Uitspraken

De (eerste) vraag die ter beantwoording voorligt is of [gedaagde] valt onder de werkingssfeer van het Verplichtstellingsbesluit voor het bedrijfstakpensioenfonds voor de Zoetwaren.

Het geschil tussen partijen spitst zich toe op de vraag of pannenkoeken en poffertjes zijn te kwalificeren als koek als bedoeld in artikel 1 sub a Verplichtstellingsbesluit, dan wel of zij naar de aard van de verwerkte grondstoffen en/of de wijze van verwerking van de grondstoffen vergelijkbaar zijn met koek (artikel 1 sub d Verplichtstellingsbesluit). Vooropgesteld wordt dat het in beginsel aan Bpf Zoetwaren is om te stellen en zo nodig te bewijzen dat [gedaagde] onder haar werkingssfeer valt.

De discussie gaat daarmee over de uitleg van het Verplichtstellingsbesluit. Voor de uitleg van een bepaling in een verplichtstellingsbesluit zijn in beginsel de bewoordingen daarvan en eventueel van de daarbij behorende schriftelijke toelichting, gelezen in het licht van de gehele tekst van het verplichtstellingsbesluit, van doorslaggevende betekenis (de zogenoemde cao-norm). Daarbij komt het aan op de betekenis die naar objectieve maatstaven volgt uit de bewoordingen waarin de verplichtstellingsbesluiten en de toelichting zijn gesteld. Bij deze uitleg kan onder meer acht worden geslagen op de elders in het verplichtstellingsbesluit gebruikte formuleringen en op de aannemelijkheid van de rechtsgevolgen waartoe de onderscheiden, op zichzelf mogelijke tekstinterpretaties zouden leiden.

Beoordeeld moet worden of pannenkoeken en poffertjes zijn te kwalificeren als een soort koek, als bedoeld in artikel 1 onder a van het Verplichtstellingsbesluit.

Het Verplichtstellingsbesluit bevat geen nadere omschrijving van koek. Ook uit de overige tekst zijn geen aanwijzingen te vinden wat naar de partijbedoeling onder koek wordt verstaan. Het gaat dus om de vraag welke betekenis het woord koek in het maatschappelijk verkeer normaal gesproken heeft, bezien in het licht van het Verplichtstellingsbesluit.

Bpf Zoetwaren verwijst ter onderbouwing van haar stelling naar de definities van koek, pannenkoeken en poffertjes volgens Van Dale en Wikipedia. Van Dale omschrijft koek als “baksel van onderscheiden vorm, in pan of pot dan wel in de oven bereid uit deeg met verschillende ingrediënten, in het algemeen als voedsel dienend, vooral echter als lekkernij en dan uit meel, eieren, melk, stroop, honing enz. bereid”. Pannenkoek wordt omschreven als “platte, dunne, ronde oprolbare (meel)koek die in een pan gebakken wordt”. De betekenis van poffertje is volgens Van Dale “naam voor kleine, ronde, gerezen koek, gebakken in een platte ronde pan met kuiltjes, vooral bekend als kermisgebak.” Wikipedia omschrijft koek als “(…) een lekkernij, gebakken van deeg, eieren, suiker en eventuele andere ingrediënten. De structuur is stevig, bruin van kleur en het bevat soms stukjes sucade, noot en rozijnen. Koek wordt niet als gebak gezien, getuige het gebruik van koek als ontbijtkoek. In Nederland worden verschillende soorten koek gebakken, zoals Deventer koek, Dinantse koek, Eierkoek, (….), Pannenkoek, Peperkoek (…).” Hieruit volgt volgens Bpf Zoetwaren dat pannenkoeken en poffertjes zijn te kwalificeren als een soort koek, zodat deze producten onder artikel 1 onder a van het Verplichtstellingsbesluit vallen. [gedaagde] betwist dat gemotiveerd en heeft aangevoerd dat pannenkoeken en poffertjes qua aard, toepassing, ingrediënten, bereidingswijze, uiterlijk en smaak geen koek zijn.

Van Dale kan worden gebruikt als een hulpmiddel om de taalkundige betekenis van een woord vast te stellen. Van Dale is evenwel niet beslissend. Datzelfde geldt voor Wikipedia, waarbij nog de kanttekening wordt geplaatst dat in beginsel iedereen de mogelijkheid heeft deze kennisbron aan te vullen.

