Uitspraken

De door de rechtbank onder 3 van het eindvonnis vastgestelde feiten zijn niet betwist, zodat zij ook door het hof als vaststaand worden beschouwd.

Het gaat in dit geding om het volgende. UPC is een aanbieder van vaste telefonie. Wanneer haar abonnees willen communiceren met abonnees van een aanbieder van mobiele telefonie, zoals T-Mobile en KPN, moet (direct of indirect) interconnectie tussen de aanbieders van de netwerken van beide aanbieders tot stand worden gebracht. Deze interconnectiedienst – de mobiele terminating dienst/mobile terminating access (MTA) – betreft het tegen het MTA-tarief afwikkelen van gesprekken die worden geïnitieerd door de abonnees van de vaste aanbieder. UPC heeft met T-Mobile en KPN overeenkomsten gesloten over (onder andere) de door laatstgenoemden in de periode 2005-2010 te hanteren MTA-tarieven. T-Mobile en KPN hebben aan UPC over die periode MTA-tarieven conform deze overeenkomsten in rekening gebracht, die door UPC zijn betaald. De hoogte van deze tarieven is onderwerp geweest van een aantal bestuursrechtelijke procedures bij de Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit (hierna OPTA) en het College van Beroep voor het bedrijfsleven (hierna: CBb). In een uitspraak d.d. 5 november 2010 op een verzoek om een voorlopige voorziening naar aanleiding van een besluit van de OPTA van 7 juli 2010 (het MTA 3-besluit) heeft de voorzitter van het CBb overwogen dat, indien OPTA het bij zijn MTA-2b-besluit berekende BULRIC-tarief als tariefplafond voor de MTA-tarieven zou hebben opgelegd, de MTA-tarieven door het CBb niet als onrechtmatig zouden zijn aangemerkt. De door T-Mobile en KPN aan UPC over de periode 2005-2010 in rekening gebrachte MTA-tarieven waren hoger dan deze BULRIC-tarieven.

In hoger beroep heeft UPC haar eis verminderd in dier voege dat de zij haar vordering A tot afgifte van verklaringen voor recht heeft ingetrokken (MvG onder 5.10).

Op UPC rusten de stelplicht en bewijslast ten aanzien van het door haar ingeroepen mededingingsrecht. Daarbij kan zij niet volstaan met summiere aanduidingen en niet nader toegespitste stellingen, maar moet zij een voldoende inzicht geven in de voor de beoordeling van haar beroep op het mededingingsrecht essentiële feiten en omstandigheden (HR 21-12-2012, ‘ANVR-IATA’, ECLI:NL:HR:2012:BX0345).

Voor het eerst bij pleidooi in hoger beroep (zie de punten 64/58 e.v. PA in Zaak I/Zaak II) heeft UPC gesteld dat T-Mobile en KPN het kartelverbod van artikel 6 Mw hebben overtreden door in 2003 en 2007 convenanten te sluiten over de MTA-tarieven. Hiertegen hebben T-Mobile en KPN terecht bezwaar gemaakt. Gelet op de ‘twee-conclusie-regel’ is deze late grondslagvermeerdering/nieuwe grief wegens strijd met een goede procesorde niet toelaatbaar, ook in aanmerking nemende dat er geen grond is aangevoerd die een uitzondering op deze in beginsel strakke regel kan rechtvaardigen. Zoals UPC zelf heeft opgemerkt, waren deze convenanten door T-Mobile en KPN al in de eerste aanleg ter sprake gebracht (conclusie van antwoord van KPN onder 4.1 t/m 4.12; conclusie van antwoord van T-Mobile onder 3.1 en 3.2), zodat UPC zich al eerder op deze grond had kunnen beroepen.

Het hof begrijpt dat de grieven 1 en 2 zo moeten worden verstaan dat daarmee niet het standpunt wordt ingenomen dat de door T-Mobile en KPN gehanteerde MTA-tarieven excessief/buitensporig hoog waren (zie ook punt 7, 1e volzin, van de UPC-Akte in Zaak I), maar het standpunt dat die tarieven, hoewel niet excessief, zo hoog waren dat T-Mobile en KPN daardoor handelsvoordelen hebben verworven die zij bij een normale mededinging niet zouden hebben gehad (zie ook punt 4.21 MvG, punt 51/45 PA in Zaak I/Zaak II).

