Uitspraken

Het gaat in deze zaak om een botsing van twee rechten: het recht op de vrijheid van meningsuiting van [geïntimeerde] en het recht op bescherming van de eer en goede naam van [appellant] c.s. Het eerste recht wordt beschermd door artikel 10 EVRM dat betrekking heeft op de vrijheid een mening te koesteren en de vrijheid om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen of te verstrekken, zoals ook gewaarborgd in artikel 7 Grondwet. Het recht op bescherming van de eer en goede naam, ook van commerciële ondernemingen, valt onder het recht op privacy van artikel 8 EVRM, zoals ook gewaarborgd in artikel 10 Grondwet.

Toewijzing van de vorderingen van [appellant] c.s. zou een beperking inhouden van het hiervoor bedoelde recht op vrijheid van meningsuiting van [geïntimeerde] . Uitgangspunt is dat dit recht alleen kan worden beperkt indien dit bij wet is voorzien en noodzakelijk is in een democratische samenleving, bijvoorbeeld ter bescherming van de goede naam en rechten van anderen (artikel 10 lid 2 EVRM). Van een beperking die bij de wet is voorzien is sprake wanneer de uitlatingen van [geïntimeerde] onrechtmatig zijn in de zin van artikel 6:162 BW.

Tussen partijen is niet in geschil dat het belang van [appellant] c.s. erin is gelegen dat zij niet lichtvaardig worden blootgesteld aan beschuldigingen en aantasting van hun eer en goede naam. Met de rechtbank is het hof van oordeel dat het belang van [geïntimeerde] erin is gelegen, dat hij zich kritisch, informerend, opiniërend en waarschuwend uit moet kunnen laten over misstanden die de samenleving raken. Anders dan [appellant] c.s. stellen, is dat belang niet voorbehouden aan de pers.

Tussen partijen staat niet ter discussie dat [geïntimeerde] vanwege zijn achtergrond als gespecialiseerd letselschadeadvocaat door de journalist is benaderd om als deskundige uitlatingen te doen over de schadeafhandeling van het schietincident in Alphen aan den Rijn. Verder geldt dat deskundigen een wezenlijke functie hebben ter ondersteuning van een open, publiek debat over kwesties van algemeen belang. Als deskundigen zich daarover niet zouden mogen uitlaten, levert dit in beginsel een ongewenste belemmering op voor een open debat waarin alle invalshoeken aan de orde komen. Dat [geïntimeerde] vanwege zijn achtergrond bij het doen van zijn uitlatingen (ook) enig commercieel belang zou kunnen hebben, zoals [appellant] c.s. stellen, brengt niet mee dat [geïntimeerde] zich niet zou mogen uitlaten over kwesties van algemeen belang. Bovendien heeft [geïntimeerde] voldoende weersproken dat daar in het kader van het schietincident sprake van was. Dat incident vond immers plaats in 2011. Het ligt daarom in de rede, zoals [geïntimeerde] naar voren brengt, dat alle slachtoffers al een belangenbehartiger hadden toen hij zijn uitlatingen deed in 2021. Als er slachtoffers waren die ontevreden waren met de dienstverlening van [appellant] c.s., ligt het bovendien veeleer voor de hand dat deze zouden overstappen naar Beer Advocaten, het kantoor dat bij de rechtszaak tegen de Politie betrokken was geweest.

Bij de afweging welke van de voornoemde belangen prevaleert moet het hof alle van belang zijnde omstandigheden betrekken. Vooropgesteld wordt dat het hier gaat om een situatie waarin [geïntimeerde] niet rechtstreeks in de media uitlatingen heeft gedaan. [geïntimeerde] deed zijn uitlatingen aan een journalist tijdens een (onaangekondigd) telefoongesprek. De journalist heeft de uitlatingen van [geïntimeerde] vervolgens verwerkt in de gewraakte passage van het artikel.

