Uitspraken

5.3.3.1. Het hof overweegt als volgt.

Erflater heeft in zijn testament bepaald dat al hetgeen uit zijn nalatenschap wordt verkregen niet in enige huwelijksvermogensrechtelijke gemeenschap zal vallen (rov. 3.1.(b)). Dit is een zogenoemde uitsluitingsclausule. Tot de nalatenschap behoorden de lidmaatschapsrechten. De erfgenamen tot die nalatenschap gerechtigd, waren: de man, zijn zus [zus van de man 2] en zijn zus [zus van de man 1] . De lidmaatschapsrechten zijn voorwerp geweest van twee akten van verdeling. Bij de eerste akte van verdeling van 14 augustus 2013 zijn de lidmaatschapsrechten toegedeeld aan zus [zus van de man 2] en de man. Bij de tweede akte van verdeling van 25 september 2014 zijn zij vervolgens toegedeeld aan de man. Aan de orde is aldus een zogenoemde opvolgende verdeling (over dit leerstuk o.m. B. Schols, ‘Arnhem of Den Bosch? Welke leer volgen wij op over de 'opvolgende verdeling'?’, FTV 2003/4; I.J.F.A. van Vijfeijken, annotatie onder HR 16 september 2005 (waarover hierna), BNB 2005/368 en T.H. Sikkema, ‘Transformatieproblematiek bij een nalatenschap’, JBN 2020, p. 4-6). De vraag die in dat verband moet worden beantwoord, is of met de eerste akte van verdeling de verdeling van de nalatenschap is voltooid, waardoor de tweede verdeling niet meer als een verdeling van de nalatenschap kan worden aangemerkt (zie, in die zin, HR 16 september 2005, ECLI:NL:HR:2005:AU2781 rov. 3.3 en 3.4).

In de eerste akte staat dat partijen ‘uit hoofde van deze partiële (onderstreping hof) verdeling (…) niets meer van elkaar te vorderen [hebben]’ (hoofdstuk 4, pt. 13.) en de erfgenamen elkaar kwijting en decharge verlenen, maar ‘dat zulks niet van toepassing is op de dientengevolge voortdurende (onderstreping hof) onverdeeldheid tussen [de man] en [zus [zus van de man 2] ]’ (pt. 14). Die passages in de akte wijzen erop dat nog sprake bleef van een gemeenschap van nalatenschap. De verdelingsovereenkomst, die is opgenomen in de akte, bepaalt voorts dat daarbij aan de man en zus [zus van de man 2] ieder voor de ‘onverdeelde’ helft de lidmaatschapsrechten zijn toegedeeld. Ook die term wijst er op dat nog sprake was van een gemeenschap van nalatenschap, wat immers een op verdeling gerichte gemeenschap is (waarover AG Rank-Berenschot in haar conclusie voor HR 22 mei 2015, ECLI:NL:HR:2015:1297, pt. 2.15) met daarin (nog) onverdeelde aandelen.

Hierop sluit aan de akte van 25 september 2014, waarin in hoofdstuk 1 onder ‘(Eerdere) partiële verdeling’ naar pt. 14 van hoofdstuk 4 wordt verwezen en in hoofdstuk 2 als doel van die akte wordt geformuleerd: ‘De deelgenoten wensen thans uit de bestaande onverdeeldheid te geraken en over te gaan tot definitieve afwikkeling van de nalatenschap (onderstreping hof) (..)’. In deze tweede akte is bovendien een vergoeding bepaald ten titel van overbedeling (van enig andere titel is niet gebleken).

Uit voornoemde bepalingen leidt het hof af dat met de eerste akte de verdeling van de nalatenschap nog niet voltooid was en daarvan pas sprake was door de tweede akte van verdeling.