Van het opleggen van onbillijke aankoop- of verkoopprijzen als bedoeld in punt 248 van het ‘United Brands’-arrest is niet alleen sprake wanneer te hoge verkoopprijzen worden gehanteerd, maar bijvoorbeeld ook wanneer te lage aan- of verkoopprijzen worden opgelegd. Voor al deze situaties moet ingevolge punt 249 van dat arrest worden onderzocht of de bezitter van de machtspositie de mogelijkheden ervan heeft benut om handelsvoordelen te verwerven die hij in een situatie van normale en voldoende daadwerkelijke mededinging niet zou hebben gehad. Deze algemene regel is blijkens de punten 250 en 251 van het ‘United Brands’-arrest voor het specifieke geval dat het gestelde misbruik zou bestaan in het toepassen van een te hoge prijs, uitgewerkt in de deelregel dat dit alleen misbruik oplevert wanneer de prijs buitensporig is, dat wil zeggen: niet meer in een redelijke verhouding staat tot de waarde van de geleverde prestatie. Wanneer de prijs alleen maar hoog en niet buitensporig is, dan is er geen misbruik in de zin van artikel 24 Mw/82 EU.

De ratio van voormelde deelregel kan in het licht van de algemene regel aldus worden gezien. Wanneer door een bezitter van een machtspositie een (niet on)redelijke marge wordt gerealiseerd, dan verschilt dat niet van de situatie waarin daadwerkelijke mededinging plaatsvindt; ook dan is een (niet on)redelijke marge die in een (niet on)redelijke verhouding staat tot de economische aarde van het produkt, haalbaar. In dat geval wordt de machtspositie bijgevolg niet benut voor het verkrijgen van handelsvoordelen die bij normale mededinging niet kunnen worden verworven. Anders dan UPC meent (zie rechtsoverweging 3.1) leiden de deelregel en de algemene regel dus niet tot verschillende resultaten.

De door UPC gestelde, in rechtsoverweging 3.1 in fine weergegeven, handelsvoordelen worden naar haar eigen stelling ‘middels (de) tarieven’ verkregen (zie ook punt 53/47 PA in Zaak I/Zaak II). Hiermee bedoelt zij kennelijk dat de winstmarge van de door haar gestelde te hoge tarieven wordt gebruikt voor de financiering/subsidiëring van andere activiteiten (kortweg: kruissubsidiëring) en dat zo handelsvoordelen worden verworven die in een situatie van normale mededinging niet zouden kunnen bestaan. Het beroep van UPC op deze ‘oneigenlijke’ handelsvoordelen komt er dus op neer dat T-Mobile en KPN als (veronderstelde) bezitters van een machtspositie misbruik plegen wanneer zij de winstmarge van hoge maar niet buitensporige tarieven aanwenden voor kruissubsidiëring. Het hof volgt UPC hierin niet. Een niet buitensporige prijs vormt geen misbruik, ongeacht waarvoor de daarmee gerealiseerde (niet on)redelijke marge wordt gebruikt: voor bijvoorbeeld winstuitkering, reservevorming of, zoals in dit geval, (investering in de vorm van) kruissubsidiëring. De in rechtsoverweging 3.3 genoemde deelregel geldt ook hier, en evenzo de daarvoor in rechtsoverweging 3.4 genoemde ratio: een (niet on)redelijke marge kan ook bij daadwerkelijke mededinging worden behaald, zodat ook bij daadwerkelijke mededinging daaruit kruissubsidiëring kan plaatsvinden.

Grief 1 van UPC houdt in de tweede plaats in (zie punt 4.1, 2e volzin, MvG) dat de rechtbank bij de vaststelling van het misbruikelijk karakter van de tarieven ten onrechte de grootte van de winstmarge als ijkpunt heeft genomen.

Naar aanleiding hiervan wordt het volgende overwogen. Uit punt 251 van het ‘United Brands’-arrest blijkt dat het buitensporige karakter van een prijs kan worden vastgesteld door de verkoopprijs van het produkt te vergelijken met de kostprijs en aldus de winstmarge te bepalen. In punt 253 wordt hieraan toegevoegd dat er andere methoden denkbaar zijn om het buitensporige karakter van een prijs vast te stellen, waaraan, naar het hof begrijpt uit de punten 254 en 255, met name behoefte zal kunnen bestaan wanneer de bepaling van de kosten grote problemen oplevert. Tot die andere methoden behoort kennelijk onder meer een vergelijking tussen de prijzen in de verschillende lidstaten (zie bijvoorbeeld punt 258 van het ‘United Brands’-arrest). De in rechtsoverweging 1.4 bij (h)ii) weergegeven overweging van de rechtbank, die er op neerkomt dat zodanige vergelijking geen aanwijzing voor een buitensporige prijs oplevert, is door UPC niet aangevochten, terwijl zij in hoger beroep ook geen andere methoden ter vaststelling van het buitensporige karakter van de MTA-tarieven heeft bepleit. Bij deze stand van zaken moet het ervoor worden gehouden dat ook niet op de kostprijs gebaseerde methoden niet zouden uitwijzen dat de door T-Mobile en KPN in de periode 2005-2010 gehanteerde MTA-tarieven buitensporig waren. In aanmerking ook nemende dat UPC niet heeft aangevoerd dat de bepaling van de kostprijs in dit geval problematisch zou zijn, moet hier bijgevolg een vergelijking worden gemaakt tussen de koopprijs en de kostprijs, en moet vervolgens worden bepaald of de grootte van de hieruit voortvloeiende winstmarge disproportioneel is ‘zowel absoluut gezien als in vergelijking met de concurrerende producten’ (punt 252 van het ‘United Brands’-arrest).