De taalkundige beschrijving van koek volgens Van Dale is dermate ruim dat hieronder in beginsel ook pannenkoeken en poffertjes zouden kunnen worden geschaard. Pannenkoeken en poffertjes worden immers gebakken in een pan en worden gemaakt van meel, eieren en melk. Dat kan overigens niet worden gezegd van de betekenis van koek volgens Wikipedia. Deze duidt – anders dan Bpf Zoetwaren stelt – niet op pannenkoeken en poffertjes. Vaststaat dat pannenkoeken en poffertjes niet worden gemaakt van deeg maar van vloeibaar beslag met als hoofdbestanddeel melk, waaraan (behoudens in enkele recepten) geen suiker wordt toegevoegd. De structuur van pannenkoeken en poffertjes is niet stevig maar juist slap.

Naar het oordeel van de kantonrechter is duidelijk dat pannenkoeken en poffertjes volgens algemene maatschappelijke opvattingen niet als koek worden gezien. Zowel wat betreft de toepassing, de uiterlijke verschijningsvorm, de structuur en de smaak als naar samenstelling en bereidingswijze zijn er essentiële verschillen tussen enerzijds pannenkoeken en poffertjes en anderzijds koek. Pannenkoeken en poffertjes zijn gerechten die (plegen te) worden gegeten als lunch of avondmaaltijd. Het zijn keuken- c.q. restaurantproducten, die ook veel worden gegeten in pannenkoeken- en poffertjesrestaurants. Koek is een bakkerij- c.q. zoetwarenproduct. Het is te koop in een bakkerswinkel. Pannenkoeken en poffertjes niet. Koek is geen maaltijd maar een lekkernij die wordt gegeten als tussendoortje of bij het ontbijt. Koek is een stevig, droog product. Koek wordt gemaakt van deeg, bestaande uit bloem en stroop of honing en wordt gebakken in een oven. Pannenkoeken en poffertjes zijn juist zachte producten. Deze worden gemaakt van vloeibaar beslag bestaande uit hoofdzakelijk melk, bloem en ei. Pannenkoeken en poffertjes worden niet in een oven gebakken maar in een pan of op een hete bakplaat.

Deze maatschappelijke opvatting wordt onderschreven in het door [gedaagde] overgelegde rapport van het in haar opdracht door een extern marketingbureau (Spinos) uitgevoerde marktonderzoek. De overgrote meerderheid van de respondenten (84-86%) geeft desgevraagd aan dat pannenkoeken en poffertjes niet tot de productgroep koek horen. Niet valt in te zien dat – zoals Bpf Zoetwaren heeft betoogd – in dit onderzoek een onjuiste vraagstelling is gebruikt. Het gaat nu juist om de vraag of pannenkoeken en poffertjes naar objectieve maatstaven zijn te beschouwen als koek. Daar geeft het marktonderzoek een duidelijk beeld van. Er bestaat geen aanleiding om aan te nemen dat op de door Bpf Zoetwaren gewenste vraagstelling anders geantwoord zou worden.

De conclusie van het voorgaande is dat pannenkoeken en poffertjes niet zijn te kwalificeren als koek en dus niet onder artikel 1 sub a van het Verplichtstellingsbesluit vallen.

Bpf Zoetwaren beroept zich daarnaast op artikel 1 sub d van het Verplichtstellingsbesluit en stelt dat pannenkoeken en poffertjes naar de aard der verwerkte grondstoffen en/of de wijze van verwerking van de grondstoffen vergelijkbaar zijn met koek. [gedaagde] betwist dat gemotiveerd.

Beoordeeld moet worden of pannenkoeken en poffertjes naar de aard der verwerkte grondstoffen vergelijkbaar zijn met koek.

Bij inleidende dagvaarding heeft Bpf Zoetwaren in algemene termen gesteld dat de grondstoffen van pannenkoeken en poffertjes (melk, water, bloem of ei) vergelijkbaar zijn met die van de onder a genoemde producten. Volgens Bpf Zoetwaren gaat het in alle gevallen namelijk om een vloeistof (melk, water) en een grondstof voor de stevigheid en binding (ei, bloem).

[gedaagde] heeft gemotiveerd betwist dat de totale samenvoeging van grondstoffen van pannenkoeken en poffertjes vergelijkbaar is met die van koek (of andere producten onder a, b en c). Bpf Zoetwaren heeft in reactie daarop slechts haar standpunt herhaald dat de grondstoffen van pannenkoek en andere koek identiek en uitwisselbaar zijn. De kantonrechter overweegt hierover het volgende.

