Uitspraken

[naam 2] betwist dat uit de rapporten de conclusie kan worden getrokken dat kuikens niet of onvoldoende waren bedwelmd toen ze werden aangesneden. De minister stelt in de boetebesluiten ten onrechte dat van enkel stuiptrekkingen geen sprake was, maar dat de kuikens nog bij bewustzijn waren. Er is echter een verschil tussen stuiptrekkingen en bewustzijn. [naam 2] verwijst daarbij naar de notities die zij in beroep heeft overgelegd van
dr. ing. [naam 6] ( [naam 7] ), mevrouw [naam 8] , pluimveedierenarts bij Pluimveepraktijk [naam 9] , en drs. [naam 10] van Pluimveepraktijk [naam 10] (notities). Uit de notities vloeit voort dat bewustzijn kan en moet worden aangetoond aan de hand van ademhaling, pijn- of dreigprikkel en corneareflex. Volgens de minister laat een goed verdoofd kuiken de kop vanuit een verkrampte houding langzaam naar beneden zakken. Daarmee is echter niet onderbouwd dat een kuiken dat de kop opricht of snel fladdert met vleugels geen stuiptrekkingen, maar een spiertonus vertoont en dat daarmee zou zijn onderbouwd dat het kuiken nog bij bewustzijn is. Zo zijn de constateringen in de boetezaken met de kenmerken [nummer 1] en [nummer 4] door de toezichthouders niet getoetst aan de criteria ademhaling, pijn- of dreigingsprikkel en corneareflex zoals genoemd in de notities en is dus niet onderbouwd dat het kuiken nog bij bewustzijn was toen het werd aangesneden.

Heijs voert verder aan dat de rechtbank in de boetezaken [nummer 2] en [nummer 3] ten onrechte heeft geoordeeld dat in de rapporten niet expliciet hoeft te worden geconstateerd dat bij de kippen geen nekdislocatie heeft plaatsgevonden, omdat niet is onderbouwd of gebleken dat het toepassen van een nekdislocatie bij onvoldoende bedwelmde dieren voorafgaand aan het aansnijden een gebruikelijke werkwijze is bij [naam 2] . Ter onderbouwing van dit standpunt heeft [naam 2] haar ‘werkinstructie slachtlijn’ van 7 september 2016 overgelegd, waaruit blijkt dat het toepassen van een nekdislocatie bij kippen die onbedwelmd het elektrische waterbed passeren de gebruikelijke werkwijze op haar bedrijf is. Aangezien de nekdislocatie nagenoeg gelijktijdig met het aansnijden plaatsvindt, had in de rapporten nadrukkelijk moeten worden geconstateerd dat de kippen werden aangesneden zonder daaraan voorafgaande nekdislocatie en dat is niet gebeurd. Daarbij voert [naam 2] verder nog aan dat het voor het toebrengen van een nekdislocatie niet nodig is het kuiken van de haak te nemen, zoals de rechtbank overweegt. Op grond van Verordening 1099/2009 mag een cervicale dislocatie bovendien worden gebruikt als back-upmethode voor bedwelming, tot een maximum van 70 dieren per dag.

Op de zitting heeft [naam 2] nog verzocht om haar een schadevergoeding toe te kennen wegens overschrijding van de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 van het EVRM.

Voor de beoordeling gaat het College uit van het wettelijk kader zoals dat is opgenomen in de bijlage bij deze uitspraak. Deze bijlage maakt deel uit van de uitspraak.

Zoals de rechtbank terecht tot uitgangspunt heeft genomen rust in gevallen als deze, waarin boetes zijn opgelegd, de bewijslast dat sprake is van overtredingen, gelet op het vermoeden van onschuld, op het bestuursorgaan dat de boetes heeft opgelegd. In beginsel mag een bestuursorgaan uitgaan van de bevindingen in een rapport van bevindingen, indien de controle is verricht en het rapport is opgemaakt door een hiertoe bevoegde toezichthouder en het rapport zelf geen grond biedt om aan de juistheid van de bevindingen te twijfelen. Een toezichthouder wordt geacht te beschikken over de benodigde expertise om het wettelijk geregelde toezicht te houden. Aan de bevindingen van een toezichthouder van de NVWA kan daarom niet lichtvaardig voorbij worden gegaan. Indien de bevindingen worden betwist, zal moeten worden onderzocht of er, gelet op de aard en inhoud van die betwisting, grond bestaat voor zodanige twijfel aan die bevindingen dat deze niet of niet volledig aan de vaststelling van de overtreding ten grondslag kunnen worden gelegd. Daarbij zal doorgaans van belang zijn de wijze waarop de bedoelde waarnemingen in het rapport zijn weergegeven en onderbouwd, alsmede de aard van de waarneming en daarbij in het bijzonder in welke mate die waarneming waarderende elementen kent. Het College zal hierna per boetezaak beoordelen of de aangevallen uitspraak kan worden bevestigd.