Voor zover de in het kader van de grieven 1 en 2 gemaakte opmerkingen over het schaden/belemmeren van de concurrentie op de markt (de punten 4.11 en 4.21 MVG; de punten 52 en 58/46 en 52 PA in Zaak I/Zaak II) tevens aldus zouden moeten worden verstaan dat de door T-Mobile en KPN gehanteerde tarieven hebben geleid tot uitsluiting van UPC (en niet alleen tot uitbuiting als in rechtsoverweging 3.1 bedoeld), dan wordt daaraan voorbij gegaan. In aanmerking nemend dat het, zeker in het licht van de in rechtsoverweging 4.8 hierna te trekken conclusie, niet voor zich spreekt dat hier een dergelijk uitsluitend effect is opgetreden, is daarvoor onvoldoende gesteld (vgl. rechtsoverweging 2.3).

Het onder 3.3 t/m 3.9 overwogene brengt met zich dat in dit geval bij de beoordeling op basis van artikel 24 Mw/82 EU alleen ter toets staat of sprake is van excessieve/buitensporige tarieven en dat dit louter aan de hand van de grootte van de winstmarge moet worden vastgesteld. De rechtbank heeft zich dus terecht hiertoe beperkt. De grieven 1 en 2 van UPC slagen niet.

Grief 3 van UPC is gericht tegen het in rechtsoverweging 1.4 bij (g) weergegeven oordeel van de rechtbank. Volgens UPC liggen de BULRIC-tarieven ‘fors’ boven het minimale tarief waarvoor de dienst nog bedrijfseconomisch verantwoord kan worden aangeboden en liggen zij aanzienlijk boven de werkelijke kosten. De rechtbank heeft derhalve ten onrechte geoordeeld dat het BULRIC-systeem niet geschikt is om achteraf te bepalen of de door T-Mobile/KPN gehanteerde MTA-tarieven misbruikelijk zijn, aldus UPC.

Voor zover UPC’s grief 3 voortbouwt op haar met de grieven 1 en 2 ingenomen standpunt, dat niet is vereist dat excessieve/buitensporige tarieven werden gehanteerd, deelt zij het lot daarvan. Het hof zal evenwel (veronderstellenderwijs) aannemen dat grief 3 – anders dan de grieven 1 en 2 – tevens strekt ten betoge dat de in de periode 2005-2010 gehanteerde MTA-tarieven buitensporig hoog waren; daarop wijst bijvoorbeeld de hierna onder 4.7 te bespreken stelling van UPC in punt 4.30 MvG.

T-Mobile (MvA onder 88) en KPN (MvA onder 3.17; PA onder 13) hebben grief 3 bestreden. Zij hebben zich op het standpunt gesteld dat het door UPC bedoelde BULRIC-systeem niet uitgaat van de werkelijke kosten, maar van (een deel van) de kosten van een hypothetisch efficiënte aanbieder, en dat daarom dit systeem in het kader van artikel 24 Mw/82 EU niet bruikbaar is, zoals ook de rechtbank heeft geoordeeld. Verder stellen T-Mobile en KPN dat zij geen buitensporig hoge MTA-tarieven hebben gehanteerd.

Onderzocht moet nu dus worden of de door T-Mobile en KPN in de periode 2005-2010 gehanteerde tarieven buitensporig waren. Daarbij is, zoals onder 3.8 en 3.10 is uiteengezet, in dit geval de grootte van de winstmarge maatgevend.

Bij de ter bepaling van de winstmarge te maken vergelijking van de verkoopprijs met de kostprijs moet worden gekeken naar de werkelijk gemaakte kosten (punt 252 van het ‘United Brands’-arrest).

