid definitief is vastgesteld een beroep op beperking van aansprakelijkheid kan worden gedaan.

Dat in sommige verdragslanden wel, en in andere niet, het recht op beperking moet worden ingeroepen als verweermiddel binnen de procedure omtrent aansprakelijkheid, leidt niet tot een ander oordeel.

Het door Kidde c.s. gevoerde beroep op rechtsverwerking wegens te late inroeping van het beperkingsrecht wordt op deze gronden verworpen.

Het beroep op de toepassing van hogere limieten

Vervolgens komt aan de orde het standpunt dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is - niet alleen jegens Kidde c.s. maar jegens eenieder (zie r.o. 3.7) - dat Harns C.V. c.s. haar aansprakelijkheid op grond van (de limieten van) het LLMC 1976 beperkt.

Kidde c.s. bepleit dat de rechtbank niet de in de LLMC 1976 neergelegde limieten zou moeten toepassen, maar de hogere limiet van het Protocol uit 1996. Zij voert hiertoe aan dat

Nederland het Protocol al op 29 september 1997 had ondertekend maar ten tijde van het voorval in augustus 2009 nog altijd niet tot implementatie was overgegaan, terwijl in 2009 ook de Protocol-limieten uit 1996 al als te laag werden beschouwd, hetgeen in 2012 tot een verhoging leidde. Toepassing van deze limieten zou derhalve tot een onacceptabele uitkomst leiden, aldus Kidde c.s. Voorts acht Kidde c.s. de LLMC 1976 limieten te laag omdat enige inflatiecorrectie bij het vaststellen van het limitatiebedrag ontbreekt.

Zoals reeds in r.o. 3.3 is vastgesteld, valt het voorval buiten het temporeel toepassingsbereik van het Protocol.

De rechtbank ziet geen ruimte om op grond van - aan het Nederlandse interne recht ontleende - overwegingen van redelijkheid en billijkheid het rechtstreeks werkende Verdrag wat de limieten betreft buiten toepassing te laten en in plaats daarvan de limieten van het Protocol toe te passen.

Ten eerste zou een dergelijke beslissing afbreuk doen aan de door het Verdrag beoogde bescherming van de belangen van scheepseigenaren en aan de rechtszekerheid. Harns C.V. c.s. heeft immers, zoals zij heeft betoogd, haar gedragslijn na het voorval afgestemd en mogen afstemmen op de mogelijkheid van beperking van aansprakelijkheid zoals deze voortvloeide uit het terstond na het voorval toepasselijke recht.

Ten tweede zou een dergelijke beslissing afbreuk doen aan de rechtsgelijkheid, nu deze zou meebrengen dat er voor dit voorval uit 2009 andere maatstaven worden gehanteerd dan er in Nederland voor andere voorvallen sedertdien tot aan de inwerkingtreding van het Protocol zijn gehanteerd (vgl. onder oud recht HR 28 februari 1992, ECLI:NL:HR:1992:ZC0529 (‘Sylt’)).

Ten derde voorziet het Nederlandse interne recht niet in het op grond van de redelijkheid en billijkheid buiten toepassing laten van regels die tussen schuldeiser en schuldenaar gelden krachtens verdrag. Artikel 6:2 BW verwijst in dit verband uitsluitend naar regels die gelden krachtens wet, gewoonte of rechtshandeling.

Het verzoek om voor inflatie te corrigeren faalt op gelijke gronden. De verwijzing naar Hof Den Haag 30 augustus 2016, ECLI:NL:GHDHA:2016:2510 in de zaak omtrent de ‘Mathilda’ faalt, reeds omdat het daar niet ging om het buiten toepassing laten van een rechtstreeks werkende verdragsrechtelijke maar een (binnenlandse) wettelijke regel.

Fondsvorming