Uitspraken

Tussen partijen staan de volgende feiten vast als enerzijds gesteld en anderzijds onvoldoende weersproken.

De voorzieningenrechter heeft in zijn vonnis van 10 januari 2014 de vorderingen van [appellante] afgewezen en haar in de kosten veroordeeld. Na de vooropstelling dat bij de beoordeling moet worden uitgegaan van de volledige naam [pseudoniem], oordeelde de voorzieningenrechter, kort gezegd, dat [appellante] niet aannemelijk heeft gemaakt dat de naam [X2] bij het relevante publiek tot verwarring of associatie met de naam [pseudoniem] heeft geleid of zal leiden omdat de naam [X2] voldoende afwijkt van de naam [pseudoniem] en het woord “[X1]” vanwege zijn eigen betekenis in het Drentse dialect niet uitsluitend of dwingend verwijst naar [pseudoniem]. De voorzieningenrechter achtte het evenmin aannemelijk dat de Stichting met zijn keuze voor de naam [X2] zou willen aanhaken bij de bekendheid, goede naam en reputatie van [pseudoniem]. Tegen die achtergrond diende volgens de voorzieningenrechter ook de overige gronden te worden afgewezen.

Tegen de afwijzing van haar vorderingen is [appellante] onder aanvoering van drie grieven in hoger beroep gekomen. De grieven leggen het geschil in volle omvang ter beoordeling aan het hof voor. [appellante] heeft in hoger beroep haar gronden gewijzigd. Zij beroept zich in hoger beroep hoofdzakelijk op schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm die de Stichting jegens haar krachtens artikel 6:162 BW in acht heeft te nemen. Die grond wordt door haar verder aangevuld en uitgewerkt. Subsidiair beroept zij zich op het door haar dochter ingeschreven Benelux merk [X1], maar dat doet zij uitsluitend – zo begrijpt het hof – om te voorkomen dat zij vanwege het registratievereiste van artikel 2.19 BVIE, geen vordering uit hoofde van artikel 6:162 BW zou kunnen instellen. De overige in eerste aanleg aangevoerde gronden heeft zij, zoals haar advocaat bij gelegenheid van het pleidooi in hoger beroep desgevraagd heeft bevestigd, laten varen.

Het meest verstrekkende verweer van de Stichting houdt in dat de door [appellante] ingestelde onrechtmatige daadsvordering afstuit op artikel 2.19 lid 1 BVIE omdat de vordering neerkomt op het inroepen van bescherming als merk en het pseudoniem
[pseudoniem] door [appellante] niet als merk is ingeschreven en zij bij gebreke van een volmacht zich niet kan beroepen op het Benelux merk [X1] dat op naam van haar dochter in het merkenregister is ingeschreven. Volgens [appellante] gaat dit verweer niet op omdat de naam van de dichter [X1] geen merk is dat de waar van de onderneming onderscheidt.

Het hof overweegt als volgt. Artikel 2.19 lid 1 BVIE bepaalt, voor zover hier van belang, dat niemand, welke vordering hij ook instelt, in rechte bescherming kan inroepen voor een teken, dat als merk wordt beschouwd in de zin van artikel 2.1 lid 1 BVIE tenzij hij zich kan beroepen op een inschrijving van het door hem gedeponeerde merk.
Artikel 2.19 lid 3 BVIE bepaalt vervolgens dat artikel 2.19 lid 1 BVIE het recht van gebruikers van een teken, dat niet als merk wordt beschouwd, onverlet laat om de bepalingen van het gemene recht in te roepen voor zover dit toestaat zich te verzetten tegen onrechtmatig gebruik van dit teken. Uit de samenhang van de artikelen 2.19 en 2.1 lid 1 BVIE volgt dat de gebruiker van een teken dat in de zin van het BVIE als merk moet worden beschouwd, geen bescherming toekomt tegen het gebruik daarvan, ook niet op basis van artikel 6:162 BW. Artikel 2.19 lid 1 BVIE laat niet toe dat langs de weg van artikel 6:162 BW eenzelfde bescherming wordt verkregen tegen handelingen die het merkrecht beoogt tegen te gaan, waaronder bijvoorbeeld het zonder toestemming van de rechthebbende aanhaken bij en het profiteren van de bekendheid van een teken (vgl. BenGH 23 oktober 2010, ECLI:NL:XX:2010:BP4851, Engels/Daewoo). De hier bedoelde negatieve reflexwerking geldt niet voor een teken dat ingevolge artikel 2 lid 1 BVIE niet als merk wordt beschouwd doordat het niet wordt gebruikt ter onderscheiding van waren en diensten.