In het MTA-2b-besluit van OPTA van 19 december 2008 – dat het uitgangspunt van UPC’s vorderingen vormt, zie rechtsoverweging 1.3 – is blijkens onder meer punt 662 daarvan een BULRIC-tarief berekend op basis van de pure BULRIC-methodiek. In dat besluit is (in onder meer punt 662 van het besluit en punt 379 van Annex I) aangegeven dat bij deze methodiek alleen wordt gekeken naar de incrementele kosten, dat zijn naar luid van de definitie in Annex K (op blz. 323) de extra kosten van (toenemen met) de productie van een bepaalde dienst of onderdeel daarvan (enigszins vergelijkbaar met de meer bekende ‘marginale kosten’). Ter illustratie: in het zojuist al genoemde punt 379 van Annex I staat vermeld dat de kosten van het vaste aansluitingsnetwerk in de pure BULRIC niet zijn meegenomen, omdat zij niet incrementeel zijn aan gespreksafgifte, maar dat zij wel zouden worden meegeteld bij de plus-varianten van BULRIC. Dit een en ander ondersteunt het in rechtsoverweging. 4.3 vermelde standpunt van T-Mobile en KPN. Hiertegenover had de in rechtsoverweging 4.1 weergegeven stelling van UPC, dat de door haar bedoelde BULRIC-tarieven op tenminste het niveau van de werkelijke kosten liggen, een nadere onderbouwing behoefd, die evenwel ontbreekt. Nu het MTA-2b-besluit dateert van 18 december 2008 en de daarin berekende pure BULRIC-tarieven dus betrekking hebben op de periode vóór 2010, kan het door UPC in de punten 4.27-4.29 MvG ontvouwde betoog, dat in de periode vóór 2010 een ruimhartiger invulling aan de BULRIC-tarieven werd gegeven dan daarna, aan het zojuist overwogene niet afdoen, en evenmin – omdat UPC de grondslag van haar vorderingen nu eenmaal heeft gezocht in het pure BULRIC-tarief – het door UPC onder 6 van de UPC-Akte in zaak II aangestipte feit dat OPTA in het MTA-2b-besluit niet de daarin berekende pure BULRIC-kosten heeft toegepast, maar de door de aanbieders bij convenant (zie rov. 2.4) overeengekomen kosten. Dit alles leidt ertoe dat moet worden uitgegaan van de juistheid van het standpunt van T-Mobile en KPN, dat het door UPC aan haar vorderingen ten grondslag gelegde pure BULRIC-systeem niet is gebaseerd op de werkelijke kosten. Gezien het in rechtsoverweging 4.5 geformuleerde uitgangspunt betekent dit dat het door UPC aan haar vorderingen ten grondslag gelegde pure BULRIC-systeem niet geschikt is voor de beantwoording van de vraag of de MTA-tarieven buitensporig zijn.

Anders dan door de zojuist niet doeltreffend geoordeelde verwijzing naar de pure BULRIC-tarieven, heeft UPC ook in hoger beroep niets naar voren gebracht over de door T-Mobile en KPN voor hun interconnectiediensten werkelijk gemaakte kosten, hoewel dat van haar kon worden gevergd (zie rechtsoverweging 2.3). Derhalve kan de grootte van de door T-Mobile/KPN daarmee bereikte winstmarge niet worden bepaald. De in het kader van haar grief 3 (in punt 4.30 MvG) door UPC nog betrokken stelling dat T-Mobile/KPN rendementen heeft gerealiseerd die 300% tot 1300% hoger lagen dan het in de ogen van UPC redelijk rendement van 8,45%, mist een voldoende onderbouwing, reeds omdat door UPC niets is opgemerkt over de werkelijk gemaakte kosten. Bovendien is de percentage-‘range’ van 300-1300% met alleen de als productie B bij UPC’s brief van 22 februari 2013 in het geding gebrachte summiere grafieken niet naar behoren toegelicht. De zojuist genoemde stelling van UPC wordt daarom gepasseerd.

Aangezien door UPC – in strijd met de op haar rustende, in rechtsoverweging 2.3 omschreven stelplicht – niet duidelijk is gemaakt welke winst door T-Mobile en KPN is behaald, kan niet worden vastgesteld of sprake is van een disproportionele winstmarge en dus, gezien het onder 3.10 overwogene, ook niet of sprake is van misbruikelijk hoge tarieven.

Het bewijsaanbod dat door UPC is gedaan in de punten 2.7 en 6.1 MvG, mede onder verwijzing naar haar aanbod uit de eerste aanleg (punt 9.2 van de inleidende dagvaarding), wordt gepasseerd, niet alleen op de grond dat UPC niet aan haar stelplicht heeft voldaan, maar ook op de grond dat dat aanbod onvoldoende gespecificeerd is. Voor zover het aanbod betrekking heeft op stukken geldt bovendien dat UPC dat bewijs al uit eigen beweging had kunnen bijbrengen.

Het voorgaande voert tot de slotsom dat alle grieven van UPC falen. In beide zaken zal het eindvonnis – als feitelijk en juridisch juist – worden bekrachtigd, met veroordeling van UPC in de kosten van de procedures in hoger beroep.

UPC heeft geen grieven gericht tegen het tussenvonnis. Zij kan daarom in haar beroep tegen dat vonnis niet worden ontvangen.