Volgens [appellant] c.s. hebben de rechtbank en ook de Raad voor de Journalistiek geoordeeld dat de uitlatingen van [geïntimeerde] - ook al zouden ze in algemene zin zijn gedaan - door de gemiddelde lezer zullen worden opgevat als kritiek op [appellant] c.s. Voor de vraag of de uitlatingen onrechtmatig zijn, is de wijze waarop het publiek de uitlatingen opvat bepalend, aldus [appellant] c.s. Het hof ziet dit anders. De context waarin de uitlatingen die [geïntimeerde] tijdens het telefoongesprek deed in het artikel terecht zijn gekomen, is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de journalist. Dat hebben [appellant] c.s. op zich ook onderkend door het indienen van een klacht tegen de journalist en het AD bij de Raad voor de Journalistiek.

[geïntimeerde] is in beginsel alleen verantwoordelijk voor zijn eigen uitlatingen in de context waarin hij deze heeft gedaan. Dit zou anders kunnen zijn als hij voor publicatie van het artikel, bepaalde maatregelen had kunnen en moeten treffen (bv. het maken van voorbehouden, het vragen om voorinzage) en dit heeft nagelaten of ten onrechte niet heeft opgetreden na de publicatie van het artikel (als hij van mening was dat zijn woorden verdraaid waren). Op dit punt zal het hof hierna ingaan (onder 6.33 e.v.).

Deze zaak wordt erdoor gekenmerkt dat [geïntimeerde] de - volgens [appellant] c.s. onrechtmatige - uitlatingen heeft gedaan in een telefoongesprek tussen [geïntimeerde] en de journalist. Van dat gesprek is geen opname of iets dergelijks beschikbaar. Dat betekent echter niet dat het aan [geïntimeerde] is om de juistheid te bewijzen van wat volgens hem de inhoud van dit gesprek is geweest. De stelplicht en de bewijslast van feiten en omstandigheden die maken dat sprake is van een onrechtmatig handelen van [geïntimeerde] rusten op [appellant] c.s. [appellant] c.s. beroepen zich immers op de rechtsgevolgen van die uitlatingen. Hierbij komt nog dat de stellingen van [geïntimeerde] over de inhoud van het gesprek met de journalist aannemelijk zijn in het licht van de tekst van het artikel en hetgeen overigens vaststaat. Het hof zal dit hierna toelichten.

Volgens [appellant] c.s. volgt uit de gewraakte passage van het artikel dat alles wat [geïntimeerde] tegen de journalist heeft gezegd ontegenzeggelijk specifiek betrekking had op [appellant] c.s. De passage staat volgens [appellant] c.s. bol van ernstige beschuldigingen die toe te rekenen zijn aan [geïntimeerde] , namelijk: het voortduren van de zaak is volgens betrokkenen te wijten aan de houding van [appellant] ; secundaire victimisatie; na het schietdrama ook nog eens de dupe van hun belangenbehartiger; de belangenbehartiger weet niet hoe verder te gaan;
teveel cowboys in de markt; geen verstand van zaken; werken in het eigen belang in plaats van het belang van de cliënt; gouden bergen beloven.

[geïntimeerde] brengt daar tegenin dat alleen zijn uitlating “Het lijkt erop dat de belangenbehartiger niet weet hoe verder te gaan met deze dossiers” specifiek gaat over [appellant] , maar dat hij de rest van de geciteerde uitlatingen in de passage heeft gedaan in een algemene context. [geïntimeerde] brengt verder naar voren dat hij voorafgaand aan de publicatie van het artikel onverwacht is gebeld door de journalist en de journalist hem heeft gevraagd naar zijn ervaringen met de afwikkeling van de schade van de slachtoffers van het schietincident. Volgens [geïntimeerde] vertelde de journalist hem dat hij een publicatie in voorbereiding had over het Alphense schietincident, met name over de ervaringen van slachtoffers en nabestaanden bij de afhandeling van hun schade. Onder verwijzing naar eerdere gesprekken met anderen over dit onderwerp, vertelde de journalist vervolgens dat hij had vernomen dat [appellant] zijn cliënten afraadde om hun schadedossiers over te dragen aan de VSSA, tenzij hun eerst een royaal voorschot zou worden betaald. Daarop reageerde [geïntimeerde] tijdens het telefoongesprek, zo voert [geïntimeerde] aan, met de letterlijk in de passage gepubliceerde worden: “Het lijkt erop dat de belangenbehartiger niet weet hoe verder te gaan met deze dossiers”. [geïntimeerde] heeft die uitspraak daarna geplaatst in een breder kader van belangenbehartigers die wél de aansprakelijkheid rondkrijgen, maar vervolgens vastlopen in het taaie schaderegelingstraject. In deze algemene zin heeft hij gesproken van secundaire victimisatie en in algemene context de uitspraak gedaan: “Er zijn teveel cowboys in de markt, die geen verstand van daken hebben of in hun eigen belang werken, in plaats van dat van hun cliënt. Mensen worden gouden bergen beloofd”. De door [appellant] c.s. aan hem toegedichte uitlating “de slachtoffers worden na het schietdrama nu ook nog eens de dupe van hun belangenbehartiger” is niet van hem afkomstig, maar is een toevoeging van de journalist. Door [geïntimeerde] is niet gezegd dat bij de cliënten van [appellant] c.s. sprake is van secundaire victimisatie, aldus [geïntimeerde] .