Naar het oordeel van het hof staat een pseudoniem in beginsel voor de naam van een auteur. In die zin geeft het de herkomst van een verhaal of een gedicht weer, zoals de Stichting stelt, maar daarmee is het nog geen herkomstaanduiding die wordt gebruikt ter onderscheiding van een boek of een gedicht. Het hof acht het in beginsel niet uitgesloten dat een pseudoniem met betrekking tot een boek of een gedicht door de context waarin het is gebruikt door het in aanmerking komende publiek tevens wordt gepercipieerd als teken ter onderscheiding van boeken en gedichten uit de ene onderneming van andere ondernemingen. Het hof is echter voorshands van oordeel dat het in aanmerking komende publiek door de wijze waarop het pseudoniem [pseudoniem] is gebruikt, te weten boven een gedicht en op het voorblad van een gedichtenbundel, die naam uitsluitend zal opvatten als de naam van de auteur. Dit zijn immers de gebruikelijke plaatsen om de naam van de auteur van een gedicht of een gedichtenbundel weer te geven. Dat de naam door de wijze waarop die is gebruikt voor het in aanmerking komende publiek bovendien de betekenis heeft van onderscheidingsteken, is gesteld noch gebleken. Naar het voorlopig oordeel van het hof wordt het pseudoniem [pseudoniem] dan ook niet als merk gebruikt. Om die reden faalt het beroep van de Stichting op artikel 2.19 BVIE. Het verweer dat [appellante] niet over een procesvolmacht beschikt, behoeft daarom geen bespreking meer.

De Stichting beroept zich daarnaast erop, onder verwijzing naar de vaste rechtspraak van de Hoge Raad met betrekking tot het profiteren van andermans prestaties, dat prestatiebescherming van een onderscheidingsteken als het pseudoniem [pseudoniem] op grond van het gemene recht afhankelijk is van het nog in leven zijn van de betrokkene. De Stichting stelt dat artikel 3:83 lid 3 BW de overdraagbaarheid van dergelijke ongeschreven rechten op onstoffelijke voorwerpen uitsluit. Deze ongeschreven rechten gaan niet bij algemene titel over. Ook om die reden komt [appellante] geen verbodsrecht toe, aldus de Stichting.

Het hof is van oordeel dat dit verweer eveneens tevergeefs is voorgedragen. Met dit verweer miskent de Stichting namelijk dat [appellante] in hoger beroep geen bescherming inroept voor de naam [pseudoniem] als onderscheidingsteken of een daarmee op één lijn te stellen prestatie.

Het hof komt daarmee toe aan de kern van de zaak, te weten de vraag of de Stichting, geheel afzonderlijk van enig recht van intellectuele eigendom of een daarmee op één lijn te stellen prestatie, door het adopteren van de naam [X2] voor haar stichting heeft gehandeld in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, meer in het bijzonder in strijd met de zorgvuldigheid die zij in het maatschappelijk verkeer jegens [appellante] in acht heeft te nemen.

[appellante] meent dat dat die vraag in de concrete omstandigheden van deze zaak bevestigend moet worden beantwoord. Daartoe voert zij, samengevat weergegeven, het volgende aan.