Als niet dan wel onvoldoende betwist staat vast dat het hoofdbestanddeel van pannenkoeken en poffertjes melk (59%) is en dat hieraan bloem (25%) en ei (13%) worden toegevoegd. Suiker (sacharose), als dat al wordt toegevoegd, is een ondergeschikt bestanddeel (ongeveer 3%). Voorts staat op basis van de door [gedaagde] overgelegde en door Bpf Zoetwaren niet, althans onvoldoende gemotiveerd, weersproken productmatrix vast dat voor de op die matrix aangeduide koekproducten de drie belangrijkste ingrediënten zijn: bloem (gemiddeld 42%), vet (gemiddeld 26%) en suiker (gemiddeld 23,5%). Meer specifiek staat voor ontbijtkoek vast dat dit hoofdzakelijk bestaat uit suiker(stroop) (50%), waaraan bloem (35%), water (9%) en specerijen worden toegevoegd.

Hieruit volgt naar het oordeel van de kantonrechter dat de samenstelling van grondstoffen van pannenkoeken en poffertjes niet vergelijkbaar is met die van koek. Bloem is een hoofdbestanddeel van koek, maar niet van pannenkoeken en poffertjes. Suiker(stroop) is ook een van de hoofdbestanddelen van koek, terwijl deze grondstof voor pannenkoeken en poffertjes, zo al toegevoegd, slechts een zeer ondergeschikt ingrediënt is. Melk is het hoofdbestanddeel van pannenkoeken en poffertjes, maar wordt niet gebruikt voor koek. Ei is een belangrijk ingrediënt voor pannenkoeken en poffertjes, maar voor koek niet of in veel mindere mate. Het enkele feit dat pannenkoeken en poffertjes net als koek ook bloem bevatten en dat sommige producten van [gedaagde] ook toegevoegde suiker bevatten is onvoldoende om te concluderen dat de samenvoeging van grondstoffen vergelijkbaar is. Als onbetwist staat ook vast dat het verschil in samenstelling van de grondstoffen leidt tot een essentieel verschil in houdbaarheid. Pannenkoeken en poffertjes moeten gekoeld worden en zijn beperkt houdbaar, koek hoeft niet gekoeld te worden en is lang houdbaar.

Zoals [gedaagde] terecht heeft aangevoerd zouden, indien het standpunt van Bpf Zoetwaren wordt gevolgd, alle producten waar bloem, een vloeistof en ei in zit (zoals de door [gedaagde] genoemde voorbeelden knapperbolletjes of paneermeel) vergelijkbaar zijn met koek en onder de werkingssfeer van het Verplichtstellingsbesluit vallen. Dat is geen aannemelijk rechtsgevolg.

De conclusie is dat pannenkoeken en poffertjes naar de aard van de verwerkte grondstoffen niet vergelijkbaar zijn met koek.

Voor zover Bpf Zoetwaren heeft bedoeld te stellen dat pannenkoeken en poffertjes naar de aard der verwerkte grondstoffen (ook) vergelijkbaar zijn met andere in het Verplichtstellingsbesluit genoemde producten, overweegt de kantonrechter dat Bpf Zoetwaren voor die stelling geen concrete feiten of omstandigheden heeft aangevoerd, zodat mede gelet op de gemotiveerde betwisting door [gedaagde] , Bpf Zoetwaren haar stelling onvoldoende heeft onderbouwd.

Vervolgens rijst de vraag of pannenkoeken en poffertjes naar de wijze van verwerking van de grondstoffen vergelijkbaar zijn met koek.

Naar het oordeel van de kantonrechter is dat niet het geval. Het is evident dat de wijzen van verwerking van de grondstoffen van pannenkoeken en poffertjes en van koek substantieel van elkaar verschillen.