Naar het oordeel van het hof kan niet aan de hand van (enkel) de tekst van de gewraakte passage worden vastgesteld wat [geïntimeerde] precies tegen de journalist heeft gezegd. De journalist heeft immers de uitlatingen van [geïntimeerde] tijdens het telefoongesprek deels in eigen woorden verwerkt in deze passage, die onderdeel is van een omvangrijk artikel.

Dat [geïntimeerde] de uitlating “Het lijkt erop dat de belangenbehartiger niet weet hoe verder te gaan met deze dossiers” heeft gedaan in vervolg op het verhaal van de journalist over de gesprekken met anderen en in reactie op de mededeling van de journalist dat [appellant] c.s. cliënten afraadden om hun schadedossiers over te dragen aan de VSSA tenzij hun eerst een royaal voorschot zou worden betaald, is aannemelijk. Dat het zo is gegaan sluit aan bij de opzet van het artikel: eerst is in het artikel de vraag geponeerd “Wie vertraagt de schadevergoeding voor de slachtoffers schietdrama Alphen? Ruim honderd overlevenden en nabestaanden van de schietpartij in Alphen aan den Rijn wachten nog altijd op smartengeld. Werkt de politie tegen of is hun belangenbehartiger te inhalig?” (zie 3.5). Daarna is weergegeven dat [appellant] zijn cliënten afraadde om hun schadedossiers over te dragen aan de VSSA, tenzij hun eerst een voorschot van € 10.000,- zou worden betaald. Vervolgens komt er een stuk over wat de heer [betrokkene 1] van […] expertise en VSSA-secretaris de heer [betrokkene 2] hiervan vinden en wordt weergegeven wat de ervaringen van andere advocaten zijn met de schadeafhandeling met de VVSA (zie 3.6).

Dat alleen de zin “Het lijkt erop dat de belangenbehartiger niet weet hoe verder te gaan met deze dossiers” een persoonlijke mening is van [geïntimeerde] en hij die uitspraak daarna in een algemeen kader heeft geplaatst van belangenbehartigers die geen verstand van zaken hebben of in hun eigen belang werken, is gelet op de bewoordingen van het citaat, evenzeer aannemelijk. Dat “cowboys” niet terugverwijst naar [appellant] c.s. blijkt uit het feit dat cowboys in meervoud wordt weergegeven, terwijl [appellant] c.s. in de passage als “de belangenbehartiger” en dus in enkelvoud wordt aangeduid.

Dat [geïntimeerde] eerst een persoonlijke mening heeft gegeven en daarna in een breder kader uitlatingen heeft gedaan, sluit ook aan bij hetgeen aan de orde is gekomen tijdens de zitting bij de Raad voor de Journalistiek. Uit de uitspraak van de Raad voor de Journalistiek blijkt namelijk dat het AD in die procedure het standpunt heeft ingenomen “Dat het lijkt alsof klager ‘niet weet hoe verder te gaan met zijn dossiers’, [ ] geen beschuldiging van het AD [is], maar een persoonlijke mening van [geïntimeerde]” en verder “Wat [geïntimeerde] en [betrokkene 3] voor het overige beweren is algemeen van aard en betreft een problematiek die onderwerp is van een breder maatschappelijk debat. Klager betrekt dit ten onrechte op zichzelf” (zie 3.8).