Het hof overweegt als volgt. Bij de beoordeling van de vraag of de Stichting door het adopteren van de naam [X1] jegens [appellante] in strijd heeft gehandeld met de in het maatschappelijk verkeer betamende zorgvuldigheid, komt het in essentie neer op een afweging van de door partijen concreet gestelde normen en belangen. Dat in het maatschappelijke verkeer bij vernoeming van een instelling naar een bekende persoon de norm is dat de nabestaande om toestemming moet worden gevraagd, wordt door het hof niet onderschreven. De algemene aanwijzing aan ambtenaren bij de vernoeming van straten in het handboek van de VNG is onvoldoende om een dergelijke algemene norm, die ook zou gelden voor niet (gemeentelijke) overheden of organisaties, aan te kunnen nemen. Terughoudendheid is op zijn plaats omdat door het formuleren van een dergelijke algemene norm alsnog zou worden bereikt dat de naam [pseudoniem] de exclusieve bescherming van een merk toekomt die de hiervoor onder 2.7 vermelde rechtspraak beoogt te voorkomen (vgl. HR 29 maart 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY8661). Dat er geen algemene norm is die voorschrijft dat een nabestaande bij een vernoeming naar de (bekende) overledene om toestemming moet worden gevraagd, sluit niet uit dat de Stichting in de concrete omstandigheden van deze zaak door zonder toestemming van [appellante] de naamswijziging door te zetten, onvoldoende rekening heeft gehouden met de belangen van [appellante] en daardoor heeft gehandeld in strijd met de door de Stichting in acht te nemen zorgvuldigheid.

Naar het oordeel van het hof heeft [appellante], zelfs indien bij wijze van veronderstelling moet worden aangenomen, zoals [appellante] onder grieven I en II betoogt, dat de bevolking van Groningen bij de naam "[X1/X2]" onmiddellijk een verband legt met de dichter [X1], onvoldoende concreet gemaakt dat door de vernoeming van de Stichting haar belangen zijn geschaad. Daartoe is het volgende redengevend.

Duidelijk is dat [appellante] er belang bij heeft dat de naam van haar overleden echtgenoot niet wordt verbonden aan instellingen waarvan evident is dat die op gespannen voet staan met de artistieke nalatenschap en het gedachtengoed van haar overleden echtgenoot. Dat de doelstellingen van de Stichting op gespannen voet staan met het door haar beoogde eerbetoon, is gesteld noch gebleken. In haar memorie van grieven heeft [appellante] zelf gesteld dat de Stichting goed werk verricht en er niets mis is met dat werk.

Het enige concrete belang dat [appellante] stelt, is dat de naam van haar overleden echtgenoot door toedoen van de Stichting niet wordt verbonden aan een instelling van haar voorkeur, althans dat de kans daarop fors is afgenomen. Wat er van het laatste ook zij, het vernoemen van een instelling naar haar overleden echtgenoot heeft [appellante] echter niet in haar macht. Zij vernoemt niet, dat doen anderen eventueel. Zij heeft dan ook geen recht op naamgeving van haar overleden echtgenoot; dat is een eer die anderen haar overleden man kunnen toekennen. Dat de Stichting voornemens is haar merk- en handelsnaamrechten in te roepen tegen andere instellingen die zich naar [pseudoniem] willen vernoemen, is gesteld noch gebleken. Het staat derden dus nog steeds vrij om bij wijze van eerbetoon hun instelling naar [X1] te vernoemen. Dat de naam door de Stichting als het ware "bezet" wordt gehouden, valt zonder nadere toelichting, die ontbreekt, niet in te zien.

Het belang van de Stichting bestaat eruit dat zij een naam kan kiezen die zij passend acht. Nu [appellante] geen concreet belang heeft, heeft de Stichting naar het oordeel van het hof door haar keuze voor de naam [X2] voorshands niet onzorgvuldig jegens [appellante] gehandeld.

De conclusie uit het voorgaande is dat in de gegeven omstandigheden een onrechtmatige daad niet kan worden gevonden in de benaming van de Stichting. De daarop gebaseerde vordering dient te worden afgewezen. Bijzondere omstandigheden die naast de naamgeving tot een onrechtmatige daad kunnen leiden, zijn in hoger beroep niet gesteld.