De rechtbank heeft terecht geoordeeld dat in deze boetezaak vaststaat dat de toestand van bewusteloosheid bij één kuiken niet werd aangehouden tot de dood was ingetreden. Uit het rapport in deze boetezaak blijkt dat de toezichthoudend dierenarts heeft waargenomen dat bij het betreffende kuiken sprake was van tekenen van bewustzijn. Het rapport vermeldt dat het kuiken de kop omhoogtrok en dat sprake was van hevig fladderen van de vleugels en het meerdere malen open en dicht doen van de snavel. Het College heeft geen aanleiding om te twijfelen aan de juistheid van de bevindingen van de toezichthouder, zoals die zijn beschreven in het rapport. Die bevindingen waren genoeg voor de toezichthouder om te constateren dat het betreffende kuiken nog bij bewustzijn was toen het de koppentrekker inging. Vleugelfladderen en het omhoogtrekken van de kop staan als tekenen van bewustzijn ook vermeld in de werkinstructie van de NVWA “BIJLAGE 4 bij NVWA Voorschrift WLZVL – 030 Tekenen van bewustzijn/bewusteloosheid per bedwelmingsmethode” van 8 maart 2016, die door [naam 2] is overgelegd. Het College ziet in wat [naam 2] aanvoert geen reden om anders te oordelen dan de rechtbank. [naam 2] geeft namelijk niet aan op welke punten de aangevallen uitspraak niet juist zou zijn. De in hoger beroep herhaalde stelling dat de toezichthouder zijn bevindingen niet heeft getoetst aan de criteria ademhaling, pijn- of dreigingsprikkel en corneareflex zoals genoemd in de notities faalt. De toezichthouder heeft immers al op grond van zijn bevindingen kunnen vaststellen dat het betreffende kuiken nog tekenen van bewustzijn vertoonde (zie ook de uitspraak van het College van 27 september 2022, ECLI:NL:CBB:2022:654, onder 5.4). De toezichthouder heeft terecht een overtreding vastgesteld.

De rechtbank heeft terecht geoordeeld dat vaststaat dat drie kuikens bij bewustzijn waren toen ze bij de aansnijders aankwamen. Waargenomen is namelijk dat deze drie kuikens het elektrisch waterbad helemaal niet hebben geraakt. Ook heeft de rechtbank terecht geoordeeld dat van een nekdislocatie voorafgaande aan het aansnijden geen sprake kan zijn geweest. Ook in dit geval biedt het door een hiertoe bevoegde toezichthouder opgemaakte rapport geen grond om aan de juistheid van de bevindingen te twijfelen. De ‘werkinstructie slachtlijn’ van 7 september 2016 van Heijs duidt er weliswaar op dat bij onverdoofde kuikens een nekdislocatie moet plaatsvinden, maar de toezichthoudend dierenarts in kwestie heeft niet geconstateerd dat een nekdislocatie heeft plaatsgevonden alvorens de kuikens werden aangesneden. Toezichthouders zijn opgeleid om toezicht te houden op de praktijken in slachthuizen en mogen worden verondersteld het toebrengen van een nekdislocatie te kunnen herkennen. In dit geval is bovendien door de toezichthouder niet geconstateerd dat de kuikens van de haken werden gehaald. De pas ter zitting bij het College door [naam 2] aangevoerde stelling dat de nekdislocatie nagenoeg gelijktijdig met het aansnijden van de kuikens plaatsvindt en wel zonder dat het daarvoor nodig is het kuiken van de haak te nemen, acht het College niet overtuigend. Deze stelling laat zich namelijk niet verenigen met wat [naam 2] op de zitting bij de rechtbank heeft verklaard, namelijk dat het toen gebruikelijk was dat als een dier niet verdoofd was, het uit de productie werd gehaald en dat dan de nekdislocatie werd toegepast. Dat impliceert immers dat de kuikens dan van de haak worden gehaald. De hogerberoepsgrond slaagt niet.

