Uitspraken

Het hof komt nog niet toe aan een inhoudelijke beoordeling van het geschil van partijen, omdat er (procesrechtelijke) onvolkomenheden aan de vorderingen van [appellant] kleven die het hof ambtshalve moet beoordelen. De vraag is of het mogelijk is deze onvolkomenheden te herstellen en alsnog toe te komen aan het inhoudelijke geschil van partijen zonder daarbij de (proces)belangen van partijen te schaden. De complexiteit van het burgerlijke procesrecht is, vooral in het erfrecht, vaak de oorzaak van dergelijke onvolkomenheden. Het procesrecht heeft een dienende functie. Uiteindelijk gaat het erom dat de rechter het inhoudelijke geschil van partijen kan beoordelen. Dit uitgangspunt maakt dat procesrechtelijke belemmeringen zoveel mogelijk moeten worden weggenomen en onvolkomenheden moeten worden hersteld. Noch de rechtbank noch partijen hebben deze onvolkomenheden gesignaleerd of zich daarop beroepen, maar zich geheel gericht op het inhoudelijke geschil. Het hof gaat ervan uit dat partijen geen bezwaar hebben tegen de wijze waarop het hof deze onvolkomenheden zal herstellen.

[geïntimeerde] wijst ook op een onvolkomenheid. [appellant] zou haar in eerste aanleg enkel in privé hebben gedagvaard, maar stelt zijn dagvaarding in hoger beroep ook in jegens [geïntimeerde] als executeur. Dat kan volgens haar niet, omdat een rechtsmiddel moet worden ingesteld tegen de procespartij in de voorgaande instantie in de hoedanigheid in die instantie. Hij is volgens haar dan ook niet-ontvankelijk in zijn vordering jegens haar als executeur. Anders dan [geïntimeerde] meent is hier geen sprake van een onvolkomenheid, laat staan van de strenge sanctie van niet-ontvankelijkheid. Zowel de advocaat van [appellant] als de advocaat van [geïntimeerde] hebben de dagvaarding in eerste aanleg overgelegd. Daarin staat duidelijk vermeld dat wordt gedagvaard “ [geïntimeerde] (…), zowel in persoon als in haar hoedanigheid van executeur in de nalatenschap van wijlen [Kind 6] (…)”. Of het zinvol is dat [appellant] [geïntimeerde] heeft gedagvaard in haar hoedanigheid van executeur in de nalatenschap van [Kind 6] is de vraag. Zoals hierna zal blijken gaat het in deze procedure immers niet om de nalatenschap van [Kind 6] , maar om die van erflater.

Gelet op de bewoordingen van het testament is in deze zaak sprake van een fideicommissaire erfstelling, waarbij zowel de bezwaarde (in dit geval [Kind 6] ) als de verwachters (haar vijf broers en zussen) erfgenaam zijn in de nalatenschap van erflater. De bezwaarde is erfgenaam onder de ontbindend voorwaarde dat hij overlijdt en de verwachter hem overleeft; de verwachters zijn erfgenamen onder de daarbij aansluitende opschortende voorwaarde dat zij de bezwaarde overleven. Bij het overlijden van erflater zijn de bezwaarde erfgenamen en de echtgenote onder algemene titel opgevolgd in het vermogen van erflater. Zij zijn vervolgens overgegaan tot verdeling van de nalatenschap van erflater. Bij het overlijden van [Kind 6] (bezwaarde) zijn haar vijf broers en zussen onder algemene titel opgevolgd in hetgeen resteert van het door [Kind 6] krachtens erfrecht van de erflater verkregen vermogen (fideicommis de residuo). De nalatenschap van erflater is aldus eerst overgegaan op zijn echtgenote en zijn zes kinderen en vervolgens - voor zover het gaat om hetgeen onvervreemd en onverteerd is gebleven van hetgeen daarvan is toegedeeld aan [Kind 6] – van erflater op de vijf verwachters. [appellant] is samen met zijn broers en zussen deelgenoot in deze (fideicommissaire) nalatenschap. Zowel het erfrecht zoals dat gold tot 1 januari 2003 als het thans geldende erfrecht leiden tot deze gevolgtrekkingen.