5.3.3.2. De man en zus [zus van de man 2] en daarna alleen de man hebben de lidmaatschapsrechten vervolgens weliswaar pas verkregen door de leveringshandeling die op de verdelingen volgt, maar die verkrijging is krachtens art . 3:186 lid 2 BW een verkrijging onder dezelfde titel als waaronder de deelgenoten het goed tezamen voor de verdeling hielden. De titel van verkrijging door de man is derhalve erfopvolging. De uitsluitingsclausule in het testament van de vader van de man, brengt dan mee dat de lidmaatschapsrechten niet in de huwelijksgemeenschap van partijen vallen.

5.3.3.3. De vrouw heeft zich er nog op beroepen dat het in eerste instantie de bedoeling van de man en de vrouw was dat zij samen het aandeel van zus [zus van de man 2] zouden overnemen dan wel dat het aandeel van zus [zus van de man 2] alleen aan de vrouw zou worden overgedragen (pleitnota, pt. 7). Daarvan is uitsluitend ter besparing van de overdrachtsbelasting afgezien. In plaats van een levering van het aandeel van de zus aan (partijen of aan) de vrouw, is het aandeel van de zus geleverd aan de man. Het effect “onder de streep is immers gelijk: onderdeel van de gemeenschap van goederen.” (verweerschrift, pt. 56). Het was de bedoeling van de man en de vrouw dat het aandeel van de zus in de gemeenschap van goederen zou vallen (verweerschrift, pt. 64), aldus de vrouw.

5.3.3.4. Het hof oordeelt als volgt. Zo partijen (de man en de vrouw) al de gestelde bedoeling gehad zouden hebben, doet deze niet af aan hetgeen in een andere verhouding, namelijk de verhouding tussen de deelgenoten (de man en zijn zus [zus van de man 2] ), is afgesproken. De deelgenoten (de man en zijn zus [zus van de man 2] ) zijn een verdeling van de lidmaatschapsrechten overeengekomen (akte van verdeling d.d. 25 september 2014), van een verkoop/overdracht van het aandeel van zus [zus van de man 2] aan de man (verweerschrift, pt. 56) is geen sprake. Daarvan blijkt niets uit de akte. In de verklaring van kandidaat-notaris [notaris 3] staat ook (‘het was in eerste instantie de bedoeling dat [zus [zus van de man 2] ] haar onverdeelde helft van de lidmaatschapsrechten zou leveren aan [de vrouw]’, prod. 5), maar dit aanvankelijke voornemen is niet doorgezet, er is van afgezien. In plaats van een overdracht aan een derde/niet-deelgenoot, te weten de vrouw, is er namelijk een verdeling (en dus geen overdracht) tot stand gekomen tussen de man en zus [zus van de man 2] (waarbij de vrouw geen partij was). [notaris 3] heeft ook aldus verklaard: ‘Mijn toenmalige werkgever (notaris [notaris 2] ) heeft toen voorgesteld om de helft niet aan [de vrouw] te leveren maar de lidmaatschapsrechten aan [de man] toe te delen middels wederom een akte van verdeling’ (prod. 5). Het hof ziet ook geen aanleiding te twijfelen aan de juistheid van akte die inhoudt dat de lidmaatschapsrechten worden toegedeeld aan de man (en er dus geen sprake is van overdracht van een aandeel door de zus aan de man).

5.3.3.5. Voor zover de vrouw heeft willen betogen dat de uiteindelijke verdeling tot eenzelfde resultaat zou leiden als de aanvankelijke besproken overdracht (‘Het effect “onder de streep” is (…) gelijk: onderdeel van de gemeenschap van goederen’, verweerschrift, pt. 56), met dien verstande dat partijen zich daardoor de overdrachtsbelasting zouden besparen, is dat onjuist. De uitsluitingsclausule brengt juist mee dat de lidmaatschapsrechten niet in de te verdelen gemeenschap van goederen vallen (zie hiervóór).