Ook in deze boetezaak heeft de rechtbank terecht geoordeeld dat vaststaat dat dieren werden gedood zonder eerst te zijn bedwelmd volgens de methoden en voorschriften in bijlage 1 van Verordening 1099/2099. Ook hier was sprake van een kuiken dat het elektrisch waterbad in het geheel niet heeft geraakt, zodat vaststaat dat sprake was van een onverdoofd kuiken dat de aansnijders bereikte. Dat voorafgaande aan het aansnijden geen nekdislocatie heeft plaatsgevonden blijkt ook uit het rapport; de toezichthouder beschrijft immers dat het kuiken onbedwelmd werd aangesneden, dat het vervolgens wild aan de lijn fladderde vóórdat een medewerker het dier doodde met een dislocatie van de nek. De hogerberoepsgrond slaagt niet.

Ook in deze boetezaak heeft de rechtbank terecht geoordeeld dat vaststaat dat dieren niet werden bedwelmd volgens de methoden en voorschriften in bijlage l van Verordening 1099/2009 voordat zij werden gedood. Uit het rapport blijkt immers dat de toezichthoudend dierenarts heeft geconstateerd dat de lopende band (na een storing) weer in beweging komt en de eerste vijf kuikens in het elektrisch waterbad met de kop onder water terecht komen maar vervolgens de kop weer optrekken en onverdoofd bij de aansnijders komen. Kennelijk werkte het elektrisch waterbad na de storing niet meteen goed. De eerste vijf kuikens konden na aanraking met het waterbad de kop weer optrekken, terwijl de kuikens die daarop volgden, volgens de beschrijving van de toezichthouder, de kop niet meer vanuit het waterbad omhoogtrokken. Gelet op wat het College hiervoor onder 5.4.2 heeft overwogen maakt de stelling van [naam 2] dat de toezichthouder zijn bevindingen niet heeft getoetst aan de criteria ademhaling, pijn- of dreigingsprikkel en corneareflex zoals genoemd in de notities, niet dat moet worden aangenomen dat slechts sprake was van stuiptrekkingen van bedwelmde dieren en dat de rechtbank dus ten onterechte heeft geoordeeld dat deze vijf kuikens nog bij bewustzijn waren toen zij werden aangesneden. Nu de toezichthouder in het rapport beschrijft dat de vijf kuikens bij volle bewustzijn werden aangesneden en niet van de haken werden verwijderd is bovendien voldoende duidelijk dat een nekdislocatie voorafgaande aan het aansnijden niet heeft plaatsgevonden. De pas ter zitting aangevoerde stelling van [naam 2] dat een nekdislocatie wordt uitgevoerd in één beweging, direct voorafgaand aan het aansnijden, overtuigt het College niet, zoals hiervoor, onder 5.5, is overwogen. Dit betekent dat ook deze overtreding terecht is vastgesteld.

Het College volgt ook het oordeel van de rechtbank in deze boetezaak dat de kuikens pre-stuns (stroomstoten) kregen vóórdat zij werden bedwelmd en dat [naam 2] de kuikens daarmee ernstig vermijdbaar lijden heeft berokkend. Dat sprake was van pre-stunning blijkt uit het rapport: meerdere kuikens raakten het water met de snavel waarna ze door de schok de kop nog konden optillen. Ook blijkt uit het rapport dat de oorzaak daarvan was dat het waterbad niet waterpas stond waardoor de waterstand bij de ingang van het waterbad lager was dan bij de uitgang. Het College ziet in wat [naam 2] daartegen aanvoert (pre-stuns komen ook voor in gevallen waarin het elektrisch waterbad waterpas staat, pre-stuns worden veroorzaakt door de mate van wildheid van de kuikens en mogelijke pre-stuns zijn inherent aan het binnen de halalslacht toegestane gebruik van het elektrische waterbad en daarmee onvermijdelijk) geen reden om anders te oordelen dan de rechtbank. In overweging 2 van de preambule van Verordening 1099/2009 staat immers dat pijn, spanning of lijden als vermijdbaar beschouwd moeten worden indien bedrijfsexploitanten of bij het doden van dieren betrokken personen een van de voorschriften van deze verordening overtreden of indien zij weliswaar gebruikmaken van geoorloofde methoden, maar daarbij geen rekening houden met de optimale toepassing ervan met als gevolg dat zij door nalatigheid of bewust pijn, spanning of lijden bij de dieren veroorzaken. Voor de vermijdbaarheid is dus van belang of [naam 2] het door haar gebruikte waterbad optimaal heeft toegepast en of er in dat verband nog niet benutte mogelijkheden waren om verdere pijn, spanning of lijden te vermijden. Omdat in dit geval het waterbad niet waterpas stond afgesteld, raakten de kuikens te geleidelijk het water, wat pre-stuns tot gevolg had. Hieruit volgt dat [naam 2] niet alle mogelijkheden heeft benut om pijn, spanning of lijden bij de kuikens te vermijden. Zie ook de uitspraak van het College van 1 november 2022 (ECLI:NL:CBB:2022:735), onder 6.3.1.