Een belangrijke factor is of de uitlatingen van [geïntimeerde] voldoende steun hebben in de feiten waarover [geïntimeerde] op het moment van de uitlatingen beschikte of (als deskundige) kon worden geacht te beschikken.

In de omstandigheden van deze zaak is bepalend op welke door de journalist aan hem voorgehouden informatie [geïntimeerde] zijn uitlating “Het lijkt er op dat…” baseerde. [geïntimeerde] mocht uitgaan van de juistheid wat hem door de journalist werd voorgehouden, en mocht daarop reageren, tenzij hij goede reden had te twijfelen aan de juistheid van wat de journalist hem vertelde. Volgens [geïntimeerde] heeft de journalist hem voorgehouden dat [appellant] cliënten afraadde om hun schadedossiers over te dragen aan de VSSA, tenzij hun eerst een voorschot van € 10.000,- zou worden betaald. Hiervan uitgaande vindt de uitlating van [geïntimeerde] dat “Het lijkt erop dat de belangenbehartiger niet weet hoe verder te gaan met deze dossier” voldoende steun in de feiten. Het is, zoals [geïntimeerde] ook stelt, bij de afhandeling van personenschade niet gebruikelijk dat eerst wordt betaald en dat daarna pas de schade hoeft te worden aangetoond. Bovendien, zo blijkt uit het artikel, kwamen andere belangenbehartigers van slachtoffers van het schietincident die wel overgingen tot het overdragen van de schadedossiers aan de VSSA tot een succesvolle schadeafhandeling voor hun cliënt. [geïntimeerde] mocht op basis van deze aan hem door de journalist voorgehouden informatie, het advies van [appellant] dus geen goed advies vinden. Zeker nu dit advies, indien dit zou worden opgevolgd, schadelijke gevolgen voor slachtoffers en nabestaanden kon hebben. Bovendien heeft [geïntimeerde] zijn uitlating in reactie op de hem door de journalist voorgehouden informatie door de woorden “Het lijkt erop dat…” met gepaste terughoudendheid vormgegeven.

Bij het voorgaande komt nog dat de informatie die de journalist [geïntimeerde] naar zijn zeggen heeft voorgehouden, ook overigens voldoende steun vindt in de feiten. Er was dus ook geen sprake van een situatie waarin [geïntimeerde] goede reden had moeten hebben te twijfelen aan de juistheid van die informatie.

[appellant] bevestigt hier het verhaal van de Politie dat de schadeomvang van veel slachtoffers niet in kaart is gebracht. Hij geeft aan dat er op dat moment twee schadestaten van cliënten volledig waren. Bovendien zegt [appellant] zelf de VSSA niet te erkennen; dat [appellant] c.s. cliënten afraadden om hun schadedossiers over te dragen aan de VSSA ligt daarmee in lijn.

De door [appellant] c.s. overlegde machtigingsformulieren waarmee [appellant] c.s. willen onderbouwen het advies niet aan hun cliënten te hebben gegeven, maakt het voorgaande niet anders. Eén formulier is niet ingevuld. Van het tweede formulier, de ingevulde machtiging, is de authenticiteit niet vast te stellen. Bovendien is niet duidelijk of dat formulier ook daadwerkelijk is verzonden aan de VSSA.

Verder merkt het hof nog op dat [appellant] c.s. hun opstelling ten opzichte van de VSSA blijkens voorgaande citaten zelf ook naar buiten gebracht hebben gebracht. Dat, zoals [appellant] c.s. stellen, [geïntimeerde] geen enkele kennis kon hebben van het schadeafhandelingstraject, is dus niet juist.