De grondstoffen van pannenkoeken en poffertjes worden verwerkt tot een vloeibaar beslag. De grondstoffen van koek worden daarentegen verwerkt tot een vast deeg. Pannenkoeken- en poffertjesbeslag wordt in zeer korte tijd gemaakt en moet binnen twee uur verwerkt worden, terwijl koekdeeg een langer bereidingsproces kent onder meer omdat het moet rijzen voordat het gebakken wordt. Pannenkoeken en poffertjes worden aan weerszijden gebakken op een hete bakplaat (in feite een grote pan) terwijl koek wordt gebakken in een heteluchtoven. Dat is een essentieel verschil. Het enkele feit dat [gedaagde] voor de bakplaten ook de term oven gebruikt is niet relevant. Het gaat niet om de benaming maar om de methode van bakken. Evenmin is relevant dat volgens Van Dale koek ook kan worden gebakken in een pan. Het is algemeen bekend dat koek wordt gebakken in een (hete lucht, elektrische of gas-) oven en niet in een pan. Bpf Zoetwaren heeft geen feiten of omstandigheden gesteld waaruit anders blijkt. Een ander verschil is dat het bakproces van pannenkoeken en poffertjes slechts enkele minuten duurt, terwijl het bakken van koek ongeveer een uur in beslag neemt. Pannenkoeken en poffertjes worden na het bakken direct gekoeld tot 0 ˚C. Koek wordt niet gekoeld maar laat men afkoelen. Een ander essentieel onderscheid is dat bij de verwerking van de grondstoffen van pannenkoeken en poffertjes en bij de verpakking van het eindproduct, vanwege de aard van de grondstoffen uit bacteriologisch oogpunt zeer strenge hygiënevoorschriften worden gehanteerd. Dat geldt niet voor koek. Gelet op deze essentiële verschillen kan niet worden gezegd dat de wijze van verwerking van de grondstoffen vergelijkbaar is. Dat [gedaagde] – zoals Bpf Zoetwaren stelt – mogelijk ook enkele producten vervaardigt waarvoor minder strenge hygiëne-eisen gelden, doet aan het voorgaande niet af nu tijdens de descente duidelijk is geworden dat het merendeel van de producten op de hierboven beschreven wijze wordt vervaardigd. Bpf Zoetwaren heeft dit punt overigens tijdens de descente ook niet naar voren gebracht.

De kantonrechter verwerpt het standpunt van Bpf Zoetwaren dat het productieproces van ontbijtkoek niet representatief is en dat een vergelijking moet worden gemaakt met het productieproces van eierkoeken en spritskoeken. De meerderheid van de onder 5.15 van de dagvaarding door Bpf Zoetwaren opgesomde koeksoorten is vergelijkbaar met ontbijtkoek. Deze koeksoorten worden ook gebakken door het in het kader van de descente bezochte bedrijf, Continental Bakeries te Deventer, op dezelfde wijze als ontbijtkoek. Dat een enkele koeksoort (zoals eierkoeken) mogelijk anders wordt gebakken, is onvoldoende maatgevend.

Gelet op het voorgaande oordeelt de kantonrechter dat de wijze van verwerking van grondstoffen van pannenkoeken en poffertjes niet vergelijkbaar is met die van koek.

Met [gedaagde] is de kantonrechter het eens dat pannenkoeken en poffertjes – mede gelet op de grote omzet die deze producten vertegenwoordigen ten opzichte van de producten die in de Verplichtstelling zijn opgenomen – zijn te beschouwen als een aparte productgroep. Zoals de kantonrechter te Dordrecht bij vonnis van 25 september 1997 terecht heeft overwogen had het, indien was beoogd deze productgroep onder de werkingssfeer van de betreffende CAO te laten vallen, voor de hand gelegen deze uitdrukkelijk in de definitiebepaling daarvan op te nemen. In de zaak Bpf/ [gedaagde] geldt hetzelfde voor het Verplichtstellingsbesluit. Voor een werkgever dient het immers gelet op de verstrekkende gevolgen duidelijk te zijn dat hij/zij onder de werkingssfeer van een verplichtstellingsbesluit valt. Dat is in de gegeven omstandigheden niet het geval. Zo heeft Bpf Zoetwaren aanvankelijk zelf ook laten weten dat [gedaagde] er niet onder viel. Daarnaast heeft FNV Voedingsindustrie eind 2016 [gedaagde] uitgenodigd te onderhandelen over een ondernemingscao en een pensioenregeling. Tot slot hebben verschillende in opdracht van [gedaagde] door deskundigen verrichte verplichtstellingsonderzoeken als uitkomst gehad dat [gedaagde] niet onder de werkingssfeer valt. In de gegeven omstandigheden verzetten het legaliteits- en rechtszekerheidsbeginsel zich ertegen om pannenkoeken en poffertjes door middel van een extensieve interpretatie van het woord ‘koek’ alsnog onder de werkingssfeer van het Verplichtstellingsbesluit te laten vallen.

De slotsom is dat pannenkoeken en poffertjes niet kunnen worden aangemerkt als koek en dat pannenkoeken en poffertjes naar de aard van de verwerkte grondstoffen en/of wijze van verwerking van de grondstoffen evenmin vergelijkbaar zijn met koek.

Nu Bpf Zoetwaren geen andere grondslagen heeft aangevoerd voor haar stelling dat [gedaagde] onder het Verplichtstellingsbesluit valt, oordeelt de kantonrechter dat [gedaagde] niet onder de werkingssfeer van het Verplichtstellingsbesluit valt. Het gevoerde debat inzake onder meer de verjaring en de rechtsverwerking kan buiten beschouwing blijven.

De vorderingen zullen van Bpf Zoetwaren zullen worden afgewezen.