Ten slotte heeft de rechtbank ook in deze boetezaak terecht geoordeeld dat met de beschrijvingen in het rapport vaststaat dat [naam 2] de dieren niet heeft bedwelmd volgens de voorschriften in bijlage 1 van Verordening 1099/2009. Ook in dit geval gaat het om het voorschrift dat elektrische schokken vóór de bedwelming voorkomen moeten worden. Ook staat voldoende vast dat de dieren pijn, angst of abnormaal gedrag vertoonden en dat dit vermijdbaar was. Uit het rapport blijkt immers dat de toezichthoudend dierenarts heeft geconstateerd dat de kuikens niet direct met de kop onder water raakten in het elektrisch waterbad maar eerst een stroomstoot aan de vleugel kregen. Aan [naam 2] wordt dan ook niet de aanwezigheid van de breastbar als zodanig verweten, maar wel dat de kuikens op dat moment daarmee zodanig in aanraking kwamen dat dit bij hen stress veroorzaakte, waardoor zij niet direct met de kop het water raakten maar eerst met de vleugel, wat pre-stunning tot gevolg had. Net als de rechtbank is het College van oordeel dat [naam 2] deze pijn, spanning of lijden bij de dieren had kunnen vermijden door ervoor te zorgen dat de breastbar goed was afgesteld. Dát is wat [naam 2] wel wordt verweten. Uit e-mailberichten van medewerkers van [naam 2] van
6 en 23 november 2017 blijkt dat zij toen al op de hoogte waren van problemen met de afstelling van de breastbar en het elektrisch waterbad. Deze problemen waren op het moment van de overtreding, op 27 november 2017, nog niet (voldoende) verholpen. Het lijden van de kuikens door stroomstoten had door [naam 2] vermeden kunnen worden door de problemen wel tijdig te verhelpen.

Gelet op het voorgaande heeft de rechtbank terecht geoordeeld dat de minister bevoegd was om [naam 2] zes boetes op te leggen. De hogerberoepsgronden slagen niet.

[naam 2] heeft niet bestreden dat de minister gebruik mocht maken van de bevoegdheid in deze gevallen boetes op te leggen. Ook de hoogte van de boetes heeft [naam 2] niet bestreden.

[naam 2] heeft op de zitting het oordeel van de rechtbank over schadevergoeding wegens overschrijding van de redelijke termijn als bedoeld in artikel 6 van het EVRM niet bestreden. Het College zal hieronder beoordelen of [naam 2] recht heeft op een aanvullende schadevergoeding wegens een verdere overschrijding van de redelijke termijn. Het College heeft de Staat daarom aangemerkt als partij. Omdat het in dit geval gaat om een bestraffende sanctie zal het College het verzoek van [naam 2] opvatten als een verzoek tot compensatie door middel van verdere matiging van de opgelegde boetes. Het College overweegt daarover het volgende.

In bestraffende zaken geldt het uitgangspunt dat de redelijke termijn voor een procedure in drie instanties in beginsel niet is overschreden als die procedure in haar geheel niet langer dan vier jaar in beslag heeft genomen. Verder geldt als uitgangspunt dat de redelijke termijn is overschreden als niet binnen twee jaar, nadat de termijn is aangevangen, door de rechtbank uitspraak is gedaan. De redelijke termijn van de rechterlijke behandeling in hoger beroep dient ook op twee jaar te worden gesteld, zodat de redelijke termijn derhalve in totaal vier jaar beslaat.

De termijn begint op het moment waarop een handeling is verricht waaraan de betrokkene in redelijkheid de verwachting kan ontlenen dat tegen haar een procedure inzake een bestraffende sanctie in gang wordt gezet (zie bijvoorbeeld de uitspraak van het College van 15 november 2022 (ECLI:NL:CBB:2022:763).

Het College zal hieronder per boetezaak beoordelen in hoeverre er reden is om de door de rechtbank gematigde boetes verder te matigen.