De Raad voor Journalistiek heeft geoordeeld dat de uitlatingen van [geïntimeerde] en [betrokkene 3] over “cowboys” die “geen verstand van zaken hebben of in hun eigen belang werken” – ook al zijn zij mogelijk in algemene zin gedaan – door de opzet en strekking van het artikel door de gemiddelde lezer zullen worden opgevat als kritiek op klager. Zoals overwogen is [geïntimeerde] in beginsel alleen verantwoordelijk voor zijn eigen uitlatingen in de context waarin hij deze heeft gedaan, maar zou dit zou anders kunnen als hij maatregelen had moeten treffen voor publicatie van het artikel (bv. het maken van voorbehouden, het vragen om voorinzage) en dit heeft nagelaten of ten onrechte niet heeft opgetreden na de publicatie van het artikel (als hij van mening was dat zijn woorden verdraaid waren). Tegen deze achtergrond komt de vraag op of [geïntimeerde] voldoende (controle)maatregelen heeft getroffen.

[appellant] c.s. verwijten [geïntimeerde] tijdens het telefoongesprek geen voorbehoud te hebben gemaakt. Dat had hij moeten doen, omdat hij de feiten niet kende. In elk geval had [geïntimeerde] na de publicatie van het artikel moeten protesteren bij het AD. Dit heeft [geïntimeerde] ten onrechte niet gedaan, aldus [appellant] c.s.

[geïntimeerde] heeft daar tegenin gebracht dat hij de journalist aan het eind van het telefoongesprek om de toezegging heeft gevraagd dat het artikel, voor zover daarin het gesprek met hem is aangehaald, aan hem ter goedkeuring zou worden voorgelegd voor publicatie. De journalist heeft vervolgens, aldus [geïntimeerde] , alleen de volgende citaten voorgelegd “Het lijkt erop dat de belangenbehartiger niet weet hoe verder te gaan met deze dossiers.” en “Er zijn teveel cowboys in de markt, die geen verstand van zaken hebben of in hun eigen belang werken, in plaats van in dat van hun cliënt. Mensen worden gouden bergen beloofd.” De passage over secundaire victimisatie die hij algemeen had bedoeld en de link die in de publicatie van het AD wordt gelegd met de slachtoffers van het schietincident zijn volgens [geïntimeerde] niet door de journalist voorafgaand aan de publicatie van het artikel aan hem voorgelegd. Verder heeft [geïntimeerde] naar voren gebracht dat er bij lezing van het artikel voor hem geen aanleiding was actie te ondernemen. Hij heeft de passage waarin hij voorkomt begrepen overeenkomstig wat hij naar voren heeft gebracht. Het deel van de passage over dat “het niet weten hoe verder te gaan” sloeg op [appellant] c.s. en het overige had een algemenere strekking.

Dat [geïntimeerde] voorinzage heeft gevraagd en gekregen in het artikel, voor zover dit de weergave betrof van het door de journalist met hem gevoerde telefoongesprek, wordt door [appellant] c.s. weersproken. [geïntimeerde] heeft aangegeven niet meer te beschikken over de e-mail waarmee de voorinzage is gegeven.

Zoals hiervoor overwogen, mocht [geïntimeerde] tijdens het gesprek afgaan op de informatie die de journalist hem voorhield. Hij behoefde bij zijn uitlatingen geen verdere voorbehouden te maken dan hij heeft gedaan (“Het lijkt erop dat…”). Verder kan in het midden blijven of juist is dat [geïntimeerde] voor de publicatie van het artikel alleen de door hem genoemde passages voorgelegd heeft gekregen. Het hof is namelijk van oordeel dat [geïntimeerde] , ook als hij toen de gehele passage voorgelegd had gekregen, niet onrechtmatig zou hebben gehandeld door niet in te grijpen. [geïntimeerde] hoefde de passage niet te lezen vanuit het oogpunt van de gemiddelde krantenlezer. Dat was de taak van [geïntimeerde] niet, hij is geen journalist. [geïntimeerde] mocht de passage lezen met in zijn achterhoofd het verloop van zijn gesprek met de journalist. Aldus bezien is het begrijpelijk dat [geïntimeerde] zijn geciteerde uitlatingen begreep zoals hij ze ook had bedoeld. Het voorgaande betekent dat ook de omstandigheid dat [geïntimeerde] niet (alsnog) heeft ingegrepen ná de publicatie van het artikel niet meebrengt dat [geïntimeerde] onrechtmatig heeft gehandeld.