5.3.3.6. De vrouw beroept zich er ten slotte nog op dat de man en zus [zus van de man 2] na de afwikkeling van de nalatenschap aanvankelijk samen de [locatie straat] zijn gaan exploiteren, maar zus [zus van de man 2] dit na enige tijd niet meer wilde (pleitnotitie pt. 6). De man heeft ter zitting van het hof voldoende gemotiveerd weersproken dat de vrouw heeft deelgenomen aan de exploitatie van de [locatie straat] , zodat van dit gestelde feit niet mag worden uitgegaan. Het hof acht het enkele tijdsverloop tussen de twee akten van verdeling (de vrouw noemt een periode van driekwart jaar, pleitnotitie, pt. 6) ook onvoldoende voor het oordeel dat de verdeling van de nalatenschap al voltooid was.

5.3.3.7. De slotsom van al het voorgaande is dat de man ook bij de tweede akte van verdeling de lidmaatschapsrechten uit de nalatenschap van erflater heeft verkregen, dat daarop de uitsluitingsclausule van toepassing is en dat de lidmaatschapsrechten daarom niet in de te verdelen huwelijksgemeenschap vallen, zo overigens de lidmaatschapsrechten daar al niet buiten vielen op grond van de huwelijkse voorwaarden.

5.3.3.8. Het betoog van de vrouw dat de lidmaatschapsrechten op basis van de huwelijkse voorwaarden (“inhoudende een gemeenschap van goederen, tenzij…”), en de “obligatoire/verbintenisrechtelijke verhoudingen tussen partijen” (verweerschrift, pt. 67) dan moeten worden verdeeld of verrekend, verwerpt het hof. Het hof verwijst hiervoor kortheidshalve naar de beschikking van de Hoge Raad van 21 november 1980, ECLI:NL:PHR:1980:AC7049, m.nt. E.A.A. Luijten (Uitsluitingsclausule dwingt). Overigens dienen afwijkingen van de huwelijkse voorwaarden bij notariële akte te worden aangegaan ( art . 1:115 lid 1 BW).

De grieven 1 en 2 van de man slagen.

5.3.3.9. Dit betekent dat het hof niet toekomt aan de beoordeling van de overige standpunten van de man ten aanzien van de lidmaatschapsrechten en evenmin aan de beoordeling van de voorwaardelijke grief A van de vrouw.

De aan de lidmaatschapsrechten gelieerde (hypotheek)schulden, de ABN AMRO rekeningen eindigend op * [nummer 3] en * [nummer 2] en huurinkomsten (grieven 3 en 5 van de man en de grieven B en C van de vrouw)

De rechtbank heeft voorts overwogen dat, nu de vrouw gerechtigd is tot 25% van de lidmaatschapsrechten, zij ook voor eenzelfde deel gerechtigd is tot de huurinkomsten van bedoelde panden (rov. 2.20).

Hiertegen keren zich de grieven 3 en 5 van de man en de grieven B en C van de vrouw.

De man voert het volgende aan.

Omdat de lidmaatschapsrechten hem in privé toebehoren, is de schuld uit overbedeling van € 253.000,-- ook zijn privéschuld. Het bedrag van € 16.566,-- is het totaal van de saldi van de tegoeden op de bankrekeningen * [nummer 3] en * [nummer 2] van erflater die hem bij akte van verdeling van 25 september 2014 zijn toegedeeld (hoofdstuk 3 onder C in verband met hoofdstuk 4 onder A, 2e gedachtestreepje). Omdat dit bedrag ten titel van erfrecht door hem is verkregen, is daarop de uitsluitingsclausule van toepassing.

De vrouw kan geen aanspraak maken op de huurinkomsten uit de panden aan de [straat] , omdat deze panden hem in privé toebehoren.

Het hof overweegt als volgt. Uit het oordeel van het hof dat de lidmaatschapsrechten de man in privé toebehoren, volgt allereerst dat de overbedelingsvordering van zus [zus van de man 2] een privéschuld is van de man en voorts dat de vrouw geen aanspraak kan maken op de huurinkomsten uit de onroerende zaken gelegen aan de [straat] .