Voor de omvang van die nalatenschap is van belang of de schenkingen van [Kind 6] aan [geïntimeerde] geldig zijn of niet. Bij het beroep van [appellant] op de nietigheid van die beide schenkingen is het noodzakelijk allen tegen wie op deze nietigheid een beroep moet worden gedaan in de procedure te betrekken. Dat zijn de andere deelgenoten in die (fideicommissaire) nalatenschap en de executeur in die nalatenschap (de echtgenote van erflater en de moeder van partijen), indien deze nog in functie is en ook de bewindvoerders. Er is sprake van een processueel ondeelbare rechtsverhouding. Laat degene die een beslissing wil uitlokken over een processueel ondeelbare rechtsverhouding na om alle bij de rechtsverhouding betrokken partijen in het geding te roepen, dan dient de rechter ambtshalve de gelegenheid te geven om de niet opgeroepen personen alsnog als partij in het geding te betrekken door oproeping op de voet van art 118 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) (HR 10 maart 2017, ECLI:HR:2017:411). Het hof zal [appellant] de gelegenheid geven op de voet van artikel 118 Rv zijn broers [Kind 3] en [Kind 5] (als deelgenoot en bewindvoerder), zijn zus [Kind 4] en zijn moeder, indien deze nog als executeur in functie is, alsnog in het geding te betrekken. Indien [appellant] niet (of niet tijdig) van die gelegenheid gebruik maakt, dan zal het hof hem niet-ontvankelijk verklaren in zijn vordering een verklaring voor recht te geven dat de schenkingen nietig of ongeldig zijn.

De overige vorderingen strekken ertoe dat [geïntimeerde] aan [appellant] een bedrag in geld betaalt ter grootte van 1/5e deel van de (fideicommissaire) nalatenschap. De vraag rijst wat de rechtsgrond is van die vorderingen.

Dat [appellant] voor 1/5e deel deelgenoot in die nalatenschap is, is op zich onvoldoende om te komen tot toewijzing van die vorderingen. In dit geval berust de gehele (fideicommissaire) nalatenschap, wat daarvan ook de omvang moge zijn, onder [geïntimeerde] . Als [appellant] gelden of goederen van die nalatenschap wil opvorderen bij [geïntimeerde] dient hij dat te doen op de voet van artikel 4:183 BW (hereditatis petitio). Hij kan daartoe een rechtsvordering instellen zonder medewerking van de andere deelgenoten, maar alleen als hij die vordering instelt ten behoeve van de nalatenschap (artikel 3:171 BW). Dat heeft hij hier niet gedaan. Hij heeft de vordering alleen ingesteld ten behoeve van zichzelf en is daarin dan ook niet-ontvankelijk. Anders dan onder het oude recht (artikel 4:881 lid 2 BW (oud)) kan [appellant] niet zijn aandeel in de nalatenschap opvorderen bij [geïntimeerde] . Bovendien is hier mogelijk nog een andere reden waarom [appellant] deze vordering niet kan instellen. Indien zijn moeder nog als executeur in functie is, heeft zij het beheer van de fideicommissaire nalatenschap en komt haar met uitsluiting van de erfgenamen en de bewindvoerders de hereditatis petitio toe.

In dit geval is ook geen sprake van een verbintenis van [geïntimeerde] om aan elk van de andere deelgenoten een bedrag in geld te betalen ter grootte van hun aandeel in de nalatenschap. Dat de nalatenschap onder haar berust roept nog niet een dergelijke verbintenis in het leven.

Het hof houdt het dan ook ervoor dat [appellant] met zijn vordering kennelijk niet het opvorderen van de goederen van de nalatenschap beoogt of betaling van een reeds bestaande verbintenis van [geïntimeerde] jegens hem, maar een verdeling van de nalatenschap waarbij aan hem een bedrag in geld ter grootte van 1/5e deel van die nalatenschap wordt toegedeeld. Voor de vaststelling van die verdeling is het net als voor de vraag naar de geldigheid van de schenkingen noodzakelijk alle deelgenoten en bewindvoerders in de (fideicommissaire) nalatenschap in de procedure te betrekken. Ook hier is sprake van een de processueel ondeelbare rechtsverhouding. Verwezen wordt naar wat daarover is opgemerkt in onderdeel 4.4.

Erflater heeft een executeur benoemd en een bewind ingesteld over goederen van zijn nalatenschap. Het is de vraag wat de betekenis daarvan is voor deze procedure. Voor de executeur is die vraag alleen van belang als deze nog in functie is. Het hof zal - in het geval [appellant] ervoor kiest zijn broers [Kind 3] en [Kind 5] en zijn zus [Kind 4] en mogelijk zijn moeder in de procedure te betrekken - een comparitie van partijen gelasten om deze vraag met partijen te bespreken. Deze comparitie zal ook worden benut om de mogelijkheden voor een vergelijk tussen partijen te verkennen en om inlichtingen in te winnen, onder meer over de samenstelling van de fideicommissaire nalatenschap en over de uitleg van het woord schenking in de zin in onderdeel IV.C. van het testament van erflater die luidt: "De verkrijger onder de last van fideicommis de residuo kan niet bij schenking over de hem onder die last nagelaten goederen beschikken, anders dan aan personen die afstammelingen van mij zijn.