Zoals blijkt het voorgaande is het hof, op basis van een weging van de hierboven besproken omstandigheden, van oordeel dat [geïntimeerde] niet onrechtmatig heeft gehandeld jegens [appellant] c.s. [geïntimeerde] heeft zijn uitlatingen gedaan in een telefoongesprek met de journalist. De wijze waarop de uitlatingen van [geïntimeerde] tijdens dit telefoongesprek door de journalist in het artikel zijn verwerkt, is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de journalist. [geïntimeerde] is in beginsel alleen verantwoordelijk voor zijn eigen uitlatingen in de context waarin hij deze heeft gedaan. Het hof neemt gezien het voorgaande tot uitgangspunt dat [geïntimeerde] één uitlating (“Het lijkt erop dat..”) heeft gedaan die rechtstreeks betrekking heeft op [appellant] en de rest van zijn uitlatingen in algemene zin. De uitlating die ging over [appellant] vindt voldoende steun in de (door de journalist aan [geïntimeerde] voorgehouden) feiten, waarvan [geïntimeerde] de juistheid niet behoefde te betwijfelen. Dat hij er rekening mee moest houden dat zijn uitlating, in het bijzonder de uitlating die specifiek betrekking had op [appellant] een groot publiek zou bereiken en negatieve gevolgen kon hebben voor [appellant] c.s., maken niet dat [geïntimeerde] die uitlating niet mocht doen. Dit geldt te meer, nu [geïntimeerde] die uitlating met terughoudendheid naar voren heeft gebracht. Ook weegt mee dat [geïntimeerde] die uitlating, net als de uitlatingen die hij in algemene context heeft gedaan, als deskundige heeft gedaan in het kader van een artikel dat een onderdeel vormt van een debat over een kwestie van maatschappelijk belang. Dat betekent dat er zwaarwegende redenen moeten zijn om de uitingsvrijheid van [geïntimeerde] te beperken. Dit alles afwegende maakt dat [geïntimeerde] met zijn in het telefoongesprek met de journalist gedane uitlatingen de grenzen van het aanvaardbare niet heeft overschreden. Dat de wijze waarop de uitlatingen van [geïntimeerde] in het artikel terecht zijn gekomen volgens de Raad voor de Journalistiek, door de opzet en strekking van het artikel door de gemiddelde lezer worden opgevat als (ontoelaatbare) kritiek op klager, maakt niet dat [geïntimeerde] door het doen van zijn uitlatingen tijdens het telefoongesprek met de journalist onrechtmatig heeft gehandeld jegens [appellant] c.s. Er was geen grond waarop [geïntimeerde] in actie had moeten komen voor of na de publicatie van het artikel.

Dit betekent dat de grieven 1 tot en met 4 falen.

Ook grief 5, waarmee [appellant] c.s. er over klagen dat de rechtbank verzuimd heeft een rectificatie te bevelen op de voet van artikel 6:167 BW, faalt. Op grond van artikel 6:167 lid 1 BW kan wanneer iemand jegens een ander aansprakelijk is ter zake van een onjuiste of door onvolledigheid misleidende publicatie van gegevens van feitelijke aard, de rechter hem op vordering van die ander veroordelen tot openbaarmaking van een rectificatie. Op grond van lid 2 van artikel 6:167 BW geldt hetzelfde indien aansprakelijkheid ontbreekt, omdat de publicatie aan de dader wegens diens onbekendheid met de onjuistheid of onvolledigheid niet als onrechtmatige daad is toe te rekenen. De situatie van artikel 6:167 lid 1 BW doet zich, bij gebreke van aansprakelijkheid van [geïntimeerde] , niet voor. Gegeven het oordeel van het hof is er ook geen sprake van dat de publicatie aan [geïntimeerde] wegens diens onbekendheid met de onjuistheid of onvolledigheid niet als onrechtmatige daad is toe te rekenen. Ook lid 2 biedt dus geen grondslag voor toewijzing van de door [appellant] c.s. gevorderde rectificatie.

Grief 6 is een veeggrief en faalt in het voetspoor van de andere grieven.

De conclusie is dat het hoger beroep van [appellant] c.s. niet slaagt. Daarom zal het hof het vonnis bekrachtigen. Het hof zal [appellant] c.s. als de in het ongelijk gestelde partij veroordelen in de proceskosten van het hoger beroep.