De ABN AMRO-rekeningen met de nummers * [nummer 3] en * [nummer 2] zijn bij akte van verdeling van 25 september 2014 aan de man toegedeeld. Hiervoor geldt, net als voor de lidmaatschapsrechten, dat de man deze uit de nalatenschap van erflater heeft verkregen en dat daarop de uitsluitingsclausule van toepassing is. Dit betekent dat deze ABN AMRO rekeningen daarom niet in de te verdelen huwelijksgemeenschap vallen. Grief 3 en grief 5 (voor zover het de ABN AMRO-rekeningen) betreft, slagen.

De Triodosrekening (grief 5 van de man)

“de vrouw stelt dat deze rekening eind 2016 is opgeheven en daaruit leidt zij af dat er op de peildatum geen saldo meer op stond. De man heeft dat niet betwist, zodat de rechtbank de vrouw zal volgen.”

Kosten mobiele telefoon van de man (grief 4 van de man)

“Tussen partijen staat vast dat tot voornoemd bedrag de man mobiel heeft getelefoneerd in de gestelde periode en dat de vrouw deze kosten heeft betaald omdat de kosten zijn gemaakt onder het op haar naam staande abonnement bij KPN.

Uit de door de man overgelegde bijlage 4 blijkt dat de vrouw, nadat hij haar eerder al mobiele telefoonkosten (gemaakt vóór 21 december 2016) op haar verzoek heeft betaald, de man bij brief van 22 december 2016 verzoekt om op zijn eigen naam een nieuw telefoonabonnement af te sluiten, zodat hij zijn eigen mobiele nummer kan behouden (waarna de vrouw het huidige abonnement kan opzeggen). Het alternatief, namelijk de overname van het contract samen regelen bij een KPN-winkel: daarvan geeft de vrouw aan dat zij daar niet voor voelt; zo begrijpt de rechtbank in verband met de verhoudingen tussen partijen in het kader van de lopende echtscheidingszaak.

De rechtbank acht het een normale gang van zaken dat één van partijen rond de echtscheiding niet met de ander meer samen zaken als deze wil regelen door samen naar een winkel te gaan. Voor de man was het dus al direct duidelijk dat hij zelf een nieuw telefoonabonnement moest gaan regelen. Dat laatste heeft de man om hem moverende redenen eerst later in 2017 gedaan. Tegelijkertijd is de man de mobiele telefoon blijven gebruiken en de daaraan verbonden kosten zijn normaliter voor rekening van de gebruiker en dient hij in beginsel met haar af te rekenen, zoals de man dat óók al voor 21 december 2016 met de vrouw heeft gedaan. Tegen die achtergrond kan niet worden gezegd dat het aan de vrouw te wijten is dat deze mobiele telefoonkosten zijn gemaakt én dat deze voor haar rekening zouden dienen te komen of blijven. Met die eerdere betaling vóór 21 december heeft de man aan de vrouw impliciet te kennen gegeven dat deze kosten niet meer kunnen worden gerekend tot de kosten van de huishouding; immers elk van partijen betaalde vóór de peildatum (vanaf de feitelijke scheiding) kennelijk al de zelf gemaakte mobiele telefoonkosten. Een en ander leidt ertoe dat het verzoek van de vrouw wordt toegewezen.”

Hiertegen keert zich grief 4 van de man. De man voert het volgende aan.

Voor een overname van het contract hoefde de vrouw alleen een handtekening te plaatsen, maar dit heeft zij ondanks zijn herhaalde verzoeken daartoe, geweigerd. Dat de vrouw deze kosten heeft gemaakt, is dus enkel aan haar zelf te wijten en deze dienen daarom geheel voor haar rekening te blijven. Haar houding heeft er uiteindelijk in geresulteerd dat hij een nieuw mobiel abonnement, met een nieuw nummer, heeft moeten afsluiten.

De eerdere betaling voor 21 december 2016 is niet een impliciete kennisgeving aan de vrouw dat deze kosten niet meer kunnen worden gerekend tot de kosten van de huishouding, omdat die betaling alleen is gedaan om de strijd over de afwikkeling van de echtscheiding niet onnodig te vergroten.

Zijn primaire standpunt is dat deze kosten volledig voor rekening van de vrouw dienen te blijven, subsidiair dat deze kosten door partijen bij helfte dienen te worden gedragen.

De vrouw voert daartegen het volgende aan.

Zij heeft de man direct laten weten dat hij een nieuw abonnement moet afsluiten en dat zij niet bereid, maar vooral niet in staat is om samen met hem in de winkel het bestaande abonnement om te zetten. Dat de man aan dit verzoek geen gehoor heeft willen geven, omdat in zijn visie de omzetting op een andere wijze moest plaatsvinden, doet er niet aan af dat het door en voor de man gemaakte kosten betreft.

Het perceel grasland (grief 6 van de man en grief D met gewijzigd verzoek van de vrouw)

“Partijen zijn het erover eens dat het perceel grasland dat op 6 mei 2014 door de vrouw door koop in eigendom is gekregen, behoort tot de wettelijke gemeenschap van goederen en dat dit perceel aan de vrouw kan worden toegedeeld. Zij zijn het niet eens over de waarde waaronder die toedeling dient te gebeuren.

Subsidiair stelt de vrouw dat het perceel grasland aan haar dient te worden toegedeeld tegen de (geactualiseerde) waarde van € 9.880,--.

Ten slotte stelt de vrouw dat, als de waarde van het perceel door middel van een taxatie zal worden bepaald, de kosten daarvan voor rekening van beide partijen, ieder voor een gelijk deel, dienen te komen.

Het hof volgt de vrouw niet in haar (gewijzigde) primaire standpunt dat het perceel grasland op grond van de huwelijkse voorwaarden buiten de gemeenschap van goederen valt. Zij heeft zelf gesteld dat: “het stuk grasland geen onderdeel uit[maakt] van de tuin/het perceel grond dat behoort tot het privévermogen van de vrouw (op grond van de uitsluiting in de huwelijkse voorwaarden)” (pt. 128 vws. tevens houdende incidenteel appel, alsmede aanvulling/wijzigen verzoeken). Enkel als reactie op de stellingen van de man heeft zij haar oorspronkelijk standpunt gewijzigd. In zoverre faalt de grief van de vrouw.

Het perceel grasland behoort dus tot de gemeenschap van goederen en het kan (conform de aanvankelijke overeenstemming van partijen daarover) aan de vrouw worden toegedeeld. Bij gebreke aan overeenstemming over de onderhandse vrije verkoopwaarde op de dag van toedeling, is het hof van oordeel dat een deskundige dient te worden benoemd ter bepaling van die waarde. Het hof ziet geen aanleiding zelf tot benoeming van een deskundige over te gaan. In zoverre slaagt grief 6 van de man.

Het hof overweegt als volgt.

Ingevolge art . 1:99 lid 1 sub b BW wordt de huwelijksgemeenschap ontbonden op het tijdstip van indiening van het verzoek tot echtscheiding (21 december 2016). Voor het bepalen van de peildatum voor het vaststellen van de samenstelling en de omvang van de huwelijksgemeenschap kan van dit tijdstip niet worden afgeweken, ook niet op grond van de redelijkheid en billijkheid (HR 20 december 2013, ECLI:NL:HR:2013:2050). Partijen worden dus niet gevolgd in hun standpunt dat ten aanzien van de aan het perceel grasland gekoppelde schuld uitgegaan moet worden van de datum van toedeling (de man) dan wel levering (de vrouw) van het perceel aan de vrouw. Uitgegaan moet worden van de hoogte van die schuld op 21 december 2016. De hoogte van die schuld strekt in mindering op de waarde van het perceel.

Voor die schuld geldt krachtens de hoofdregel van art . 1:100 (oud) BW een gelijke draagplicht (partijen zijn beiden voor de helft draagplichtig). Voor een uitzondering op deze hoofdregel is slechts plaats in zeer uitzonderlijke omstandigheden, die meebrengen dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn dat de ene echtgenoot zich jegens de andere beroept op een verdeling bij helfte van de ontbonden gemeenschap (vgl. HR 30 maart 2012, ECLI:NL:HR:2012:BV1749, NJ 2012/407; HR 20 september 2013, ECLI:NL:HR:2013:CA3748; HR 22 november 2013 ECLI:NL:HR:2013:1393 en HR 9 juni 2017 ECLI:NL:HR:2017:1066). De bedoelde zeer uitzonderlijke omstandigheden zijn echter gesteld noch gebleken, zodat het hof er, anders dan de rechtbank, van uit gaat dat partijen ieder voor een gelijk gedeelte (dus ieder voor de helft) draagplichtig zijn voor de aan het perceel grasland gekoppelde schuld. Voor zover de vrouw méér dan de helft van deze schuld heeft voldaan, zal zij voor dat meerdere regres kunnen nemen op de man ( art . 6:10 BW). Grief 7 van de man faalt, grief D van de vrouw slaagt voor zover het de draagplicht voor de schuld betreft.

Zakelijke ING-rekening van de vrouw eindigend op * [nummer 5] (grieven 8 en 9 van de man)

De vrouw voert daartegen het volgende aan.

Partijen hebben in hun huwelijkse voorwaarden de zakelijke activa/passiva buiten de gemeenschap van goederen gehouden. Het aandeel van de vrouw aandeel in de maatschap [maatschap] bestaat uit het totaal van de activa en passiva van haar eenmanszaak, die een onderdeel is van de maatschap. Daarom valt niet alleen de zakelijke bankrekening van de maatschap zelf onder de uitsluiting, maar ook de zakelijke rekening van haar direct daaraan gelieerde eenmanszaak. Niet te verklaren valt bovendien waarom de zakelijke bankrekening van haar eenmanszaak wel in de huwelijksgemeenschap zou vallen en de overige, daarmee samenhangende activa/passiva (waaronder de te betalen aanslag IB 2016 en ZVW) niet.

Ter onderbouwing van haar standpunt verwijst de vrouw naar de als bijlage 21 overgelegde verklaring van de accountant.

De man stelt voorts dat de vrouw op de voet van art . 22 en/of art . 843 Rv, alle stukken over een periode van zes maanden voorafgaand aan de ontbinding van de huwelijksgemeenschap in het geding dient te brengen, waaruit blijkt waar het saldo dat zich op 21 december 2016 op de betreffende rekening bevond, vandaan komt. Volgens de man is het immers zeer wel mogelijk dat de vrouw in het licht van de echtscheiding gelden van haar privérekening(en) heeft doorgesluisd naar haar zakelijke rekening om deze aan de gemeenschap te onttrekken. Ook zou sprake kunnen zijn van een benadeling van de gemeenschap door de vrouw, op grond waarvan hij nog een aanvullende vordering op de vrouw zou hebben ex art . 1:164 BW.

Ter gelegenheid van de mondelinge behandeling bij het hof heeft de man nog aangevoerd dat de inkomsten die op de betreffende rekening staan, gedeeld moeten worden (grief 9).

Bewijsaanbod

De vrouw heeft bewijs aangeboden van haar stellingen middels – niet limitatief – het (laten) horen van getuigen, waaronder – niet uitsluitend – in het bijzonder (in ieder geval) de navolgende getuigen:

Ook de man heeft nader bewijs aangeboden van zijn stellingen, onder meer door het horen van getuigen, o.a.: de man zelf, zus [zus van de man 2] , zus [zus van de man 1] en oud-notaris [notaris 1] .

Het door partijen aangeboden bewijs is niet voldoende specifiek en/of niet ter zake dienend, zodat het hof daaraan voorbijgaat.